Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler)

Transkript

1 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler)

2

3 Prof. Dr. Veli Özer ÖZBEK Yrd. Doç. Dr. M. Nihat KANBUR Arş. Gör. Dr. Koray DOĞAN Arş. Gör. Pınar BACAKSIZ Arş. Gör. İlker TEPE CEZA HUKUKU BİLGİSİ (GENEL HÜKÜMLER) Gözden Geçirilmiş 3. Baskı Ankara 2010

4 Ceza Hukuk Bilgisi (Genel Hükümler) Veli Özer Özbek M. Nihat Kanbur Koray Doğan - Pınar Bacaksız - İlker Tepe Hukuk Kitapları Dizisi: 761 ISBN: Üçüncü Baskı: Ekim Sayfa Tasarımı: Seçkin Yayıncılık Kapak Tasarımı: İsmail Çam 462 Sayfa, 13,5x19,5 cm. 1. Türk Ceza Kanunu 2. Genel Hükümler 3. Suç 4. Yaptırım 5. Tipiklik 6. Hukuka Aykırılık 7. Kusurluluk 8. Suçun Özel Görünüş Şekilleri Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş ye aittir. Yayınevinin izni olmadan, eğitim ve tanıtım amaçlı kısmi alıntılar hariç olmak üzere hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı yayınlanamaz ve çoğaltılamaz. Merkez Sağlık Sok. No: 21 Sıhhiye / Ankara Tel : (312) Faks: (312) satis@seckin.com.tr Şube Strazburg Cad. No: 23/B Sıhhiye / Ankara Tel: (312) ankarasube@seckin.com.tr Şube Ankara Adliye Sarayı K-Blok Zemin Kat Sıhhiye / ANKARA Tel: (312) adliyesube@seckin.com.tr Şube Abide-i Hürriyet Cad. No: 179/E Şişli / İSTANBUL Tel : (212) Faks: (212) sislisube@seckin.com.tr Web Adresi / yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312)

5 Önsöz Kitabımız ceza hukukunu kısa zamanda öğrenmek isteyenler ve özellikle meslek sınavlarına hazırlananlar için kaleme alınmıştır. Yine ceza hukukuna müfredatında yer vermiş olan meslek okulu öğrencileri de kitaptan yararlanabilir. Bu nedenle kitapta teorik tartışmalardan kaçınılmış ve dipnotlara yer verilmemiştir. Daha kapsamlı tartışmalar için bu alanda yazılan diğer kitaplara bakılmalıdır. Öğrenimi kolaylaştırmak ve akılda tutmayı sağlamak amacıyla kitapta konulara ilişkin şemalara da yer verilmiştir. Kitabın okurla kavuşmasını sağlayan Seçkin Yayınevi çalışanlarına teşekkür ederiz. Kitabın faydalı olması dileğiyle. Buca, Özbek-Kanbur- Doğan-Bacaksız- Tepe

6

7 İçindekiler Önsöz... 5 Kısaltmalar BİRİNCİ KİTAP CEZA HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI Birinci Bölüm CEZA HUKUKU TERİMİ TANIM KAVRAM CEZA HUKUKUNUN GÖREVİ VE İŞLEVİ 1. CEZA HUKUKU TERİMİ-TANIM VE KAVRAM I. Terim II. Tanım III. Kavram CEZA HUKUKUNUN GÖREVİ, İŞLEVİ VE AMACI I. Görevi II. İşlevi III. Amacı CEZA HUKUKUNUN HUKUK DÜZENİ İÇİNDEKİ YERİ, DİĞER HUKUK DALLARI İLE İLİŞKİSİ VE CEZA HUKUKUNA YARDIMCI DİSİPLİNLER I. Ceza Hukukunun Hukuk Düzeni İçindeki Yeri II. Diğer Hukuk Dalları ile İlişkisi ve Ceza Hukukuna Yardımcı Disiplinler A. Diğer Hukuk Dalları ile İlişkisi Medeni Hukuk ile Arasındaki İlişki Anayasa Hukuku ile İlişkisi İdare Hukuku ile İlişkisi a. İdari Ceza Hukuku Kavramı ve Kabahatlerin Suç Olmaktan Çıkarılması... 40

8 8 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) b. Kabahatler Kanunu aa. Genel Olarak bb. Kanunilik İlkesi ve Kabahatler Kanunu cc. Lehe Kanunun Geçmişe Yürümesi Kuralı dd. Kabahat Fiilinin İşlendiği Zaman ee. Kabahat Fiilinin İşlendiği Yer ff. Kabahat Fiilinde Hareket gg. Hukuka Uygunluk Sebepleri ve Kusurluluğu Kaldıran Haller hh. Kabahat Fiilinde Kusur Yeteneği ve Kusurluluk ii. Teşebbüs jj. İştirak kk. İçtima ll. Tüzel Kişilerin, Temsil Edilenin ve İş Sahibinin Sorumluluğu mm. Yaptırım nn. Zamanaşımı oo. Yaptırıma Karar Verme Yetkisi pp. Denetimi aaa. Başvuru Yolu (KK m.27) bbb. İtiraz Yolu (KK m.29) rr. Vazgeçme ve Kabul (KK m.30) ss. Kabahatler ile Suçların Karşılaştırılması c. Disiplin Ceza Hukuku Kavramı Devletler Genel Hukuku ile İlişkisi Ceza Muhakemesi Hukuku ile İlişkisi İnfaz Hukuku ile İlişkisi CEZA HUKUKUNA YARDIMCI DİSİPLİNLER I. Kriminoloji II. Kriminalistik III. Viktimoloji IV. Adli Tıp İkinci Bölüm DEMOKRATİK HUKUK DEVLETİNDE CEZA HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ 1. KANUNİLİK İLKESİ (CEZA KANUNLARININ GÜVENCE İŞLEVİ)... 53

9 İçindekiler 9 I. Genel Olarak II. İlkeye Yönelik Eleştiriler III. İlkenin Zorunlu Sonuçları A. Örf ve Adet Kuralları ile Suç ve Ceza Yaratılamaz B. Kıyas Yasaktır C. Ceza Kanunları Belirli ve Açık Olmalıdır D. Ceza Kanunları Geçmişe Yürümez E. İdarenin Düzenleyici İşlemlerle Suç Yaratabilip Yaratamayacağı Sorunu CEZA SORUMLULUĞUNUN ŞAHSİLİĞİ İLKESİ KUSURSUZ SUÇ VE CEZA OLMAZ İLKESİ CEZA HUKUKU BAKIMINDAN ÖNEMLİ DİĞER İLKELER I. İnsan Onurunun Dokunulmazlığı II. Eşitlik İlkesi III. Oranlılık ve İkincillik İlkeleri ile Aşırılık Yasağı Üçüncü Bölüm CEZA HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ VE CEZA SORUMLULUĞUNUN ESASINA ETKİSİ 1. İLKEL CEZA HUKUKU DÖNEMİ I. İlkel Topluluklarda II. Eski Hukuk Düzenlerinde BATI'DA I. Eski Yunan Hukuku'nda II. Roma Hukukunda III. Germen Hukuku IV. Frank Hukuku V. Ortaçağ Hukukunda VI. Müşterek Ceza Hukuku Dönemi... 68

10 10 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) 3. TÜRK HUKUKUNDA I. İslamiyet Öncesi Dönemde II. İslamiyetten Sonraki Dönemde A. Osmanlı da Tanzimata Kadarki Dönemde a. Genel Olarak b. Kanunnameler Tanzimat Döneminde a Tarihli Kanunname-i Ceza b Tarihli Kanun-u Cedit c Ceza Kanunname-i Humayunu B. Cumhuriyet Türkiyesi'nde CEZA HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİNİN CEZA SORUMLULUĞUNUN ESASINA ETKİSİ I. Klasik Okul II. Pozitivist Okul III. Üçüncü Okul IV. Toplumsal Savunma Akımı Dördüncü Bölüm CEZA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 1. KAYNAK KAVRAMI VE KAYNAKLARIN ÖZELLİKLERİ ÇEŞİTLERİ I. Asıl Kaynaklar A. Anayasa B. Uluslararası Sözleşmeler C. Kanun Genel Olarak TCK ve Diğer Ceza Kanunları Arasındaki İlişki II. Yardımcı Kaynaklar A. Örf ve Adet (Gelenek) Kuralları... 82

11 İçindekiler 11 B. Ahlak ve Din Kuralları C. Mahkeme İçtihatları D. Doktrin (Öğreti) KAYNAKLARIN YORUMU I. Yorum Kavramı ve Kıyastan Farkı II. Yorum Yöntemleri A. Gramatik ya da Sözel Yorum Yöntemi B. Sistematik Yorum Yöntemi C. Tarihsel Yorum Yöntemi D. Amaçsal (Teleolojik) Yorum Yöntemi III. Yorum Araçları A. Mantık B. Tarihçe C. Hukukun Genel İlkeleri D. Karşılaştırmalı Hukuk E. Örf ve Adet Kuralları IV. Yorum Çeşitleri A. Daraltıcı Yorum B. Genişletici Yorum Beşinci Bölüm CEZA HUKUKU KURALLARININ UYGULAMA ALANI 1. CEZA HUKUKU KURALLARININ ZAMAN BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI I. Zaman Bakımından Uygulamaya İlişkin İlkeler A. Hemen Uygulama B. Lehe Kanunun Uygulanması: Lehe Kanunun Geçmişe Yürüyüp Yürümeyeceği Sorunu-Geriye Yürüme Yasağı Lehe Yasanın Geriye Yürüyüp Yürümeyeceği Sorunu Lehe Kanunun Tespiti Mahkeme İçtihatlarının Geçmişe Yürüyüp Yürümeyeceği Sorunu... 95

12 12 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) 4. İçtihadı Birleştirme Kararlarının Geçmişe Yürüyüp Yürümeyeceği Sorunu Anayasa Mahkemesinin İptal Kararlarının Geçmişe Yürüyüp Yürümeyeceği Sorunu C. İleriye Yürüme II. Ceza Kanunlarının Yürürlüğe Girmesi, Yürürlükten Çıkması ve Yürürlük Süreleri Bakımından Ceza Kanunları III. Suçun İşlendiği An A. Ani Suçlar B. İhmali Suçlar C. Kesintisiz (Mütemadi) ve Zincirleme (Müteselsil) Suçlar D. İtiyadi Suçlar CEZA HUKUKU KURALLARININ YER BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI I. Mülkilik İlkesi (Sistemi) A. Genel Olarak B. Ülke Kavramı C. Suçun İşlendiği Yer Sorunu D. Yabancı Ülkede Hüküm Verilmesi (TCK m.9) II. Şahsilik İlkesi (Sistemi) A. Faile Göre Şahsilik İlkesi Görev Suçları (TCK m.10) Vatandaş Tarafından İşlenen Suç (TCK m.11) B. Mağdura Göre Şahsilik Türkiye nin Zararına İşlenen Suçlar (TCK m. 12/1) Vatandaşın Zararına İşlenen Suçlar (Vatandaşı Koruma İlkesi ya da Mağdura Göre Şahsilik İlkesi) (TCK m. 12/2) III. Evrensellik İlkesi (TCK m. 12/3) IV. Koruma İlkesi (TCK m.13) V. Yer Bakımından Uygulamada Özellik Gösteren Haller A. Seçimlik Cezalarda Soruşturma (TCK m.14) B. Soruşturma Koşulu Olan Cezanın Hesaplanması (TCK m.15)

13 İçindekiler 13 C. Cezadan Mahsup (TCK m.16) D. Hak Yoksunlukları (TCK m.17) VI. Geri Verme (İade) A. Geri Verme Kavramı B. Geri Vermenin Kaynakları C. Geri Verme Koşulları Fiile İlişkin Koşullar a. Fiil Her İki Devlet Kanununa Göre De Suç Sayılmalı ve Belli Ağırlıkta Olmalıdır b. Suç Türkiye Devletinin Güvenliğine Karşı, Türkiye Devletinin veya Bir Türk Vatandaşının ya da Türk Kanunlarına Göre Kurulmuş Bir Tüzel Kişinin Zararına İşlenmiş Olmamalıdır c. Suç Zamanaşımına veya Affa Uğramamış Olmalıdır d. Geri Vermeye Konu Olan Suçun Talep Eden Ülke Yasasına Göre Ölüm Cezasını Gerektirmesi Halinde Bu Cezanın İnfaz Edilmeyeceği Konusunda Güvence Verilmiş Olmalıdır e. Suç, Türkiye nin Yargılama Yetkisine Giren Bir Suç Olmamalıdır f. Suçun Düşünce Suçu veya Siyasi ya da Askeri Suç Olmaması Gerekir aa. Düşünce Suçu bb. Siyasi Suç aaa. Siyasi Suçun Tanımı bbb. Çeşitleri: Tam ve Nisbi Siyasi Suç ccc. Siyasal Suç Kapsamında Görülmeyen Eylemler cc. Askeri Suç Faile İlişkin Koşul D. Geri Verme Yöntemi E. Geri Verme İsteminin Reddi F. Geri Vermede Hususilik Kuralı [Sözl. m. 14; TCK m. 18/8] VII. Yabancı Kanunun Göz Önünde Bulundurulması (TCK m.19) A. Bir Türk veya Yabancının Yabancı Ülkede İşlediği Suç Bakımından Türkiye'de Yapılacak Yargılamada Uygulanacak Kanunun Belirlenmesi B. Hükmün Uygulanması CEZA KANUNLARININ KİŞİ BAKIMINDAN UYGULANMASI I. Genel Olarak

14 14 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) II. Ceza Kanununun Uygulanmasında Özellik Gösteren Kişiler A. Cumhurbaşkanı B. Milletvekilleri Genel Olarak Sorumsuzluğun Koşulları Sonuçları Dokunulmazlık ile Sorumsuzluk Arasındaki Farklar C. Diplomatlar D. NATO Mensupları (Yabancı Asker Kişiler) Genel Olarak Sözleşme Kapsamına Giren Kişiler Gönderen ve Kabul Eden Devletlerin Yargı Yetkileri a. Mutlak Yargı Yetkisi b. Öncelikli Yargı Yetkisi İKİNCİ KİTAP SUÇ GENEL TEORİSİ KAVRAMI, SUÇUN TANIMI VE KAVRAMI, SUÇUN YAPISAL UNSURLARI VE ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ, SUÇLULARIN VE SUÇLARIN ÇOKLUĞU Birinci Bölüm SUÇ GENEL TEORİSİ KAVRAMI, SUÇUN TANIMI, SUÇ KAVRAMI VE SUÇUN YAPISAL UNSURLARI, UNSURLARIN DIŞINDA KALAN VE CEZALANDIRMAYA ETKİLİ OLAN ŞARTLAR 1. SUÇ GENEL TEORİSİ KAVRAMI I. Kavram II. Suç Genel Teorisinin Yararı SUÇUN TANIMI VE SUÇ KAVRAMI SUÇUN YAPISAL UNSURLARI I. Tipe Uygunluk A. Kavram

15 İçindekiler 15 B. Tipin İçeriği Objektif Nitelikteki Unsurlar a. Fail b. Mağdur c. Hareketin konusu d. Eylem aa. Hareket aaa. Hareket Teorileri a1. Hareketin Temelini Hukuk Dışında Arayan Teoriler aa1. Nedensel (Doğal) Hareket Teorisi aa2. Amaççı Hareket Teorisi aa3. Sosyal Hareket Teorisi a2. Hareketin Temelini Hukuk İçinde Arayan Teori: Normativist Teori a3. Görüşümüz bbb. Hareket Yeteneği ve Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu a1. Hareket Yeteneği a2. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu aa1. Tüzel Kişi Kavramı aa2. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu ccc. Hareketin Niteliğinin Suçların Sınıflandırılmasına Etkisi a1. Hareketin Sayısına Göre Suçlar aa1. Tek Hareketli Suçlar aa2. Birden Fazla Hareketli Suçlar aaa1. Birleşmiş Hareketli Suçlar aaa2. Bölünebilen ya da Kesintili Suçlar aa3. Seçimlik Hareketli Suçlar aa4. İtiyadi Suçlar a2. Hareketin Şekline Göre Suçlar a3. Hareketin Önemine Göre Suçlar bb. Netice aaa. Kavram bbb. Neticeye Göre Suçların Tasnifi a1. Şekli Suç-Maddi Suç (Neticesiz- Neticeli Suçlar- Neticesi Harekete Bitişik Suçlar) a2. Zarar Suçu-Tehlike Suçu a3. Ani Suç-Kesintisiz (Mütemadi) Suç a4. Kalkışma Suçları cc. Nedensellik Bağı ve Fiilin Objektif Yüklenebilirliği (İsnad Edilebilirliği) aaa. Genel Olarak bbb. Nedensellik Bağlantısını Ortaya Koymaya Çalışan Teoriler a1. Şart Teorisi a2. Uygunluk (Uygun sebep) Teorileri

16 16 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) ccc. Nedensellik Bağlantısı Konusunda Çıkabilecek Bazı Sorunlar a1. Nedensellik Bağının Kesilmesi Sorunu a2. Atipik Nedensel Gelişme a3. Failce Bilinmeyen Sebeplerin Neticeye Etkisi a4. Mağdurda Mevcut Bir Halin Tipik Neticenin Meydana Gelmesinde Etkili Olması a5. Öne Geçen Sebep a6. Alternatif Nedensellik (Çift Nedensellik) a7. Kümülatif Nedensellik (Neticenin Sebeplerin Toplamından Meydana Gelmesi) a8. Rezerv Sebebin Önemsizliği (Varsayıma Dayalı Nedensellik) ddd. Objektif Yüklenebilirlik (İsnadiyet) Teorisi a1. Hakim Olabilirlik (Hükmedebilirlik) a2. Yükümlülüğe Aykırılık İlişkisinin Bulunmaması (Hukuka Aykırılık İlişkisi ya da Hukuka Uygun Alternatif Hareketler) a3. Neticenin Normun Koruma Alanı (ya da Amacı) Dışında Kalması (Risk Bağlantısının (İlişkisinin) Bulunmaması) a4. Hukuken Önemli Riskin ya da Tehlikenin Bulunmaması, İzin Verilmiş Bir Riskin Varlığı ya da Riskin Azaltılması a5. Varsayıma Dayalı Nedensellik e. Tipte Yer Alan Diğer Objektif Nitelikteki Unsurlar Sübjektif Nitelikteki Unsurlar a. Kast aa. Tanım-Kavram bb. Kastın Unsurları aaa. Bilme Unsuru: (Düşünme ve Öngörme) bbb. İstemek (İrade Etmek) cc. Kastın Aranacağı Zaman- Eklenen Kast dd. Kastın Çeşitleri aaa. Genel Kast-Özel Kast a1. Genel kast a2. Özel Kast (Amaç, maksat, niyet, saik) aa1. Genel Olarak aa2. Özel Kastın İşlevi bbb. Ani Kast-Tasarlama (Taammüt-Düşünce) Kastı ccc. Doğrudan Kast-Dolaylı (Olası) Kast ee. Olası Kast (Dolaylı-Gayrı Muayyen Kast)-Bilinçli Taksir aaa. Genel Olarak bbb. Olası Kastın Sonuçları (Sorumluluğun Kapsamı) ccc. Olası Kastın Uygulanamayacağı Suç Tipleri b. Taksir Yaptırım Tipin İncelenmesinden Çıkan Sonuçlar (Tipin Sentezi)

17 İçindekiler 17 a. Suçun Temel ve Türemiş Biçimi b. Suçun Birleşik Şekli II. Hukuka Aykırılık A. Genel Olarak B. Hukuka Aykırılık ve Kusur Ayrımı C. Hukuka Uygunluk Sebepleri Genel Olarak Hukuka Uygunluk Sebeplerinin Niteliği Özellikleri Çeşitleri a. Kanun Hükmünü Yerine Getirme aa. Kavram- Tanım bb. Kanun Teriminin Anlamı cc. Kolluğun Zor ve Silah Kullanma Yetkisi aaa. Genel Olarak bbb. Kapsam ccc. Zor Kullanma Yetkisinin Aşamaları b. Meşru Savunma aa. Hukuki Niteliği bb. Meşru Savunmanın Koşulları aaa. Saldırıya İlişkin Koşullar a1. Bir Saldırı Bulunmalı a2. Saldırı Haksız Olmalı a3. Saldırı Bir Hakka Yönelmiş Olmalı a4. Saldırı Halen Mevcut, Gerçekleşmesi ya da Tekrarı Muhakkak Olmalı (765 s. TCK ya Göre, Filhal Def i Zarureti) bbb. Savunmaya İlişkin Koşullar a1. Savunmada Zorunluluk Bulunmalı a2. Savunma Saldırıya ve Saldırana Karşı Yapılmalı (Saldırı ile Savunma Arasında Nedensellik Bağlantısı Bulunmalı) a3. Saldırı ile Oranlı (=Ölçülü) Olmalı cc. Haksız Tahrik-Meşru Savunma İlişkisi c. Hakkın Kullanılması aa. Genel Olarak bb. Koşulları cc. Hakkın Kullanılması (İcrası) Durumları aaa. Hekimlik Mesleğinin İcrası bbb. Eleştiri Amacıyla Yapılan Düşünce Açıklamaları ccc. Gazetecilik Mesleğinin İcrası

18 18 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) ddd. İddia ve Savunma Dokunulmazlığı d. İlgilinin Rızası aa. Hukuksal Nitelik bb. Koşulları aaa. Mağdurun Üzerinde Serbestçe Tasarrufta Bulunabileceği Bir Hakkın Varlığı bbb. Rızaya Ehliyet ccc. Rızanın Açıklanması e. Yükümlülüklerin Çatışması Hukuka Uygunluk Sebeplerinde Sınırın Aşılması (TCK m. 27) a. Sınırın Kasten Aşılması b. Sınırın Taksirle Aşılması c. Meşru Savunmada Sınırın Korku, Panik ya da Heyecan Gibi Nedenlerle Aşılması d. Hukuka Uygunluk Sebeplerinde Hata ve Sınırın Aşılması III. Kusurluluk A. Kusurluluğun Koşulları Kusur Yeteneğinin Varlığı a. Kusur Yeteneği Kavramı b. Kusur Yeteneğinin Bulunması Gereken Zaman c. Kusur Yeteneğini Etkileyen Haller aa. Yaş Küçüklüğü aaa. Genel Olarak bbb. Yaşla İlgili Bazı Ön Sorunlar ccc. Yaş Küçüklüğü ve Akıl Hastalığının Aynı Kişide Birleşmesi ddd. Yaş Küçüklüğü Halleri a1. 12 Yaşını Doldurmamış Çocuklar (TCK m.31/1) a Yaş Arasında Kalan Küçükler (TCK m. 31/2) a Yaş Grubu (TCK m. 31/3) bb. Akıl Hastalığı aaa. Akıl Hastalığı Nedeniyle, İşlenen Fiilin Hukuki Anlam ve Sonuçlarının Algılanamaması veya Bu Fiille İlgili Olarak Davranışlarını Yönlendirme Yeteneğinin Önemli Derecede Azalması a1. Kavram a2. Tedbirin Süresi bbb. Algılama Yeteneğinin Tümüyle Ortadan Kalkmaması ve Fakat İşlenen Fiille İlgili Olarak Önemli Derecede Olmamakla Birlikte Davranışlarını Yönlendirme Yeteneğinin Azalması cc. Sağır ve Dilsizlik

19 İçindekiler 19 dd. Geçici Nedenler, Alkol veya Uyuşturucu Madde Etkisinde Olma aaa. Geçici Nedenler bbb. Alkol ve Uyuşturucu Madde Etkisinde Olma Mazeret Sebepleri ve Kusurluluğu Kaldıran ya da Azaltan Hallerin Bulunmaması a. Mazeret Sebepleri aa. Zorunluluk (Zaruret) Hali (m. 25/2) aaa. Zorunluluk Halinin Koşulları a1. Tehlikeye İlişkin Koşullar aa1. Ağır ve Muhakkak Bir Tehlikenin Varlığı aa2. Tehlikenin Bir Hakka Yönelik Olması aa3. Tehlikeye Bilerek Sebebiyet Verilmemesi a2. Korunmaya İlişkin Koşullar aa1. Tehlike ile Korunma Hareketi Arasında Nedensellik Bağının Olması aa2. Tehlikeden Başka Türlü Korunma İmkanının Bulunmaması aa3. İşlenen Fiil ile Tehlike Arasında Oran Bulunması aa4. Tehlikeye Göğüs Germe Yükümlülüğünün Bulunmaması bbb. Zorunluluk Hali ve Meşru Savunma Hukuka Uygunluk Sebeplerinin Karşılaştırılması bb. Amirin Emrini İfa (m. 24/2, 3, 4) aaa. Genel Olarak bbb. Hukuki Niteliği ccc. Koşulları a1. Bir Emir Bulunmalıdır a2. Emir Meşru (Bağlayıcı) Olmalıdır a3. Kanuna Aykırı Emir- Konusu Suç Olan Emir cc. Meşru Savunmada Sınırın Heyecan, Korku veya Telaş Nedeniyle Aşılması (m.27/2) b. Kusurluluğu Etkileyen (Kaldıran ya da Azaltan) Haller aa. Cebir-Şiddet-Tehdit bb. Kusurluluğu Azaltan Neden: Haksız Tahrik aaa. Genel Olarak bbb. Haksız Tahrikin Uygulama Koşulları a1. Tahrik Teşkil Eden Haksız Bir Fiil Olmalıdır a2. Haksız Fiil Failde Hiddet veya Şiddetli Elem Etkisi Meydana Getirmelidir a3. Suç Bu Hiddet ve Şiddetli Elem Etkisi Altında İşlenmelidir a4. Suç Tahriki Oluşturan Haksız Eylemi İşleyen Kimseye Karşı İşlenmelidir ccc. Haksız Tahrikle İlgili Olarak Ortaya Çıkabilecek Sorunlar c. Hata aa. Kavram

20 20 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) bb. Suçun Maddi Unsurlarında Hata aaa. Suçun Konusunda Hata bbb. Nedensellik Bağında Hata ccc. Suçun Maddi Unsurlarında Hatanın Sonuçları cc. Suçun Nitelikli Unsurlarında (Ağırlatıcı ve Hafifletici Sebeplerde) Hata dd. Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenlere Ait Koşulların Varlığında Hata aaa. Genel Olarak bbb. Hukuka Uygunluk Sebeplerinde Hata a1. Hukuka Uygunluk Sebebinin Varlığında Hata a2. Hukuka Uygunluk Sebeplerinin Koşullarında Hata ccc. Kusurluluğu Kaldıran ya da Azaltan Nedenlerde Hata ee. Şahısta Hata ff. Hedefte Sapma gg. Haksızlık Bilinci (Yasaklılık Yanılması) UNSURLARIN DIŞINDA KALAN VE CEZALANDIRILMAYA ETKİLİ OLAN ŞARTLAR (TİPİKLİK DIŞINDA BULUNAN HUSUSLAR) I. Genel Olarak II. Ön Şartlar III. Cezalandırılabilme Şartları IV. Muhakeme Şartları A. Şikayet Tanım-Kavram Özellikleri B. İzin C. Talep (İstem) D. Karar E. Uzlaşma İkinci Bölüm SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ 1. TEŞEBBÜS AŞAMASINDA KALMIŞ SUÇLAR I. Genel Olarak

21 İçindekiler 21 II. Teşebbüsün Şartları A. Ön Şart: Suç Tipinin Teşebbüse Elverişli Olması B. Suç İşleme Kastının Varlığı (Suç, Kasten İşlenen Suçlardan Olmalıdır) C. Suçun İcrasına Elverişli Hareketlerle Doğrudan Doğruya Başlamak Sübjektif Teori Objektif Teoriler D. Failin İşlemeyi Kastettiği Suçu Elinde Olmayan Nedenlerle Tamamlayamaması Genel Olarak Suçun Tamamlanması Kavramı Suçun Bitmesi Kavramı ve Teşebbüs ile İlişkisi III. Teşebbüs Halinde Verilecek Cezanın Belirlenmesi IV. İşlenemez Suça Teşebbüs (Elverişsiz Teşebbüs) A. Objektif Teori B. Sübjektif Teori C. Yeni Objektif Teori (Tehlike Teorisi) V. Teşebbüste Özellik Gösteren Diğer Bazı Haller VI. Gönüllü Vazgeçme TAKSİRLİ SUÇLAR I. Taksir Kavramı II. Taksirin Tanımı III. Taksirin Unsurları A. Fiilin Taksirle İşlenebilen Bir Suç Olması B. Hareketin İradi Olması-Neticenin İstenmemiş Bulunması C. Özen Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemiş Olması D. Neticenin Öngörülebilir Olması E. Hareket ile Netice Arasında Nedensellik Bağının Varlığı VI. Taksir Şekilleri V. Bilinçli Taksir-Bilinçsiz Taksir

22 22 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) VI. Taksirli Suçlara İştirak VII. Taksirli Suçlarda Verilecek Cezanın Belirlenmesi VIII. Ceza Sorumluluğunun Kalkması İHMALİ HAREKETLE İŞLENEN SUÇLAR I. Kavram II. Gerçek İhmali Suçlar III. Gerçek Olmayan İhmali Suçlar NETİCESİ SEBEBİYLE AĞIRLAŞMIŞ SUÇLAR I. Genel Olarak II. Tanım-Çeşitleri-Koşulları A. Tanım B. Çeşitleri C. Koşulları III. Temel Suç ile Ağır veya Başka Netice Arasındaki Bağlantı Üçüncü Bölüm SUÇLULARIN ÇOKLUĞU: FAİLLİK VE İŞTİRAK 1. KAVRAM SUÇA KATILANLARIN SORUMLULUĞU KONUSUNDAKİ SİSTEMLER TCK NIN KABUL ETTİĞİ SİSTEM I. Genel Olarak II. Faillik A. Birlikte (Müşterek) Faillik Genel Olarak TCK Anlamında Birlikte (Müşterek) Faillik B. Dolayısıyla Faillik (TCK. m. 37/2) III. Suç Ortaklığı (Şeriklik) A. Suç Ortaklığının Koşulları

23 İçindekiler Birden Çok Kişi (Fail) Tarafından Yapılan ve Aralarında Nedensel Bağlantı Bulunan Birden Çok Hareketin Varlığı (Objektif Koşul) Suça Katılma Kastı (İştirak İradesi) (Sübjektif Koşul) Karar Verilen Suçun İşlenmesi (Bağlılık Kuralı) B. Suç Ortaklığı Halleri Azmettirme a. Kavram b. Azmettirmede Ağırlatıcı Sebep c. Muhbir Suç Ortağı (TCK m. 38/3) Yardım Etme a. Suç İşlemeye Teşvik Etmek b. Suç İşleme Kararını Kuvvetlendirmek c. Fiilin İşlenmesinden Sonra Yardımda Bulunacağını Vaat Etmek d. Suçun Nasıl İşleneceği Hususunda Yol Göstermek e. Fiilin İşlenmesinde Kullanılan Araçları Sağlamak f. Suçun İşlenmesinden Önce veya İşlenmesi Sırasında Yardımda Bulunarak İcrasını Kolaylaştırmak IV. Özgü Suçlarda İştirak V. İştirak Hâlinde İşlenen Suçlarda Gönüllü Vazgeçme Dördüncü Bölüm SUÇLARIN ÇOKLUĞU (SUÇLARIN İÇTİMAI)- YASALARIN TEKLİĞİ (GÖRÜNÜŞTE İÇTİMA) 1. SUÇLARIN ÇOKLUĞU (SUÇLARIN İÇTİMAI) HALLERİ I. Bileşik Suç A. Genel Olarak B. Bileşik Suç Olarak Kabul Edilmeyen Haller II. Zincirleme Suç A. Tanım-Kavram B. Koşulları Aynı Suçun Birden Fazla İşlenmesi Aynı Suçun Değişik Zamanlarda İşlenmesi Bir (Aynı) Suç İşleme Kararı

24 24 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) 4. Mağdurun Aynı (Tek) Kişi Olması C. Zincirleme Suçun Varlığının Sonucu D. Zincirleme Suç Hükmünün Uygulanamayacağı Suçlar E. Aynı Suçun Birden Fazla Kişiye Karşı Tek Bir Fiille İşlenmesi III. Fikri İçtima A. Terim-Kavram B. Koşulları Tek Fiil Birden Fazla Farklı Suçun Oluşması (Kanunun Değişik Hükümlerinin İhlali) YASALARIN TEKLİĞİ (GÖRÜNÜŞTE İÇTİMA) ÜÇÜNCÜ KİTAP CEZA HUKUKUNUN YAPTIRIMLARI, BELİRLENMESİ VE BİREYSELLEŞTİRİLMESİ 1. CEZA KAVRAMI VE CEZANIN (CEZALANDIRMANIN) AMAÇLARI CEZANIN NİTELİKLERİ CEZANIN TÜRLERİ TCK DA YAPTIRIMLAR I. Cezalar A. Hapis Cezaları Ağırlaştırılmış Hapis Cezası Müebbet Hapis Cezası Süreli Hapis Cezası a. Kavram b. Kısa Süreli Hapis Cezası ve Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar aa. Kısa Süreli Hapis Cezası bb. Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar aaa. Çevirmenin Koşulları

25 İçindekiler 25 bbb. Çevirme Zorunluluğu ccc. Çevirme Yasağı ddd. TCK m. 5 ve m ggg. Çevirmeye Konu Yaptırımlar a1. Adli Para Cezasına Çevirme a2. Tedbire Çevirme aa1. Aynen İade, Suçtan Önceki Hale Getirme veya Tazmin Suretiyle Tamamen Giderme aa2. Bir Eğitim Kurumuna Devam Etme aa3. Belirli Yerlere Gitmekten veya Belirli Etkinlikleri Yapmaktan Yasaklanma aa4. Ehliyet ve Ruhsat Belgelerinin Geri Alınması, Belli Bir Meslek ve Sanatı Yapmaktan Yasaklanma aa5. Gönüllü Olarak Kamuya Yararlı Bir İşte Çalıştırılma aa6. Çevrilen Ceza ve Tedbirlere Uymamanın Yaptırımı aa7. Önlemin Değiştirilmesi cc. Kısa Süreli Hapis Cezalarının Özel İnfaz Usulleri B. Adli Para Cezası Tanım-Kavram Para Cezasına İlişkin Sistemler TCK da Para Cezası Adli Para Cezasının İnfazı II. Güvenlik Tedbirleri A. Genel Olarak B. Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma C. Müsadere Genel Olarak Hukuki Nitelik Müsaderenin Çeşitleri Koşulları a. Eşya Müsaderesi ve Koşulları (TCK m. 54/1, 3) b. Eşdeğer Müsaderenin Koşulları (TCK m. 54/2) c. TCK m. 54/4 Anlamında Müsaderenin Koşulları Kazanç Müsaderesi a. Genel Olarak b. Hukuki Nitelik c. Kazanç Müsaderesinin Koşulları d. Kaim Değerlerin Müsaderesinin Koşulları

26 26 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) D. Çocuklara Özgü Güvenlik Tedbirleri E. Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri F. Suçta Tekerrür ve Özel Tehlikeli Suçlular Kavram Koşulları a. Önceden İşlenen Suçtan Dolayı Verilen Hükmün Kesinleşmiş Olması b. Yeni Bir Suçun İşlenmesi Tekerrürde Süre Tekerrürün Sonuçları Özel Tehlikeli Suçlular G. Sınır Dışı Edilme H. Tüzel Kişiler Hakkında Güvenlik Tedbirleri İznin İptali Müsadere Hakimin Takdir Yetkisi CEZANIN BELİRLENMESİ VE BİREYSELLEŞTİRİLMESİ I. Cezanın Belirlenmesi A. Genel Olarak B. Ceza Türünün Belirlenmesi C. Temel Cezanın Belirlenmesi Genel Olarak Cezanın Belirlenmesinde Göz Önünde Bulundurulması Gereken Hususlar a. Suçun İşleniş Biçimi b. Suçun İşlenmesinde Kullanılan Araçlar c. Suçun İşlendiği Zaman ve Yer d. Suçun Konusunun Önem ve Değeri e. Meydana Gelen Zarar ve Tehlikenin Ağırlığı f. Failin Kast veya Taksire Dayalı Kusurunun Ağırlığı g. Failin Güttüğü Amaç ve Saiki Olası Kast ve Bilinçli Taksirin Dikkate Alınması Nitelikli Hallerin Varlığı

27 İçindekiler 27 D. Sonuç Cezanın Belirlenmesi E. Cezanın Yukarı ve Aşağı Sınırlarının Aşılmaması F. Cezanın Hesaplanması Genel Olarak Adli Para Cezalarının Hesaplanması Cezaların İçtimaı (Birleştirilmesi) a. Genel Olarak b. Cezaların İçtimaı Sistemleri c. Cezaların İçtimaı Kuralları d. İçtima Kurallarını Uygulama Yetkisi II. Cezanın Bireyselleştirilmesi A. Cezanın Bireyselleştirilmesi Kavramı B. Cezanın Bireyselleştirilmesi Araçları Takdiri İndirim Nedenleri Mahsup a. Genel Olarak b. Hukuki Esası c. Mahsup Hükümlerinin Uygulanış Şekli d. Adli Kontrol ve Mahsup e. Yurtdışında Geçen Sürenin Mahsubu Hapis Cezasının Ertelenmesi a. Tanım-Kavram b. Koşulları aa. İşlenen Suçtan Dolayı Verilecek Cezanın Belli Ağırlıkta Olması bb. Daha Önce Kasıtlı Bir Suçtan Dolayı Hapis Cezasına Mahkum Edilmemiş Olmak cc. Suç İşlemeyeceği Konusunda Mahkemede Bir Kanaatin Oluşması c. Erteleme Kararı d. Ertelemenin Koşula Bağlanması e. Ertelemenin Denetime Tabi Tutulması: Denetimli Serbestlik aa. Denetim Süresi bb. Denetim Süresince Öngörülebilecek Yükümlülükler cc. Uzman Kişinin Görevlendirilmesi ve Görevleri f. Ertelemenin Sonucu g. Ertelemenin Düşmesi

28 28 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) DÖRDÜNCÜ KİTAP DAVA VE CEZA İLİŞKİSİNİ DÜŞÜREN SEBEPLER 1. GENEL OLARAK DAVA VE CEZA İLİŞKİSİNİ DÜŞÜREN SEBEPLER I. Sanığın veya Hükümlünün Ölümü A. Genel Olarak B. Sanığın Ölümü C. Hükümlünün Ölümü D. Mağdurun Ölümü II. Af A. Genel Olarak B. Affın Çeşitleri Genel Af Özel Af Cumhurbaşkanınca Af III. Zamanaşamı A. Genel Olarak B. Dava Zamanaşımı Dava Zamanaşımına Tabi Olmayan Suçlar Dava Zamanaşımı Süreleri Dava Zamanaşımı Süresinin Kısalması Dava Zamanaşımı Süresinin Belirlenmesi Dava Zamanaşımı Süresinin Başlaması a. Genel Olarak b. Bazı Suçlar Bakımından Dava Zamanaşımı Sürelerinin Başlamasına İlişkin Özel Düzenlemeler aa. Birden Çok Evlilik ve Hileli Evlenme Suçu (TCK m.230/1, 2, 3) bb. İftira Suçu (TCK m.267) Dava Zamanaşımının Durması a. İzin Karar b. Bekletici Mesele c. Kaçaklık Kararı

29 İçindekiler 29 d. TCK Dışındaki Bazı Kanunlarda Zamanaşımının Durmasına İlişkin Hükümler aa. Uzlaşma (CMK m ) bb. Kamu Davası Açılmasının Ertelenmesi (CMK m.171/2 vd.) cc. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (CMK. m.231/5 vd.) dd. Çocuk Koruma Kanunu Bakımından Çocuk Hakkında Açılacak Kamu Davasının Ertelenmesi (ÇKK m.19) ee. Çocuk Koruma Kanunu Bakımından Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (ÇKK m.23) ff. Askeri Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanunu Bakımından Geri Bırakma (m.20) gg. Bankacılık Kanunu Bakımından Dosyanın Bilirkişiye Tevdii (m.165) Dava Zamanaşımının Kesilmesi a. Kesilme Halinde Dava Zamanaşımının Uzaması b. Dava Zamanaşımının Kesilmesinin Şeriklere Etkisi C. Ceza Zamanaşımı Genel Olarak Ceza Zamanaşımı Süreleri Kısa Süreli Hapis Cezalarının Adli Para Cezasına Çevrilmesi Halinde Ceza Zamanaşımı Süresinin Tespiti Farklı Türde Cezalar İçeren Hükümlerde Ceza Zamanaşımı Süresinin Değerlendirilmesi Ceza Zamanaşımı Süresinin Kısalması Ceza Zamanaşımı Süresinin Başlaması a. Hükmün Kesinleşmesi b. İnfazın Herhangi Bir Sebeple Kesilmesi Ceza Zamanaşımına Tabi Olmayan Suçlar Ceza Zamanaşımının Durması Ceza Zamanaşımı ve Hak Yoksunlukları Ceza Zamanaşımının Kesilmesi Ceza Zamanaşımı Süresinin Kesilme Nedenleri Kesilmenin Etkisi Ceza Zamanaşımının Sonuçları D. Müsadere Zamanaşımı E. Zamanaşımının Hesabı ve Uygulanması

30 30 Ceza Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler) IV. Uzlaşma V. Önödeme A. Genel Olarak B. Önödeme Usulünün Uygulanacağı Suçlar DAVA VEYA CEZANIN DÜŞMESİNİN ETKİSİ BEŞİNCİ KİTAP KOŞULLU SALIVERİLME - ADLİ SİCİL VE HÜKÜMLÜLÜK KAYDININ SİLİNMESİ 1. KOŞULLU SALIVERİLME (ŞARTLA SALIVERME-MEŞRUTEN TAHLİYE) I. Tanım-Kavram II. Koşulları A. Hükmedilmiş Cezanın Bir Süre Çekilmiş Olması B. İyi Hal III. Koşullu Salıverilmeye Karar Verecek Mahkeme IV. Koşullu Salıverilme Yasağı V. Denetim Süresi-Denetimli Serbestlik A. Koşullu Salıverilmenin Geri Alınması Geri Alınmayı Gerektiren Haller Geri Alınmanın Sonucu Geri Almaya Karar Verecek Makam B. Koşullu Salıverilmenin Sonucu ADLİ SİCİL VE HÜKÜMLÜLÜK KAYDININ SİLİNMESİ Kaynakça Kavramlar Dizini