Kapadokya Bölgesinde Simulium spp. (Diptera: Simuliidae) Mücadelesi Üzerinde Araþtýrmalar

Transkript

1 Ekoloji 19, 77, (2010) doi: /ekoloji Kapadokya Bölgesinde Simulium spp. (Diptera: Simuliidae) Mücadelesi Üzerinde Araþtýrmalar Abdullah YILMAZ 1*, Ahmet DEMÝRCÝOÐLU 2, Hakan YEÞÝLÖZ 3 1Ankara Zirai Mücadele Merkez Araþtýrma Enstitüsü, Yenimahalle, Ankara-TÜRKÝYE 2Avanos Belediyesi, Nevþehir-TÜRKÝYE 3Nevþehir Tarým Ýl Müdürlüðü, Nevþehir-TÜRKÝYE *Corresponding author: yilmazabdullah@hotmail.com Özet Kapadokya bölgesi Kýzýlýrmak havzasýnda yýllarýnda Simulium spp. (Diptera: Simuliidae) popülasyonunda büyük artýþ olmuþtur. Bu çalýþma Simulium salgýnýný önlemek, yanlýþ uygulamalarýn önüne geçmek ve etkin mücadele yöntemini belirlemek amacýyla yapýlmýþtýr. Simulium erginlerine karþý Deltamethrin, Dichlorvos, Cyfluthrin, Permethrin, Cyphenothrin, Cypermethrin, Pirimiphos-Methyl aktif maddesi içeren insektisitler; kiþisel korunmaya yönelik kovucu etkili Deet (N, N-diethyl-metatoluamide) ve larva mücadelesi için ise Bacillus thuringiensis israelensis (Bti) içeren Aquabac XT ve Vectobac 12 AS ticari preparatlarý kullanýlmýþtýr. Bti içeren larvasitlerden Aquabac XT ve Vectobac 12 AS'nin her ikisi de debisi 30 m 3 /sn olan suda 100 ml/sn debili tanklardan 60 litre/10 dakika uygulanmasýyla %100 oranýnda etki elde edilmiþtir. Ergin mücadelesi için denemeye alýnan insektisitler ile kiþisel korunmaya yönelik preparatlarýn ise etkisiz olduklarý belirlenmiþtir. Anahtar Kelimeler: Bacillus thuringiensis israelensis, Kapadokya, Kýzýlýrmak, Simulium, Türkiye. Investigations on Control of Simulium spp. (Diptera: Simuliidae) in Cappadocia Region of Turkey Abstract Simulium spp. (Diptera: Simuliidae) populations have been a big increase in the years in the Kýzýlýrmak basin of Cappadocia region. This study was carried out to prevent the fly outbreaks and false applications, and determine the effective control method. The some applications to control of Simulium were carried out using the insecticides deltamethrin, dichlorvos, cyfluthrin, permethrin, cyphenothrin, cypermethrin, pirimiphos-methyl against adults, DEET (N, N-diethyl-meta-toluamide) for personal protection and biological preparations Aquabac XT and Vectobac 12 AS of Bacillus thuringiensis israelensis (Bti) against larvae. It was determined that Bti preparations showed 100% effect on the larvae when they are used at 60 liter/10 minutes from tank of 100mL/s in the river which has the discharge of 30 m 3 /s. However, the insecticides and personal repellents did not have any effect against flies. Keywords: Bacillus thuringiensis israelensis, blackfly, Capadoccia, Kýzýlýrmak, Simulium, Turkey. Yýlmaz A, Demircioðlu A, Yeþilöz H (2010) Kapadokya Bölgesinde Simulium spp. (Diptera: Simuliidae) Mücadelesi Üzerinde Araþtýrmalar. Ekoloji 19 (77): GÝRÝÞ Kapadokya bölgesi Kýzýlýrmak havzasýndaki Simulium popülasyonunda 2006 ve 2007 yýllarýnda artýþ görülmüþtür. Kapadokya bölgesinde ortaya çýkan Simulium salgýný antropojenik baský nedeniyle nehrin fiziksel ve kimyasal özelliklerinde meydana gelen deðiþim sonucudur. Simuliidae bireylerinin kompozisyonunun akarsu yataðýndaki vejatasyon veya akýntý rejiminin deðiþmesi gibi antropojenik baský sonucu meydana gelen sorunlardan etkilendiðini bildirmektedir (Zhang ve ark. 1998). Kýzýlýrmak havzasý üzerinde bulunan yerleþim alanlarýnda yapýlan incelemelerde karbondioksitin bu sinekler için cezbedici olmasýndan dolayý, sineðin insanlarýn baþýnda bir bulut oluþturarak nefes almayý zorlaþtýrdýðý, gözlerini açamadýklarý ve vücudun ARAÞTIRMA NOTU açýkta kalan kýsýmlarýndan kan emildiði ve hayvanlarda da rahatsýzlýk meydana getirdikleri tespit edilmiþtir. Alýnan larva, pupa ve ergin örneklerinden sinek türünün Simulium (Wilhelmia) lineatum (Meigen 1804) olduðu belirlenmiþtir (Yýlmaz ve ark. 2007). Simuliidler, insanlar ve diðer sýcakkanlý hayvanlardan kan emme davranýþlarý nedeniyle; özellikle tropik bölgelerde "Onchocerciasis" vb. hastalýklarýn yayýlmasýnda ve birçok patojenin bulaþtýrýlmasýnda vektör olarak görev yaparlar (Crosskey 1990, Adler ve Creadie 1997, Jensen 1997). Kan emme sýrasýnda enjekte ettikleri "simuliotoxin" adý verilen hemolitik zehir, konaklarýn ölümüne neden olabilir (Crosskey 1990). Erzurum'da 1994 yýlýnda meydana gelen Tetisimulium (Simulium) bezzii (Corti) salgýnýnda Geliþ: / Kabul: No: 77,

2 Ekoloji yüzden fazla hayvanýn similotoksikozis nedeniyle öldüðü ve sineðin insanlara hücum ettiði bildirilmiþtir (Özbek ve ark. 1995) Kapadokya bölgesinde Simulium salgýnýný önlemek amacýyla erginlere karþý deðiþik insektisitlerle sýcak sisleme ve ULV þeklinde uygulamalarla bütün bölgenin ilaçlandýðý, ilaç uygulamalarý sýrasýnda oluþabilecek çevresel risklerin göz önünde bulundurulmadýðý görülmüþtür. Simulium kontrol programlarýnda ergin mücadelesi yöntemi kullanýmý oldukça sýnýrlýdýr. Ülkemizde bu güne kadar Simulium mücadelesinin yapýlmamasý, bu konu ile ilgili bazý kurumlarýn hazýrlamýþ olduðu gerek yayýn, gerekse sözlü tavsiyelerde ergin mücadelesinin yapýlmasý yönündeki beyanlarý, çalýþmalarýmýzda ergin mücadelesine yönelik denemelerin yapýlmasý gerekliliðini ortaya çýkarmýþtýr (Anonymous). Bu amaçla; Simulium erginlerine karþý Dünya Saðlýk Örgütü nün (WHO) Musca domestica (Evsineði) ve sivrisinek mücadelesi için önermiþ olduðu dozlarda, knock down ve sinerjist madde içeren insektisit formulasyonlarý kullanýlmýþtýr (WHO 2006). Sinerjistler ve knock down etkili maddeler, halk saðlýðý alanýnda zararlý mücadelesinde insektisitlerin etkilerini ve etki sürelerini arttýrmak amacýyla kullanýlmaktadýr (Tomlin 1997). Bir insektisit sinerjisti olan Piperonil Butoksit (PBO) böcek dokularý içinde detoksifikasyon enzimlerini inhibe etmektedir. PBO kendi baþýna bir insektisit deðildir, insektisit uygulama oranlarýnýn ve direnç seviyelerinin azalmasýnda önemli bir role sahiptir ve insektisitlerin potansiyel etkilerinin artmasýna katký saðlar (Çetin ve ark. 2010). Bireysel olarak Simulium saldýrýsýndan korunmak için N,N-diethyl-meta-toluamide (Deet) aktif madde içeren sinekkovar losyonlar halk tarafýndan orantýsýz olarak kullanýlmýþtýr. Deet spreyleri insandaki kokuyu maskeleyerek insanlarý böceklerden uzak tutmaktadýr. Deet ilk olarak sivrisinekle taþýnan hastalýklardan korunmak için 1946 yýlýnda Amerikan ordusu tarafýndan geliþtirilerek 1957 yýlýndan buyana birçok haþere ve sineðe karþý kovucu olarak belirli oranlarda (%5-%100) losyon, jel, krem ve spreylerde 50 yýlý aþkýn süreden beri vektörel hastalýk riski altýndaki insanlar tarafýndan kullanýlmaktadýr (Moore ve Debboun 2007). Ýnsanlardan çýkan laktik asit, CO 2 ve 1-okten-3-ol sinekleri çekmektedir (Takken ve Knols 1999). Deet, sineðin koku alma reseptörlerinin doðru yönde çalýþmasýna engel olarak avlarýný bulmasýný Yýlmaz ve ark. zorlaþtýrmaktadýr (Moore ve Debboun 2007). Deet'in bilinçsiz ve aþýrý kullanýmýnda ise insanlar üzerinde toksik etkisi olduðu bilinmektedir (Moody 1989). Larva mücadelesi amacýyla biyolojik bir preparat olan Bacillus thuringiensis var. israelensis (Bti) aktif maddeli formülasyonlar kullanýlmaktadýr. Biyolojik mücadelede kullanýlan mikroorganizmalarýn %90'nýný B. thuringiensis oluþturmaktadýr. B. thuringiensis delta endotoksin olarak isimlendirilen protein yapýsýnda ve biyolojik olarak kolayca parçalanarak böceðin orta baðýrsaðýnda insektisidal toksinler üretirler (Smith 1980). Birçok ülkede Simuliid larvalarýna karþý akarsularda Bti kullanýldýðý ve bunun pahalý bir uygulama olduðu bilinmektedir (Molloy 1990). Dünya Saðlýk Örgütü tarafýndan Bandama ýrmaðýndaki Onchocerciasis kontrol programýnda Bti'ýn 1,6 mg/l oranýnda 10 dakika uygulamasý sonucunda uygulama noktasýndan 20 km uzaklýkta etkili olduðu bildirilmektedir (WHO 1982). Bti aktif maddeli biyolojik larvasitlerin kan emen Simuliidlere karþý yýllarý arasýnda Litvanya'da Nemunas ýrmaðýnda suya direkt verilerek 164 km lik bir alanda her yýl uygulandýðý ve baþarý saðlandýðý bildirilmektedir (Bartninkaite ve ark. 2006). Dünya'da Simulium larvalarýna karþý uzun süredir Bti içeren ürünler kullanýlmakta olup, küçük nehirlerdeki uygulamalarda etki mesafesi birkaç 100 metre olurken büyük nehirlerde ise kilometre ile ifade edilmektedir (Molloy 1990, Riley ve Fusce 1990). Bu çalýþma Kapadokya bölgesinde yýllarýnda ortaya çýkan Simulium salgýnýnýn önlenmesi için etkin mücadele yönteminin belirlenerek gereksiz ilaç kullanýmýnýn önüne geçmek amacýyla yürütülmüþtür. MATERYAL VE YÖNTEM Çalýþma, 2007 yýlý Nisan, Mayýs, Haziran, Temmuz ve Aðustos aylarýnda, Avanos ve Gülþehir (Nevþehir) ilçeleri arazi koþullarýnda, Simulium lineatum' un ergin dönemine sýcak sisleme ve ULV, larva dönemine dökme þeklinde uygulanarak yürütülmüþtür. Denemelerde Tifone firmasýnýn ürettiði araç üstü Mist blower, Opal marka Sýcak sisleme aleti ile CO 2 tuzaklarý kullanýlmýþtýr. Sýcak Sisleme ve ULV uygulamalarý Erginlere karþý kullanýlan peparatlar Tablo 1'de verilmiþ olup, birim alana düþen aktif madde miktarý Dünya Saðlýk Örgütünün (WHO) Musca domestica (Evsineði) ve sivrisinek mücadelesi için önermiþ 108 No: 77, 2010

3 Kapadokya Bölgesinde Simulium spp. (Diptera: Simuliidae)... Ekoloji Tablo 1. Simulium spp. nin ergin dönemine karþý sýcak sisleme ve ULV yöntemiyle uygulanan insektisitlerin aktif madde miktarlarý, formulasyon tipleri, aktif madde olarak hektara uygulama dozlarý. olduðu en yüksek dozlarda kullanýlmýþtýr. Ýnsektisitlerin tümü Sýcak sisleme ve ULV yöntemiyle ayrý ayrý uygulanmýþtýr. Deneme deðiþik yöntemle böceðin aktif olduðu saat ile saatleri arasýnda yapýlmýþtýr. Deneme yapýlacak yaklaþýk 10 dekarlýk alana 10 adet CO 2 tuzaðý yerleþtirilmiþ ilaçlamadan 1saat önce 30 d süreyle çalýþtýrýlarak tuzaklardaki böcek sayýsý kaydedilmiþtir. Ýlaçlamadan 10 d ve bir saat sonra CO 2 tuzaklarý 30 d çalýþtýrýlarak tuzaklardaki böcek sayýsý tekrar sayýlmýþtýr. Denemelerde her bir CO 2 tuzaðý, birer tekerrür kabul edilmiþtir. Ayrýca uygulama yapýlan alanýnýn deðiþik yerlerine 10 x 2 m ebatlarýnda beyaz örtüler serilerek üzerindeki ölü erginler sayýlmýþtýr. Bölgedeki insanlarýn rahatsýzlýk durumlarý ilaçlamadan önce ve sonra gözlemlenmiþtir. Kiþisel korunmaya yönelik uygulamalar Kiþisel korunmaya yönelik denemelerde %30 N, N-diethyl-meta-toluamide aktif madde içeren sinekkovar losyon kullanýlmýþtýr. Denemeler Avanos ilçesinde kampta bulunan gönüllü futbolcular üzerinde yapýlmýþtýr. Karþýlaþmanýn 20. dakikasýnda her bir futbolcunun baþ kýsmýnda uçuþan böcekler atrapla toplanarak sayýldýktan sonra futbolcularýn yüzlerini kaplayacak þekilde %30 Deet içeren hazýr losyon uygulanmýþtýr. Maça baþladýktan 10 dakika sonra böcekler tekrar sayýlarak Deet' in kovucu etkisi belirlenmiþtir. Larvasit uygulamalarý Larva mücadelesi ile ilgili çalýþmalarda biyolojik larvasit Bacillus thuringiensis var. israelensis (Bti, serotip H-14)'in 1200 ITU/mg toksin içeren sulu süspansiyon tipi formulasyona sahip Vectobac 12 AS (Envirotek) ve Aquabac XT (Kontrol Kimya) ticari preparatlarý kullanýlmýþtýr. Çalýþmalar Dünya Saðlýk Örgütü metotlarý modifiye edilerek yapýlmýþtýr (WHO 1996). Deneme alanlarý içerisinde su bitkileri üzerinde bulunan larvalar, ilaçlamadan önce ve ilaçlamadan 24 saat sonra ayný noktalardaki bitkiler üzerinde sayýlmýþtýr. Sayýmlarda, doðal rengini kaybetmiþ, siyah renge dönüþen larvalar ölü kabul edilmiþtir. Larvasit etkinliðini belirlemek amacýyla, uygulama yapýlan noktadan suyun akýþ yönünde nehrin fiziki özellikleri dikkate alýnarak 1000 m arayla ýrmak geniþliði doðrultusunda m 2 lik alanýn dört farklý yerinden 3 km'lik alanda canlý larva kontrol edilerek larvasitlerin etkinliði belirlenmiþtir. Simulium larvalarýna karþý B. thuringiensis israelensis (Bti) içeren preparatlardan Aquaba XT ticari preparatýnýn larva mücadelesinde kullanýmý ile ilgili denemeler, Nevþehir sýnýrlarý içerisinde Temmuz 2007'de, Vectobac 12 AS'nin ise Kayseri sýnýrlarý içerisindeki Kýzýlýrmak yataðýnda Aðustos 2007'de yapýlmýþtýr. Yamula barajýndan suyun kesilmesiyle birlikte debisi 30 m 3 /sn olan suda yapýlan denemelerde 60 litre Aquabac XT ve Vectobac 12 AS 100 ml/sn oranýnda 10 dakikada uygulanmýþtýr. Aquabac XT ile yapýlan denemelerden sonra 96 km'lik nehir yataðýnda her 3 km'de bir oluþturulan 32 istasyondan toplam 1920 litre Aquabac XT ayný anda uygulanmýþtýr. Vectobac 12 AS ise 45 km'lik nehir yataðýnda her 3 km de bir oluþturulan 15 istasyondan toplam 900 litre olarak uygulanmýþtýr. Uygulama toplam 145 km nehir boyunca her 3 km'de bir 45 noktadan 60 traktör ve 70 iþçi ile yapýlmýþtýr. Ayrýca gönüllü insanlardan faydalanýlarak ilaçlarýn ergin çýkýþýna olan etkisi de gözlemlenmiþtir. Denemeleri yapýlan formülasyonlarýn yüzde etkilerini hesaplamada Henderson-Tilton formülü kullanýlmýþtýr (Karman 1971). BULGULAR Ergin mücadelesi için denemeye alýnan insektisitlerin etkinlik göstermediði belirlenmiþtir (Tablo 2). Uygulamadan 5 dakika sonra sineklerin tekrar CO 2 tuzaklarýnda toplanmaya baþladýklarý kaydedilmiþtir. Gönüllü olarak deneme alanýna giren ve gündelik iþlerine devam eden insanlarýnda rahatsýzlýklarýnýn devam ettiði görülmüþtür. Ayrýca deneme alanýna yerleþtirilen beyaz örtülerde 1-2 adet ölü Simulium bulunmuþtur. Denemelerde No: 77,

4 Ekoloji Yýlmaz ve ark. kullanýlan bütün insektisitlerin ve uygulama yöntemlerinin Simulium erginleriyle mücadelede zararlýyý kontrol altýna almada baþarýlý olmadýðý sonucuna varýlmýþtýr (Tablo 2). Salgýnýnýn meydana geldiði Kapadokya bölgesinde insanlar Simulium saldýrýsýndan korunmak için sinek kovucu olarak bilinen Deet etkili maddeli bileþikleri kullanmaya baþlamýþlardýr. Özellikle bölgede kamp için bulunan futbol takýmlarýnýn oyuncularý rahat çalýþabilmek için bu bileþiklerden bol miktarda kullanmaktaydýlar. Gönüllü futbolcular üzerinde yapýlan deneme sonuçlarýndan Deet' in sineðin baþ bölgesinde oluþturduðu saldýrýsýna karþý koruyucu etki saðlamadýðý belirlenmiþtir (Tablo 3). Aquabac XT ve Vectobac 12 AS larvasit etkinliðini belirlemek amacýyla; uygulama yapýlan noktadan suyun akýþ yönünde 3. km de yapýlan kontrollerde %100 oranýnda larva ölümü tespit edilmiþtir. Larva mücadelesine yönelik uygulamalardan 24 saat sonra yapýlan kontrollerde de Aquabac XT' ve Vectobac 12 AS nin toplam 145 km nehir yataðýndaki Simulium larvalarýnda %100 ölüm meydana getirdiði tespit edilmiþtir (Tablo 4). Bölgede yapýlan incelemelerde insanlarýn gündelik iþlerini yapmakta zorlanmadýklarý, sinek popülasyonunun %96 oranýnda azaldýðý belirlenmiþtir. TARTIÞMA VE SONUÇ Simulium ergin döneminin kimyasal uygulamalarla kontrol edilmesine yönelik çalýþmalar sýnýrlýdýr. Bellec ve ark. (1983) S. damnosum mücadelesine yönelik olarak helikopterle Batý Afrika Komoe nehri havzasýnda deltamethrin 12,5 g/ha, endosulfan 100 g/ha ve dieldrin 400 g/ha uygulamasý yapmýþlardýr. Deltamethrin uygulamasýndan sonra tuzaklara yakalanan Simulium sayýsýnda büyük oranda azalma meydana geldiðini ancak yeni bulaþmalardan dolayý popülasyonun tekrar yükseldiðini, endosülfan uygulamasýnda ise ergin popülasyonunda % oranýnda azalma meydana geldiðini ancak ayný gün populasyonun tekrar yükseldiðini, dieldrin uygulamasý sonrasý ise tuzaklarda yakalanan Simulium sayýsýnda bir deðiþme olmadýðýný saptamýþlardýr. Thomson ve Thomson (1987) Deltamethrinin 12,5 g/ha ve endosülfanýn 100 g a.i./ha dozlarýnda uygulamasý sonucu nehir içerisindeki genç Simulium larvalarýnýn ve balýklarýn öldüðünü bildirmektedirler. Uygulamalar ýrmak çevresinde gerçekleþtiðinden Simulium mücadelesinde yüksek dozlarda insektisit kullanýlmasýnýn 110 Tablo 2. Bazý insektisitlerin arazi koþullarýnda Simulium spp. erginlerine karþý ULV ve sýcak sisleme uygulama sonuçlarý. Tablo 3. Arazi koþullarýnda Simulium spp. erginlerine karþý Deet' in repellent uygulama sonuçlarý. Tablo 4. Bazý Bacillus thuringiensis israelensis içeren preparatlarýn arazi koþullarýnda Simulium spp. larvalarýna karþý uygulama sonuçlarý. çevre açýsýndan risk oluþturacaðýndan dolayý, denemelerde Dünya Saðlýk Örgütü'nün açýk alanda diðer sinekler için tavsiye etmiþ olduðu dozun üstüne çýkýlmamýþtýr. Deltamethrinin 12,5 g ai/ha oranýnda uygulamasýnýn çevresel risklerinden ve populasyonun çok kýsa sürede artmasýndan dolayý Simulium kontrol programlarýnda kullanýlmamýþtýr. Yapýlan bu çalýþmada ise deltamethrin ve diðer insektisitlerin Simulium mücadelesinde etkili olmadýðý görülmüþtür. Sonuçlardaki farklýlýk; var olan çalýþmada deltamethrinin 12,5 g/ha dozunda helikopterle uygulanýrken bu çalýþmada 1 g/ha dozunda uygulanmasýndan veya hedef türlerin farklý olmasýndan kaynaklanabilir. Ancak daha yüksek dozlarda insektisit uygulayarak alýnacak sonuçlarýn çevresel riskleri göz önüne alýndýðýnda Simulium mücadelesinde erginlere karþý insektisit uygulamalarýnýn uygun olmadýðý kanaatine varýlmýþtýr. Yapýlan çalýþmalarda Deet'in Simulium'lara %90-95 oranýnda 4,5-9 saat süreyle repellent etki gösterdiði tespit edilmiþtir (Schmidt 1977, Schreck ve ark. 1979, Das ve ark. 1985, Robert ve ark Debboun ve ark. 2000, Tawatsin ve ark. 2006). No: 77, 2010

5 Kapadokya Bölgesinde Simulium spp. (Diptera: Simuliidae)... Ekoloji Yapýlan çalýþmalarda Simulium türlerinin insan vücudundan kan emerek beslenmesine karþý repellent etki denemeleri yapýlmýþtýr. Bu çalýþmada Simulium'lar baþ çevresini sararak rahatsýzlýða neden olduðundan dolayý baþ çevresinden Deet'in kovucu etkisinin olup olmadýðý test edilmiþtir. Deet, sivrisinek reseptörlerindeki elektriksel aktivitede Or83b reseptörünü bu kokulara karþý anlýk olarak kapatmaktadýr. Deet sadece ter ve nefes kokularýný seçen reseptörü kapatmakta, karbondioksiti tespit edebilen reseptörleri etkilememektedir. Koku ve ter alýcýlarý bu reseptöre baðýmlý çalýþýrken CO 2 reseptörünün Or83b reseptörüne baðýmlý çalýþmamasý sineklerin karbondioksite yönelmelerini etkilemediði belirtmiþlerdir (Ditzen ve ark. 2008). Araþtýrmada, Deet'in sineklerin tüm reseptör sistemini kapatmadýðýný sadece ilgili kýsmýn faaliyetine son verdiðini, dolayýsýyla Deet kullanýmýnýn Simulium'larýn insanlardan kan emmesini engelleyebileceði ancak fiziksel olarak vermiþ olduðu zararý engellemede kullanýlamayacaðý vurgulanmýþtýr. Çalýþmamýzda da Deet'in insanlarýn baþ bölgesinde oluþan sinek saldýrýlarýný engellemediði görülmüþtür. Bu güne kadar yapýlan birçok çalýþma Bti 'ýn Simulium mücadelesinde baþarýyla kullanýldýðýný göstermektedir. Colbo (1987), Kanada'da yapýlan Simulium mücadelesinde kýþý geçiren larvalara karþý ilkbaharda 3-4 hafta aralýklarla 600 ITU'lük Bti ile 10 ppm dozda havadan iki uygulama yapýldýðýný, %70-80 baþarý saðlandýðýný bildirmektedir. Rutley (2001), Simulium mücadelesinde Bti içerikli Vectobac 12 AS isimli preparat ile 0,5-25 mg/litre dozunda 1 dakika, 0,05-2,5 mg/litre dozunda 10 dakika uygulama dozunda önermiþtir. Singh ve Tripathi (2003), Simulium himalayense larvalarýna karþý nehirlerde yapmýþ olduklarý denemelerde 3 ve 5 km aralýklarla 10 ve 30 ppm Bti uygulamýþlar sonuçta larvalarda %5-20 azalma meydana geldiðini, küçük derelerde ise 10 ppm dozunda %80'lik bir azalma meydana geldiðini bildirmiþlerdir. Bartninkaite ve ark.(2006), yýlarýnda Litvanya Nemunas nehrinin 164 km'lik kýsmýnda bir noktadan ppm dozunda iki saat Bti uygulamasý sonucunda larvalarda %90'ýn üzerinde azalma meydana geldiðini bildirmektedirler. Yapýlan çalýþmalarda da belirtildiði gibi Simulium mücadelesinde en uygun yöntem larvalara karþý Bti kullanýlarak yapýlan mücadeledir. Bu araþtýrmanýn sonuçlarýnda da görüldüðü gibi Simulium salgýnýnýn önlenmesinde %100 oranýnda baþarý saðlanmýþtýr. Ancak gerek bu çalýþmada gerekse daha önceki çalýþmalarda dozlar ve uygulama mesafeleri arasýnda farklýlýklar bulunmaktadýr. Bu durum; uygulama yapýlan suyun organik madde miktarýna, alg ve sucul vejetasyon, nehrin debisi gibi fiziksel ve kimyasal özelliklerin deðiþmesinden kaynaklanmýþ olabilir (Bartninkaite ve ark. 2006). Sonuç olarak; son yýllarda çevresel deðiþimlerden dolayý Simulium salgýnlarýnýn meydana gelmesi kaçýnýlmaz olmuþtur. Yapýlan çalýþmayla olasý Simulium salgýnýný önlemede erginlerine karþý insektisit ve repellent uygulamalarýnýn etkili olmadýðý, etkili mücadelenin ise larvalara karþý Bacillus thuringiensis israelensis (Bti) içeren preparatlarýn kullanýlarak yapýlmasý gerektiði sonucuna varýlmýþtýr. KAYNAKLAR Adler PH, Mc Creadie JW (1997) The Hidden Ecology of Black Flies: Sibling Species and Ecological Scale. American Entomologist 43, Anonymous (1982) Onchocerciasis Control Programme. Resistance to insecticide of Simulium soubrense and Simulium sanctipauli of the Simulium damnosum complex. WHO Weekly Epidemiological Record 57, 12, Anonymous (1996) Report of the who informal consultation on the "Evaluation and Testing of Insecticides." WHO/WHOPES/IC/96.1, Geneva. Anonymous (2006) Pesticides and Their Application, For the control of vectors and pests of public health importance. WHO/CDS/NTD/WHOPES/GCDPP, Geneva. Bartninkaite I, Bernotiene R, Pakalniškis S, Zygutiene M (2006) Control of bloodsucking black fly (Simuliidae) populations in Lithuania. Ekologija 4, Bellec C, Hebrard G, d'almeida A (1983) The effects of helicopter applied adulticides for riverine tsetse control on Simulium populations in a West African savanna habitat. II. Effects as estimated by nonbiting stages of Simulium damnosum s.l. and other blackfly species caught on aluminium plaque traps. Tropical Pest Management 29 (1): Colbo MH (1987) Black fly control in northern Canada using Bacillus thuringiensis var. israelensis. Proceedings of the Annual Meeting of the Utah Mosquito Abatement Association 40, No: 77,

6 Ekoloji Yýlmaz ve ark. Crosskey RW (1990) The Natural History of Blackflies. John Wiley & Sons, Chichester. Çetin H, Demir E, Kocaoðlu S, Kaya B (2010) Insecticidal Activity of Some Synthetic Pyrethroids with Different Rates of Piperonyl Butoxide (PBO) Combinations on Drosophila melanogaster (Diptera: Drosophilidae). Ekoloji 19 (75): Das SC, Bhuyan M, Das N, Malhotra GPR (1985) Field trials on the relative efficacy of five repellents against Simulium himalayense (Diptera: Simuliidae). Indian Journal of Medical Research 81, Debboun M, Strickman D, Solberg VB, Wilkerson RC, McPherson KR, Golenda C, Keep L, Wirtz RA, Burge R, Klein TA (2000) Field evaluation of Deet and a piperidine repellent against Aedes communis (Diptera: Culicidae) and Simulium venustum (Diptera: Simuliidae) in the Adirondack mountains of New York. Journal of Medical Entomology 37 (6): Ditzen M, Pellegrino M, Vosshall LB (2008) Insect odorant receptors are molecular targets of the insect repellent DEET. Science 319, Jensen F (1997) Diptera Simuliidae, Blackflies, Aquatic Insects of North Europe. A Toxonomic Handbook 2, Karman M (1971) Bitki Koruma Araþtýrmalarýnda Genel Bilgiler Denemelerin Kuruluþu ve Deðerlendirme Esaslarý. Türkiye Cumhuriyeti Tarým Bakanlýðý, Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Genel Müdürlüðü Yayýnlarý, Ýzmir. Moody RP (1989) The safety of diethyl toluamide insect repellents. Journal of the American Medical Association 262, Molloy DP (1990) Progress in the biological control of black flies with Bacillus thuringiensis israelensis, with emphasis on temperate climates. In: Barjac H de, Sutherland DJ (eds.), Bacterial Control of Mosquitoes and Black Flies, Rutgers University Press, New Jersey, Moore SJ, Debboun M (2007) In insect repellents: Principles, methods, and uses, eds Debboun M, Frances SP, Strickman D, Boca Raton, Florida: CRC, Özbek H, Hayat R, Aslan Ý (1995) Erzurum'un Bazý Ýlçelerinde Simuliid (Diptera, Simuliidae) Salgýný. Türkiye Entomoloji Dergisi 19(1): Riley CM, Fusce R (1990) Field efficacy of VectoBac-12AS and Vectobac-24 AS against black fly larvae in New Brunswick streams (Diptera: Simuliidae). Journal of the American Mosquito Control Association 6 (1): Robert LL, Coleman RE, Lapointe DA, Martin PJ, Kelly R, Edman JD (1992) Laboratory and field evaluation of five repellents against the black flies Prosimulium mixtum and P. fuscum (Diptera: Simuliidae). Journal of Medical Entomology 29 (2): Rutley S M (2001) Black Fly Control, the Adirondack Experience Adirondack. Journal of Environmental Studies (Spring Issue), Schmidt ML (1977) Relative effectiveness of repellents against Simulium damnosum (Diptera:Simuliidae) and Glossina morsitans (Diptera: Glossinidae) in Ethiopia. Journal of Medical Entomology 14 (3): Singh H, Tripathi VN (2003) Field Trial of Relative Efficacy of Abate and Bacillus thuringiensis Against Simulium himalayense Larvae (Diptera simulidae). Medical Journal Armed Forces India 59, Smith RF (1980) Consideration on safety of certain biological agents for arthropod control. Bulletin World Health Organization 48, Takken W and Knols BG (1999) Odor-mediated behavior of Afrotropical malaria mosquitoes. Annual Review Entomology 44, Tawatsin A, Thavara U, Chansang U, Chavalittumrong P, Boonruad T, Wongsinkongman P, Bansidhi J, Mulla M ( 2006) Field Evaluation of Deet, Repel Care and Three Plant-Based Essential Oil Repellents Against Mosquitoes, Black Flies (Diptera: Simuliidae), and Land Leeches (Arhynchobdellida: Haemadipsidae) in Thailand. Journal of the American Mosquito Control Association 22 (2): Thomson RCM and Thomson RM (1987) Pesticide Impact On Stream Fauna, With Special Reference To Macroinvertebrates. Cambridge University Press, Cambridge. Tomlin CDS (Ed) (1997) The Pesticide Manual. 2 nd Ed., British Crop Protection Council, Tomlin CDS (Ed) (1997) The Pesticide Manual. 2nd Ed. British Crop Protection Council, Surrey. Yilmaz A, Ýnci A, Tunçbilek A, Yeþilöz H, Ýça A, Yýldýrým A, Koçak O, Þirin Ü, Demircioðlu A, Düzlü Ö (2007) Orta Kýzýlýrmak Havzasýnda Karasinek (Diptera:Simulidae) Ýstilasý. Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 4 (2): Zhang Y, Malmqvist B, and Englund G (1998) Ecological processes affecting community structure of blackfly larvae in regulated and unregulated rivers. Journal of Applied Ecology 35, No: 77, 2010