JOSÉ MAURO DE VASCONCELOS GÜNEŞİ UYANDIRALIM

Transkript

1 1

2 2

3 JOSÉ MAURO DE VASCONCELOS GÜNEŞİ UYANDIRALIM 3

4 Vamos aquecer o sol, José Mauro de Vasconcelos 1974, Companhia Melhoramentos de São Paulo, Brezilya 1983, Can Sanat Yayınları A.Ş. Tüm hakları saklıdır. Tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz. 1. basım: basım: Kasım 2015, İstanbul Bu kitabın 62. baskısı adet yapılmıştır. Ka pak ta sarımı: Utku Lomlu / Lom Tasarım ( Ka pak baskı: Azra Matbaası Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi D Blok 3. Kat No: 3-2 Topkapı-Zeytinburnu, İstanbul Sertifika No: İç baskı ve cilt: Arı Matbaası Davutpaşa Cad. Emintaş Kâzım Dinçol San. Sit. No: 81/39, Topkapı, İstanbul Sertifika No: ISBN CAN SANAT YAYINLARI YA PIM VE DA ĞI TIM TİCA RET VE SA NAYİ A.Ş. Hay ri ye Cad de si No: 2, Ga la ta sa ray, İstan bul Te le fon: (0212) / / Faks: (0212) c a n y a y i n l a r i. c o m / y a y i n e v c a n y a y i n l a r i. c o m Sertifika No:

5 JOSÉ MAURO DE VASCONCELOS GÜNEŞİ UYANDIRALIM ROMAN Çeviri Aydın Emeç 5

6 José Mauro de Vasconcelos un Can Yayınları ndaki diğer kitapları: Kayığım Rosinha, 1983 Şeker Portakalı, 1983 Yaban Muzu, 1984 Kardeşim Rüzgâr Kardeşim Deniz, 1985 Delifişek, 1993 Çıplak Sokak, 1994 Kırmızı Papağan,

7 JOSÉ MAURO DE VASCONCELOS, 1920 de, Rio de Janeiro yakınlarındaki Bangu da doğdu. Yarı Kızılderili, yarı Portekizli yoksul bir ailenin on bir çocuğundan biriydi. Ailenin yoksulluğu nedeniyle, çocukluğunu Brezilya nın kuzeydoğusundaki Natal kentinde, akrabalarının yanında geçirdi ve okumayı tek başına öğrendi. Natal de iki yıl tıp eğitimi aldı. Çeşitli işlerde çalıştı. Boks antrenörlüğü, muz taşıyıcılığı, gece kulübünde garsonluk, ırgatlık, balıkçılık yaptı. Bir süre Kızılderililer arasında yaşadı yılında yazdığı ilk romanı Yaban Muzu yla eşine az rastlanır anlatıcılık yeteneğini ortaya koydu. Ardından Şeker Portakalı, Güneşi Uyandıralım, Kayığım Rosinha, Kardeşim Rüzgâr Kardeşim Deniz, Delifişek, Çıplak Sokak gibi romanlarıyla ünü Brezilya sınırlarını aştı. Bu gün yapıtları birçok ülkede büyük ilgiyle okunan yazar, 24 Temmuz 1984 te São Paulo da öldü. AYDIN EMEÇ, 1939 da İstanbul da doğdu. Gazeteci, yazar, yayıncı ve çevirmen olarak Türkiye nin kültür yaşamına önemli katkılarda bulundu de Cengiz Tuncer le birlikte kurduğu E Yayınları nda, saygın bir yayıncılık örneği verdi, dünya edebiyatının pek çok seçkin yazarının ilk kez dilimize kazandırılmasını sağladı. Daha sonra Hür Yayın ı ve arasında da Cumhuriyet gazetesi kültür servisini yönetti. Bulgakov, Ehrenburg, Calvino, Kazancakis, Kundera, Vasconcelos gibi yazarların yapıtlarını Türkçeye çevirdi. Aydın Emeç, 24 Nisan 1986 da, henüz 47 yaşındayken yaşama veda etti. 7

8 8

9 D. Antonietta Rudge Ciccilo Matarazzo Luizinho Bezerra ve büyük dost Wagner Felipe de Souza Weidebach için. Bir de Joaquim Carlos de Mello için. Akrabalığı oluş tu ran yalnızca kan bağ ları de ğil, aynı za man da yürek ve akıl bağ larıdır. MONTESQUIEU 9

10 10

11 Birinci bölüm MAURICE VE BEN 11

12 12

13 1 Değişim Bir den gözle rim ka ranlıkta de ğil di artık. On bir yaşında ki yüre ğim kor ku dan göğsümde hop ladı. Sırtındaki kuzunla ey Küçük İsa, be ni ko ru yun! Işık büyüyor du. Bi raz da ha. Bi raz da ha. Büyü dük çe, be nim kor kum da büyüyor du; bağırmak is te sem ba şa ra mazdım. Her kes sa kin sa kin uyu yor du. Kapalı odalarda çıt çıkmıyordu. Sırtımı du va ra ve rip ya tağımın için de otur dum. Gözle rim öyle si ne zor lu bakıyor du ki, yu va larından uğ ra yacak lardı ne re dey se. Ya kar mak, bütün ko ru yu cu aziz le ri min ad larını anmak is ter dim, ama Lo ur des Mer yemi nin 1 adı bi le çık mıyor du ağzımdan. Şey tan ol malıydı bu. Her ke sin sık sık sözünü edip be ni kor kut tu ğu şey tan. Ama o ol saydı, ışık lam banın ren gin de ol mazdı, kan ve ateş ren gi olur du ve her hal de bir kükürt ko ku su du yu lur du. Sev gi li Fa yol le um Pe der Fe li ci ano yu bi le yar dı mı ma çağıramıyor dum. Bu sa at te Fa yol le üçüncü uy ku sun da ol malıydı, Ma rist ler Li 1. Fransa da bulunan dünyanın en ünlü hac yerlerinden biri. Meryem Ana nın burada bir mağarada defalarca göründüğü rivayet edilir. (Y.N.) 13

14 se si n de 1 mutlu mutlu hor la mak taydı her hal de. İnce cik ve tatlı bir ses ken di ni du yur du: Kork ma, ço cu ğum. Sa na yardım et me ye gel dim. Yüre ği min atışı şim di du var da yansıyor du, se sim, genç bir ho ro zun ilk ötüşü gi bi güçsüz ve tit rek, çıkmayı ba şardı: Kim sin? Öbür dünya dan gel me bir ruh mu? Hayır ko ca sa lak. Ve hoşgörülü bir kah ka ha odayı çınlattı. Bi raz da ha aydınla ta cağım bu rasını, ama kaygı lan ma, kötü bir şey ola maz. Ka rarsız bir Evet, de dim, ama gözle ri mi ka pa dım. İşte böyle, oyun de ğil bu dos tum. Gözle ri ni ye niden açabilirsin. Bir gözümü ara ladım, son ra öbürünü. Oda da öyle güzel bir ışık vardı ki ölmüş ol du ğu mu ve cen net te bulun du ğu mu düşündüm. Ama bu ola naksızdı. Ev de herkes cen ne tin ba na göre bir yer ol madığını söylü yor du. Be nim gi bi ler yanıp kav rul mak üze re dos doğ ru ce henne min ka zan larını boy lardı. Ba na bak. Çir ki nim, ama gözle rim den ba na güvene bi le ce ği ni oku ya caksın. Ne re de sin? Bu ra da, ya tağın ayakucun da. Ya tağın kıyısına yak laştım ve bak mak için tüm ce sare ti mi top ladım. Gördüğüm şey içi mi yılgıyla dol dur du. Öyle si ne ürkmüştüm ki, fer mu ar gi bi bir ür per ti te peden tırna ğa do laştı her ye ri mi. Tit re ye rek ilk konumuma döndüm. Hayır, yav rum. Çok çir ki nim, bi li yo rum. Ama bu ka dar kor kar san sa na yardım et me den gi de rim yılında Fransa da kurulan, eğitimle uğraşan bir tarikat. (Ç.N.) 14

15 Se si yal varır ol muş tu, ken di mi tut ma ya ka rar ver dim. İs tek siz ce süründüm on dan ya na. Bu ka dar kor ku ne den? Ama sen bir kur ba ğasın! Evet. Ne ol muş? Baş ka bir şey ola maz mısın? Bir yılan mı? Bir tim sah mı? On ları yeğ le rim, çünkü yılan lar güzel dir, kay gan dır. Tim sah lar da yüzdükle rin de çok hoş tur lar. Be ni bağışla, ama ben yok sul bir cururu kur ba ğasıyım, se nin dos tu num. Pe ki, ho şu na git mi yor sa gi de rim. Yi ne de tek rarlıyo rum: Yazık ola cak! Ko ca man be nek li kur ba ğa o ka dar üzgün ve duy guluy du ki ne re dey se ağ la ya caktı. Bu be ni yu mu şattı, çünkü öyle si ne du yarlıydım ki, bi ri nin ağ ladığını ya da acı çek ti ği ni gördüm mü be nim de gözle rim yaş lar la do luyordu. Ka bul. Ama bırak da bir so luk alayım, son ra dü ze li rim, sa na alışma ya başlıyo rum. Ger çek ten de du rum de ğiş me ye başlıyor du. Bel ki de gözle ri nin tatlı parıltısından ve kor kunç gövde si nin ha re ket siz li ğin den ötürüydü bu. Bir dost luk cüm le si edecek ol dum. Ke ke le ye rek çıktı ağzımdan. Bir şey be ni onunla siz li biz li ko nuş ma ya iti yor du. Adınız ne dir? Gülümse di. Siz li biz li ko nuş mamın onu şaşırttığı açıktı. Ama ko nu şan bir kur ba ğa ya her gün rast lan maz. Bu ben de saygı uyandırıyor du. Başını kaşıdı ve karşılık ver di: Adam. Adam ne? Yalnızca Adam. So yadım yok. Birden duygulandım. Bir kurbağaysa kurbağaydı. Heyecanlanmaya gerek yoktu? 15

16 So yadımı taşımak is te mez mi si niz? Bu hiç ca nı mı sıkmaz. Bakın ne ka dar güzel: Adam de Vas con ce los. Sağ ol dos tum. Şu ya da bu bi çim de sa na öyle si ne yakın otu ra cağım ki, do laylı ola rak so yadından ya rar lana cağım. Doğ ru işit miş miy dim söyle di ği ni? Be nim le oturmak ha? Tanrım, ey Man ga ba Mer yemi! Analığım onu odam da görse, Pon ta Neg ra Plajı na dek çın çın öte cek bir çığlık atardı. Son ra da süpürge siy le Isaura yı çağı rır, onu mer di ven ler den aşağı yu var lardı. Bu da yet mi yormuş gi bi, Isaura, Adam ı küçük ayak la rın dan ya ka la mak ve Pet ro po lis gezi yolunun te pe sin den aşa ğı fır lat mak zo run da kalırdı. Ne düşündüğünü kes ti ri yo rum. Ama teh li ke yok. Da ha iyi! Ra hat lamış ola rak bir so luk aldım. Ya ben sa na ne di ye ce ğim? Zezé mi? Ri ca ede rim. Zezé yok artık. Geç miş te ki bu da la çocuk tu o. Bir so kak ço cu ğu adıydı... Şim di çok de ğiş tim. Ter bi ye li, ki bar bir ço cu ğum ben... Ve hüzünlü. Özel lik le hüzünlü. Bel ki de yeryü zünün en hüzünlü ço cuk larından bi ri, de ğil mi? Bi li yo rum. Ye ni den Zezé ol mak is ter miy din? Ha yat ta hiç bir şe y ge ri gel mez. Bir bakıma, is terdim. Bir bakıma da, hayır. O sürek li da yak ye me ve aç kal ma hikâye si... Hep pe şim den gel mek is te yen o es ki acıyı anımsıyor dum. Ye ni den Zezé ol mak, bir şe ker por ta kalı fi danı edin mek, Por tu ga yı yi ne yi tir mek mi? İti raf et ger çe ği. O sıra lar, uzun süre den be ri duy madığın bir şe yin vardı. Mi ni mi ni ve çok iyi bir şey: sev gi. Ce sa re tim kırılmış ola rak başımla onay ladım. Her şey yi ti ril miş sayılmaz. Hâlâ bir takım şey le re 16

17 olan sev gin du ru yor, yok sa be nim le böyle ge ve ze lik edemez din. Bir an sus tu ve çok cid di bir yüzle ek le di: Din le Zezé, bu nun için bu ra dayım. Sa na yardım etme ye gel dim. Ha yat ta her şe ye karşı ken di ni sa vun ma na yardım et me ye. Artık hem çok yalnız bir ço cuk ol duğun... hem de pi ya no çal mak zo run da kaldığın için acı çek me ye cek sin. Adam, pi ya no çaldığımı ne re den keş fet miş ti. Ve bunun ha yatımın en büyük iş ken ce le rin den bi ri ol du ğu nu nasıl an lamıştı? Her şe yi bi li yo rum, Zezé. Bu nun için gel dim. Yü reğin de ya şa ya cak ve se ni ko ru ya cağım. Ba na inan mıyor mu sun? Evet, inanıyo rum. Ha yatımda bir ke re be nim le yeryüzünün en güzel şarkılarını söyle yen bir ku şum ol du yüre ğim de. Şim di ne re de? Uç tu. Git ti. Bu da be ni sak la ya cak boş bir ye rin ol du ğu an lamına ge li yor. Ne düşüne ce ği mi bi le mi yor dum. Düş mü gör dü ğümü, yok sa bir mu ci ze mi ya şadığımı söyle ye mez dim. Çok zayıftım ve ku yu çıkrığı gi bi eğ ri ka bur ga larımla içe ri göçük bir göğüs ka fe sim vardı. Ko ca man bir kur bağa ora da nasıl barına bi le cek? Bir ke re da ha düşünce le rimi keş fet ti: Yüre ği ne sığmak için iyi ce ufa la cağım, bir şey duyma ya caksın. Du rak sadığımı görünce yi ne açıkla ma da bu lun du: Din le, Zezé, be ni içi ne ka bul eder sen her şey da ha ko lay ola cak. Sa na ye ni bir ha yatı, kötü olan her şe ye karşı ken di ni sa vun mayı öğret mek ve se ni hep ko va la yan şu hüzün per de si ni ya vaş ya vaş si lip süpür mek is ti yo 17

18 rum. Tek başına da ol san, artık es ki si ka dar acı çek me diği ni göre cek sin. Ger çek ten ge rek li mi bu? Ha yat ta çok yalnız bir adam ol ma man için ge rek li. Yüre ğin de ya şa ma ya baş ladığımda, ye ni bir ufuk açılacak. Bir de ği şim ol du ğu nu göre cek sin. De ği şim ne dir? De ği şik lik. Bi çim de ğiş tir me. Anlıyo rum. Ger çek şu ki, artık hiç kork madığımı, kur ba ğa dan hiç mi hiç ürkme di ği mi anlıyor dum. Ne re dey se iki yüz yıldan be ri dost mu şuz gi bi bir duy gu için dey dim. Ya ka bul eder sem? Ka bul ede cek sin. Ne yap mam ge re ki yor? Se nin mi? Hiç. Her şe yi ben ya pa cağım. Sen yalnızca yüre ği ne gir me me fırsat ver mek için çok yürek li ve ira de li ol mak zo run dasın. Bir elek trik akımı ayak larımı gıdıklamış gi bi, her yanım ürpe ri yor du. Ağzımdan mı gi re cek sin? Hayır, bu da la. Ayrıca ağzından sığa mam da. Öyley se nasıl ola cak? Gözle ri ni ka pa ta caksın, ben göğsüne ya ta cağım ve içi ne gi re ce ğim ya vaş ya vaş. Canım acıma ya cak mı? Hiç acıma ya cak. Gözle ri ne büyük bir uy ku in di rece ğim. Kor kum la sa vaşıyor dum. Te nim de vıcık vıcık kar nının buz gi bi so ğu ğu nu du yar gi biy dim. Adam dü şüncele ri mi oku ma ya de vam et ti. Bana elini ver. So ğuk ter ler döke rek de di ği ni yaptım. Be nim eli min de yu mu şacık ol du ğu nu göre cek sin. 18

19 Bir mu ci ze olu yor du. Kur ba ğanın eli büyümüştü, benim eli min bo yut larındaydı, dost ça ve se ve cen bir sıcaklığı vardı. Gördün mü? Par mak larımla avu cu nu yok ladım. Şaşkınlık için dey dim: Siz de pi ya no çalıyor mu su nuz? Ne şe len miş gi bi güldü: Ne den sor dun? Çünkü avu cu nuz da tek nasır yok. Ben de öyle yim, ağaç la ra tırma na mam, par mak larımda sıyrık ol ma malı; ek lem le ri mi bi le çatırda ta mam. Bütün bun lar, pi ya no çalışma larımı ak sat ma mak için ya sak lan mış tır. Umut suz luk la içi mi çek tim. Görüyor sun ya, ba na ge rek si nim du yu yor sun. Ya bir gün pi ya no yu bırakırsam? Müzik ten bu ka dar mı nef ret edi yor sun? Sev me di ğim den de ğil. Be nim sev me di ğim, gün le rimi şu klav ye nin başında ge çir mek. Son suz bir alış tırmalar, bit mek bil me yen bir gam lar di zi si üze rin de. Tam o sıra da bir şey hatırladım: Bi li yor mu su nuz Seu 1 Adam, kro ma tik gamı se verim ben. Bi li yo rum Seu Zezé. Şim di, siz li biz li ko nu şa ma ya cak ka dar yakın laş tığımızı keş fe di yor dum. Aynı an da gülme ye ko yul duk. Pi ya no çal mak tan vaz geç me me yardım ede cek misin? Hayır, Zezé. Sa na bu ko nu da söz ve re mem. Bel ki çok acı çek me men için bir yol bu lu rum. Bu da bir şey dir. 1. (Port.) Bay. (Ç.N.) 19

20 Belli belirsiz bir üste le mey le ba na bak mak taydı. Sa at le rin geç ti ği ni göster mek is ter ce si ne kol sa ati ne bir göz attı. Artık du rak sa manın ge re ği yok. Bir da ha pi ya no başında canımın sıkılma ya cağını bil mek ka rarımı ça buk laştırmıştı. Ne yap mam ge rek li? Pi ja ma ce ke ti nin önünü aç ve kork ma. Kork ma ya cağım. Şim di ba na yardım et me li sin. Çar şafın ucu nu ye re at ve be ni kaldır. Ol muş tu iş te. Adam çok yakınımdaydı. Işıkta göz leri, gökyüzünün mas ma vi ol du ğu za man ki ma vi ren gi almıştı. Onu ne es ki si ka dar çir kin ne de es ki si ka dar sevim siz bu lu yor dum. Ba na ger çe ği söyle. Canım acıya cak mı? Hiç acıma ya cak. Ama yüre ği mi ye me ye cek sin, de ğil mi? Yi ye ce ğim ama ha fif ten, bir bu lu tu çiğ ner miş gi bi. Ya bir gün ba bam yüre ği min fil mi ni çek ti rir se? Kim se bir şey keş fet me ye cek. Çünkü za man la tıpatıp önce ki yüre ği nin bi çi min de bir yürek ola ca ğım. Her şe yi görmek is ti yo rum. Uyu mayı yeğ le mi yor mu sun? Hayır. Du va ra yas la na cağım ve iyi ce iz le mek için bi raz eği le ce ğim. Öyley se çok güzel bir müzik duy ma na çalışa ca ğım ben de. Seç me ya pa bi lir mi yim? Ya pa bi lir sin. Schu bert in Serenad ıyla Schu mann ın Rüya sını din le mek is ter dim. Pi ya noy la mı? Evet. 20

21 Adam, eli ni saç larımda gez dir di ve gülümse di. Zezé! Zezé! Pi ya no dan o ka dar da nef ret et me di ğini iti raf et... Ba zen güzel bu lu yo rum. Hazır mısın? Hazırım. Güzel bir müzik çal ma ya baş ladı. Adam göğsüme yattı ve her şey rüzgâr gi bi yu mu şacıktı. Hoş ça kal. Ağzını göğsüme bastırdığını ve içi me gir me ye başladığını gördüm. Adam ya lan söyle me miş ti. Ca nım yanmıyor ve her şey ça bu cak olup bi ti yor du. Az son ra, etimde kay bol mak ta olan küçücük ayak ların dan baş ka şey kal mamıştı or talıkta. Eli mi göğsümde gez dir dim, dümdüzdü. Oy sa yüre ğim kaygıyla at mak taydı. Bi raz bek ledim ve da ya na madım. Adam, ora da mısın? Se si, şim di da ha bo ğuk ge li yor du: Bu ra dayım Zezé. Yüre ği mi ye din bi tir din mi? Yi yo rum. Ama ağzım do lu ko nu şa mam. Bir da ki ka bekle. Par mak larımla sa ya rak bek le dim. Müthiş bir şey olacaktı bu. Her kes gi bi bir yüre ğim ol madığını; ye rin de dost bir kur ba ğa bu lun du ğu nu hiç kim se an la ya ma ya caktı. Ta mam mı? Ta mam. Çok lez zet liy di. Şim di uyu malısın, yarın yeni bir gün olacak. Mut lu luk için de, ge rin dim. Göğsümü ve düzen li atan yüre ği mi ısıtmak için yor ganı üze ri me kaygısızca çek tim. Bir şey, fırlayıp ya tağın için de otur ma ma yol açtı. Ne var Zezé? Işığı söndürme yi unut tum. Sa na nasıl yap man ge rek ti ği ni öğre te ce ğim. Ya nak larını iyi ce şi şir ve üfle. 21

22 De di ği ni yaptım ve odam ye ni den kap ka ra ke sil di. Uy ku, gözka pak larımı iyi ce bastıra rak ge li yor du. Ve gülümsüyor dum. Adam, uyu yor mu sun? Hayır, ne den sor dun? Her şey için te şekkürler. Ba na da hep Zezé di ye bilir sin. Bir er kek ol du ğum da bi le. Bu nu çok se vi yo rum. Ka bul mü? Yanıt uzak lar dan, uzak lar dan ge li yor du, se si du yulmu yor du ne re dey se; Uyu yav rum, uyu; çünkü ço cuk luk çok güzeldir. 22

23 23

24 24