guvenc de kullanrlmaya baqlanmasl an- Tiirk Hava Kuvvetgeliqmeleri yakrndan rrlmaya baqlanmrqtrr. Ses altr si.i-

Transkript

1

2 0 G guvenc klerin 1010 yrhnda iinlii bir Tiirk bilgini olan Ismail CEVI{ERi'nin Almanlar tarafindan ueurulmastna ra$men, jet uqaklannln savag- uqma denemesiyle baqlayan Ttirklerin havacrhk seriiveni, larda silah olarak etkin bir qekilde kullanrlmaya baqlanmasl an yrhnda Hezarfen Ahmet cak 1945 yrhnda olmuqtur QELEBI'nin Galata Kulesi'nden 3358 metre otedeki Usktidar'a kadar uemasryla ilk onemli baqa- ugaklarr bundan sonra giderek geliqtirilerek askeri ve sivil havacrh[ln temel unsuru olmaya rlslnl kazanmtqtr baqlamrqtrr 17 Kasrm 1903 gtinti "Flier-1" adlr ugakla Orville Wright tarafindan ilk kontrollti ve gtie kullanrlan ueu$ yaprlmrqtrr 12 sani- yede 120 feet'lik mesafenin Jet takip etmiq ve "F-84 Thunderjet" uea!m 1952 yrhnda kullanmaya baqlamrqtrr 20'nct ytizyrhn ikinci yarrsrnda hrzla geliqen havacrhk tek- hrzla ilerleyen diinya havacrhfr- nolojisi, 2f inci ytizyrhn ilk 10 yrh ieinde de ivmesini artrrarak teknolojinin birgok alanrnda oncti roltinii siirdtirmeye devam etmektedir Askeri havacrhktaki onemli geliqmelere ba$r olarak da, jet sava$ ueaklarr stntflandt- krndan takip etmeye baqlamrqtrr ilk motorlu ugalrn ueuqundan 85 yrl sonra, 26 Nisan 1912 gnnii ilk defa bir Ttirk pilotu (Fesa By) bir Tiirk uealr ile Ttirk topraklan tizerinde ucmustur ffi "% rrlmaya baqlanmrqtrr Ses altr sii- ratlerde ugabilen ilk jet savag ueaklan "birinci nesil" olarak adlandrrrlrrken, halen geliqtirme siireci devam eden F-35 ueaft "beginci nesil" olarak srnrflandtnlmrqtrr Bu srnrflandtrmadaki temel unsur, ugaklarda kullanrlan teknolojidir,#*r"{# lerden goriiniiq olarak Eok az farkh olup ancak ses altr stiratlerde ugmaktaydr Frrlatma koltufu sistemi ve "tailplane" gibi aerodinamik yenilikler bu periyotta goriildii Tiirk Hava Kuvvetgeliqmeleri yakrndan leri de bu ueuldufu bu baqannrn ardrndan nr Osmanh imparatorlufu daya- yrllarda tiretilen pistonlu model- Ilk jet motorlu ueak, Almanlar tarafrndan ikinci Dtinya Savagr srrasrnda geliqtirilen ve sava$ln son yrhnda kullanrlan Messerschmitt Me 262'dir Birinci nesil savaq ueaklannabazt ornekler qunlardrr: Alman yaplmr Messerschmitt Me 262; Sovyet yaprmr Mig-9, Mig-15 ve Mig-17; Amerikan yaprmr P-59, P-80, F-84 ve F-86 JET UqAKLARININ SIl\IFLANDIRILMASI ilk Tayyarecimiz Havacrhkta FESA Bey 1912 ga! atlatan en Birinci Nesil Jet Savaq Ugaklarr runun tasarlanmasrdrr Turbojet 1940'lt yrllann ortastndan 1950'li yrllann ortastna kadar motorlannrn kullanrldrir ilk ugak 27 Alustos 1939 tarihinde kapsamaktadrr Bu ueaklar, aynl onemli buluqlardan biri jet moto- unvn xuwenenl Dergisi olan siirede geliqtirilen ueaklan tr!6'

3 ASKERi KONULAR Altrncr Nesil Savag Uga$rna Giden Uzun Yol ikinci Nesil Jet Savaq Uqaklarr Mig-l9,Mig-21, Su-7 ve Su9/11 Amerikan yaprmr F-100, mr 1950'li yrllann ortasrndan 1960'h yrllann baqrna kadar F-102 F-104 F-105 ve F-106 olan stireyi kapsamaktadrr Bu ugaklar, dzellikle Kore Sava- Uqaklarr qr'ndan elde edilen tecrtibeler ve yaklaqrk 1970 yrhna kadar olan ayrrca niikleer savunma strateji- stireyi kapsamaktadrr Bu donemde ikinci nesil ugaklara ait sinin ihtiyaglarr dikkate ahnarak geliqtirilmiqtir Aliiminyum ala$lmlnln ugaklarda kullanrlmasr, delta kanatlar ve geriye ok aerh Uqiincii Nesil Jet 1960'h yrllann SavaE Hava-hava fiizelerinin etkili menzili oldukea artmrqtrr Aynca hava-yer taamtz yetenekleri bu donemde Eok hrzh geligmiqtir Arazi takip sistemlerinin kullanrlmaya baqlanmasryla yere ta- baqrndan am)z kabiliyeti iyileqtirilmiqtir AGM-65 Maverick gibi elektrooptik gtidtimlii hava-yer fiizeleri standart miihimmat haline gelir- yeniliklerin daha da olgunlaqtrlr gciriilmiiq, manevra kabiliyeti ve ken, lazer giidiimlii bombalar hassas vurug kabiliyetini arttrr- havadan yere taarruz yetenekleri mrqtrr Hedefleme podlanrun ge- kanatlar ilk defa bu donemde goriilmtiqttir Sonradan yanmah (afterburning) motorlann kulla- en dikkat geken yenilikler olmuqtur Kokpitlerde kullanrlan liqtirilmesiyle, hassas gtidiimlii buharh gostergelerin yerini ana- lanmrqtrr nrlmasr ise, ses siiratini geemeyi log gostergeler miimktin krlmrqtrr mrqfir Dikeylkrsa kalkrq ve iniq amagh teknoloj iler kullanrlmaya Radarlann ueaklarda yaygln bir qekilde kullanrlmasl bu do- baqlanmrqtrr almaya baqla- miihimmatlar kullanrlmava basueak motorlannrn giivenilir- artarken, jet motorlan dumanslz gahqmaya baqlamrqtrr Dumansrz motorlar sayesinde, ligi nemde baqlamrqtrr Giidiimlii fii- zelerrn geligtirilmesiyle, havahava ftizeleri temel silah haline gelmiqtir Krzrlotesi (Infrared) giidtimlti ftizeler oldukea yaygrnlaqmrqtrr Ayrrca radar gt- diimlti ftizeler de bu donemde goriilmeye baqlanmrgtrr ikinci nesil sava$ ugaklanna bazr ornekler qunlardr: Fransrz yaplml Mirage III; Sovyet yaprugaklann gok uzaklardan gdriilebilme zafiyeti ortadan kalkmr$ur UEtincti nesil savaq ueaklannabazr ornekler qunlardrr: Fran- slz yaplmr Mirage Fl; Sovyet yaprmr Mtg-23, Mig-25, Su-15 ve Su-17; Amerikan yaprmr F-4 ve F-5 nnvl xuwtnenl Dergisi

4 6klerin giivences Diirdiincii Nesil Jet Savag baqlanmrqtrr Aliiminyum balpe- Fransrz yaplml Mirage 2000; Sovyet yaprml Mig-29, Mig-31, Su-27, Su-30 ve Su-33; lngi- yrhndan tegi qeklindeki kompozit malzemeler ve grafit epoksi laminet 1990'h yrllann ortasrna kadar olan stireyi kapsamaktadr Bu donemde ueaklar goklu rollerde ytizeylerin kullanrlmasr, ugakla- lizfitalyan/alman ortak tiretimi nn afrrh$rnrn diigtiriilmesini sa$lamrqtrr ilk uzun menzilli F-15 F-16 ve F-18 kullamlacak qekilde geliqtirilmig aktif radar gtidtimlti hava-hava ve aynca gok karmaqrk aviyonik ftzesi bu dcinemde kullarulmaya sistemler ve silahlar ile donatrl- baqlanmrqtrr Ugaklart Yaklaqtk I970 maya baglanmrqtrr "Fly-by-wi- re" yrintemli uguq kontrol sistemlerinin biraz kararstz olarak Dordtincti nesil savaq ueaklanna bazt cirnekler sunlardtr: Tomado; Amerikan yaprml F-14, 45 Nesil Jet Savaq Ugaklart 1990'h yrllann ortasrndan gtiniimiize kadar olan siireyi kapsamaktadrr Sofuk sava$rn ardrndan askeri harcamalann kr- srtlanmasr, birgok araqtrma ve geliqtirme programlnln durdurulmasrna veya yavaglatrlmasrna neden olmuqtur Boylece bu donemde, yeni ugaklann dizayn edilmesi yerine, genelde dcirdtin- cti nesil ugaklar daha da geliqtirilmiqtir Mikrogip ve yarr iletken teknolojileri sayesinde bilgi- sayarlann, aviyonik sistemlerinin ve di$er uguq sistemlerinin kabiliyetleri daha da artrnlmrqtrr dizayn edilen F-16 gibi uqaklarda kullanrlmasr sayesinde, gok etkin bir manevra kabiliyeti elde edilmigtir Analog aviyonik sistemler, dijital aviyonik sistemler ile de[iqtirilmeye baqlanmrgtrr Dijital motor kontrol sistemlerinin (FADEC) geliqtirilmesiyle, motorlarrn performansr oldukga artmrqtrr Pulse-Doppler ateqleme kontrol radarlan, head-up gcistergeleri (HUD) ve gok fonksiyonlu gcistergeler (MFD), bu donemde yaygm bir gekilde kullanrlmaya nnvl xwvmunl Dergisi

5 ASKERi KONULAR Altrncr Nesil Savag Uga$rna Giden Uzun Yol ni Bu dcinemdeki en cinemli ye yrh sonlannda F-22 uealr- liklerde n bazrlan ; "gortinmez- nrn hizmete girmesiyle bu donem baqlamrqtrr Beqinci nesil ueaklarrn en temel ozelhpl, ap merkezli bir muharebe ortamrn- lik" teknolojisi ve "ktiresel ko- numlama sistemi (GPS)"dir Gdriinmezlik teknolojisi, ozellikle radar kesit alanrnrn azaltrlmasrna ve radar emici malzeme tek- niklerinin kullanrlmaslna odaklanmrqtrr Ayrrca bu donemde motor trastrnrn yonlendirilmesi teknigi kullarulmaya baqlanmrqtrr 45 nesil savaq ueaklanna bazr ornekler qunlardrr: Yeni iireti- lenler, Fransrz yaplml Rafale 2000; lngllizfitalyan/alman ortak tiretimi Eurofighter; isvee edilmeleridir tamamr ABD mengelidir "F-84 Durumsal farkrndahk sa$layan senscirler sayesinde, uea$rn Thunderjet" ugaklannrn 1952 yrhnda envantere girmesiyle baqlayan jet siireci, yakrn bir gelecekte tedarik edilecek olan F-35 ugagr ile devam edecektir Ttirk Hava Kuvvetlerinde kullanrlan jet ugaklarrnrn nesillere gore srnrflandnlmasl, envantere etrafindaki hedefler devamh takip edilebilmektedir Aynca geliqmiq aviyonik sistemler sayesinde sahip olunan etkin veri elde etme ve iletme imkanryla, du- prmr Su-33/34 ve Su-35 Geliqti- maktadrr Tiim rilenler, Sovyet yaplmr Mig-29 kullanrlmasr sayesinde beginci ve Mig-3 1 ; Amerikan yaplmr F- 1 5, nesil jet ueaklan, "ilk gorme, ilk F-16 ve F-I8 ateq etme ve ilk imha/tahrip et- Ugaklart 2005 yrhndan gtintimiize kadar olan stireyi kapsamaktadrr JET UQAKLARI Tiirk Hava Kuvvetleri envanterine giren ttim jet ueaklannrn yaprmr Saab JAS 39; Sovyet ya- Savaq REN VEYA GiRECEK OLAN da gorev yapacak qekilde dizayn rumsal farkrndahk artmakta ve dolayrsryla pilotun iq yiikii azal- Beqinci Nesil Jet runr< HAVA KUvvET LERI ENVANTERiNE Gi bu sistemlerin me" cizelligine sahip olacaktrr Beqinci nesil savaq ugaklannabazr ornekler qunlardrr: Amerikan yaprmr F-22 ve F-35 ',,,illfl'ii:i,:ii::eifi-: giriq yrllan ile birlikte Tablo 1'de verilmiq ve ayrlca Grafik 1'de gosterilmiqtir Aynr tabloda, ilgili ugaklann ABD Hava Kuvvetleri tarafindan kullanrlmaya baqlandr[r yrllar ve iki tilke arasrndaki envantere girig yrh farkr da verilmiqtir Tiirk Hava Kuvvetlert tarafindan qu ana kadar kullanrlan jet savaq ugaklan, ABD Hava Kuvvetleri'ne gore ortalama 69 yrl sonra envantere girmiqtir F-5 ugalr igin bu fark 3 yrl iken, F-4 uga$ igin bu siire 14 yrl olmuqtur Sekiz jet savaq uga[ryla ilgili farklann standart sapmasr 40 yrldrr Beqinci nesil sava$ uea[r olarak envantere girecek olan F-35 Lightning Il'nin ilk test ueu$u 15 Aralrk 2006'da gergekleqtirilmiqtir ABD Hava Kuvvetleri'ne ilk teslimatrn 2010 sonunda HAVA KUWEflEnI Dergisi

6 gii lerin 0 G ven Ttirk Hava ABD Hava Kuvvetleri Kuwetleri Envantere GiriE Yrh Envantere Giriq Yrh Envantere Giriq Ylllarl Arasrndaki Fark (Yrl) F-84 Thunderjet F-86 Sabre F-100 Super Sabre F-IOZ Delta Dagger I2 F-104 Starfighter F-5 Freedom Fighter F-4 Phantom t t4 F-16 Fighting Falcon Ugak Nesil I 2 a J 4 Tablo 1 Tii k Hava Kuvvetlerinde Kullanrlan Jet Savas Ucak an Ttirkiye iein ise 2014 yrhnda gereekleqtirilmesi planlanmrqtrr Ancak projede meydana gelen aksamalar nedeniyle teslimatlar- da gecikmeler olabileceli ifade ---G-Trirkiye edilmektedir iki iilke Hava Kuvvetleri envanterine giriqler *-**ABD arasrndaki fark, cinceki nesil savaq ugaklanna ait standart sapma 6EbSbEEP srnrrlan ieindedir +E' E Fe de f;p 8E 8# fl5 : E s,! 4'8 ;d -d 'fe ;i' 5 f [ i F-35, tek bir ugafrn ttim gcirevleri yerine getirmesi amaclyla tasarlanan bir sava$ uealr P's usak ripi Grafik l Jet Savag Ugaklarrnrn Hava Kuvvetleri Envanterine Giriq Yrllan olup, aynl zamanda ABD'nin,;'riii ji::if,ir"eru,,1:1 son insanh savaq uealr oldufu ifade edilmektedir Beqinci nesil savaq ueaklarrnrn en gijzel orne-!i olacak bu ugalrn ardrndan, altrncr nesil sava$ uea[r olarak nasrl bir ueak geligtirilecefi heniiz tartrqma aqamasrndadr ALTINCI NESiL JBT SA vas UqAKLART Washington Post gazetesinde 13 Nisan 2009 tarihinde yayrmii' ' ulvl xuwenmlderyisi ' 'i : lanan ve ABD Hava Kuvvetleri

7 ASKERi KONULAR Altrnct Nesil Savag Uqa$tna Giden Uzun Yol ler de bu durumu iqaret etmektedir Ornek olarak; dordtincti nesil sava$ uealr olan F-15'in ABD Hava Kuvvetleri envanterine 1979 yrhnda girmesinden sadece iki yrl sonra beqinci nesil sava$ ugalr olan F-22'nin geligtirme Eahqmalan baqlatrlmrqtrr Bu yaklaqrm rqrfrnda, F-22 ueaklarrnrn 2005 yrhnda envantere girdifi dikkate ahndrlrnda, altrncr nesil savaq ueafrnrn 2027 yrh ve sonrasrnda kullanrlmaya baqlanacafr sonucuna ulaqrl:,t, iat - a - :a - Bakanr ve Kurmay Baqkanr tarafindan haztrlanan makalede, maktadr Bazr uzmanlar tarafindan, ABD, Qin ve Rusya'nrn aluncr "birkag yrl igerisinde altrncr nesil savaq ugafr igin gahqmalann nesil savaq ueaklan tizerinde ga- baqlayacafr" ifade edilmiqtir de, bu durum resmi olarak agrk- hqmaya baqladrfr ifade edilse Savunma endiistrisi uzman- lanmamrq veya heniiz kanrtlana- lanna gcire, yeni nesil savag uga- mamrqtr Ancak, ABD'nin en btiyiik iki ugak tireticisi olan!rnrn geliqtirilmesini takiben kullanrlmaya baglanmaslnln yaklaqrk 20 yrlhk bir siireyi gerektirmektedir Gegmiq tecrtibe- Boeing ve Lochead qirketleri, bu konuya olan ilgilerini Eeqitli ortamlarda dile getirmiqtir Ilk altrncr nesil sava$ ueafrnln ne zaman hava kuvvetleri tarafindan kullanrlmaya baqlanaca$r hentiz bilinmese de, Eok iyi bilinmesi gereken konu, bunun er veya geg olacalrdrr Onemli olan husus, bu uealrn sahip ola- ca[r ozellikler ve dolayrsryla muharebe ortamrnda yaratacalr etki ve yeniliklerdir Yeni nesil sava$ MQ-l ueafrnrn, Predator insansrz uea[t lle F-22 uealrnrn birleqtirilmesinden oluqturulacalr ifade edil- bir ueak ancak 55 nesil, yani geliqmiq bir beqinci nesil sava$ ugalr olabilir F-22'nin kabiliyetlerinin bir inse de, bciyle sanslz ugak iizerinde elde edilmesi onemli bir geliqme olarak nitelense de, altrncr nesil savaq uga$ gok radikal teknolojik degiqikliklere sahip olmahdrr Hdhhaarda bilim kurgu olarak gciriilebilecek $u teknolojik yeniliklerin yeni nesil sava$ ugafrnda bulunabilecefi degerlendirilmektedir: Manevra kabilivetinin cok fazla olmasr, Diinya yciriingesinde ugma kabiliyeti sayesinde diinya tizerindeki her noktaya kolayca ulaqabilmesi, Gciriinmezlik ozelliiinin gok daha fazla olmasr, Yiiksek giielii mikrodalga ve lazer gibi direk enerji silahlarrna sahip olmasr; istenen etkiye nnvn xwvenrnl Deryisi

8 gavenc klerin G gcire bu silahlann giig seviyesi- insansrz ueak olmasr; uzaktan pilotlar tarafindan kullanrlmasl veya teknolojik ilerlemele- rin miimkiin krlmasr durumunda akrlh otonom robotlar tarafindan ycinetilmesi Wikipedia Ansiklopedisi WEB Vikipedi Ansiklopedisi web Sitesi, "F-35 Lightning II" konusu, findan 2027 yrhndan itibaren 35 Lightning_Il ongo- SSM WEB Sitesi,,,Miisterek Hava Taarruz (Jga{t (JSF) projesi,, Bilgi Kuvvetlerinin de 2030'lu yrlla- SayJast, govtr/ rrn ortastndan itibaren yeni nesil anasayfa/projeler/havaaraclasava$ ugaklarrnr ugurmaya baq- ri/ucal</sayfalar/jsf_haspx layacafr sonucuna ulaqrlabilir' cepolitics web sitesi, riistinden hareketle, Tiirk insanollu kuqlar gibi uema istefine 20'ncr ytizyrhn baqlannda ulagmrqtrr Daha sonraslnda dtinya havacrh[r inanrlmaz bir hrzda geliqerek ugmanrn gok daha otelerine gitmigtir Beginci nesil sava$ ugaklanyla havacrh- lrn geligmesi sona ermiq midir? $tiphesiz bu sorunun cevabr "ha- yrr"dr Bu durumda, kendimize qu sorularr sormahyrz Havacrhk teknolojisinde bizi bekleyen yeni devrimler nelerdir? Altrncr nesil sava$ uea[rnrn muharebe sahasrna tanrqtrracafr yenilikler neler olacaktrr? Havacrhk endiistrisi uzmanlannrn tahminlerine gcire yeni nesil sava$ ugafr; gcirtinmezlik ozelli$ ve manevra kabiliyeti gok yiiksek, gok yiikseklerde ve Eok hrzh ugabilen, direk enerji silahlarrna sahip bir insansrz ueak olacaktrr Bu yetenekleri sayesinde muharebe sahasrnrn mutlak hakimi olmasr beklen- Yaklaqrk 25 yrl sonra gereek- Tiirk Hava Kuvvetleri tarafindan $u ana kadar kullanrlan savaq ugaklan, ABD Hava jet ',Report: F-35 Work Falls Behind durum Two More years" konulu makale, igin en onemli nokta, daha cinceki beq nesil savaq ugaklannda ol- cfin?docld=news dufu gibi' yine baqkalannln yap washington post web sitesi, trklannr mt satrn alaca[tz soru- Moving Beyond the F_22,, konulu sudur Buna inanarak "haytr" di- makale, yebiliyorsak, tamamen kendi postcom/wp-dyn/content/articiiretimimiz olacak olan veya en k/2009/04/12/ar200g h azrndan geliqtirilmesi ve tireti- tml leqmesi tahmin edilen bu mine etkin bir qekilde katkr ya' Airforce-Magazine web sitepacaprmrzyeni nesil sava$ ueafr "The si' sixth Generation Fighter" igin gok gecikmeden gahqmaya konulu makale, hnp://wwwairfor- baqlamaltyrz' ce-magazinecom/magazinearchive/ FAYDALANILAN KAYNAKLAR z Vikipedi Ansiklopedisi WEB Sitesi, "Hezarfen Ahmet Qelebi" konusu, http : //trwikipediaorg/wiki/h e za rfe n J hm e t _7a C 3 Vo 87 e I e b i, ' Tayyareci WEB Sitesi, "Havaalft Kronolojisi" konusu, http: //www t ayy ar e c i c om/hv t ari hi/kro - Hava Harp Okulu Klt{t Hava Kuvvetleri Miizesi WEB Sitesi, http ://wwwhho zehtm Pages/2009/October%o202009/1009 fighteraspx noasp mektedir Dergisi ' Sitesi, "Fighter Aircraft" konusu, kullanrlmaya baqlanacafr sonuq nnvl xttwenenl Kuvvetlerine gore ortalama 69 sonra envantere girmiqtir Beqinci nesil sava$ ueafr F-35 igin de benzer bir planlama vardrr Bu genel deferlendirme rqrfirnda, alttnct nesil sava$ ugaftnrn ABD Hava Kuvvetleri tara- yll nin ayarlanabilmesi, edutr/ muze/mu- Strategy Page WEB Sitesi, "Sixth Generation Goes Robotic" konulu makale, e gy p a g e c o m/htmw/hta i rfo/ aspx Pakistan Defence Forum WEB Sitesi, "Lockheed Martin 6th Gene- ration Fighter" konusu, www defe n c e pufo rums/milit rum/3 g e ne 35 rat 02 io n -I o c kh e e d- ma -fi ght e r html a rt in ry -fo - 6 th-