HEKÜMLERÜN DEFÜN RUHSATI D ZENLERKEN KARÞILAÞTIKLARI SORUNLAR: BÜR ANKET ALIÞMASI

Transkript

1 HEKÜMLERÜN DEFÜN RUHSATI D ZENLERKEN KARÞILAÞTIKLARI SORUNLAR: BÜR ANKET ALIÞMASI The problems facet by physicians while preparing death certificates: A survey. Nursel GAMSIZ BÜLGÜN*, Ertan MERT** Bilgin N.G, Mert E. Hekimlerin defin ruhsatý dÿzenlerken karßýlaßtýklarý sorunlar: Bir anket alýßmasý Adli TÝp BŸlteni, 2003; 8 (1): ZET lÿm raporlarý ve defin ruhsatlarýnda yer alan bilgiler saûlýk istatistikleri i in veri tabaný olarak kullanýlmaktadýr. Bu alýßmada hekimlerin defin ruhsatý dÿzenlerken karßýlaßtýklarý sorunlarý belirlemek, šzÿm šnerileri getirmek, mezuniyet šncesi ve sonrasý eûitim programlarý i inde konunun šnemini vurgulamak ama landý. Mersin niversitesi TÝp FakŸltesi HastanesiÕnde alýßan hekimlerin ondšrt a Ýk u lu sorudan olußan anketi cevaplandýrmalarý istendi. Anket verilen 200 hekimin %87Õsi (n=174) anketi cevaplandýrdý. Anketi cevaplayanlarýn %89.1Õi (n=155) gšmme izni verilmesi i in defin ruhsatý dÿzenlenmesi gerektiûini belirtti. %70.7Õsi defin ruhsatýnýn šlÿmÿ tespit eden hekim tarafýndan dÿzenlenmesi gerektiûini dÿßÿnmekteydi. %71.84ÕŸ defin ruhsatý dÿzenlerken sýkýntýlarý olduûunu belirtti. Hekimlerin %51.1Õi šlÿm sebebi olarak, šlÿme neden olan asýl tanýnýn yazýlmasý gerektiûini dÿßÿnmekteydi, %86.8Õi UluslararasÝ HastalÝk SÝnÝflama (UHS) listesini kullanmýyordu. Hekimlerin %93.1Õi adli týp eûitimi almýßtý. SaÛlÝkta doûru istatistiksel veriler elde etmek i in defin ruhsatý dÿzenlerken UluslararasÝ HastalÝk SÝnÝflama ListesiÕne gšre šlÿme neden olan asýl tanýnýn yazýlmasýnýn ve mezuniyet šncesi ve sonrasý eûitim programlarýnda šlÿm sonrasý ißlemlere yšnelik konularýn da yer almasýnýn šnemli olduûu sonucuna varýldý. Anahtar kelimeler: Defin ruhsatý, adli týp eûitimi, saûlýk istatistikleri SUMMARY The data of the death reports and death certificate are used as data base for health statistics. The aim of this study was to determine the problems faced by physicians while completing death certificate, to recommend advices for the solution of this kind of problems and to stress the importance of this topic in education programmes either before or after graduation. Physicians of the Mersin University Medical Faculty Hospital were asked to complete the Questionnare with 14 open ended questions. Of 200 physicians who took questionnare, 87%(n=174) completed it. Of physicians who completed questionnare, 89.1% (n=155) stated that they were completing death certificate for the permission of burial 70.7% of them thought that death certificate had to be completed by the physician who ascertained death and 71.84% of them stated that they had problems while completing these certificate. 51.1% of the physicians thought that the main underlying cause of death had to be written as the death cause, but %86.8 of the physicians stated that they did not use International Classification of Diseases (ICD). 93.1% of the physicians took lectures for the training of forensic medicine. In conclusion; it is very important to complete death certificate by writing underlying main cause of death according to the Intenational Classification of Diseases for maintaining accurate health statistical data and it is also important to put lessons regarding the procedures after death in the education programmes either before or after graduation Key words: Death certificate, forensic medicine education, health statistics. * Yrd. Do. Dr. Mersin niversitesi TÝp FakŸltesi Adli TÝp AD ** Yard. Do. Dr. Mersin niversitesi TÝp FakŸltesi Acil TÝp AD. Geliß tarihi: DŸzeltme tarihi: Kabul tarihi:

2 Cilt 8, SayÝ 1, 2003 GÜRÜÞ VE AMA lÿm insan doûasýnýn sonucu olan biyolojik bir sÿre - tir. SaÛlÝk ile ilgili politikalarýn olußturulmasýnda ve verilecek hizmetin kalitesinin arttýrýlmasýnda šlÿm ile ilgili verilere ihtiya duyulmaktadýr. lÿm sonrasý dÿzenlenen šlÿm raporlarý ve defin ruhsatlarýnda yer alan bilgiler Ÿlkemizin sosyoekonomik yapýsýnýn belirlenmesinde, saûlýk istatistiklerinin olußturulmasýnda ve saûlýk kalitesinin kýyaslanmasýnda veri tabaný olarak kullanýlmaktadýr (1,2). lÿm istatistiklerinin olußturulmasý ile ilgili yasal dÿzenlemeler mevcut olup 1593 sayýlý Umumi HÝfzÝssÝhha Kanununda (UHK) defin ruhsatý dÿzenlenmesi ile ilgili maddeler yer almaktadýr (3). Kanunda; defin ruhsatý alýnmadýk a ve ibraz olunmadýk a hi bir cenazenin gšmÿlemeyeceûi, defin ruhsatýnýn šlÿnÿn muayene edilmesinden sonra dÿzenlenmesi gerektiûi, defin ruhsatýnda šlenin kimliûi, adresi, šlÿm sebebi ve gšmÿlmesine izin verildiûine (UHK-215) dair bilgilerin bulunmasý gerektiûi belirtilmektedir (3). AyrÝca, hastane ve diûer resmi saûlýk kurumlarýnda kurum mÿdÿrÿ veya baßtabibi tarafýndan onaylandýktan sonra defin ruhsatýnýn verileceûi (UHK 218) de yer almaktadýr. (3). Hekimin, šlÿ muayenesi sýrasýnda; kißinin bulaßýcý bir hastalýk sonucu šldÿûÿnden ßŸphelenmißse SaÛlÝk MŸdŸrlŸÛŸne, šlÿmÿn tabii nedenlerden olmadýûýndan ßŸphelenmißse veya buna ilißkin bulgu varsa Cumhuriyet SavcÝlÝÛÝna bildirmesi gerekmektedir (UHK 221, CMUK 151) (3,4,5). SaÛlÝk BakanlÝÛÝnÝn tarih ve 5852(2000/41) sayýlý defin ruhsatlarý ile ilgili genelgesinde, šlÿlerin muayenesinin ve defin ruhsatlarýnýn verilmesinin fert, toplum ve evre saûlýûý a ÝsÝndan šnem arz ettiûi belirtilmektedir (6). lÿm raporlarýndaki ve defin ruhsatlarýndaki bilgilerin hatalý ve/veya eksik olmasýndan dolayý saûlýklý verilere ulaßmak mÿmkÿn olmamaktadýr. lÿme neden olan hastalýûýn tanýsý UluslararasÝ HastalÝk SÝnÝflama (UHS) listesine gšre yazýlmadýûý i in toplanan verilerden de yeteri kadar yararlanýlmamaktadýr (1). Bu alýßmada hekimlerin defin ruhsatý dÿzenlenmesi ile ilgili yaßadýklarý sorunlarý belirlemek ve šzÿm šnerileri getirmek, mezuniyet šncesi ve sonrasý eûitim programlarý i inde bu konunun yer almasýnýn šnemini vurgulamak ama landý. GERE VE Y NTEM Mersin niversitesi TÝp FakŸltesi AraßtÝrma ve Uygulama Hastanesinde alýßan 200 hekime kapalý zarf i inde a Ýk u lu 14 sorudan olußan anket formu daûýtýldý ve cevaplandýrmalarý istendi yýllarý arasýnda dÿzenlenen defin ruhsatlarýnda yazýlan šlÿm nedenleri incelendi. Elde edilen veriler SPSS 9.0 programýna girilerek de- Ûerlendirildi. BULGULAR 200 hekime anket formu daûýtýldý. 174 (%87) hekim formu cevaplandýrdý. 103ÕŸ (%59.2)ÕŸ cerrahi, 71Õi (%40.8)Õi dahili týp bilimlerdendi. Ortalama hekimlik sÿresi 7,59 yýldý. ÒDefin ruhsatý neden dÿzenlenir?ó sorusuna hekimlerin %89,1Õi (n=155) šlÿyÿ gšmmek, %10,1Õi (n=19) ise šlÿyÿ gšmmek ve beraberinde istatistiksel verileri elde etmek yanýtýný vermißti (Tablo 1). Tablo 1. Defin ruhsatý neden dÿzenlenir? lÿyÿ gšmmek ,1 lÿyÿ gšmmek+ Üstatistik 19 10,9 ÒDefin ruhsatý kimin tarafýndan dÿzenlenir?ó sorusuna en fazla verilen yanýt Ò lÿmÿ tespit eden hekimó olup verilen diûer yanýtlar Tablo 2Õde aktarýlmýßtýr. Tablo 2. Defin ruhsatý kim tarafýndan dÿzenlenmelidir? lÿmÿ tespit eden hekim ,7 Hastanenin idari birimleri 18 10,3 Adli týp uzmaný HastayÝ tedavi eden hekim 11 6,3 Gšrevli memur 9 5,2 ÒDefin ruhsatý ile ilgili yasal dÿzenlemeler var mý?ó sorusuna; %56.9 (n=99)õu evet, %42.5 (n=74)õÿ bilgim yok, 1Õi ise yasal dÿzenleme yok cevabýný vermißti. Defin ruhsatýný hekimlerin %54.6 (n=95)õsý dÿzenlemiß, %45.4 (n=79)õÿ hi dÿzenlememißti. ÒDefin ruhsatý dÿzenlerken yaßadýûýnýz sorunlarýnýz ve/veya sýkýntýlarýnýz var mý?ó sorusuna hekimlerin %71.84ÕŸ (n=125) yanýt vermißti. Verilen yanýtlar Tablo 3Õde aktarýlmýßtýr. 16

3 Tablo 3. Defin ruhsatý dÿzenlerken yaßadýûýnýz sýkýntýlar var mý? lÿm nedeni olarak ne yazýlacaûýný bilememek 38 30,4 Hekimin ißi olmadýûý halde dÿzenlemek zorunda kalmak 37 29,6 Yasal dÿzenlemeleri bilmemek Defin dÿzenlemeyi bilmemek Adli olgularda nasýl dÿzenleneceûini bilmemek 5 4 Toplam ÒDefin ruhsatý dÿzenlenmesi ile ilgili yargýya yansýyan bir sorun yaßadýnýz mý?ó sorusuna hekimlerin %2.29 (n=4)õu adli šlÿm olgularýnda Cumhuriyet SavcÝlÝÛÝna ihbar yapmayýp defin ruhsatý dÿzenledikleri i in sorußturma a ÝldÝÛÝnÝ ve sorußturmanýn devam ettiûini belirmißti. lÿm nedeni olarak hekimlerin %51.1(89)Õi šlÿme neden olan asýl taný yazýlmalý derken, %48.9(85)Õu arrest (kardiyak, kardiyopulmoner arrest vb) tanýsý yazýlmasý gerektiûini belirtmißlerdi. Defin ruhsatýnda šlÿm nedenini yazarken UluslararasÝ HastalÝk SÝnÝflama (UHS) listesini kullanýyor musunuz sorusuna hekimlerin %86,8 (n=151)õi kullanmadýklarýný belirtmißlerdi. Adli olgularda defin ruhsatý kimin tarafýndan dÿzenlenir sorusuna verilen yanýtlar Tablo 4Õde aktarýlmýßtýr. Tablo 4. Adli olgularda defin ruhsatýný kim dÿzenler? Adli týp uzmaný Adli vaka ihbarý yapan hekim 15 8,6 lÿmÿ tespit eden hekim 12 6,9 SavcÝ 8 4,6 Hekim dÿzenlemez 3 1,7 Adli vaka memuru 2 1,2 Adli týp eûitimi aldýnýz mý sorusuna hekimlerin %93.1Õi (162) evet yanýtý vermißti. Tablo 5Õde ka ÝncÝ sýnýfta aldýklarý, Tablo 6Õda ne kadar sÿre aldýklarý, Tablo 7Õde ise derslerin hangi bšlÿm(ler) tarafýndan verildiûi aktarýlmýßtýr. Tablo 5. Ka Ýnca sýnýfta adli týp eûitimi aldýnýz? 2.sÝnÝf ve 6. sýnýflar ve ve Toplam Tablo 6. Ne kadar sÿre adli týp eûitimi aldýnýz? 1 hafta hafta hafta ay ay yarýyýl yýl DiÛer HatÝrlamayan Toplam DiÛer: 1-2 saat, 1 komite, 1-2gŸn, 1.5 ay, 2.5 ay, Tablo 7. Adli týp dersleri hangi bšlÿm(ler) tarafýndan anlatýldý? Adli týp EÛitim almamýß 12 6,9 Patoloji 8 4,6 Patoloji+Halk saûlýûý Halk saûlýûý HatÝrlamÝyorum 3 1,7 Adli týp+halk saûlýûý Adli týp+hukuk u Hekimlerin %82,8 (n=144)õi eûitim sÿreleri boyunca hi defin ruhsatý ile ilgili bilgiler i eren ders ve/veya konu anlatýlmadýûýný, %14.4 (n=25)õÿ adli týp stajý i inde anlatýldýûýný, %2.8 (n=5)õi de hatýrlamadýklarýný belirtmißlerdi. Üncelenen defin ruhsatlarýnda 1303 hastanýn ex olduûu saptandý. %40,14 (n=523) olgunun šlÿm nedeni 17

4 Cilt 8, SayÝ 1, 2003 olarak ÒkardiyakÓ, Òkardiyo-pulmoner arrestó gibi tanýlar yazýlmýßtý. TARTIÞMA lkemizde mortalite ve morbidite istatistiklerinin olußturulabilmesi i in šlÿmle ilgili bilgilerin tutulmasýný gerektiren ve ayný zamanda hekimleri de sorumlu tutan yasal dÿzenlemeler bulunmaktadýr. lÿm ve sonrasý ißlemler hekimlik mesleûinin olduk a az bilinen šnemli bir boyutu olup bu konuda yapýlan eksiklikler ve hatalar kimi zaman hekimi yasalar ile karßý karßýya getirmektedir (2-5). lÿm sonrasý kißilerin gšmÿlmesinde sakýnca olmadýûýný belirtmek ve istatistiksel verileri elde etmek amacýyla šlÿnÿn muayene edilmesinden sonra defin ruhsatý dÿzenlenmesi gerekmektedir. UHKÕda defin ruhsatýnda šlenin kimliûi, adresi, šlÿm sebebi ve gšmÿlmesine izin verildiûine dair bilgilerin bulunmasý gerektiûi belirtilmektedir(3). Defin ruhsatýnda sorun olan kýsým šlÿm nedeninin yazýlmasýdýr. DŸnya SaÛlÝk rgÿtÿ šlÿm nedenini; " lÿme doûrudan ya da yardýmcý olarak neden olan hastalýklar, travmalar ya da travmalarý olußturan kaza-ßiddet durumlarý" olarak tanýmlamaktadýr. DiÛer bir tanýmla šlÿm nedeni; kißideki dolaßým ve/veya solunum durmasýna neden olan asýl hastalýk ya da durumlardýr (7). Bu tanýmlara gšre, solunum ve/veya dolaßým yetmezliûi, kardiak ve/veya pulmoner arrest gibi tanýlar šlÿm nedeni olarak kabul edilmemektedir. Vehid ve arkadaßlarýnýn Cerrahpaßa TÝp FakŸltesinde 1998 yýlýnda meydana gelen šlÿm olaylarýný inceledikleri alýßmasýnda; šlÿm nedenlerinin %52.55Õini kardiyopulmoner, kardiyak ve respiratuvar arrest tanýlarýnýn olußturduûunu, bu ßekildeki bildirimlerin ger ekte šlÿme yol a an temel šlÿm nedenleri olmadýûýný ayrýca šlÿm istatistiklerinin bildirilmesi i in kullanýlan 150 baßlýklý listede yer almadýûýný belirtmißlerdir (1). Hastanemiz defin ruhsatlarýný incelediûimizde; Cerrahpaßa TÝp fakÿltesinde yapýlan alýßma ile benzer bir sonu olarak šlÿm nedenlerinin %40,14ÕŸnŸ kardiyopulmoner arrest tanýsýnýn olußturduûunu saptadýk. AyrÝca, hekimlerin %48.9(n=85)Õu da šlÿm nedeni olarak arrest (kardiyak, kardiyopulmoner arrest vb) tanýsý yazýlmasýnýn gerektiûini belirtmißlerdi. Hekimler šlÿm nedeni yazarken šlÿme neden olan ger ek taný yerine kardiyak arrest ve/veya solunum arresti yazýlmasýnýn kendilerini hukuki sorumluluklardan koruyacaûýný dÿßÿnmektedirler (2,5). Daha saûlýklý yaßamsal istatistikler i in 900 baßlýklý "International Classification of Diseases" ya da kýsaca "ICD" olarak tanýmlanan "UluslararasÝ HastalÝk SÝnÝflamasÝ" (UHS) sisteminin kullanýlmasý gerekmektedir (1,8,9). UHSÕnin istatistiksel bir sýnýflama sistemi olduûu, her hastalýk i in bir kod verildiûi ve bu kodlar sayesinde hastalýklarýn uluslararasý ortak bir dil kazandýrdýûý belirtilmektedir (1,8,9). SaÛlÝk hizmetlerinin yšnetiminde, epidemiyolojik a- lýßmalarda, hasta takibinde, kayýt ve arßivlemede, istatistiksel alýßmalarda ve Ÿlkeler arasýnda saûlýkla ilgili verilerin karßýlaßtýrýlmasýnda UHSÕden etkin bir ßekilde yararlanýlmaktadýr (1,8). TŸrkiyeÕde mezuniyet šncesi adli týp eûitimi ile ilgili yapýlmýß olan alýßmalarda; adli týp eûitiminin fakÿlteler arasýnda farklýlýklar gšstermesi ve adli týp uzmanlarýnýn sayýsýnýn yetersiz olmasý nedeniyle adli týp eûitiminin yapýlabilmesi i in standardizasyon gerektiûi belirtilmißtir. AyrÝca adli týp eûitiminin 5. ve 6. sýnýflarda uygulanmasý ve pratisyen hekimlere yšnelik hizmet i i eûitimler verilmesi gerektiûini, adli týp uzmanlarýnýn sayýsýnýn yeterli dÿzeye ulaßtýrýlmasýnýn da yargýdaki aksaklýklarý šnleyeceûini belirtilmißtir(10-12). alýßma sonucunda; adli týp derslerinin; en sýk Adli týp anabilim dallarý tarafýndan, en sýk 5 ve 6. sýnýflarda, 2 haftalýk staj ßeklinde anlatýldýûýný, %82,8Õinin týp fakÿltesi eûitimleri sÿresince defin ruhsatý ile ilgili bilgiler i eren hi ders ve/veya konu anlatýlmadýûýný saptandý. Sonu : Defin ruhsatý dÿzenlerken šlÿme neden olan hastalýk tanýsýnýn UHS sistemine gšre yazýlmasýnýn istatistiksel acýdan doûru verilerin elde edilmesinde šnemli olduûu, temel týp eûitimi esnasýnda ve mezuniyet sonrasý eûitimlerde hekimlik mesleûinin az bilinen ve de šnemli bir boyutu olan šlÿm ve sonrasý ißlemler konusunun yer almasý gerektiûi sonucuna varýldý. KAYNAKLAR 1. Vehid S, Kšksal S, Aran SN, Kaypmaz A, SipahioÛlu F, zbal AN. Cerrahpaßa TÝp FakŸltesinde 1998 YÝlÝnda Meydana Gelen lÿmlerin DaÛÝlÝmÝnÝn Üncelenmesi. Cerrahpaßa TÝp FakŸltesi Dergisi, 2000; 31 (1):

5 2. Ko S, Yorulmaz C. Hekimin Yasal sorumluluklarý. Adli TÝp, Cilt I (Editšrler: Soysal Z. akalýr C). Üstanbul niversitesi Cerrahpaßa TÝp FakŸltesi YayÝnlarÝ, Üstanbul, 1999: UHK. Kanun metinleri dizisi. Se kin YayÝnevi, Ankara CMUK. Kanun metinleri dizisi. Se kin YayÝnevi, Ankara HancÝ ÜH. Hekimlerin Yasal SorumluluklarÝ (TÝbbi Hukuk), lÿlerin Defni. Egem YayÝncÝlÝk, 1995; lÿ Defin RuhsatlarÝ HakkÝnda Genelge T.C. SaÛlÝk BakanlÝÛÝ Temel SaÛlÝk Hizmetleri Genel MŸdŸrlŸÛŸ SayÝ: B100tsh Ankara Konu: lÿ Defin RuhsatlarÝ , 5852, Genelge, 2000/ Beaglehole, R., Bonita, R., Kjellstršm, T.: Basic Epidemiology, World Health Organization, Geneva Davis GG. Mind Your Manners. Part I: History of Death Certification and Manner of Death Classification. Am J Forensic Med Pathol USA 1997; 18: olak B, YaycÝ N, ÜnanÝcÝ MA. TŸrkiyeÕde Mezuniyet ncesi Adli TÝp EÛitimini Durumu. YÝllÝk Adli TÝp ToplantÝlarÝ, Nisan 2001, Program kitabý: FincancÝ ÞK. TŸrkiyeÕde ve DŸnyada Adli TÝp EÛitimi. I Adli Bilimler Kongresi, Adana Nisan 1994, Kongre kitabý: Sala in S, Tuncer Ü, Erko ak EU. TŸrkiyeÕde Mezuniyet ncesi ve Mezuniyet SonrasÝ Adli TÝp EÛitiminin SorunlarÝ. Adli TÝp Dergisi, 1993;9(1-4); Anket formunda hekimlere yšneltilen 14 a Ýk u lu soru aßaûýda aktarýlmýßtýr. 1-Ka yýllýk hekimsiniz? 2-Neden defin ruhsatý dÿzenlenir? 3-Defin ruhsatý kimin tarafýndan dÿzenlenir? 4-Defin ruhsatý ile ilgili yasal dÿzenlemeleri biliyor musunuz? 5-Defin ruhsatý hi dÿzenlediniz mi? 6-Defin ruhsatý dÿzenlerken yaßadýûýnýz sorunlarýnýz ve/veya sýkýntýlarýnýz var mý? 7-Defin ruhsatý dÿzenlenmesi ile ilgili yargýya yansýyan bir sorun yaßadýnýz mý? 8-Defin ruhsatý dÿzenlerken šlÿm nedeni olarak ne yazýlmalýdýr? 9- lÿm nedeni yazarken UluslararasÝ HastalÝk SÝnÝflama listesini (UHS) kullanýyor musunuz? 10-Adli olgularda defin ruhsatý kimin tarafýndan dÿzenlenir? 11-TÝp fakÿltesi eûitiminiz sÿresince Adli TÝp eûitimi aldýnýz mý? 12-Ka ÝncÝ sýnýfta ve ne kadar sÿre ile Adli TÝp eûitimi aldýnýz? 13-Defin ruhsatý dÿzenlenmesi ile ilgili bir ders veya konu anlatýldý mý? 14-Adli TÝp dersleri hangi bšlÿm(ler) tarafýndan anlatýldý? Ületißim Adresi Yard. Do. Dr. Nursel GAMSIZ BÜLGÜN Mersin niversitesi TÝp FakŸltesi Adli TÝp Anabilim DalÝ - Mersin 19