Modül IV-1. Çocuk ve Ergen Diyabeti

Transkript

1 Mdül IV-1 Ulu s l a ra ra s ı D iya b e t Fe dera s ynu Mdül IV-1 Çcuk ve Ergen Diyabeti Genel Açıklama Dünyada her yıl en az çcuk ve ergene Tip 1 diyabet tanısı kyulmakta ve hastalığın görülme ranı her yıl % 3-5 ranında artmaktadır. Genetiği ve immünljisi hakkında yakın zamanda artan bilgilere rağmen hastalığın nedeni bilinmemektedir. Tip 2 diyabetin çcuklarda ender görüldüğü düşünülmesine rağmen, dünyanın her yerinden çcuk bezitesi ve fi ziksel hareketsizlik artışı ile bağlantılı lan insidans artışı rapr edilmektedir. Büyürlerken Tip 1 diyabetli çcuklar ve ergenler, Tip 1 diyabetli yetişkinlerle karşılaştırıldığında önemli fi ziksel, duygusal, psikljik, ssyal ve entellektüel farklılıklara ve gereksinimlere sahiptirler. Bu gereksinimler, kamuyu ve sağlık uzmanları tarafından anlaşılmalı ve ele alınmalıdır. Bu farklılıklar, genç bireylerin içinden geçtikleri büyüme ve gelişme evrelerinden kaynaklanmaktadır. Çcukların ve ergenlerin, insüline lan bağımlılıkları, iyi ve uygun beslenme ihtiyaçları Tip 1 diyabeti lan yetişkinlerinkiyle aynı lmasına rağmen, hastalıktan etkilenen bebekler, yürüme yaşındaki çcuklar, kul çağındaki çcuklar ve ergenler, gelişimsel farklılıkları göz önüne alınarak, her biri ayrı değerlendirilmelidir. Diyabetin çcuklarda ve ergenlerde en uygun şekilde yönetimi, yeterli enerjiyi, prteini ve büyüme ve gelişimi devam ettiren bütün besinleri içeren dengeli beslenmeyi, günde 2-4 kez insülin enjeksiynu ve/veya diğer ilaçların alımını, glikz ve ketn için idrar tahlilini, kan şekeri seviyelerinin izlenmesini ve düzenli fi ziksel aktiviteyi kapsamalıdır. İzlemenin pediyatrik disiplinlerarası ekip tarafından gerçekleştirilmesi esastır. Çcuğa özgü larak lgunluk düzeyinin, gelişim evresinin, tplum ve aile desteğinin, yeme alışkanlıklarının, kul ve spr saatlerinin değerlendirilmesi ve izlenmesi önemlidir. Gerçekçi ve kapsamlı, kişiselleştirilmiş bir yönetim planı geliştirmek için, kültürel, ssyeknmik ve çevresel belirleyiciler de dikkatle değerlendirilmelidir. 92 Diyabet Sağlık Prfesynelleri İçin Uluslararası Eğitim Rehberi

2 Ulu s l a ra ra s ı D iya b e t Fe dera s ynu Mdül IV-1 Çcuklarda ve ergenlerde görülen Tip 2 diyabetin yönetimi ile ilgili deneyimler emekleme çağındadır. Obezite ve kardiyvasküler risfaktörlerinin yönetimi, kişiselleştirilmiş bakım planının esas hedefl eridir. Pzitif ebeveyn rl mdellemesine daklanan aile tabanlı bir yaklaşım ve yaşam tarzı değişiklikleri için davranışsal bir yaklaşım esastır. Bütün Tip 1 diyabetli ve Tip 2 diyabetli çcukların ve ergenlerin, knusunda uzman ve deneyimli disiplinlerarası ekip tarafından sağlanacak medikal yönetim ve diyabet eğitimine hakları vardır. Disiplinlerarası ekip, genç bireylerin ve ailelerinin değişen medikal ve psikljik gereksinimlerine yanıt verebilmelidir. Bütün çcuklar ve ergenler, insülin de dahil lmak üzere, tutarlı, kesintisiz gıda ve ilaç desteği hakkına sahip lmalıdırlar. Çcuklar ve ergenler kendi hakları için mücadele veremezler. Dlayısıyla, diyabetli çcuklara, ergenlere, ailelerine ve bakıcılarına gerekli bütün desteği sağlamak tplumun srumluluğundadır Bu destek ssyal, kamusal, yönetimsel ve endüstriyel kaynakları ve medikal desteği içermelidir. Amaçlar Hedefler Tip 1 diyabetli ve Tip 2 diyabetli çcukların ve ergenlerin, ebeveynlerinin, ailenin, bakıcıların ve diğerlerinin karşılaştıkları srunları tanımak ve bu knuda geniş bir anlayışa sahip lmak Her iki tip diyabetin klinik yönetimini anlamak ve diyabetin uzun vadeli snuçlarıyla bakımın ilişkisinin önemini göstermek Bu mdül tamamlandıktan snra katılımcı aşağıdaki knularda yeterliliğe ulaşacaktır: Klinik Yönetim Bakımın deneyimli, tutarlı, kararlı pediyatrik bir disiplinlerarası ekip tarafından verilmesi gerektiğini kabul etmek Çcuğun ve ergenin özel ve farklı ihtiyaçları lduğunu ve bu ihtiyaçların zaman içinde değişeceğini kabul etmek Çcuklarda diyabet bakımının yönetimindeki anahtar bileşenleri tanımlamak; insülin tedavisi ve düzenlemesi, beslenme yönetimi, kan şekerinin izlenmesi, öz-bakım, aile dinamikleri, psikssyal mutluluk ve destek gibi özel tedavi knularına başvurmak Genç bireylerin büyüme ve gelişme dönemi byunca sürekli değişen insülin ihtiyaçlarını kabul etmek İnsülin tedavisi ile ilgili larak uygulama becerilerini ve genç bireyler ile ebeveynleri arasında paylaşılmış rllerin önemini anlamak: Eğer mevcutsa kısa ince iğne gereksinimi de dahil lmak üzere, uygun enjeksiyn tekniklerini göstermek Diyabet Sağlık Prfesynelleri İçin Uluslararası Eğitim Rehberi 9

3 Mdül IV-1 Ulu s l a ra ra s ı D iya b e t Fe dera s ynu Çcuklarda ve ergenlerde insülin enjeksiyn bölgelerinin rtasynunun gerektiğini tarif etmek Enjeksiyn yerlerinin muayenesinin nedenlerini anlatmak Kan şekeri izleme tekniklerini ve planlarını anlatmak Öz-bakımı teşvik etme nedenlerini tartışmak İdrar ve kan şekeri snuçlarının nasıl yrumlanacağını ve buna göre insülinin nasıl ayarlanacağını tartışmak By ve kil larak büyümenin düzenli larak izlenmesi ihtiyacını ve çcuklar için dğru persentillerin grafi k üzerinde takibinin önemini tartışmak Ailelerle ve bakıcılarla, karbnhidrat yönetiminde uygun rehberlikle, çcuklarda ve ergenlerde hipgliseminin tanınmasını, tedavisini ve önlenmesini tartışmak Çcukların ve ergenlerin bakımında yer alan diğer bireylerin de (öğretmenler, spr öğretmenleri, diğer aile bireyleri) hafi f, rta ve ciddi hipglisemiyi tanıması ve tedavi edebilmesi gerekliliğini tartışmak Genel larak fi ziksel aktivitelere ve özel sprtif etkinliklere güvenli bir şekilde katılımı sağlamak için insülin ve karbnhidratların ayarlanması üzerine eğitim vermek Genç yetişkinlerin kliniğe devamlılığını artırmak için stratejileri ve geçiş kliniklerinin (çcuk kliniğinden erişkin kliniğine geçiş sırasında çcukla ilgilenen ara klinik) önemini tartışmak Hamilelikten krunma, güvenli seks, alkl, uyuşturucular dahil lmak üzere geçiş periydunda yaşa bağlı özel diyabet eğitimini anlatmak Diyabet Bakımında Yaşın, Büyümenin, Gelişimin ve Olgunluğun Etkisi Büyümenin ve gelişimin her evresinde çcuğun ihtiyaçlarını ve her evrede diyabetin günlük yaşamı etkileme yllarını tanımlamak Çcukların krnik yaşlarına göre değil de, duygusal lgunlukları, aileleri ve aile çevrelerinden gelen desteğe bağlı larak diyabete yönelik srumluluklarını farklı yaşlarda nasıl yerine getirdiklerini anlamak Büyüme ve gelişmedeki anrmallikleri tanımak Pzitif büyüme ve gelişimi teşvik edecek stratejiler araştırmak Beslenme Öğün düzenini kurmak ve beslenme knusunda pzitif değişimlere yönelik evrelendirilmiş bir yaklaşım geliştirmek 94 Diyabet Sağlık Prfesynelleri İçin Uluslararası Eğitim Rehberi

4 Ulu s l a ra ra s ı D iya b e t Fe dera s ynu Mdül IV-1 Yiyecek düzenini çcuğun ihtiyaçlarına ve insulin tedavisiyle lan ilişkisine göre düzenleme gerekliliğini anlamak Yiyecek alımının ve insülin tedavisinin çcuğun yaşı ve yaşam tarzıyla ilişkili larak kişiselleştirilmesi gereğini tartışmak Mevcut yiyecek düzenini göz önüne almak ve uygun bir insülin tedavi planı seçmek Yiyeceğin, aile dinamiklerinde ynadığı anahtar rlü tartışmak Yiyeceğin nasıl bir silah larak kullanılabileceğini ve aile düzenini bzabileceğini anlatmak Beslenme hedefl erinin bireysel diyabet yönetimi hedefl eri üzerine kurulmasının nedenlerini açıklamak Beslenme hedefl erinin çcuk, aile ve sağlık uzmanları arasında görüşülerek bağımsızca seçilmesi gerektiğini kabul etmek Ülkelere göre farklılık gösteren yaşa bağlı prblemleri değerlendirmek, örneğin çcuklukta yemek yemeğe itiraz etmek, yaşıtlarına benzeme isteği, ergenlerde insülin kullanma ihmalkarlığı, dini ve kültürel etkiler, insülinin kötü kullanımı ve hipglisemi, hamburger ve mda yiyecekler (ülkelere göre farklılık gösterir) gibi fast fd yiyecekler Karbnhidratların miktarının ve tiplerinin önemini ve kan şekeri seviyeleri üzerindeki etkilerini anlatmak Hipglisemiyi ve hiperglisemiyi önlemek için besin dağılımı knusunda hazırlanan rehberleri tanımak Kil düzenindeki değişimleri tanımak ve tplam enerji alımını ve fi ziksel hareketliliği değerlendirmek Sağlıklı yemenin ve kil alımını dengelemek ya da büyüme persentilini dğrusal larak sürdürmek için enerji alımındaki azaltma ya da kısıtlamanın önemini anlatmak Büyümekte lan bir çcuk için yaşıyla da bağlantılı uygun kil verme prgramı (yeterli gıda maddeleri ve yaşam tarzı değişiklikleri de dahil edilerek)* luşturmak Psikssyal Etkiler Diyabet tanısı knulduğunda yaşanan duygusal travmayı tanımak; aile hazır lduğunda eğitimi başlatmak ve ailenin arzusuna göre bu eğitimin ritmini ayarlamak (Bakınız: Mdül I-4, Psikssyal ve Davranışsal Yaklaşımlar) Geniş aile çevresinden / çcukla ilgilenenlerden, yaşıtlarından ve pediyatrik disiplinlerarası ekipten tutarlı ve sürekli desteği sağlamak gerekliliğini tartışmak Diyabet Sağlık Prfesynelleri İçin Uluslararası Eğitim Rehberi 95

5 Mdül IV-1 Ulu s l a ra ra s ı D iya b e t Fe dera s ynu Bir yönetim planındaki srumlulukları paylaşmak ve kabul etmek için teşvik edici davranışsal temaları ve stratejileri tartışmak; özellikle de çcuk zrluk ve sıkıntı sergilediğinde Mükemmel bir aile işleyişini teşvik etmek için, psikssyal temaları, sağlık inançlarını, yaşam kalitesini ve stratejileri tartışmak Çcukların ve ergenlerin anakulunda, kulda ve lisede bütün faaliyetlere tam katılımını klaylaştırmak gerekliliğini tartışmak; diyabetleri nedeniyle hiçbir sprtif faaliyetten dışlanmamalıdırlar İnsülini reddetme ya da insülin kullanma ihmalkarlığıyla baş etmeye yönelik stratejileri tartışmak Kan testindeki travmayı minimize etmeye ve çcuğun itirazıyla baş etmeye yönelik stratejileri anlamak Çcukların, ergenlerin ve ailelerinin hipglisemiye yönelik krkularını ve bunun sıkı kan şekeri kntrlü üzerindeki etkisini tanımak Hipgliseminin ve hipergliseminin davranış ve sağlık üzerindeki zararlı etkilerini anlamak Değişik çevresel şartların (örneğin kuldaki faaliyetlerden, kamplardan, günlük gezilerden, arkadaşlarda geçirilen gecelerden ya da spr günlerinden kaynaklanan) hipglisemi lasılığını yükseltebileceğini anlamak Farklı yaş grupları için, kamplar ya da diğer grup aktiviteleri gibi, diyabetle ilintili tatil aktivitelerini teşvik etmek Bütün çcukların her seviyede her türlü spr faaliyetine katılma ihtiyacının labileceğini ifade etmek Tplumun pekçk kesiminde diyabet gibi krnik hastalıklarla ilgili ssyal dışlamayı (hr görmeyi) tanımak ve bunun azaltılmasına yardım etmek Ergenler/ Genç yetişkinler Pubertal dönem byunca insülin ve beslenme yönetiminde önemli değişiklikler yapma gerekliliğini tanımak Ergen için risk luşturan aşağıdaki davranışları tartışmak (kültürel larak uygun lduğunda): Gebelikten krunma Alkl ve kan şekeri üzerindeki etkileri Sigara, diyabet ve damar hastalığı Yeme bzuklukları ve insülin suistimali Uyuşturucu 96 Diyabet Sağlık Prfesynelleri İçin Uluslararası Eğitim Rehberi

6 Ulu s l a ra ra s ı D iya b e t Fe dera s ynu Mdül IV-1 Ergenlerin araç kullanmalarına yönelik güvenlik prblemlerini tartışmak Okul persnelinin, inanç/tpluluk liderlerinin, spr liderlerinin vs eğitimi için stratejileri tartışmak Kendi akran ve grup destek ağlarını geliştirmelerinde ailelere ve ergenlere yardımcı lmak Ergenlerin karşılaştıkları prblemleri değerlendirmek (bu prblemler ülkelere göre değişiklik göstermektedir) Çcuklarda ve ergenlerde yönetim düzenine bağlılık düzeylerini etkileyebilecek davranışsal, psikljik ve ssyal spesifi k özelliklerin önemini değerlendirmek İlave psikljik özel yardım gerektirebilecek davranışı tanımak Depresyn ve yeme bzuklukları gibi, ruh sağlığı srunlarının artmış insidans ve prevalansını kabul etmek ve ruh sağlığı servislerine acil bir başvurunun ne zaman yapılacağını bilmek Kmplikasynlar Düşük killu lmanın beslenmeye dayalı ve/veya duygusal önemli nedenleri labileceğini kabul etmek Fazla kil ve bezitenin, genellikle, ciddi bir ailevi prblem (sadece çcuğun prblemi değil) lduğunu ve insüline duyarsızlığı artırdığını tanımak Uzun vadeli vasküler kmplikasyn luşturacak riskleri, bu kmplikasynları önleyici ya da nların ilerlemelerini yavaşlatıcı yaklaşımları ve kmplikasynlar açısından yıllık değerlendirme ihtiyacını kapsamlı, fakat pzitif bir ylla tartışmak Diyabetin Nadir Görülen Tipleri Yenidğan diyabetinin rtaya çıkışını ve önemini tartışmak Tip 2 diyabetin çcuklukta görülme sıklığının pek çk ülkede arttığının farkında lmak Çcuklukta Tip 2 diyabet görülme ranının yüksek lduğu etnik azınlık gruplarını belirlemek MODY nin çeşitli genetik tiplerini ve yönetimlerini anlamak Öğretim Yöntemleri Önerilen Süre Kısa anlatımlar, seminerler, vaka örnekleri üzerinde prblem çözümleri, rl canlandırma, aile/ergen tarafından yapılan sunum, tatiller ve kamp dahil lmak üzere grup faaliyetlerine katılım Kısa mdüllere bölünmüş şekilde, teriye ayrılan 4 saat Diyabet Sağlık Prfesynelleri İçin Uluslararası Eğitim Rehberi 97

7 Mdül IV-1 Ulu s l a ra ra s ı D iya b e t Fe dera s ynu Bu Mdülün Eğitimcisi Öğrenimin Değerlendirilmesi Kaynaklar Eğitimci (hemşire/diyetisyen) ve/veya çcuk hastalıkları uzmanı, diyabette uzmanlığı lan davranış bilimcisi Çktan seçmeli sru frmu Bir prbleme vurgu yapan bir vaka öyküsü sunulması; klinik, terapötik ve psikssyal görüş açısından hareketle bu prblemi çözmek için muhtemel çözümlerin tartışılması American Diabetes Assciatin. Nutritin recmmendatins and interventins fr diabetes 2006: A statement f the American Diabetes Assciatin. Diabetes Care 2006; 29: Andersn BJ, Auslander WF, Jung KC, et al. Assessing family sharing f diabetes respnsibilities. J Pediatr Psychl 1990; 15: Australian Paediatric Endcrine Grup. The Australian Clinical Practice Guidelines n the Management f Type 1 Diabetes in Children and Adlescents. APEG. Westmead, ( Canadian Diabetes Assciatin Clinical Practice Guideline Expert Cmmittee. Nutritin Therapy, Type 1 Diabetes in Children and Adlescents. In Clinical Practice Guidelines fr the Preventin and Management f Diabetes in Canada. CDA. Trnt, ( Daneman D, Frank M, Perlman K. When a Child has Diabetes. Key Prter Bks Ltd. Trnt, Hanas R. Type 1 diabetes in children, adlescents and yung adults 3 rd editin. Class Publishing. Lndn, Internatinal Diabetes Federatin Cnsultative Sectin n Childhd and Adlescent Diabetes. Diabetes Infrmatin. IDF. Brussels, Internatinal Sciety fr Pediatric and Adlescent Diabetes. Cnsensus Guidelines Medfrum. Zeist, Mellr L, Rifkin H, McGill M, Silink M; ISPAD Task Frce. Internatinal Diabetes Federatin s philsphy n childhd and adlescent diabetes. In ISPAD Cnsensus Guidelines ( Natinal Institute fr Health and Clinical Excellence. Type 1 diabetes: diagnsis and treatment f type 1 diabetes in children, yung peple and adults. NICE. Lndn, ( Silverstein J, Klingensmith G, Cpeland K, et al; American Diabetes Assciatin. Care f children and adlescents with type 1 diabetes: a statement f the American Diabetes Assciatin. Diabetes Care 2005; 28: ( Simineri LM, Betschart J. Raising a child with diabetes: A guide fr parents. American Diabetes Assciatin. Alexandria, Further reading Series f articles in Pediatric Diabetes. December 2006 August Diyabet Sağlık Prfesynelleri İçin Uluslararası Eğitim Rehberi