Bu kitap KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ nin bir kültür hizmetidir. This book is a public service of KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ

Transkript

1

2 Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları No: 76 Bu kitap KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ nin bir kültür hizmetidir. This book is a public service of KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ Eserin tüm hakları saklıdır. Yazılar ve görsel malzemeler izin alınmadan kullanılamaz. No photographs, drawings or documents may be reproduced Without the written permission of the author. ISBN: Baskı ve Cilt: Acar Basım ve Cilt San. Tic. A.Ş. / İstanbul Tel: (212) Ön Kapak: Filiz Bengi nin, Kayseri Döner Kümbet bezemelerinden iki yanı aslanlı hayat ağacıyla, çift başlı kartal motifini kümbet ile birlikte ele aldığı yorumu. Arka Kapak: Gevher Nesibe Medresesi taç kapısının yanında yer alan geometrik bezemeli gül bezeğinin Jale Yavuz tarafından değerlendirilmiş şekli. Bu kitap Aralık 2010 tarihinde 1600 adet basılmıştır. This book was printed in December in a run of 1600

3 YAZARLAR Ahmet AKSOY (Prof.Dr.), Ahmet Ali BAYHAN (Doç. Dr.), Ahmet DEMİR (Dr.), Ahmet Kâmil FEYZİOĞLU (Prof.Dr.), Ahmet KARATAŞ (Doç. Dr.), Alim GERÇEL, Atabey KILIÇ (Prof.Dr.), Aydın ÇETİNKAYA, Bahri ATA (Yrd. Doç. Dr.), Bayram Bilge TOKEL, Bekir ÇOKSEVİM (Prof.Dr.), Betül AYDOĞDU (Arş. Gör.), Beylü DİKEÇLİĞİL (Prof.Dr.), Burak ASİLİSKENDER (Yrd. Doç. Dr.), Burcu CEYLAN (Yrd. Doç. Dr.),Celalettin ÇELİK (Doç. Dr.), Celil ARSLAN (Yrd. Doç. Dr.), Cengiz KARTIN (Okt.), Cenk DEMİR, Cihad ŞAHİNOĞLU, Ekrem ERDEM (Prof.Dr.), Emir KALKAN, Erdoğan MURA, Erhan ÇAPRAZ, Erol AKSOY (Okt.), Fikri SALMAN (Yrd. Doç. Dr.), Filiz SÖNMEZ (Arş. Gör.), Gökhan BOLAT (Arş. Gör.), Gülbadi ALAN (Doç. Dr.), Halil SEVERCAN, Halil TEKİNER, Halit ERKİLETLİOĞLU, Hamdi BİÇER, Hamit GÖKTÜRK, Hasan ELMAAĞAÇ, Hasan YÜKSEL, Hülya Güley TANRIVERDİ, Hülya TOKER (Dr.), Hüseyin CÖMERT, Kadir ÖZDAMARLAR (Yrd. Doç. Dr.), Kayhan ATİK (Yrd. Doç. Dr.), Kemal GÖDE (Prof. Dr.), Kerim TÜRKMEN (Prof. Dr.), Kutlu EMRE (Prof. Dr.), Mahmut SABAH, Mehmet AYMAN, Mehmet ÇAYIRDAĞ, Mehmet İNBAŞI (Prof.Dr.), Mehmet KINIK (Okt.), Mehmet SOMUNCU (Doç. Dr.), Mehmet ŞAHİN (Prof. Dr.), Mehmet TEKELİOĞLU (Prof. Dr.), Mehmet VURAL (Dr.), Mustafa ATASOY (Doç. Dr.), Mustafa CENGİZ, Mustafa DEMİR, Mustafa DENKTAŞ (Prof. Dr.), Mustafa IŞIK (Dr.), Mustafa KAYA, Mustafa KESKİN (Prof. Dr.), Neslihan ALTUNCUOĞLU (Okt.), Nevzat ÖZKAN (Prof. Dr.), Nihat KARAKAYA, Nilay Çorağan KARAKAYA (Doç. Dr.), Nurkal KUMSUZ, Osman ERAVŞAR (Doç. Dr.), Osman GERÇEK, Ömer ÖZCAN, Önder ÇAĞIRAN (Doç. Dr.), Özen TOK (Doç. Dr.), Rasim DENİZ (Dr.), Recep TEK, Remzi AYDIN, Rıza SAVAŞ (Prof.Dr.), S. Burhanettin AKBAŞ, Saim CİRTİL (Yrd. Doç. Dr.), Sefure Deveci ÇETİNKAYA, Serhat ARDA, Sultan Murat TOPÇU (Arş. Gör.), Şeyda Güngör AÇIKGÖZ (Yrd. Doç. Dr.), Şükrü KARATEPE (Doç. Dr.), Şükrü ÖZTÜRK, Vacit İMAMOĞLU (Prof.Dr.), Veli ALTINKAYA, Yıldıray ÖZBEK (Doç. Dr.), Yusuf Turan GÜNAYDIN, Zahide ŞAHİN (Öğr.Gör.)

4 [770] 290 / FAT Kaynakça: Özkeçeci, Cami ve Mescidleri, s. 62; Eylem Yurdakul, Kayseri Mihrabları, Kayseri 2008, s ; Çayırdağ, KTA, s. 225; A. Nazif, Mirat (Palamutoğlu), s YILDIRAY ÖZBEK Fatih Camii içi (Y. Özbek) Arap tavşanı Atmaca pencere ile bunların üzerindeki üç pencere içeriyi aydınlatır. Güney cephesi de yine aynı şekilde bir düzenlemeye sahiptir. Altta sivri kemer alınlıklı iki dikdörtgen pencere, üstte ise yine sivri kemerli ve ortada yanlardakinden biraz daha yukarıda tutulmuş üç pencere bulunur. Doğu cephesi sağır tutulmuş olup son onarımlar sırasında bu cephesi tamamen yenilenmiştir. Caminin kuzey cephesi surlara bitişiktir. Kare planlı harimin üzeri, kasnak olmadan doğrudan beden duvarlarına oturan bir kubbeyle kapatılmıştır. Kubbeye geçiş elemanı olarak pandantif kullanılmıştır. Kubbe üzerinde üzengi seviyesine yakın yerde sekiz tane yuvarlak kemerli pencere bulunmaktadır. Pencere kemerleri tuğladan örülmüştür. Kubbenin ağırlığı yan yüzlere yerleştirilen sivri kemerlerle hafifletilmiştir. Kuzey duvarın altında mahfile çıkış kapısı ve küçük bir niş yer almaktadır. Yine doğu duvarında da dikdörtgen planlı nişler bulunmaktadır. Güney duvarı ortasında dikdörtgen biçimli mihrapla iki yanda birer pencere yer almaktadır. Mihrap beden duvarından içe doğru taşırılmıştır. Mermerden yapılan ve altı sıra mukarnaslı kavsaraya sahip mihrap nişinin etrafını üç silmeden oluşan bir kuşak çevreler. Minber ahşap malzemeden yapılmış olup orijinal değildir. FAUNA Fauna, bir yerin hayvan varlığı anlamına gelen bir terimdir. Kayseri faunası denince, Kayseri de yaşayan hayvan türlerini akla gelir. İç Anadolu nun kurak bozkırında yer alan Kayseri de ağırlıklı olarak bitkilerde olduğu gibi İran-Turan biyocoğrafik altbölgesinin türleri görülür. Bunun yanı sıra Erciyes Dağı nın ağaç sınırı üzerinde kalan yüksek dağ çayırlıklarında (alpin kuşak) Karfareleri (Microtus nivalis) ve Toroslar a özgü (endemik) Kaya Yediuyuru (Dryomys laniger) gibi bölge için pek alışık olunmayan türler görülebilir. Keza Kayseri nin güneyinde uzanan Aladağlar ın özelliği nedeniyle bunlar gibi yüksek kesimlerde yaşayan türleri görmek mümkündür. Hayvanlar, omurgalı ve omurgasızlar diye iki gruba ayrılır. Omurgasızların Türkiye deki keza Kayseri deki tür sayısını vermek zordur. Her geçen gün bilim dünyasına tanıtılan yeni türlerin yanı sıra diğer ülkelerden bilinen çok sayıda tür de Türkiye için ilk kez kaydedilmektedir; keza bir kısmı Kayseri için listeye eklenmektedir. Özellikle son yıllarda çok sayıda su kenesi (su akarı) ve kınkanatlı böcek (Coleoptera) türü Kayseri listesine eklenmiştir. İlde yaşayan kelebek türlerinin sayısı 100 den fazla olup; Hesperiidae familyasından Spialia orbifer (Kızıl Zıpzıp); Lycaenidae den Lycaena tityrus (İsli Bakır Kelebeği), Plebeius loewii (Çokgözlü Gümüşmavi), Polyommatus thersites (Çokgözlü Menekşe Mavisi), Alaca Sansar

5 Arı Kuşu Turanana endymion (Anadolu Turan Mavisi); Nymphalidae den Melanargia larissa (Anadolu Melikesi) ve Melitaea didyma (Benekli İparhan); Papilionidae den Zerynthia deyrollei (Step Fisto Kelebeği) örnek verilebilir. Kayseri den bilinen akrepler 3 türdür: Kıraç yerlerdeki iki sarı akrep (Mesobuthus gibbosus ve M. eupeus) ve Aladağlar daki koyu kahverenkli Euscorpius mingrelicus. Omurgalı Hayvanlardan ise Kemikli Balıklar (Osteichthyes), başta Kızılırmak olmak üzere, il genelinde yer alan çeşitli baraj gölleri ve derelerde yaşayan Yayın (Siluris glanis), Turna (Esox lucius), Sazan (Cyprinus carpio) ve Tatlısu Kefali (Leuciscus cephalus) gibi ticarî öneme sahip balık türlerinin yanısıra dünyada sadece İç Anadolu ve Kızılırmak Nehir sisteminde yaşayan Aphanius danfordi (Dişli Sazancık) ile Zamantı Çayı nın Pınarbaşı-Sarız civarındaki kesiminde yaşayan alabalık türü Salmo platycephalus gibi endemik türleri de saymak mümkündür. Kurbağalar (Çiftyaşamlılar) grubu (Amphibia) nın Kayseri den bilinen tür sayısı 7 dir. Salamandra infraimmaculata (Türk Lekeli Semenderi) endemik bir kuyruklu kurbağa yanında Pseudepidalea variabi- Kılkuyruk lis (Yeşil Kurbağa), Hyla arborea (Ağaç Kurbağası), Pelophylax ridibundus (Ova Kurbağası) ve Rana macrocnemis (Uludağ Kurbağası) gibi kuyruksuz kurbağalar sayılabilir. Dünyaya ilk tanıtım yeri, Erciyes Dağı olduğu için Erciyes Kurbağası olarak bilinen R. camerani ise günümüzde R. macrocnemis camerani olarak kabul edilir. Kayseri, Sürüngen (Reptilia) türleri açısından da zengindir. Tosbağa (Testudo graeca), ikisi (Emys orbicularis - Benekli Kaplumbağa ve Mauremys caspica - Çizgili Kaplumbağa) su kaplumbağası yanında yarısı kertenkele (Lacertilia) yarısı da yılan (Ophidia) türü olmak üzere, toplam 35 kadar Pullu Sürüngen (Squamata) türü listede yer alır. Gekkonidae (Gekolar, Ev Kelerleri) den Agama stellio (Dikenli Keler); Anguidae den Pseudopus apodus (Oluklu Kertenkele), Scincidae den Ablepharus kitaibeili (İnce Kertenkele), Lacertidae den Ophisops elegans (Tarla Kertenkelesi), Apathya cappadocica (Kayseri Kertenkelesi), Lacerta trilineata (Büyük Yeşil Kertenkele), Darevskia valentini (Valentin Kertenkelesi); yılanlardan Colubridae den Eirenis modestus (Uysal Yılan), Dolichophis caspius (Hazer Yılanı), Platyceps najadum (İnce Yılan), Malpolon monspessulanus (Çukurbaşlı Yılan) ve zehirli yılanların familyası olan Viperidae (Engerekgiller) den Montivipera xanthina (Şeritli Engerek, Osmanlı Engereği) belli başlı türlerdir. Ülkemizde bulunan 465 kadar kuş türünün 300 den fazlası Kayseri de de görülür. Bunların önemli bir kısmı, Sultansazlığı* Milli Parkı ndan kaydedilmiştir. Ancak son yıllarda giderek kuruyan Sultansazlığı ndaki ekolojik dengenin bozulmasına bağlı olarak tür sayısında önemli bir azalma görülmektedir. Erciyes Dağı ve Aladağlar, yüksek rakımlı yerleri seven kuş türleri açısından son derece zengindir. Kuşlardan pek çoğu yerli türler olup; yıl boyu görülebilirken; bir kısmı yaz göçmeni, bir kısmı kış göçmeni veya kısa süre kalan ziyaretçi türlerdir. Yörede görülen belli başlı kuş türleri FAU / 291 [771] Bataklık Kirazkuşu Buldog Yarasa Bıyıklı Baştankara Bıyıklı Denizkırlangıcı Dere Kuşu

6 [772] 292 / FAU Çamur Çulluğu İbibik Kayseri Kertenkelesi Kaya Yediuyuru Küçük Batağan Mavi Baştankara şunlardır: Podicipediformes (Batağanlar) ten Tachybaptus ruficollis (Küçük Batağan), Pelecaniformes (Kürekayaklılar) ten Phalacrocorax pygmeus (Küçük Karabatak), Pelecanus onocrotalus (Ak Pelikan), Ciconiiformes (Balıkçıllar ve Leylekler) ten Botaurus stellaris (Balaban), Egretta garzetta (Küçük Ak Balıkçıl), Ciconia nigra (Kara Leylek), Plegadis falcinellus (Çeltikçi), Phoenicopteriformes (Filamingolar) ten Phoenicopterus roseus (Flamingo), Anseriformes (Kazsılar) ten Cygnus olor (Kuğu), Anser albifrons (Sakarca), Tadorna ferruginea (Angıt), Anas crecca (Çamurcun), Netta rufina (Macar Ördeği), Aythya ferina (Elmabaş Patka), Oxyura leucocephala (Dikkuyruk), Falconiformes (Gündüz Yırtıcıları) ten Pernis apivorus (Arı Şahini), Neophron percnopterus (Küçük Akbaba), Circaetus gallicus (Yılan Kartalı), Circus aeruginosus (Saz Delicesi), C. cyaneus (Gökçe Delice), Buteo rufinus (Kızıl Şahin), Aquila chrysaetos (Kaya Kartalı), Pandion haliaetus (Balık Kartalı), Falco naumanni (Küçük Kerkenez), Galliformes (Tavuksular) ten Tetraogallus caspius (Urkeklik), Alectoris chukar (Kınalı Keklik), Gruiformes (Turnamsılar) ten Rallus aquaticus (Su Kılavuzu), Fulica atra (Sakarmeke), Grus grus (Turna), Charadriiformes (Yağmur Kuşları) ten Himantopus himantopus (Uzunbacak), Charadrius alexandrinus (Akça Cılıbıt), Vanellus spinosus (Mahmuzlu Kızkuşu), V. vanellus (Kızkuşu), Calidris minuta (Küçük Kumkuşu), Philomachus pugnax (Döğüşkenkuş), Gallinago gallinago (Su Çulluğu), Limosa limosa (Çamurçulluğu), Tringa totanus (Kızılbacak), T. glareola (Orman Düdükçünü), Actitis hypo- leucos (Dere Düdükçünü), Arenaria interpres (Taşçeviren), Larus michahellis (Gümüş Martı), Sterna nilotica (Gülen Sumru), Chlidonias hybridus (Bıyıklı Sumru), Pteroclidiformes (Bağırtlaklar) ten Pterocles orientalis (Bağırtlak), Columbiformes (Güvercinler) ten Columba palumbus (Tahtalı), Streptopelia turtur (Üveyik), Cuculiformes (Guguk Kuşları) ten Clamator glandarius (Tepeli Guguk), Cuculus canorus (Guguk), Strigiformes (Baykuşlar) ten Tyto alba (Peçeli Baykuş), Asio flammeus (Kır Baykuşu), Caprimulgiformes (Çobanaldatanlar) ten Caprimulgus europaeus (Çobanaldatan), Apodiformes (Ebabiller) ten Apus apus (Ebabil), Coraciiformes (Gökkuzgunları) ten Alcedo atthis (Yalıçapkını), Merops apiaster (Arıkuşu), Coracias garrulus (Gökkuzgun), Upupa epops (İbibik), Piciformes (Ağaçakakanlar) ten Jynx torquilla (Boyunçeviren), Dendrocopos syriacus (Alaca Ağaçkakan) ve Passeriformes (Ötücü Kuşlar) ten Melanocorypha calandra (Boğmaklı Toygar), Calandrella brachydactyla (Bozkır Toygarı), Eremophila alpestris (Kulaklı Toygar), Riparia riparia (Kum Kırlangıcı), Hirundo daurica (Kızıl Kırlangıç), Anthus spinoletta (Dağ İncirkuşu), Motacilla citreola (Sarıbaşlı Kuyruksallayan), Cinclus cinclus (Derekuşu), Prunella modularis (Dağbülbülü), Erithacus rubecula (Kızılgerdan), Luscinia svecica (Mavigerdan), Irania gutturalis (Taş Bülbülü), Phoenicurus ochruros (Kara Kızılkuyruk), Saxicola torquata (Taşkuşu), Oenanthe isabellina (Boz Kuyrukkakan), Monticola saxatilis (Taşkızılı), Turdus torquatus (Boğmaklı Ardıç), Cettia cetti (Kamış Elmabaş

7 Bülbülü), Locustella lusciniodies (Bataklık Kamışçını), Acrocephalus arundinaceus (Büyük Kamışçın), Hippolais pallida (Ak Mukallit), Sylvia melanocephala (Maskeli Ötleğen), S. nisoria (Çizgili Ötleğen), S. curruca (Küçük Akgerdanlı Ötleğen), Phylloscopus sibilatrix (Orman Çıvgın), Regulus regulus (Çalıkuşu), Muscicapa striata (Benekli Sinekkapan), Ficedula semitorquata (Alaca Sinekkapan), Panurus biarmicus (Bıyıklı Baştankara), Melitaea-didyma Aegithalos caudatus (Uzun Kuyruklu Baştankara), Parus major (Büyük Baştankara), Sitta krueperi (Anadolu Sıvacısı), Tichodroma muraria (Duvar Tırmaşıkkuşu), Remiz pendulinus (Çulhakuşu), Oriolus oriolus (Sarıasma), Lanius collurio (Kızıl Sırtlı Örümcekkuşu), Garrulus glandarius (Alakarga), Pyrrhocorax pyrrhocorax (Kırmızı Gagalı Dağkargası), Corvus monedula (Küçük Karga), Sturnus vulgaris (Sığırcık), S. roseus (Ala Sığırcık), Petronia petronia (Kaya Serçesi), Montifringilla nivalis (Kar Serçesi), Fringilla montifringilla (Dağ İspinozu), Serinus pusillus (Kara İskete), Carduelis chloris (Florya), C. carduelis (Saka), Loxia curvirostra (Çaprazgaga), Rhodopechys sanguineus (Alamecek), Emberiza cia (Kaya Kirazkuşu), E. citrinella (Sarı Kirazkuşu), Miliaria calandra (Tarla Kirazkuşu) sayılabilir. Memeli Hayvanlar (Mammalia) dan 55 kadar tür, Kayseri de bulunur. Bunlardan bazıları; Erinaceomorpha (Kirpiler) dan Erinaceus concolor (Kirpi), Soricomorpha (Böcekçiller) den Crocidura suaveolens (Sivriburunlu Bahçefaresi), Chiroptera (Yarasalar) dan FAU / 293 [773] Kör Fare-yörede Kössü Rhinolophus ferrumequinum (Büyük Nalburunlu Yarasa), Myotis myotis (Büyük Farekulaklı Yarasa), Pipistrellus pipistrellus (Cüce Yarasa), Plecotus kolombatovici (Balkan Uzunkulaklı Yarasası), Miniopterus schreibersii (Uzunkanatlı Yarasa), Tadarida teniotis (Buldog Yarasa), Lagomorpha (Tavşanlar) dan Lepus europaeus (Yabani Tavşan), Rodentia (Kemirgenler) dan Spermophilus xanthoprymnus (Anadolu Yersincabı), Cricetulus migratorius (Cüce Avurtlak), Mesocricetus brandti (Türk Avurtlağı), Meriones tristrami (Anadolu Çölfaresi), Microtus socialis (Küçük Tarlafaresi), Arvicola terrestris (Susıçanı), Apodemus witherbyi (Ormanfaresi), Nannospalax nehringi (Anadolu Körfaresi), Dryomys nitedula (Hasancık, Ağaç Yediuyuru), Allactaga williamsi (Araptavşanı), Carnivora (Etoborlar) dan Canis lupus (Kurt), Mustela nivalis (Gelincik), Vormela peregusna (Alaca Sansar), Martes foina (Kaya Sansarı), Felis silvestris (Yaban Kedisi), Artiodactyla (Çifttoynaklılar) dan Sus scrofa (Yabandomuzu), Capra aegagrus (Yabankeçisi) dır. Kaynakça: Anonymous, KuşBank, 2010, www. kusbank.org (erişim tarihi: ); Doğa Derneği, Türkiye nin Önemli Doğa Alanları, C. I ve II, Doğa Derneği, Ankara 2006; Karataş, A., Türkiye nin Önemli Memeli Alanları, Yeşil Atlas, S. 7, s , 2004; Karataş, A., Karataş, A. & Sözen, M. (Eds.), Aladağlar dan Bolkarlar a Niğde nin Biyolojik Çeşitliliği, Hamle Matbaası, Niğde 2008, s. xi+345; TRAKUŞ, Türkiye nin Anonim Kuşları, 2010, (erişim tarihi: ). TRAMEM, Türkiye nin Anonim Memelileri, 2010, www. tramem.org (erişim tarihi: ). AHMET KARATAŞ Mavi Gerdan Pembe Sığırcık Sarıbaşlı Kuyruksallayan Suna Türk Avurtlağı