Ýstanbul'daki Çocuk Oyun Parklarýnda Partikül Madde (PM 2,5 ve PM 10 ) Kirliliðinin Ýncelenmesi

Transkript

1 Ekoloji 20, 77, (2010) doi: /ekoloji Ýstanbul'daki Çocuk Oyun Parklarýnda Partikül Madde (PM 2,5 ve PM 10 ) Kirliliðinin Ýncelenmesi Hüseyin ÖZDEMÝR, Gülsüm BORUCU, Göksel DEMÝR *, Selda YÝÐÝT, Namýk AK Bahçeþehir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliði Bölümü, Beþiktaþ, Ýstanbul-TÜRKÝYE *Corresponding author: goksel.demir@bahcesehir.edu.tr Özet Ýstanbul gibi mega þehirlerde kentleþme sonucu ortaya çýkan yoðun trafik ve endüstrileþme sonucu meydana gelen hava kirliliði burada yaþayan insanlar için önemli problemlerden birini oluþturmaktadýr. Bu kirliliðe maruz kalma yetiþkinlere kýyasla daha hassas bünyelere sahip olan çocuklarda daha fazla görülmektedir. Vakitlerinin büyük bir bölümünü oyun parklarýnda geçiren çocuklarýn fiziksel aktivitelerinin de katkýsýyla dýþ ortamdaki kirleticilere maruziyeti de artmaktadýr. Bu amaçla çocuklarýn etkisi altýnda kaldýðý hava kirliliðinin önemli parametrelerinden olan PM 2,5 ve PM 10 ölçümleri Ýstanbul'da trafik yoðunluðuna göre seçilmiþ 5 farklý çocuk oyun parkýnda 2009 yýlýnýn Mart ve Aralýk aylarý arasýnda gerçekleþtirilmiþtir. Her bir parka ölçüm istasyonu yerleþtirilerek, belirlenen periyotlar doðrultusunda ölçümler yapýlmýþtýr. Bu ölçüm sonuçlarýna göre; trafiðin yakýnýndaki PM 2,5 ve PM 10 konsantrasyonlarýnýn kritik deðerlere ulaþtýðý, deniz kenarýndaki parkta daha düþük deðerlerde olduðu ve orman içerisindeki parkta ise konsantrasyonlarýn sýnýr deðerlerin altýnda kaldýðý gözlemlenmiþtir. Anahtar Kelimeler: Çocuk oyun parký, Ýstanbul, Partikül madde, PM 2,5, PM 10, trafik. Examining the Particulate Matter (PM 2.5 ve PM 10 ) Pollution on the Playgrounds in Istanbul Abstract Air pollution produced from traffic congestion and intense industry is a major problem for inhabitants living in megacities like Istanbul. Children are more susceptible than adults to air pollution and its adverse effects, because they inhale and retain larger amounts of air pollutants per unit of body weight than adults. They spend much of their time outdoor, consequently their exposure to the concentrations of pollutants increases. For this purpose five playgrounds were chosen with respect to proximity to main arteries and size range (PM 2.5 and PM 10 ) between March and December Ambient air quality monitoring stations are located in each selected playground and measurements are evaluated in the defined periods. According to the results of these measurements; mass concentrations of PM 2.5 and PM 10 near main arteries has reached critical limits, near the seaside have lower values, and in the forestland has the concentrations under the air quality limits. Keywords: Children playground, Istanbul, Particulate matter, PM 2.5, PM 10, traffic. Özdemir H, Borucu G, Demir G, Yiðit S, Ak N (2010) Ýstanbul'daki Çocuk Oyun Parklarýnda Partikül Madde (PM 2,5 ve PM 10 ) Kirliliðinin Ýncelenmesi. Ekoloji 19 (77): GÝRÝÞ Partikül madde (PM), rüzgar, deniz ve volkanlar gibi doðal kaynaklardan veya antropojenik kaynaklý aktivitelerden ortaya çýkan ve bir gaz içerisindeki ince katý veya sývý maddelerin oluþturduðu süspansiyon olarak tanýmlanýr ve literatürde genel olarak aerosol olarak geçer (Seinfeld ve Pandis 2006). PM 10 (kaba partiküller) ve PM 2,5 (ince partiküller), sýrasýyla aerodinamik çapý 10 ve 2,5 μm'den küçük partiküllerin kütlelerini temsil etmektedir. Doðada PM'in kaynaklarý ve bileþimi çok karmaþýktýr. Troposferdeki PM'in ise önemli bir kýsmý insan kaynaklýdýr ve sülfat, amonyum, nitrat, sodyum, klor, iz metaller, karbonlu maddeler, toprak elementleri ve su içerir (Seinfeld ve Pandis 2006). Geçtiðimiz yüzyýlda PM oluþumuna sebep olan insan kaynaklý emisyonlar çarpýcý bir biçimde artmýþ ve buna baðlý olarak insan saðlýðýnda olumsuz etkilere, kentsel ve kýrsal alanlarda görüþ mesafesinde düþüþe, asit birikimine ve dünyanýn radyasyon dengesinin bozulmasýna sebep olmuþtur (Kindap ve ark. 2006, Seinfeld ve Pandis 2006, Koçak ve ark. 2009, Anýl ve ark. 2009). Potansiyel saðlýk ve çevre etkilerinden dolayý Avrupa Birliði ülkelerininde içinde bulunduðu dünyanýn birçok bölgesinde PM konsantrasyonunun sýnýr deðerleri yönetmeliklerle belirlenmiþtir. Yýllýk ve günlük PM 10 sýnýr deðerleri sýrasýyla; 40 μg/m 3 and 50 μg/m 3, PM 2,5 için ise 17 μg/m 3 olarak Avrupa Parlementosu ve Konseyinin 21 Mayýs 2008'de dýþ ortam hava kalitesi için Geliþ: / Kabul: No: 77, 2010

2 Ýstanbul'daki Çocuk Oyun Parklarýnda Partikül Madde... hazýrlamýþ olduðu 2008/50/EC numaralý direktifi ile yasalaþmýþtýr (Anonymous 2008). Kirliliðin olumsuz saðlýk etkilerinin önemli oranda azaltýlabilmesi için WHO hava kalitesi standartlarýnýn (PM 2,5 ve PM 10 için sýrasýyla; 25 μg/m 3 ve 50 μg/m 3 ) heryerde saðlanmasý tavsiyesinde bulunmuþtur (Anonymous 2007). Türkiye'de ise 6 Haziran 2008'de yürürlüðe giren hava kalitesi yönetmeliðinde, PM 10 standartlarý günlük ve yýllýk olarak sýrasýyla; 50 μg/m 3 ve 40 μg/m 3 olarak belirlenmiþtir. Modelleme ve ölçüm teknikleri kullanýlarak PM'in kaynaklarýný anlamaya yönelik birçok çalýþma yapýlmýþ olmasýna raðmen, Türkiye'de çok fazla araþtýrma yapýlmamýþtýr. Genellikle yapýlan çalýþmalar, PM konsantrasyonlarýný, elementel konsantrasyonlarý ve kaynak daðýlýmýný bulmaya yöneliktir (Yatin ve ark. 2000, Polissar ve ark. 2001, He ve ark. 2001). Türkiye'nin deðiþik bölgelerinde PM ve bileþenlerine yönelik birçok çalýþma yapýlmýþtýr. Ýzmir'in kentsel ve yarý kýrsal alanlarýnda paralel olarak pozitif matris bileþeni ve kimyasal kütle dengesi yöntemleri kullanýlarak PM'nin elementel bileþimi ve kaynak daðýlýmý çalýþýlmýþtýr (Yatkin ve Bayram 2007, 2008) ve 2002 yýllarýnýn Nisan aylarý arasýnda, Doðu Akdeniz Bölgesi'nde yer alan ve deniz kýyýsýnda bulunan kýrsal bir alan olan Erdemli'de (Türkiye'nin güneyi) PM 10 'un kaynaklarý ile ince ve kaba bileþenlerinin kimyasal analizi araþtýrýlmýþtýr (Koçak ve ark. 2009). Ankara'da yapýlan bir çalýþmada ince ve kaba aerosoller örneklenmiþ, iz elementler ve baþlýca iyonlar ile kimyasal bileþimi etkileyen faktörler araþtýrýlmýþtýr (Yatin ve ark. 2000). PM'in hangi kaynaklardan oluþtuðu PM'nin kontrolü için gerekirken, konsantrasyonlarýnýn belirlenmesi ise saðlýk ile etkileþiminde dikkat edilmesi gereken unsurlardan biridir. PM'in insan saðlýðý üzerindeki tehlikeli etkileri ve bununla birlikte iklim, ekosistem gibi çevre üzerindeki olumsuz etkileri sebebiyle son yýllarda PM konulu çalýþmalarda artýþ dikkat çekmektedir (Anonymous 2001, Anonymous 2003). PM'nin insan saðlýðý üzerinde birçok etkisi olabilir, fakat en dikkat edilmesi gereken ve en tehlikeli olaný partiküllerin solunum sistemi üzerindeki etkileridir (Hetland ve ark. 2004). Dünya Saðlýk Örgütü'nün (WHO) hava kirliliðinden dolayý oluþan hastalýklarla ilgili yapýlan deðerlendirmesine göre her yýl meydana gelen 2 milyon erken doðum ölümleri, katý yakýtlarýn yanmasýndan dolayý ortaya çýkan kentsel iç ve dýþ ortam hava kirliliðinin etkilerine Ekoloji baðlanmaktadýr (Anonymous 2007). Oyun parklarýnda çocuklar, direk solunum yoluyla veya ellerini aðzýna götürerek, doðal ve insan kaynaklý oluþan PM (sokaklardan ve caddelerden gelen toz) ve bunun ile birlikte yüksek konsantrasyonlarda iz metallere maruz kalmakta ve toksik etkiye olan hassasiyeti fazla olmasý sebebiyle çocuklar için bu önemli bir saðlýk riski oluþturmaktadýr (Ljung ve ark. 2006, Miguel ve ark. 2007, Acosta ve ark. 2009). Bu nedenle, araþtýrmacýlar özellikle çocuk oyun parklarýndaki bu kirleticilerin kompozisyonu ve bunlarýn saðlýk üzerindeki etkileri üzerinde çalýþmalar yapmaktadýrlar. Miguel ve ark. (2007), Ýspanya'nýn Madrid þehrinde 20 çocuk oyun parkýnda, 2002 ve 2003 yýllarýnda aldýklarý numuneler üzerinden yaptýklarý çalýþmada topraktaki iz metallerden kaynaklanan kirliliði ortaya koymuþlar; Tijhuis ve ark. (2007) yaptýklarý çalýþmada Norveç'in Oslo kentinde birçok çocuk oyun parkýnda benzer bir araþtýrma yapmýþlardýr. Bu iki çalýþmada da çocuklarýn parklarda oyun oynarken Arsenik (As) gibi kansarojen etkisi olan veya farklý toksik deðerlere sahip Pb, Cr, Al gibi metallere maruz kalabilecekleri gösterilmiþtir. Bunlar topraktan kaynaklanabildiði gibi ayný zamanda direk solunum yoluyla, PM ile birlikte de çocuklarýn solunum sistemine karýþabilmektedir. Bu toksik metaller özellikle ince partikül madde olarak tanýmladýðýmýz PM 2,5 'in kompozisyonunda bulunduðundan dolayý, çapý 2,5 μm'den küçük partiküllerin PM 10 'a göre solunum, kardiyovasküler hastalýk ve ölüm tehdidi daha fazladýr (Kunzli ve ark. 2000, Schwartz ve Neas 2000, Arden ve ark. 2002). Ancak ülkemizde bu konuda yapýlan çalýþmalar çok sýnýrlý olup, özellikle geçmiþte yoðun hava kirliliðinin yaþandýðý Ýstanbul kentinin atmosferindeki partikül maddelere, hassas bünye ve çok çabuk hasta olma özelliklerine sahip olan çocuklarýn ne kadar maruz kaldýðýna dair her hangi bir çalýþma bulunmamaktadýr. Zamanlarýnýn önemli bir bölümünü oyun alanlarýnda geçirdikleri de düþünüldüðünde özellikle Ýstanbul gibi trafiðin, endüstrinin ve buna baðlý olarak hava kirliliðinin yoðun olduðu þehirde, bu konunun önemi artmaktadýr. Bu sebeplerden yola çýkarak bu çalýþmada, deðiþik lokasyona sahip olan 5 çocuk oyun parkýnda, material ve metot bölümünde ayrýntýlý þekilde belirtilen hava kalitesi ölçümleri yapýlmýþ ve sonuçlarý ortaya konmuþtur. Çocuklarýn saðlýk risklerinin belirlenmesi noktasýnda bu çalýþmanýn No: 77,

3 Ekoloji Özdemir ve ark. sonuçlarý, bundan sonraki çalýþmalar için de bir durum deðerlendirmesi ve veri tabaný oluþturacaktýr. MATERYAL VE METOT Çalýþma Bölgesi ve Ölçüm Periyotlarý Ýstanbul 12,6 milyonluk nüfusuyla Türkiye'nin en büyük þehri ve dünyanýn dördüncü en büyük kentsel özelliklere sahip bölgesidir. Ayrýca bir mega þehir olarak Ýstanbul, Türkiye'nin kültür ve finans merkezi özelliðini taþýmaktadýr. Þehir, Türkiye'nin kuzeybatý bölgesinde (41 K ve 29 D) Ýstanbul Boðazý'na yerleþmiþtir. Ýstanbul, trafik problemiyle birlikte önemli ölçüde endüstriyel aktiviteyide içerir. Bununla birlikte; plansýz kentleþme, yeþil alanlarýn giderek azalmasý ve yüksek binalarýn inþaatý havanýn sirkülasyonunu olumsuz yönde etkilemiþ ve bunlarýn sonucu olarak Ýstanbul'un bazý bölgeleri yýlýn soðuk aylarý olan Ekim ve Mart aylarý arasýnda yüksek hava kirliliðine maruz kalmaktadýr (Karaca ve ark. 2005). Bu çalýþmada araþtýrýlmak üzere, Ýstanbul'un Beþiktaþ ilçesinde, trafiðe göre konumu farklý 5 çocuk oyun parký seçilmiþtir; 1. park, trafik yoðunluðunun olduðu bir ana caddede (Barbaros Bulvarý); 2. park, trafiðin yoðun olduðu, ayrýca boðaz ve deniz etkisinin de görülebileceði sahil kenarýnda (Kabataþ); 3. park, trafik yoðunluðunun yüksek olduðu anayol kenarýnda (Okmeydaný-E5); 4. park, trafiðe uzak ve dinlenme alanlarýnýn olduðu ormanlýk bir alanýn içinde (Yýldýz Korusu); 5. Park, yoðun yerleþim alanlarýnýn arasýnda ve anayola uzak olan bir yerde (Abbas Aða) seçilmiþtir. Seçilen bu 5 parkýn güvenlikli yerlerine, ölçüm cihazlarýnýn koyulacaðý istasyonlar yaptýrýlarak yerleþtirilmiþtir. Þeki 1'deki harita üzerinde bu parklarýn (ölçüm istasyonlarý) yerleri gösterilmektedir. Ýstasyonlarýn birbirine yakýn yerlerde olmasý, meteorolojik ve klimatolojik açýdan bir problem getirmeyecek, güvenli ve saðlýklý bir ölçüm yapýlabilmesini saðlayacaktýr. Her bir istasyonda 18 günlük ölçüm periyotlarý uygulanmýþ ve bu sürenin sonunda ölçüm bir sonraki parkta yine 18 gün devam etmiþtir. Böylece 5 parkýn ölçümü 3 ayda (1 periyot), bir diðer ifadeyle bir mevsimde tamamlanmýþtýr. Bu çalýþmada, 1 Mart ve 1 Aralýk 2009 arasýndaki ölçüm sonuçlarý kullanýlmýþtýr, bu da 3 periyotluk bir süreyi (3 mevsimi) kapsamaktadýr. Numune Alma ve Ölçüm Yöntemi Partikül madde ölçümleri, düþük hacimli ortam havasý örnekleyicisi olan "Zambelli ISO PLUS " cihazý ile (Donateo ve ark. 2006, Theodosi ve ark. 2010) "EPA 40 CFR PART 50" standartlarý kullanýlarak yapýlmýþtýr (Anonymous 1997). 16,7 litre/dakika akýþ hýzýnda 24 saatlik ölçümler alýnmýþ ve haftanýn altý günü ölçümler alýnýp, cihazýn kalibrasyonu ve bakýmý için ölçümlere bir gün ara verilmiþtir. Cihaz bir günde bir fraksiyon için kullanýlabildiðinden, PM 2,5 ve PM 10 ölçümleri ardýþýk günlerde sýrayla yapýlmýþtýr. PM, 47 mm filtre çapý ve 2 μm gözenek çapý olan teflon (PTFE) tip filtreler üzerinde toplanmýþtýr. Filtreler kullanýmdan önce ve sonra, sabit tartýma gelebilmesi için oda sýcaklýðýnda ve belirli aralýktaki nem oranýnda 24 saat desikatörde bekletildikten sonra "Ohaus Adventurer Pro - AV264" marka ve 0,1 mg hassasiyet ile ölçme özelliðine sahip hassas terazide tartýlmýþtýr. BULGULAR Partikül madde fraksiyonlarýnýn ölçümleri Beþiktaþ bölgesinde kurulmuþ olan ölçüm istasyonlarýnda 1 Mart tarihinde baþlamýþtýr. Ölçümler, Materyal ve Metot bölümünde belirtilen yöntemle ve planlanmýþ periyotlarda yapýlmýþtýr. Bu ölçüm sonuçlarýnýn 1 Mart - 1 Aralýk 2009 arasýndaki sonuçlarý bu çalýþmada incelenmiþtir. Þekil 2 ve Þekil 3'de PM 2,5 ve PM 10 fraksiyonlarýnýn konsantrasyonlarý ayrý ayrý gösterilmektedir. Her bir fraksiyon gün aþýrý ölçüldüðü için istasyonlardaki 18 günlük ölçüm süresince her bir fraksiyon için ortalama 8 adet ölçüm yapýlmýþ olmaktadýr. Bu nedenle, Þekil 2 ve Þekil 3'de istasyonlar için verilen sonuçlar alýnan ölçüm adedi kadar olmaktadýr. Þekil 2 incelendiðinde, PM 2.5 konsantrasyonu en yüksek ortalamayla 3. periyodda 37,06 μg/m 3 ile gözükmektedir. Bu periyodda, özellikle 5. istasyonda konsantrasyonlar 90 μg/m 3 'ü aþmaktadýr. PM 2,5 konsantrasyonlarý 1. ve 3. periyoda kýyasla 2. periyodda daha düþük seviyelerde görülmüþtür ve ortalamasý 22,06 μg/m 3 'dür. 1., 2. ve 3. periyot ölçümlerini kendi içinde sýrasýyla deðerlendirecek olursak, en yüksek ortalamalar; 1. periyod için 1. istasyonda 40,99 μg/m 3, 2. periyot için 1. istasyonda 35,32 μg/m 3, 3. periyot için 5. istasyonda 67,6 μg/m 3 olarak gözlemlenmiþtir. Þekil 3'e bakýldýðýnda ise PM 10 konsantrasyonu en yüksek ortalamayý 1. periyodda yakalamaktadýr (53,64 μg/m 3 ). Bu periyodda özellikle 1. istasyonda PM 10 konsantrasyonu 180 μg/m 3 'ü aþmaktadýr. PM 10, 2. periyodda ortalama 33,19 μg/m 3, 3. periyodda ise 49,96 μg/m 3 olarak hesaplanmýþtýr. No: 77, 2010

4 Ýstanbul'daki Çocuk Oyun Parklarýnda Partikül Madde... Ekoloji Þekil 1. Ölçüm istasyonlarýnýn yerleri 1. periyot ölçümlerinde en yüksek ortalama PM 10 konsantrasyonu 3. istasyonda (73,01 μg/m 3 ), 2. periyodda 1. istasyonda (45,58 μg/m 3 ) ve 3. periyodda ise 3. istasyonda (63,99 μg/m 3 ) gözlemlenmiþtir. PM 2,5 ve PM 10 fraksiyonlarýnýn ölçüm yapýlan istasyonlara ve zamana baðlý daðýlým grafikleri Þekil 4 ve 5'de sýrasýyla verilmiþtir. Bu grafikler 3 periyodda yapýlan bütün ölçümleri kapsamaktadýr. Buna göre Þekil 4 incelendiðinde PM 2,5 konsantrasyonunun 5. istasyonda diðerlerine göre daha yüksek deðerlere ulaþtýðý ve 4. istasyonda ise diðerlerine göre daha düþük seviyelerde kaldýðý söylenebilir. PM 2,5 ve ölçüm yapýlan aylara bakýldýðýnda; konsantrasyonun ölçümlerin baþlangýcý olan Mart ve sonu olan Kasým aylarýnda en yüksek deðelere sahip olduðu, yaz aylarýnda ve özellikle Aðustos ayýnda minumum deðerlere ulaþtýðý görülmektedir. Þekil 5'de PM 10 'un istasyonlara ve zamana göre daðýlým grafikleri verilmiþtir. 3. istasyonda PM 10 'un diðerlerine göre daha baskýn olduðu ve Þekil 4'deki PM 2,5 ile benzer olarak 4. istasyonda diðerlerine göre daha seyrek olduðu görülmektedir. PM 10 zaman daðýlýmý grafiðine bakýldýðýnda konsantrasyonlarýn Mart ve Kasým aylarýnda yüksek deðerlerde olduðu ve Aðustos ayýnda en düþük deðerlerinde olduðu gözlemlenmektedir. Bu sonuç Þekil 4'deki PM 2.5 fraksiyonuyla benzer özellik taþýmaktadýr. Tablo 1'de sýrasýyla PM 2,5 ve PM 10 fraksiyonlarýnýn istasyonlara göre ve bütün ölçümler için istatistiksel özetleri verilmiþtir. Tablo 1a'ya bakýldýðýnda minimum konsantrasyon 4. istasyonda (4,34 μg/m 3 ), maksimum konsantrasyon 5. istasyonda (90,80 μg/m 3 ) ölçülmüþtür. PM 2,5 için ortalama konsantrasyon ise 31,25 μg/m 3 olarak hesaplanmýþtýr. Tablo 1b'ye baktýðýmýzda ise PM 10 için minimum konsantrasyon 3. istasyonda (8,80 μg/m 3 ), maksimum konsantrasyon 1. istasyonda (181,00 μg/m 3 ) ölçülmüþtür. Ortalama konsantrasyon ise 39,35 μg/m 3 olarak hesaplanmýþtýr. TARTIÞMA Bu çalýþmada, Ýstanbul'un Beþiktaþ ilçesinde, trafik yoðunluðuna baðlý olarak seçilen, konumlarý farklý 5 çocuk oyun parkýnda PM konsantrasyonlarýnýn deðiþimleri, 2009 yýlýnýn Mart ve Kasým aylarý arasýnda alýnan periyodik ölçümlerle araþtýrýlmýþtýr. PM 2,5 konsantrasyonu en yüksek ortalamayla 1. (Barbaros Bulvarý) ve 5. (Abbas Aða Parký) istasyonda, en düþük ortalamayla 4. (Yýldýz Parký) istasyonda görülmüþtür (Þekil 2). Maksimum konsantrasyon ise 5. (Abbas Aða Parký) istasyonda ölçülmüþtür (90,80 μg/m 3, Tablo 1). PM 10 konsantrasyonu, en yüksek ortalamayý 1. (Barbaros Bulvarý) ve 3. (Okmeydaný) istasyonlarda, en düþük ortalamayý ise 4. (Yýldýz Parký) istasyonda göstermiþtir (Þekil 3). Maksimum konsantrasyon ise 1. istasyonda ölçülmüþtür (181 μg/m 3, Tablo 2). No: 77,

5 Ekoloji Özdemir ve ark. Þekil 2. PM 2.5 konsantrasyonlarý; a) 1. Periyot (1 Mart - 1 Haziran), b) 2. Periyot (1 Haziran - 1 Eylül), c) 3. Periyot (1 Eylül - 1 Aralýk) Sonuçlar mevsimsel olarak deðerlendirildiðinde, PM 2.5 ve PM 10 fraksiyonlarýnýn her ikiside yaz aylarýnda düþük seviyelerde gözlemlenirken, ölçümlerin baþlangýcý ve sonuna denk gelen daha soðuk aylarda konsantrasyonlarýn daha yüksek olduðu görülmüþtür (Þekil 4 ve 5). Yaz aylarýnda okullarýn kapanmasýyla birlikte trafik yoðunluðunun þehirde azalmasý ile yerleþik yakma kaynaklý PM emisyonunun olamasý ve bununla birlikte soðuk aylarda ýsýnmadan kaynaklanan fosil yakýtlarýn kullanýmýnýn artmasý bu sonucun ortaya çýkmasýnda etkilidir. Hava Kalitesi Deðerlendirme ve Yönetimi Þekil 3. PM 10 konsantrasyonlarý; a) 1. Periyot (1 Mart - 1 Haziran), b) 2. Periyot (1 Haziran - 1 Eylül), c) 3. Periyot (1 Eylül - 1 Aralýk) Yönetmeliði ve ayný zamanda Avrupa Birliði (EU) ile Dünya Saðlýk Örgütünün (WHO) belirlediði PM 10 sýnýr deðerinin (50 μg/m 3 ), ölçümler sýrasýnda birçok kez, özellike 1. ve 3. periyodda aþýldýðý Þekil 3'de açýkça görülmektedir. Dünya Saðlýk Örgütünün, PM 2.5 için belirlediði sýnýr deðer olan 25 μg/m 3 deðeri ayný þekilde özellikle 1. ve 3. periyodda birçok kez aþýlmýþtýr (Þekil 2). Bu sonuçlar deðerlendirildiðinde, trafiðin yoðun olduðu ana yol ve cadde kenarlarýndaki çocuk oyun paarklarýnda (1. ve 3. istasyon), konsantrasyonlarýn çocuklarýn saðlýðýný olumsuz derecede etkileyecek deðerlere ulaþtýðý görülmüþtür. Bu yüksek sonuçlar, 76 No: 77, 2010

6 Ýstanbul'daki Çocuk Oyun Parklarýnda Partikül Madde... Ekoloji Þekil 5. PM 10 için daðýlým grafikleri. Þekil 4. PM 2,5 için daðýlým grafikleri. No: 77,

7 Ekoloji Özdemir ve ark. Table 1a. PM 2,5 konsantrasyonlarýnýn istasyonlara göre 3 periyot için istatistiksel özetleri. Table 1b. PM 10 konsantrasyonlarýnýn istasyonlara göre 3 periyot için istatistiksel özetleri. binalarýn arasýnda kalan ve anayola uzak olarak seçilen 5. istasyonda da (Abbas Aða Parký) ayný þekilde ölçülmüþtür. Bu da binalarýn ve sokaklarýn aralarýnda kalan cocuk oyun parklarýnýn hem atmosferik hareketlere açýk olmamasý hem de ana yoldan taþýnýmla gelen PM'den etkilendiði sonucunu doðurmaktadýr. Deniz kenarýnda seçilen çocuk oyun parkýnda (2. istasyon-kabataþ) ise sonuçlar, 1., 3. ve 5. istasyonlara göre daha düþük seviyelerde ölçülmüþtür. Bu sonuç, Ýstanbul Boðazýnýn meteorolojik etkisinin PM konsantrasyonu üzerindeki azaltýcý etkisini göstermektedir. Bütün istasyonlar içerisinde PM 2,5 ve PM 10 fraksiyonlarý en düþük 4. istasyonda (Yýldýz Parký) gözlemlenmiþ ve konsantrasyonlar genellikle sýnýr deðerlerinin altýnda kalmýþtýr. 4. istasyonun trafikten uzak bir noktada ve aðaçlarla çevrili bir çocuk oyun parkýnda seçilmesinin, konsantrasyonlarýn düþük çýkmasýnda önemli bir etkisi olduðunu ortaya koymaktadýr. Zonguldak'da Tecer ve ark.'nýn (2008) yaptýðý çalýþmada, PM fraksiyonlarý ile çocuklarýn solunum yolu hastalýklarý arasýndaki iliþki araþtýrýlmýþ ve yüksek PM 10 konsantrasyonlarýnýn çocuklarda meydana gelen bu türdeki hastalýklarýn artýþýna sebep olduðu belirtilmiþtir. Rundell ve ark.'nýn (2006) yaptýðý çalýþmada, çocuk oyun alanlarý ve trafik iliþkisi araþtýrýlmýþ, PM 10 'un altýndaki fraksiyonlarýn özellikle yoðun trafiðe yakýn yerlerde konumlandýrýlmýþ oyun ve spor alanlarýnda vakit geçiren çocuklarýn, solunum sistemlerindeki alveollerde birikime sebep olduðu sonucuna varýlmýþtýr. Bu sonuçlar ve Ýstanbul için yaptýðýmýz çalýþmadan elde ettiðimiz veriler, çocuk oyun parklarýnýn anayol ve caddelere ve hatta sokak kenarlarýnda konumlandýrýlmasýnýn, trafik sebebiyle uygun olmayacaðý sonucunu ortaya çýkartmaktadýr. Dolayýsýyla, çocuk oyun parklarýnýn yerlerinin, mümkün olduðunca aðaçlarla çevrili veya deniz kenarlarýnda ve özellikle trafiðin olabildiðince uzaðýnda ki lokasyonlarda seçilmesi, hassas bünyelere sahip çocuklarýn saðlýðý açýsýndan önemli faydalar getireceði düþünülmektedir. TEÞEKKÜR Bu çalýþma 108Y173 numaralý proje ile TÜBÝTAK-ÇAYDAG tarfýndan desteklenmiþtir. KAYNAKLAR Acosta JA, Cano AF, Arocena JM, Debela F, Martinez SM (2009) Distribution of metals in soil particle size fractions and its implication to risk assessment of playgrounds in Murcia City (Spain). Geoderma 149, Anýl Ý, Karaca F, Alagha O (2009) Ýstanbul'a Uzun Mesafeli Atmosferik Taþýným Etkilerinin Araþtýrýlmasý: "Solunabilen Partikül Madde Epizotlarý". Ekoloji 19 (73): Anonymous (1997) National ambient air quality standards for particulate matter. 40 CFR PART 50, EPA, Washington. Anonymous (2001) Intergovernmental Panel on Climate Change, Third Assessment Report. In: IPCC Climate Change 2001, Synthesis Report. Cambridge University Press, New York. Anonymous (2003) Climate Change and Human Health - Risk and Responses WHO 37. World Health Organization in Collaboration with UNEP and WMO. Anonymous (2007) WHO, Urban Air Pollution and Health in a Warming World. World Bank, Washington DC. Anonymous (2008) Directýve 2008/50/Ec of the European Parlýament And of the Council of 21 May 2008 on ambient air quality and cleaner air for Europe. OJEU Official Journal of the European Union. Donateo A, Contini D, Belosi F (2006) Real time measurements of PM 2.5 concentrations and vertical turbulent fluxes using an optical detector. Atmospheric Environment 40, No: 77, 2010

8 Ýstanbul'daki Çocuk Oyun Parklarýnda Partikül Madde... Ekoloji Gao Y, Nelson ED, Field MP, Ding Q, Li H, Sherrell RM, Gigliotti CL (2002). Characterization of atmospheric trace elements on PM 2.5 particulate matter over the New York-New Jersey harbor estuary. Atmospheric Environment 36, He K, Yang F, Ma Y, Zhang Q, Yao X, Chan CK (2001) The characteristics of PM 2.5 in Beijing, China. Atmospheric Environment 35, Hetland RB, Cassee FR, Refsnes M, Schwarze PE, Lag M, Boere AJF, Dybing E (2004) Release of inflammatory cytokines, cell toxicity and apoptosis in epithelial lung cells after exposure to ambient air particles of different size fractions. Toxicology in Vitro 18, Karaca F, Alagha O, Ertürk F (2005) Statistical characterization of atmospheric PM 10 and PM 2.5 cocentrations at a non-impacted suburban site of Istanbul, Turkey. Chemosphere 59, Kaya G, Tuncel G (1997) Trace element and major ion composition of wet and dry deposition in Ankara, Turkey. Atmospheric Environment 31, Kindap T, Unal A, Chen SH, Hu Y, Odman MT, Karaca M (2006) Long-range aerosol transport from Europe to Istanbul, Turkey. Atmospheric Environment 40, Koçak M, Mihalopoulos N, Kubilay N (2009) Origin and source of PM 10 in the eastern Mediterranean atmosphere. Atmospheric Research 92, Kunzli N, Kaiser R, Studnicka M, Chanel O, Filliger P, Herry M, Horak JF, Puybonnieux TV, Quenel P, Schneider J, Seethaler R, Vergnaud JC, Sommer H (2000) Public health impact of outdoor traffic-related air pollution: a European assessment. Lancet 356, Ljung K, Selinus O, Otabbong E, Berglund M (2006) Metal and arsenic distribution in soil particle sizes relevant to soil ingestion by children. Applied Geochemistry 21, Miguel ED, Iribarren I, Chacon E, Ordonez A, Charlesworth S (2007) Risk-based evaluation of the exposure of children to trace elements in playgrounds in Madrid (Spain). Chemosphere 66, Polissar AV, Hopke PK, Poirot RL (2001) Atmospheric aerosol over Vermont: Chemical composition and sources. Environmental Science and Technology 35, Roosli M, Theis G, Kunzli N, Staehelin J, Mathys P, Oglesby L (2001) Temporal and spatial variation of the chemical composition of PM 10 at urban and rural sites in the Basel area, Switzerland. Atmospheric Environment 35, Rundell KW, Caviston R, Hollenbach AM, Murphy K (2006) Vehicular air pollution, playgrounds, and youth athletic fields. Inhalation Toxicology 18, Schwartz J, Neas L (2000) Fine particles are more strongly associated than coarse particles with acute respiratory health effects in school-children. Epidemiology 11, Seinfeld JH, Pandis SN (2006) Atmospheric chemistry and physics, from air pollution to climate change. 2nd edition, John Wiley and Sons Inc., New Jersey. Tecer LH, Alagha O, Karaca F, Tuncel G, Eldes N (2008) Particulate Matter (PM 2.5, PM , and PM10) and children's hospital admissions for asthma and respiratory diseases: A bidirectional casecrossover study. Journal of Toxicology and Environmental Health 71, Theodosi C, Im U, Bougiatioti A, Zarmpas P, Yenigun O, Mihalopoulos N (2010) Aerosol chemical composition over Istanbul. Science of the Total Environment 408, doi: /j. Scitotenv Yatin M, Tuncel S, Aras NK, Olmez I, Aygun S, Tuncel G (2000) Atmospheric trace elements in Ankara, Turkey: 1. factors affecting chemical composition of fine particles. Atmospheric Environment 34, Yatkin S, Bayram A (2007) Elemental composition and sources of particulate matter in the ambient air of a metropolitan city. Atmospheric Research 85, Yatkin S, Bayram A (2008) Source apportionment of PM 10 and PM 2.5 using positive matrix factorization and chemical mass balance in Ýzmir, Turkey. Science of the total Environment 390, No: 77,