Can Yayınları Ltd. Şti., basım: basım: Haziran 2014, İstanbul Bu kitabın 6. baskısı 1000 adet yapılmıştır.

Transkript

1

2

3

4 4... Can Yayınları Ltd. Şti., basım: basım: Haziran 2014, İstanbul Bu kitabın 6. baskısı 1000 adet yapılmıştır. Kapak ve kitap tasarımı: Erkal Yavi Kapaktaki fotoğraf: Mustafa Kavıcı Kapak baskı: Azra Matbaası Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi D Blok 3. Kat No: 3-2 Topkapı-Zeytinburnu, İstanbul Sertifika No: İç baskı ve cilt: Ayhan Matbaası Mahmutbey Mah. Devekaldırımı Cad. Gelincik Sokak No: 6 Kat: 3 Güven İş Merkezi, Bağcılar, İstanbul Sertifika No: ISBN CAN SANAT YAYINLARI YAPIM VE DAÐITIM TİCARET VE SANAYİ LTD. ŞTİ. Hayriye Caddesi No. 2, Galatasaray, İstanbul Telefon: (0212) Fax: yayinevi@canyayinlari.com Sertifika No: 10758

5 YAŞAM CAN YA YIN LA RI

6 6... SEVİM AK IN CAN ÇOCUK TAKİ KİTAP LA RI AZ BUÇUK TEO BABAMIN GÖZLERİ KEDİ GÖZLERİ ÇİLEKLİ DONDURMA DALGALAR DEDİKODUYU SEVER DOMATES SAÇLI KIZ DÖRTGÖZ ESKİLER ALIRIM GAZETE FISILTILARI GEMİCİ DEDEM GÖKTE BİRİ VAR GÖZLERİNDE GÜNEŞ VAR HOROZ ADAM VE KORSAN KARŞI PENCERE KÜÇÜK SIRLAR KIRIK ŞEMSİYE LODOS YOLCULARI MAHALLE SİNEMASI PEMBE KUŞA NE OLDU? PENGUENLER FLÜT ÇALAMAZ PUF, PUFPUF, CUF, CUFCUF VE CİNO PULDAN TAŞTAN LAHANADAN SAÇLARINDA SORU İŞARETLERİ SAKIZ KIZIN GÜNLERİ SICAK ÇİKOLATALI YOLCULUKLAR ŞARKINI DENİZLERE SÖYLE TOTO VE ŞEMSİYESİ TOTO'NUN SINIFI UÇURTMAM BULUT ŞİMDİ VANİLYA KOKULU MEKTUPLAR

7 Sevim Ak, 1985 yılından beri ço cuk öyküle ri yazıyor. İlk ki tabı Uçurt mam Bu lut Şim di (1987) ile Aka de mi Kitabe vi Ço cuk Edebiyatı Öykü Ödü lü nü aldı. Öyküleri Kırmızı Fare, Do ğan Kar deş, Bando, Milliyet Kardeş, Başak Çocuk, Vakıf Ço cuk, Kırmızı Bilye gibi pek çok çocuk dergisinde ya - yımlan dı. Te le vizyon çocuk prog ramları için öyküler, senaryolar yaz dı. Düş le re So be adlı ço cuk oyu nu İstan bul Şe hir Ti yat ro su nda sah ne len di. Se vim Ak ın yayınlanmış ki tap ları şun lar: Az Buçuk Teo, Babamın Gözleri Kedi Gözleri, Çilekli Dondurma, Dalgalar Dedikoduyu Sever, Domates Saçlı Kız, Dörtgöz, Eskiler Alırım, Gazete Fısıltıları, Gemici Dedem, Gökte Biri Var, Gözlerinde Güneş Var, Horoz Adam Ve Korsan, Karşı Pencere, Küçük Sırlar, Kırık Şemsiye, Lodos Yolcuları, Mahalle Sineması, Pembe Kuşa Ne Oldu?, Penguenler Flüt Çalamaz, Puf, Pufpuf, Cuf, Cufcuf Ve Cino, Puldan Taştan Lahanadan, Saçlarında Soru İşaretleri, Sakız Kızın Günleri, Sıcak Çikolatalı Yolculuklar, Şarkını Denizlere Söyle, Toto Ve Şemsiyesi, Toto'nun Sınıfı, Uçurtmam Bulut Şimdi, Vanilya Kokulu Mektuplar.

8 8...

9 İÇİNDEKİLER Genişletilmiş Baskıya Önsöz İlk Söz dokuz eylül film kuş kum sürmeli altmış yıllık uyku alkış resim gökkuşağı baba yarı çıplak beklemek dal yarasa albatros yağmur geyik genç yüzler yol sımsıkı altın bilezik çakıl taşları beyaz saç kıl kurşuni... 64

10 10... yıldız kaş sevilmek pulur ilk gün korku çay ilk öykü sarıkamış rüya nar gele polis dere kurak kar arada derede lale gece dağlar yonca çadır kadınlar yaşam soğuk delice ilkokul hayal anne kös fırtına kız babası ahlat karahan tren gülüştük bahçe güzelsu hoşap ceylan zar zor

11 ay hestir inan tekoşin din oyun şair su fotoğraflar öykülerimiz üç acı güneş çocukları çoban ezik çakır elvis güneşle çocuk yüzleri sır arkadaşı çoban bazlambaç gümüşhacıköy ala benzerlik arzu sınav keçiköy çiğdem bir öğretmen deprem duvarlar munzur güzel che lokal bingöl sarıçiçek yas anı

12 12... enkaz yine eylül yine yollarda arpaçay hasret çıkmaz ardahan şavşat ın çocukları borçka chagall mayısböceği torul alaca gelecek problem şehit mevsimlik pertek mayın çocuklar gün ola aşkale evime gitsem kutsal sayı imamın mankez kızı nisandı av bir tutam hayat yollarına gül serdim giysim yok kül kedisi melek portakal gülümseyiş ver bu günler de geçer başıma ne gelirse bir parça ay aile düzeni adı sabır komutan annem beni sever

13 hayırlısıyla bitse okul savaşa özenen erkekler hayal enstitüsü kocaköy yazı köyü eylül yayladağı reyhanlı fevzipaşa maraş pazarcık kara kedi af hayalet çelikhan hekimhan pamukpınar çerçiler bir umut boyabat feke tufanbeyli Meraklısına

14 14...

15 GENİŞLETİLMİŞ BASKIYA ÖNSÖZ İLKYAR ın Ge zi ci Pro je le ri yedi yıl bo yun ca sür dü, sü rü yor. Ben zer ço cuk yüzle ri ni, ben zer öy kü le ri, ben zer ge le cek ha yal le ri ni işit mek ten yo rul ma dın mı, so rusuy la kar şı laş tı ğım da, ben zer li ği dü şün düm hep. Bı ra kın böl ge sel, eko no mik, coğra fi fark lı lık la rı, 30 km. uzak lık ta ki iki kom şu bel de nin okul la rı, ço cuk la rı nın dün yala rı, sos yal ya şam, ge le nek ler o den li ben zer siz di ki... Her yol cu lu ğa ilk miş gi bi çık ma la rı mız, ön ce den bil dik le ri mi zi unu tu lan lar tor ba sı na tık ma mız, yol cu luk la rımı zı tut ku lu bir he ye ca na dö nüş tür me miz, hiç ay rıl ma mı şız, yol cu luk ke sin ti siz sü rü yor muş duy gu su gönüllü ol mak la an la şı la bi lir an cak. Be ni yıl lar dır uzak yol la ra, sis li dağ la rın ar dı na sü rük le ye nin ya lın, saf bir me rak duy gu su ol du ğu nu san mı yo rum. Med ya nın gerçeklik gö rün tü le ri sil si le si nin ya rat tı ğı du yar sız, narko tik ruh ha lin den kaç mak, gö rün tü le ri, ses le ri, acı la rı, kor ku la rı, yok sul luk ve yoksun lu ğu ken di du yu la rım la tat mak, ba na gös te ri len hikâye le ri baş ka şe kil de an latma tut ku su mu, bu nu da bil mi yo rum. Bol ca teş hir edi len yok sul luk gö rün tü le ri nin ar dın da tü ke ti min sür me si için ya pı lan ya tı rı mın, gü ven li yaşam ı kay bet me korku la rı ya rat ma nın yat tı ğı nı bil me nin ver di ği ra hat sız lık duy gu su mu, bun dan da emin de ği lim. Yok sa ye ni dün ya nın psi şik hi le le ri ne, tu zak la rı na ya ka lan mak tan, en önem li ben ve be nim hayatım saf sa ta la rı na ka pıl mak tan, kör unut kan lık ta bo ğul mak tan mı kaç tık hep be ra ber? Bi ze su nu lan ya nıl sa ma lar la do lu, sis li, pus lu, tu zak lı dün ya nın için de ba na doğ ru ve ah lak lı ge len şey ler den bi ri bu Ma vi Otobüs lü yol cu luk lar ol du. Hiç ço cuk ol ma mış, il gi den, ge le cek umu dun dan yok sun, kü çük yaş ta ai le nin ge çim derdi ni üst len miş köy ço cuk la rı nın ka de rin den so rum lu his set tik ken di mi zi, bü yük kent ler den gö rül me yen ö te ki dünyalar dan kar deş ler, ev lat lar edin mek is te dik. Do kun du ğu muz ço cuk la rın ya şam la rı bu gün den ya rı na ko lay ca de ği şe me ye cek de ol sa, yıl lar dır el ele ve rip iğ ney le ku yu ka zar gi bi yık tı ğı mı zı san dı ğı mız ta bu lar tam he de fe yak laş mış ken kar şı mı za ye ni den sert bir du var gi bi di ki lin ce ala bo ra ol sak da ya şa dı ğı mız dün ya nın de ğiş ti ri le bi lir ol du ğu na inan cı mı zı, bi rey sel lik ye ri ne ko lektif bir du ruş ko ya bil me ça ba la rı mı zı ko ru ma ya ça lış tık. Biz ler bi rey ola rak so rum lu-

16 16... luk üst len mek is te me dik çe, so run la rın bir kö şe sin den tut ma dık ça, yol cu luk lar dan ta nı dı ğı mız, öpüp ok şa dı ğı mız köy ço c uk la rı na yö ne lik gö rev ler üst len me dik çe, sa mi mi, dü rüst, si vil top lum ku ru luş la rın da ko şul la rı eleş ti rip, ger çek le ri göz ler önü ne ser me dik çe, de ği şim için ça ba sarf et me dik çe, ço cuk hak la rı na sa hip çık madık ça Çağ daş Tür ki ye dü şün ce sin den de ödün ve ril di ği ni gör dük. Acı lar, öf ke ler, kır gın lık lar, yok sul luk lar la bir ya tı lı oku la dol dur du ğu muz ço cuk la rın ha yal le ri ni çe şit len dir mek, ge le cek umut la rı nı bes le mek, sağ lık lı bi rey ler ola rak top lu ma ka zandır mak gö rev le ri ni yal nız ca dev let ten bek le me nin ku şak la rın kay be dil me sin den baş ka bir so nuç ge tir me di ği ni ya şam bi ze ağır da ol sa öğ re ti yor... Yol cu lu ğu mu zun baş la dı ğı gün ler den bu gü ne ya tı lı okul ve öğ ren ci sa yı sın da ar tış lar ol du, Yİ BO, PİO ay rım la rı kalk tı, okul la şan ço cuk lar es ki ye gö re ço ğal dı. So run la rın hiç bi ri kök ten çö zü me ula şa ma dı. Hat ta so run lar çe şit len di, ye ni le ri ek len di. Tek öğ ret men li, öğ ret men ay rıl dı ğın da ka pa nan köy okul la rın dan son ra YİBO lar eği ti min sü rek li li ği, ço cuk la rın sos yal leş me si açı sın dan to par la yı cı bir rol üst len di. Okul la rın dan ev le ri ne her haf ta gi de me yen, kar da kış ta bah çe ye çı ka mayan ço cuk la rın ya rar la na bi le ce ği sos yal or tam la rın, spor te sis le ri nin ku rul ma sı, filmti yat ro gös te ri le ri nin, tar tış ma plat form la rı nın, sa nat sal et kin lik le rin ger çek leş ti ril diği kül tü rel ku rum lar ha li ne dö nüş me si ise emek, za man is ti yor yı lın da bi tir di ğim ilk ki ta bın ar dı na ye ni yol cu luk la rı ek ler ken köy ço cukla rı nın hü zün lü öy kü le ri ni sil me yi, umut do lu hikâye ler an la ta bil me yi, ge li şi mi pay la şa bil me yi çok is te dim. Not def te rim de ışık la ya zıl mış say fa lar bu gün de çok az. Tüm yol anı la rı mı der le di ğim bu ge niş le til miş ki ta bı, her yol cu luk ta Ma vi Otobüs ün bir nu ma ra lı kol tu ğu nu ba na ayı ran, yo ru cu, sar sı cı ve umut ve ren de ne yimle ri bir lik te ya şar ken yıl gın lı ğa düş me yen, ek sil me yen ener ji si ni, ka rar lı lı ğı nı, sa mimi ye ti ni ve yü re ği nin de rin li ği ni gör dü ğüm sevgili dostum Hü se yin Vural a adamak istiyorum. SEVİM AK Haziran 2007

17 İLK SÖZ İLKYAR, ODTÜ, TEGV, ODTÜ Koleji destekli Gezici De ney ler projesinin otuz üç candan gönüllüsüyle 9 Eylül 2000 sabahı, Ankara da başlayan yolculukla Yatılı İlköğretim Bölge Okulları (YİBO) ve ora lar da eğitim-öğrenim görmeye çalışan köy çocuklarının dün ya la rı değdi yaşamıma. Dört yıl boyunca eylül aylarında on gün ke sin ti siz süren ve kış aylarında bazı hafta sonları gerçekleştiri len pro jelerle 62 yatılı bölge okulu ve PİO ya, 15 köy okuluna gittik. ODTÜ nün emektar Mavi Otobüs ü taşıdı bizi. Amaç, köy çocuk la rına siz de büyük kentlerdeki çocuklar gibi başarabilir siniz, de mekti, yeter ki isteyin, çalışın, biz tıkan dı ğınız yerde arkanızda olacağız, demekti; bilimsel merakı, ya ra tı cı düşünmeyi, hayal gü cünü kamçılamaktı. Gidilen okullara kitaplık kütüphane kuruldu, oyuncak odasını dolduracak kadar oyuncak, bilgisayarlar, satranç ta kım ları, spor malzemeleri, müzik aletleri, ders araç-gereçleri ve ril di. Her çocuğa birer kitap armağan edildi. En güzeli, ulaş tı ğı mız köy ve yatılı okullarda o gün boyunca tüm derslere biz gö nül lüler girdik. Neler yoktu ki o derslerde... Çoğu yurtdışından gel miş deney setleriyle anlatılan eğ len celi, düşün dür tü cü fizik, ast ronomi, robot, kimya, müzikli kolay matematik, op tik-de ney ler, origami, yaratıcı drama, müzikli oyunlar, müzik, resim, eği tim de moti vas yon, bilgisayar, tarih-arkeoloji, öykü okuma-öykü yaz ma, bedenimizde yaşayan gö rünmez canavarlar... Sabah da başlayan etkinlikler, akşam de bitiyor, ge ce film gösterisi, mü zikli eğlence ve teleskopla gökyüzü in ce le meleriyle sürüyordu. Sonrasında ya tak hanelerde çocuklarla bir likte kalıyor; sırlarını, özlemlerini, yaşamöykülerini pay la şı yor duk. Yolculuğumun ilk günlerinden beri beni derinden etkileyen köy çocuklarının öy küsünün yazılması gerekliliğine inanmış tım. Büyük kentlerin tüketim çılgınlığına ka pılmış, el bebek gül be bek büyütülen, en iyi eğitimi alabilmesi için büyük para lar har canan çocuklarıyla, çocukluğu, oyunu, oyuncağı bilmeden yok sulluğun ve ce haletin sorunlarıyla boğuşan bu çocuklar, aynı ül kede birbirlerinin varlığından ha bersiz yaşıyorlardı. Küçücük omuzlara ağır gelen sorumluluklar taşıyan, baskılar gö ren, sağ lık sız koşullarda yaşayan köy çocuklarının ailelerinin çoğu kala ba lık,

18 18... parçalanmış ve olanaksızlıklar içindeydi. Çocukların kimi tar lada, bahçelerde ça lı şıyor, kimi çobanlık yapıyor, kimi hasta, yaş lı anne-babasına bakıyor, eve gider gitmez mutfağa koşup ye mek pişiriyor, tezek topluyordu. Gittikleri okullar tertemiz, gü ven li, öğretmenli, az öğrencili okullar değildi; ağır eksikleri, yıl lar dır çözüm bekle yen sorunları vardı. Onlar okulsuz köyleri, öğ ret mensizliği, kardan, çığdan kapalı köy yollarını, selden, dep rem den yıkılmış okulları, kitapsızlığı, okula gelebilmiş bir kız öğ renci olmanın ayrıcalığını, yarının belirsizliğini biliyorlardı. O ka dar yoksul, güç süz, o kadar haklarından, insanca yaşam ko şul larından habersizler ki, bizim kulp lar bulup eleştirdiğimiz, da ha iyisini istediğimiz okulları onlar için cennetti. Bü yük kent ler de nelere su gibi harcanan milyon liralar, bu çocukla rın bir yıllık ye mek-giysi-yardımcı kitap masraflarını rahatça kar şılayabilirdi. Ufacık destekleyici çabalar, ar kan dayım, başa rır sın demeler, çocukların önlerindeki sisleri dağıtabilir, okuma is teğini çoğaltabilir, yazgılarını değiştirebilirdi. Her şeyi devletten beklemeden özellikle ülkemizin doğu ve güneydoğusundaki okulların problemlerini (ek bi na, güçlendir me, su, lojman, kü tüp hane, laboratuvarlar, oyun alanları, eğitim park la rı, spor sa lo nu... vs.) çözmeye yönelik çabalara katkı vermek, okumaya he ves li köy ço cuklarına iyi bir eğitim için el uzatmak ufukları ge niş le tebilir, bölgenin sosyal ve kül türel yapısında çok önemli de ği şim lere yol açabilirdi. Bugün bile çalışmalarını eği tim alanında sür düren ÇYDD, TEGV, TOÇEV, TOG, İLKYAR... gibi va kıf la rın eği time yaptıkları yatırım ve çabaların olumlu etkileri dalga dal ga yayılmakta, başarı öykülerinin sayısı hızla artmaktadır. İLKYAR Gezici Projesi nin öykü okuma-öykü yazma, kitap ta nıtma etkinliğini yürütürken tuttuğum günlükler, gözlemle rim bu kitaba kaynaklık etti. Dersliklerde öykü okurken çocuk la rın evlerinde duydukları masalları kendi dillerinden anlatma ça balarını sevimli bulurdum. Günlüğümün sayfalarına o masallar da bulaştı, ama esas hüzün bulaşmıştı, iç açıcı öyküler yaza ma dım. Umuda, sevgiye aç köy çocuklarının hüzün kokulu öyküle ri nin bilinmesinin öne mine inanıp beni yazmaya yönelten, ya zar ken unuttuğum bazı anıları anımsamama yardımcı olan, titiz lik le, inançla tasarladığı yolculuklar sırasında sorunların ağır lı ğın dan umutsuzluğa kapıldığım süreçlerde cesaretlendirici gü cü nü esirgemeyen Gezici Projeler in mimarı İLKYAR Vakfı Baş ka nı Prof. Dr. Hüseyin Vural a, yöre masalları için arşivini sunan araştırmacı, yazar Tu ran Yüksel e, fotoğraflarını kullanmama izin veren Engin Ertan a, fotoğraf, doküman ve moral katkısında bu lunan İLK YAR gönüllüsü arkadaşlarıma sonsuz teşekkür ede rim. Bir gün köy çocuklarının neşeli öykülerinin de yazılacağı umu duyla... SEVİM AK Haziran 2004

19 Bütün bu yolculuklar geçmişi ye ni den yaşamak için mi? diye sor du. Şöy le de sora bi lirdi aslında: Bü tün bu yol cu luk lar gele ce ği ye ni den bul mak için mi? Görünmez Kentler Italo Calvino

20 20...

21 Çeltiksuyu Yatılı İlköğretim Bölge Okulu nun depremde ölen 86 öğrencisi ve öğretmeni anısına...

22 22...

23 dokuz eylül 9 Eylül 2000 tarihini, yola çıkarken çantamın astarına yazmıştım. O gün henüz bil miyordum, bu tarihin tut ku dolu yolculuklarımın başlangıcı olduğunu. Bir otobüs dolusu gönüllüyle bilinmeze bir yolculuktu bizimkisi. Çoğu üniversite öğrencisi gönüllüler, sa ba hın köründe sızlanmadan, az uykulu gecenin yor gunlu ğu nu kimselere hissettirmeden yüklemişlerdi eşyaları oto bü se. Hiç basmadıkları top raklarla, önceden sesini, adını, ren gini bilmedikleri çocuklarla buluşmaya gi derken çan ta larına ilk neyi koymuşlardı? Harita. Not defteri. Bir tor ba şe ker. Walkman. Kalın bir kazak. Fotoğraf makinesi. Be nimki Dağ Çiçeklerim lı yılların Sıdıka Öğ ret meni nin anı kitabı. Yü zümün cama bitişik yanı soğuk. Camın gerisinde toz su, buğu tabakası. Sis... Sesleri, masalları, sözleri, bir anlatıcı edasıyla peşim sıra taşıyacağını henüz öğ ren memişim. Başım cama yaslı. Aklım bir İstanbul da, bir yolda, bir sayfalarını karıştırıp durdu ğum kitabımda. Git git bitmez bozkır. Engebeli, kıvrım kıvrım yollar. Toz duman, göz gözü görmez... Alçaklardan yel gibi, yükseklerden sel gibi vahşi te pe ler aştık. Dikilmedik bahçenin bitmedik narını yedik. film Siyah-beyaz fotoğraflar. Sıdıka Avar bir pikabın ar ka sında. Eşek sırtında. Köy ye rinde yemenili, bol, tozlu pan tolonla. Okulda etek-ceketli. Karatahta başında. Nöbetçiyim bugün. Kalkma zilinin çalmasına yarım saat var. Aşağı katı dolaşmaya in dim. Şaşırdım doğrusu: Bü yük kızlar kalkmışlar, bir kısmı odun taşıyor, bir kısmı so baları

24 24... ya kı yor, bir kısmı da mütalaa yapılan odaları te miz liyor, erkek ve kadın hademeler de başlarında durmuş emir veriyorlar. Kadın hademeye sordum: Bu işleri hademeler yapmaz mı? Sobayı üfleyen çocuk başını kaldırdı, gözleri dumandan yaş içindeydi. Kollarında odun yü küyle gelen iki kız ca ğız da kapıdan girmişti. Hademe sinirli sinirli, sertçe söy lendi: Helbet yapacaklar ya... Bunlar isyan eden Kürtlerin döl leri, dağ ayıları... Sıdıka Avar 1939 da Elazığ Köy Enstitüsü ne müdür olarak atanmış. Okulun özel ya nı, bünyesindeki 100 öğ ren cili Yatılı Kız Köy Okulu ymuş. Okulun kurulduğu ilk yıl larda öğrencileri köylerden jandarma toplarmış. Cipin gi remediği, katırla dörtbeş saatte ulaşılan dağ köyle rin den top la dığı kız çocuklarına hem annelik, hem öğ ret menlik et miş. Kızlarını okula göndermek istemeyen çoğu ba banın di rencini, ver diği güvenle kırmayı başarmış. Su yü zü gör memiş çocukları okulun banyosunda yı ka mış, saç larındaki bitleri, sirkeleri tek tek temizlemiş, yeni ça ma şırlar giy dir miş. Yerleşik uygulamaları kırmış: İlk önlemler: Öğrenciye kötü sözler söylenmeyecek... koridoru ve dershaneleri ha de me temizleyecek... Öğrenci, ça maşıra, sebze ayıklamaya, mutfak işine karıştırılmayacak, ha ma ma giden hademeler önce küçük öğrencileri yı ka yacak, en son kendileri yıkanacak... Sayfaları çevirdikçe 60 yıl öncesinde geçen bir film canlanıyordu gözümün önünde: Güllü, Pertek e bağlı Mercimekdağı Köyü ndendi. An ne si yazdırmaya getirmiş. Aile ma cerasını anlatmıştı: Dağ gibi kocam, iki yıl evvelki kış odun kesmeden dö nün ce hastalandı, öksürdü, kan tükürdü, bahar gelince de öl dü. Geride 11 çocukla kaldım. Geçen kış da 10 ço cu ğum, ba baları gibi öksürdüler. Hepsini önüme uzattım. Elim de bir tek bu kız kaldı. Bi zim ev uğurunu yitirdi. Bu kış da bu bir tanemi elimden alırsa diye korktum. Sa na iyi ha tun de diler, merhametli dediler. Allah ın emaneti, be nim ema ne tim bu, sana... Güllü ye her sabah tavukların yumurtalarını veri yor dum. Öğle yemeğinde de ar kadaşlarından önce inip bir kaç köf te atıştırıyordu. O yıl annesine kırmızı yanaklı bir Gül lü gö tür düm. Sıdıka Öğretmen in yaşadığı yerlere ayak basacak, Güllü lerin, Teti lerin, Sultan ların, Fatma ların, Elmas la rın torunlarına merhaba diyecektik. Doğu köylerinin insanları kerpiç evlerin içinde ka ranlık bir dünyaya gözlerini açıyor, bu günkü yaşantıdan ha bersiz, bir karış öteki dünyayı tanımadan yavrulayıp gö çüyorlardı. Bu geniş cehalet deryasında bizim okul bir ışık zerresi bile değildi. Yüreğimdeki kuş kanatlarını açmış, sisten perdelerin ar dındaki ışığı gözlerine

25 dol duracağı anların hayalini ku ru yordu. kuş Burası Muş tur Yolu yokuştur Giden gelmiyor Acep ne iştir. Yemen savaşına gidenlere yakılmış türkü; sokaklarına, çatılarına, derme çatma yapılarına, insan yüzlerine hü zün değen kente bugün de aykırı düşmüyor. Ağıtlar kenti den mesinin nedenini kente girer girmez anlıyorsunuz: Kur tik Dağı nın kuzeye ba kan yamaçlarında Çar ve Karni derelerinin aktığı vadiler arasında kurulmuş Muş, Tür ki ye nin en yoksul kenti. DİE verilerine göre İstanbul da ki şi başına milli gelir dolarken, Muş ta 660 dolarmış. Kurtik Dağı nın eteklerinden geçerken çobanın sev gilisi Peride nin zengin ağa oğluna varmamak için yerin di bine girdiği yerde kalan saçlarının çimenlere dö nüştü ğü nü anlatan söylenceyi tepedeki yeşilliklere doğru ka yan sis bulutu yazmıştı gökyüzüne. Urartu Krallığı döneminde sulama kanallarıyla beslenen verimli Muş Ovası nın iki bini aşkın yıl sonra neden bu ka dar acıklı durumda olduğunu ilk bakışta kes tirmek güç. Yeterince sulanabilen alanlarda yer yer şekerpancarı, no hut, karpuz, kavun ekilmiş. Ağırlıkla yapılan iş ise hay van cılıkmış yıl önceki Muş un hayvancılığını bilenler, Muş Ovası nı o zamanlar görecek tiniz, diyorlar, hayvan sü rü le ri ovaya öyle bir yayılırdı ki boş alan bulamaz dınız. İç savaş, çatışmalar, yöre halkının batıya göçü, derken ba zıları açlıktan, bazıları ateş hattında kaldıklarından te lef ol muş sürüler. Şimdi koskoca Muş Ovası nda ot layan hay vanları parmağınızla tek tek sayabilirsiniz; o kadar az l ar. Türkiye nin en büyük ovalarından biri olan Muş Ova sı nın verimli günlerinde, yaşlı bir masalcı dolanırmış or ta lar da. Fazla söze gereksinimi yokmuş. Bastonunu yere vu rur, hiç süssüz konuşurmuş: Kadınlar çok kız doğuracak! Ovaya bir yıldız düşecek! Aluç hiç vermediği kadar bol meyve verecek. Kış hiç bitmeyecek. Ay kaybolacak! Savaş olacak! Önceleri kimse masalcının sözlerinin evlerine sızma sı nı istememiş. Uğursuz, mut suz olayların habercisiymiş her kelamı. Keçel karganın sözü geçse vart vere kar

26 26... ya ğar, deyip kulağının üstüne yatan da çıkmış; Boşa gel me di bu adam, bir bildiği var elbet, deyip yüreği pır pır ede rek bekleyen de. Masalcıya kimse kızamaz, eleştiremez, dokunamaz mış. Kapılar ardına kadar açılır, her sözüne anlam biçilirmiş. Aradan çok geçmemiş. Masalcının söyledikleri bir bir ger çekleşmiş. Savaşlar, çatışmalar, baskınlar, yangınlar, büyük acılar ya şanmış. Boşalmış, ku ru muş Muş Ovası. Şimdilerde yine ara sıra kimilerine görünürmüş ma sal cı. Üç yüzyıllık yolda, tüylerinin her biri ayrı ses veren bir kuş var. Bu kuşu alıp ge lirseniz, kuş bin renkli sesiyle ova nın üstünde uçarsa gülistan olur buraları, dermiş. Masalcının çağrısını duyan dilsiz bir genç, ala bir ho ro zun kanadına binip ku şun peşine düşmüş. O gün bugün hâ lâ uzaklardan gelen kanat çırpıntısına kulak ve ren ler var mış. kum Malazgirt ilçesi, Urartular zamanında Menuas ın ken ti, Türk tarihinde 1071 Mey dan Savaşı nın başladığı yer ol makla adını duyurmuş, Muş un merkezine 135 km. uzaklığa, denizden metre yüksekliğe, Murat Nehri nin gü ney doğusuna ku rulmuş. Bugün, eğitim düzeyinin dü şük lü ğü, okuma yazma oranının % 70 lere ka dar inişiyle ün lü. 100 kişinin taş çatlasa 10 u lise öğrenimi görmüş. Si ne ması, ti yatrosu hiç olmamış. Halk Eğitim Merkezi nin ti yat ro sahnesi okul piyeslerinden baş ka oyun ne görmüş, ne bilmiş. 10 ilköğretim okulu, bir PİO su (Malazgirt 1071 PİO) ol muş. Halkı tarımdan, hayvancılıktan başka bir iş bil mez miş. Tarlam gam, çiftim ke der, sürdükçe dert eker, di yen çiftçiler bilse bilse buğday, arpa, nohut, mercimek, ay çi çeği, şekerpancarını bilirmiş. Aynalıhoca Köyü, Malazgirt in 73 köyünden asfalt yo la da, suya da kavuşamamış, toprak evleri toza bulanmış al tı aydır kışı, kargadır kuşu diye anılan köyle rinden bi ri. Köydeki Şâfiler, köpek beslemeyi günah bildikle rinden, ko yun sürüleri kö peksiz çıkarmış otlaklara. Ço banlar ak şam koyunları saymaya kalkar da birkaçının ek sil diğini an larsa, akşam ezanına dek kurtların yayıldıkları yer lerde do lanır, Kıdor kı dor olesen, diye söylenir, du rur larmış. İki derslikli Aynalıhoca Köy İlköğretim Okulu nda, beş sı nıfın oldum olası ya bir, ya iki öğretmeni olmuş. Okul 1993 te teröre kurban gidip yakılınca, iki yıl okul ne dir bil me miş çocuklar te derslikler onarılmış, haydi gelin, denilmiş ço cuklara. Çil yavrusu gibi da ğıl mış çocukları koydun ki bu la sın. Erkek öğrenciler iş güç derdine düşüp başka kent le rin yolunu tutmuşlar çoktan; kızlar büyüdü diye babalar, ko ca yolu göz le miş ler.

27 Aynalıhoca köy okulu inşaatı için Murat Nehri yatağından torbalarla kum taşıyor çocuklar. 159 öğrenciyi toplayan okulun ne suyu, ne tuvaleti var mış o zamanlar de oku la tayin olan öğretmen, köy lülerle, öğrencilerle el ele vermeseymiş; bahçeye içme su yu getirmeseler, tuvaleti, derslikleri, lojman binasını ye ni den yap masalarmış, bu gün köyün ilkokulu tarih ola cak mış. İn şaat için günlerce Murat Nehri nin yatağından to r ba larla kum taşıyanlar, okul özlemi burunlarında tüten mi nik köy çocukla rıymış. Koyunlara, keçilere sarılmış uyur ken, düşlerinde alfabenin resimlerinin dans ettiği çocuklar. sürmeli Mavi Otobüsümüz aşı çorti, lavaşı darı Aynalı Ho ca ya akşam inerken girmişti. Göklerin hâkimi güneş, gökyüzüne ne fısıldamıştı da ışıklarını çeke çeke uzaklara giderken aksi yönden doğan ayın ışığıyla günmüş gibi aydınlanmıştı ortalık. Güneş, karşılama törenini aya mı bırakmıştı? Ay, Yalnız başa çıkamam, rüzgârı yardıma çağıra yım, mı demişti; yoksa evleri, ağaç ları, okulu, çocukları, bi zi, her şeyi toza bulayan rüzgârın bir diyeceği mi vardı? Ay neden güneş kadar parlaktı? Ayla güneş birbirle rin den neden kaçıyorlardı?

28 28... Aynalı hocanın süslü püslü, tozlu kızları. Sisli soluğunu kum taneciklerine doldurmuş, leke le ke serpiştirmişti üstümüze. Taneler ses olmuşlar, söz ol muş lar, yere göğe söylenceyi fısıldamışlardı: Çok eski çağlarda ay ile güneş, zalim bir ananın ço cuk larıymış. Annelerinin zulmüne dayanamayıp evden kaç mışlar. Bir kadın, dağın ardındaki iki gölden su iç me le rini öğütlemiş. Soldaki gölden içen ay, sağdakinden içen gü neş olup göğe çıkmış. Anaları da, arkalarından, Birbirinize kavuşamayasınız! diye ilenmiş. O gün bugün ayla güneş bu yüzden buluşamazlarmış. Çocuklar, ayın güneş gibi parladığını görünce, Gökyüzünde pencere, kalaylı bir tencere, diye bağ rı şıp evlere koştular. Gizli köşelere, yatak altlarına, dolap aralarına sakla dıkları kutulardaki nazar bon cuklu, pullu takıları, altın gü müş rengi madalyonları, allı-morlu işlemeli çantaları çı kardılar. Tozlu, örümcekli aynaların karşısına geçtiler, ay nadaki masum yüzlü çocuğa cömertçe armağan ettiler gizli takılarını, en yeni, en çiçekli giysilerini. Göz diplerine mercimek sürdüler, sürmelendiler. Bir tutam kınayı çaputla ellerine bağladılar, kınalandılar. Bileklerine gözboncuğu taktılar.

29

30