l I Eyliil Sonraslnda ABD: Algllamalar,

Transkript

1 Uluslararasr Hukuk ve Politika Cilt:1, No: I ss.l l7-142,2005 O l I Eyliil Sonraslnda ABD: Algllamalar, Psikoloiik Yanslmalar ve Yasal Dtizenlemeler Ddem YAMAN * Girig Ozet I 1 Ealtll 200I tarihinde New York Dilnqa Tlcaret Merkezi'ne ve Pentagln'a diizenlenrni5 olan salfurrlar hem ABD'Ai, hem dilnqary hern de teriirizm tartryrnalanru ciddi bir 5ekilde etkilemistir. Bu qazt ise daha gok I I Ealiil salfurrlanrun Arnerifia'wn ig dengelerine odaklanrnaktafur. Salhrtlann arfundan Amerika'run qapiljt yasal dilzenlerneler, Arnerika'run igende dejisen terdr algilarnat genis bir Sekilde bu gah5mada ele ahnacakilr. Aqnca saldtrilar ile birlikte degisen riskler, belli sektiirlerde qaptlan tizel dizenlemeler de gahgrnantn fionulan arasmdadtr. Elbette ABD dt5 politikay da I I EAliil'den ziqadesiqle etkilenmigtir. Fakat bu gahprna zaruri haller drynda d6 iliskiler alantna girrnemeqe i)zen gdsterecektir. Anahtar Kelimeler: I I Eqlill, Terorizrn, Uusal Gilvenlik, Yasal Diizenlemeler. Teror yeni bir olgu defildi ve pek qok trlke uzun ylllar terdr eylemlerinin direkt muhatabl olmugtur. Orne[in Fransrz Devrimi'nin yagandrfr donemler Fransa'da, IRA (irlanda Cumhuriyetqi Ordusu - Ireland Republican Armg) sorununun ya$anmasryla birlikte',6zellikle l9l5'den bu yana ingiltere'de ve l97o'lerden bu yana da TUrkiye'de, te161 6ncelikli bir sorun haline gelmigtir. israil devletinin kurulugunun ardrndan israil ve Filistin iqin ise terdr neredeyse ya$amln dofal bir parqast haline gelmigtir. Ancak terdrun dunyadaki algrlanrgrnrn defigmesi ve genig boyutlu kargr-teror hareketlerinin baglatrlmastnda I I EylUl onemli bir dontim noktasr olmugtur. O tarihe kadar difer Ulkelerdeki teror hareketlerini 'ig savag', 'bafrmsrzlrk hareketi' vb. adlar ile de$erlendiren ve hatta bir qok terdr grubuna aqrk veya gizli katkr safladr[r iddia edi- * Canakkale Onsekiz Mart Universitesi Biga iktisadi ve idari Bilimler Faktiltesi Uluslararasr ilifkiler 86- ItimU Aragtrrma Corevlisi. E-maiI: didem_yaman(q)comu edu tr I irlanda Sorunu ve terdr konusunda bkz.: Sedat Laciner, ingiltere, Teri)r, Kuzeq irlanda &runuve insan Haklan, (Ankara:Asam yayrnlan, 2001); I. B. Bell, The &cret Army: The IRA, lgt6-t979, (Dublin: The Academy Pres, 1979); R Buckland, AlrtsbrAot' Northern lreland, (Londra; 2000); Tim patcoogan, The IRA, (Londra: Harper Collins Publishers, 1995). 117

2 D.Yaman len buyuk devletler, 6zellikle de ABD, I I Eylul saldrrrlarr ile birlikte terdrun gerqek ve sofukyuzu ile kargtlagmrglardrr. Bu da teroru belki de ilkdefa ve gergekanlamda ktiresel bir sorun haline getirmigtir I I EylUl 2001'de Dtlnya Ticaret Merkezi'ne ve difdr Amerikan hedeflerine yaprlan saldrnlara kadar gergek anlamda 'kuresel' bir sorun olarak kabul edilmeyen terdrizm, sdz konusu saldrnlarla birlikte tum dunya tarafrndan goz ardr edilemeyecek bir gergek olarak algrlanmaya baglanmrgtlr. Bunun temel nedeni ise, saldrrrnrn So[ukSavag'rn galibi ve So[ukSavag sonrast olugan yeni dtizenin lider devleti ABD'ye kargr gerqeklegtirilmig olmasrdrr. ll EyIUI saldrrrlarr ABD'ye yonelen ilk ter6rist saldrrrlar olmamakla birlikte, ABD'nin kurdu[u duzene ve onun hegemon gucune aqrk bir bagkaldrrr niteliiinde olmast itibariyle teroruj ABD'nin ve dunyanrn gundemine tagrmrgtrr.' Bu saldrrrlar ABD'ye So[uk Savag doneminde supergtiq SSCB'nin veremedifi zararlan vermigtir Difer taraftan da belki de tarihinde bu kadar qok kendi evinde u[radrfr ilk genig qaplr deniz agan saldrndrr. Cerqeklegtirilen te16rist saldrrrlara verilecek tepki, bir yandan ABD'nin saldrrrlar sonraslnda sarstlan gucunun ve zedelenen prestilinin tamir edilmesi iqin, di[er yandan da bu tepkileri dikkatle tzleyen ve ABD'nin attr[r adrmlarr kendi ulkesindeki terorist hareketlere kargt kullanrlabilecek gekilde yorumlamaya qalrgan (Ornefin Rusira eeeenistan'daki, israil de Filistin'deki eylemlerini ABD soylemleriyle aqrklamaktadrr) teror muhatabr di[er devletler igin de oldukqa onemlidir. Bu geligmeler rgrfirnda ABD, 6ncelikle ter6rui tum dtinyaya 'yrikselen yeni kuresel tehdit', di[er bir defiigle 'ortak dugman' geklinde sunarak, terdrizme kargr topyekun bir savag baglatma yolunu tercih etmigtir MUcadelesinde baglangrq noktasrnr ise, gerek ll Eyltll, gerekse ABD'ye y6nelik di[er bir gok terdrist eylemin arkasrndaki isim oldufuna inanrlan El Kaide orgutu ve di[er benzeri yaprlanmalar olugturmu$tu r.' ABD'nin terorle mucadelesinin ikinci a$amasl ise, I I Eylul sonrasl yaptr[r iq yasal duzenlemelerdir. Soz konusu duzenlemeler, Afganistan mudahalesi ve Irak Sava- 9l'nln gdlgesinde kalmakla birlikte, terdrizme kargr bir super gucun ulusal boyutta aldrir onlemlerin irdelenmesi ve belki de 6rnek alrnabilirliiinin sorgulanmasr anlamrnda 6nemli bir geligme olarak degerlendirilebilir. 2 Teror ve I I Eyltil saldrrrlarryla ilgili detaylr deferlendirme igin, baklnrz, Ian O. Lesser, Bruce Hoffman, lohn Arquilla, David F. Ronfeldt, Michele Zanini, Brian Michael Jenkins, Countering The New Terrorism, (RAND, 1999); BrianMichael Jenkins, Terrorism:Currentandl,ongTermThreats,(RAND,Kasrm200l); Bru_ ce Hoffman, 'Re-thinking Terrorism in Light of a War on Terrorism', (RAND, Eyli.il 2001); BUlent Cokay, R J B Walker (Edt), I I &ptenber 2001 War, Terror and ludgement, (Keele European Research Centre, 2OO2-.); AIi Tahran, Diinqadave T)rkige'de Terdr, (Ankara: TUrkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasr, 2002) 3 El Kaide ve teror hakkrnda daha ayrrntrlr bilgi igin bakrnrz, Bruce Hoffm an, AI &eda, Trends in Terrorism and Future lbtentialities: An Assessment, (RAND: 2003); Brian Jenkins, Countering al &eda; An Appreciation ol the Stuation and Suggestionsfor Strategy, (RAND: 2002): Paul K. Davis, Brian Michael Jenkins, fu:terrence and lnfluence in Counterterrorism: A Component in the War on Al Oaeda, (RAND: 2002); Ruth Wedgwood,,Al-Oaeda, Military Commissions and American Self Defense', fuliticat &,ience ouarterlg,vol.l 17, No.3, 2002, ss ; Daniel Beniamin and Steven Simon,'Al-oaeda's Dangerous Metamorphosis', The Los Angeles 7imes, November I I, 2002; Michael Elliott, 'Al-Oaeda: Back on The Attack', 71me, October 2g, 2002i Iason Burke, Al-&eda: Casting a shadow ot'terror, (l.b Tauris: June 26, 2004); Dr.sharad s Chauhan, The At- &eda Threat, (APH Publishing Corp: fanuary l, 2003); Ben Venzke and Aimee lbrahim, The al-&eda Threat: An Analytical Guide to al-&eda's Tactics & Targets, (Tempest Publishing: January 2,2003); Scott Atran, 'Combating Al Oaeda's Splinters: Mishandling Suicide Terrorism', The Washington euarterly,, 27(3), Summer ss

3 I I Eylill Sonragnda ABD; Alqilamalar, Rikoloiik Yanstmalar ve Yasal Diizenleme[er I I Eylul sonrasl donemde ABD ve terorle mucadele ekseninde yaptlan ealr$malarrn buyuk oranda Afganistan mudahalesi ve lrak Savagl ekseninde gekillendifii 96- rulmektedir. Bu qalrgmanrn amacr I I EylUl sonrasl ABD'nin saldrrrya iqeride nasrl kargrlrk verdifini analiz etmektir. Bu tepkiler 6zelinde gergeklegtirilen yeni yasal duzenlemelerin deferlendirmesi yaprlarak, ngn'nin ulusal boyutta nasrl tepki verdi[i aragtrrtlacak, bu sayede iqeride ve drgarrda I I EylUl sonrasr Amerikan politikalarrnr anlamaya mutevazt da olsa bir katkr saflanmaya galrgrlacaktrr. Bu noktadan hareketle, ABD'nin terore bakrgrndaki de[igime, saldrrrlarrn neden olduiu psikoloiik travmaya yer verilecek ve kendisini terdre kargr ciddi bir koruma kalkanryla Ormeyi hedefleyen ABD'nin bu amag igin yurt savunmasr eereevesinde ne gibi yasal ve ekonom i k duzen lemelere gi ri gti[i ne defi n i lecekti r. Bu qallgma ile terorle iq ige yagayan ve ll Eylril sonrasr geligmelerden fazlasryla etkilenen Ttirkiye iqin ABD drnefiinin iyi bir model olup olmadrfr da tartrgmaya aqrlmaktadrr BilindiIi uzere Turkiye de uzun yrllar terdr sorunu ile birlikre yagamr$trr ve halen de ter6r 6nemli bir gundem maddesidir. Bu durumda Amerika'nrn terorle mucadelede tercih etti[i y6ntemler, grkardrfr yasalar vs. Turkiye'yi de etkilemektedir. Bu qerqevede yazar bu yasalann ve duzenlemelerin ABD'ye teroru dnleme ve daha genig bir aqrdan bakrldrfrnda ne gibi yararlar ve zararlar getirdifini irdeleyecektir. ABD'nin dlg politikasrndaki de[igimler ise bu qaltgmanrn temel konusunu olugturmamaktadrr. Zaruri haller drgrnda drg iligkilerine girilmeyecek, bu konu bir bagka yaaya brrakllacakttr.. Bu nedenledir ki, savag sonrasl ABD'nin drg politikasrndaki de- [igimin detaylarr bu qalrgmadan beklenmemelidir. Qalrgma girig harig ddrt ana bolumden olugmaktadrr, ilk riq bolrimde ABD'nin te, ror algrlamast, I I Eyltil'un bu algrlama Uzerindeki etkileri ve psikoloiik etkileri vs ele altnacakttr. Dordtincti bolum ise qalrgmanln ana konusunu, yani ABD'nin I I EylUl sonrastnda almlg oldufu ulusal 6nlemleri iqermektedir. Burada yeni yasalar, ekonomide ve guvenlik alanrnda yaprlan duzenlemeleri bulacaksrnrz. l. ABD'nin Teriire Bakrgrndaki Defigim ABD, 1993'de DUnya Ticaret Merkezi'nen gerqeklegtirilen bomball saldrrr, 1995'de Oklahoma $ehri Eyalet Binast'ntn bombalanmasl, 1998'de Tanzanya ve Kenya'daki ABD btiyukelgiliklerine yaprlan bombalr saldrrrlar gibi lggo' lar boyunca bir dizi ter6- rist saldrrtntn muhatabr olmugtur. Her ne kadar bu saldlrrlarrn ytkrcrlr[r I I Eylril kadar fazla olmadrysa da, topluma belli olqude bir korku ve endige saqmrgtrr. Ancak, ABD yagadr$r bu olaylardan gerekli dersleri qrkaramamrg, yagadrfr gegici korku gokunun ardrndan adeta normal yagantrsrna geri d6nmugtur.' ll Eylttl saldtnlanyla birlikte ABD'nin 6ncekilerden daha etkin ve kararlr bir ter6rle mucadele girigimi baglatmasrnda son saldrrrlarrn yrkrcrlrfrnln ml, uluslararasr sistemin ABD grkarlarr dofirultusunda yeniden yaprlandrnlmasr duguncesinin mi, yoksa gergekten terdrizmin ulagtrfr boyutlarrn ABD tarafrndan fark edilmig olmasr- 4 Dtinya Ticaret Merkezine 1997'te gergeklegtirilen saldrn hakkrnda ayrrntrlr bilgi iqin bakrnrz, Russell Watson, DouglasWaller, BobCohn, Lucille Beachy,'The Hunt Begins', Newsweek,Vol. CXXI, No:9, Mart 1993, ss l Brian Micheal Jenkins, Terrorism: Currentand L,ong Term Threats, (RAND: November 2001) 119

4 D.Yaman nln mt etkiligi oldu[u net olarak s6ylenememektedir. Gerekge ne olursa olsun, ABD'nin te16rizme bakrgrnda belirgin bir anlayrg farklrlrirnrn ortaya qrktr[r aqrktrr. ABD'nin bakrg agrsrndaki bu defigimin en onemli gdstergelerinden biri, Sofuk Savag doneminde SSCB'ye kargt kullanmak iqin Afganistan'da destek verdi[i Taliban benzeri drgutlere kargr yeni donemde baglattr$r mucadeledir. Bilindifii gibi Sofiuk Savag ddneminde ntikleer silahlarrn olugturdu[u caydrrrcrlrk ldehget dengesi) iki super gucu srcak gatrgmadan uzak tutmug, ancak terdrizm gibi yeni unsurlartn, devletlerin birbirlerini kontrol etmede kullanacaklan birer arag haline gelmesine neden olmugtur. iki taraf arasrnda yaganan bu Sofuk Savag ddneminden kazanqlr grkan ise, iki blo[un destekleriyle giderek guglenmekte olan ter6r orgutleri olmugtur. Bu donemde ABD ve SSCB ya dofrudan, ya da bir muttefikleri aracrlrfryla birbirlerine kargr teror drgutlerini desteklemigler, en azrndan faaliyetlerine izin vermiglerdir. Orne- [in Turkiye'ye kargr sayrsrz saldrrrlarda bulunan Ermeni terorunu Sovyet destefi ve So[uk Savag dengeleri olmaksrzrn anlayabilmek imkansrzdrr. ABD, geeen zaman iqerisinde dunyadaki teror hareketlerini takip etmig, fakat qo- [u zaman bunlara seyirci kalmakla yetinmigtir. TUrkiye'nin yagamrg oldufu PKK sorununu TUrkiye'nin ig meselesi kabul edip, bir d6nem ya$anan giddet olaylartna sessiz kalmasr ABD'nin bu tepkisizli$ine iyi bir 6rnek tegkil etmektedir u Bunun yanl srra, I l EylUl 2001 oncesinde, ter6rle mucadele eden Ulkeler qogu zaman ABD taraftndan insan haklarr ve demokrasiyi ihlal ettikleri gerekgesiyle de elegtirilmiglerdir ABD, bu ihlalleri gerekqe gostererek devletlerin iq ve drg karar alma mekanizmalartna mudahalelerde bulunmug, yaprlan bu drg mudahaleler bazr zamanlarda terdrle mucadele eden Ulkelerin ter6rist drgutlere kargr hareket kabiliyetini zayrflatmrgtrr ABD kendi topraklarrnda ufradrfr saldrrryla birlikte terdrle mucadeleye salt insan haklarr ve demokrasi ihlali penceresinden bakmaktan vazgeemig, Ulke ve ulus butunlu[u, kamu duzeni ve kamu guvenlifini koruma gibi deferler on plan grkmrgtrr. ABD'nin defigen bakrg aerslnr gosteren onemli olaylardan bir diferi, I l Eyltil sonrasr kabul edilen, ulusal guvenli[i temel amaq olarak belirleyen ve bu amacl gerqeklegtirmek iqin temel hak ve 6zgUrlUklere dokunulabilecefini sdyleyen yeni terdrle mucadele yasasrdrr.'yasaya dayanarak getirilen, 'terorist' yabancrlar iqin 6zel mahkemelerin olugturulmasr ve yargrlama usullerinin geligtirilmesi, uzun goz altr sureleri gibi yeni duzenlemeler, temel hak ve ozgurltiklerden verilen ciddi tavizlerdir. Bu iki yaklagrmdan hangisinin dofru oldufu ayn bir tartrgma konusudur. Muhtemeldir ki ABD terore kargr sergiledifi bu iki tavrrla ifrat ile tefrit arasrnda gidip gelmektedir. Fakat qu agamada bizim iqin onemli olan bdylesine radikal bir de[igiklifin oldufudur. 6 PKK konusunda bkz. ihsan Bal ve Sedat Laginer. Ethnic Terronsm in Turkeg and the Case of the PKK: Roots, Structure, Survival, and ldeologq, (Londra: FrankCass, 2004); Sedat Laqinerve Ihsan bal,'the ldeological and Historical Roots of the Kurdist Movements in Turkey: Ethnicity, Demography, and Politics', Nationalismand Ethnic tulitics, Vol. 10, No. 3, Autumn 2004, ss. 47?-504; ihsan Bal, Prevention of Terrorismin Liberal fumocracies:the Case Study of Turkeg, yayrnlanmamrg doktora (PhD)tezi, University of Leicester (ingiltere), Ruhsar Mtiderrisoflu, 'll Eytril ile Birlikte Yeni Dtinya Dtizenine (!) DoEru', iginde Osman Metin Ozttirk (Der), Uluslararast Teriirizmve D5 hlitika, (Ankara: BlltekYay., 2002), ss l7-20; The Uniting and Strengthening America by Providing Apprlpriate Tools to Intercept and Obstruct Terronsm,Act of 2001 (USA tutriot,act), H. R 2975, September 2,

5 I I Erlliit Sonrasmda ABD: Algilamalar, Rikoloiik Yansrmalar ve Yasal Dtizpnlemeler ikiz Kuleler'e yapllan saldrn oncesinde ABD'de hakim olan bir difer dugunce ise, terdrizmin sadece sorunun muhataplannr ilgilendiren bir olgu oldu[udur. ABD, qo- [u zaman bu gerekqeyi one surerek Ulkelerin yagamlg olduklan ter6rist saldrrrlara kargr herhangi bir girigimde bulunmayr reddetmigtir. Orne[in, TUrkiye l9b0'lerden beri ciddi bir teror tehdidi (pkk teroru) alttnda yagamaktadrr. uzun yrllardrr verdifii mucadelede NATO'nun 5. maddesinde yer alan 'ortak savunma mekanizmast'ndan yararlanmak istemig, ancak bu konuda ABD'nin elde ettigi bagarryr elde edememigtir Hatta T1rkiye bu konudaki taleplerini l. Irak Savagr'nda lrak'tan gelebilecek saldrrr olasrlrirna kargr da yinelemig, talepleri kabul edilmemigtir. Yine PKK ile mucadelesinde NATO'nun ve NATO uyelerinin ciddi bir katkrsrnrn oldufunu sdyleyebilmek guqt6r. Qo[u teror uzmanlna gdre TUrkiye terdr ile mucadelesindeki baganlartnr 'Batr'ya ra[men' elde etmigtir Oysa aynr NATO, I I EylUl sonrasl soz konusu maddeyi eyleme koymug ve sonrasrnda aldrfit kararlar ile ABD'nin 'terorle mucadele savagl'nl bir anlamda kendi mucadelesi haline getirmigtir. ABD'nin IRA'ya uzun yrllar verdi[i destek de bilinen, ancak fazlaca ifade edilmeyen bir gergektir.' Bunun yanl slra, ABD'nin Adana ProtokolU'yle, protokolun imza tarihi olan Ekim l99b'e kadar, PKK'ya verdi[i deste[i aqrkqa ilan eden Suriye'nin Birlegmig Milletler (BM) Guvenlik Konseyi'ne uye segilmesine veto yetkisi olmastna rafimen engel olmamasr da dikkat qekicidir.o Bu da gdstermektedir ki ABD'nin tek oncelifi teror olmamrg, realist ve pragmatik bir dr9 politika anlayrgr sergilenmigtir' Amerika Bagkanr George w. Bush, I I Eylul saldrrrlan sonrasl yaptrfir agrklamada, sadece terdristleri defil, terdre destek veren devletleri de uyarml$ ve onlarrn da ABD'nin ter6re kargr aqtrfr savagta dugman kabul edileceklerini sdylemigtir. Buradan da anlagrlaca[r gibi bir zamanlar terdre destek veren veya gdz yumabilen ABD, artrk sadece direkt terorist orgutleri defil, destekqilerini de kendine hedef seqmekte, fakat bir zamanlar kendisinin terdre destek verdifi ya da terdre destek veren devletlere kargr sessiz kaldr[r gerqefini goz ardr etmektedir. yaganan terorist saldrnlann ertesinde, ABD bu saldrrrlarl demokrasi, ozgurltik gibi dunyada savunuculufunu yaptrfr deferlere de bir saldrrr olarak tantmlamrg, Amerika savunmasrnl kutsallagtlrma gayreti iqine girmigtir. Bu nedenledir ki, ABD yonetimi terorizme kargr baglattrfr mucadelede, insan haklarr ve demokrasiyi korumak, bagta Amerikalrlar olmak uzere, ttm dunya halklarrntn huzur iqerisinde ya$amaslnl saflamak gerekqesiyle hareket ettifini dile getirmektedir. Bu tarz evrensel deferleri yok etmeye yonelik terorist eylemlerle mucadele etme yolunda bir super gucun harekete geqmesi, teror tehdidi altrndaki di$er devletler igin cesaret verici olmantn yanl slra, uluslararasr igbirliii kalkanrnrn olugturulmast agtstndan da oldukqa olumlu bir geligme sayrlabilir Ancak I I Eyltil oncesinde yaganmlg olan terdr eylemlerinin de insan haklarr ve demokrasi gibi deferlere zarar verdi[i diigunuldu[unde, ABD huk1met(ler)i dunyada yrllardrr bir qok Ulkede yaganan ter6r olaylarrna neden sessiz kaldrklarrnr aqrklayamamaktadrrlar. Aynca ABD'nin sozu gegen s6yleminde ne kadar g D J. Farley, Mg Rllow Americans: Looking Black on Red Tuesdag, In &raton, P., &qond &ptember I I An Antho- Iogq of Dssent, (London: Pluton Press, 2002); LaQiner, ingiltere ' gosmanmetinozttjrk,,lleyltil'deki saldrnsonrasrndauluslararasrterorizminveterorlemucadelenin Yeni YiizU', iginde OztUrk (Der), Uuslararafl.., s

6 D.Yaman samimi oldufu da tartrgmaltdrr. Hatrrlanacafr Uzere buna benzer bir sdylem Soguk Savag ddneminde Sovyet Bloku'na kargr da kullanrlmrgtr. Bu sayede muttefiklerini artttran ve qevresindeki cepheyi genigletme frrsatr bulan ABD, komunizme kargr en sert 6nlemleri alrrken dahi megruiyet srkrntrsr gekmemigti. Bu baflamda I I EylUl sonraslnln 'terdr-kargrtlr[r' s6ylemi ne kadar samimidir bilemiyoruz. Fakat ABD'nin bu s6ylemle sadece ozgurlukleri, demokrasiyi ve istikrarr korumayr hedeflemedi[ini, geemigteki tecrubelerden hareketle iddia edebiliriz. I I Eyltll'tin bir gun oncesine ve bir gun sonraslna bakrldrfrn da, 24 saatlik bir zaman diliminin ABD'nin terore bakrgrnda yarattrfr degigimi verilen drnekler rgr[rnda fark etmemek imkanstzdtr. Saldrn sonrasl dunya ABD'nin kriterleri dofrultusunda qok hrzlr bir gekilde 'biz' ve 'onlar' aynmlagmaslna gitmig, Birlegik Devletler artrk difier devletleri ikna edebilmek iqin diplomatik yontemleri defil, tehdidi ve gucu daha qok kullanmaya baglamrgtrr. Turkiye'de daha once ABD BUyUkelqili[i g6revinde de bulunmug olan Mark Paris'in, lrak Savagr'nda gerekli deste[i vermeyen Ttirkiye'nin sava$ sonrasl Washington telefonlarrnda bekletilecefini ifade etmesi"', y6neltilen UstU kapalr tehditlere ve ABD'nin bakrg agrsrndaki defigime iyi bir drnek tegkil etmektedir. Hatta Bagkan George W. Bush terdre mucadelelerinde tarafsrz kalmanrn dahi mtimkr-in olmadr[rnr, ulkelerin ya ABD'nin yanrnda yer alacafrnr, ya da kargrsrnda olacaklannr s6ylemigtir 2. ll Eyliil ve Sonrasr Yaganan Geligmeler l I Eylul gunu yaganan saldtrtlarrn ardrndan tum dunya ciddi bir kaos yagamrgtrr Dtinya gaprndaki haberlegme aflannrn geligmig olmasr sebebiyle saldrrrlar sonrasrnda gerek ABD'deki, gerekse saldrrrlardan etkilenen difier Ulkelerdeki geligmeler yaklndan takip edilebilmigtir. Uluslararasr haber kanallarr ve internet faktoninrln de etkisiyle sakin baglayan bir guntin nasrl bir tralediyle noktalandrir, an ve an yayrnlanan haberlerle dunya kamuoyuna ulagmrgtrr. Bu noktada, saldrnlann ABD'de meydana getirdigi de[igimlerin analizinin yaprlabilmesi iqin hem saldrrrlarrn yagandr[r ana, hem de onu takip eden aylarda yaganan geligmelere ddnmek uygun olacaktrr." Bilindifi gibi I I EylUl saldrnlan, srrasryla once DUnya Ticaret Merkezi'nin kuzey ve guney kulelerine, ardrndan da Pentagon'a (Amerikan Savunma Bakanlrfr) olmak Uzere ug yolcu uga$tnrn sdz konusu binalara qarpmaslyla gerqeklegtirilmigtir. Saldrrllartn hemen ertesinde yeni bir saldrrrnrn gerqeklegebilece[i ihtimaline kargrlrk Pentagon, Beyaz Saray, Adalet Bakanlr[t, CIA Merkezi ve Washington'daki tum hukumet binalartnrn tahliyesinin yanr srra, ABD tarihinde ilk kez hava trafifi de ulke gaprnda durdurulmugtur. Bagkan Bush'un iqinde bulundufu ugak (Air Force /) herhangi bir saldrn olasrh[rna kargrlrk uzun sure havada kalmrg ve olayrn terorist bir saldrn oldu$u Bagkan'rn Sarasota'da yaptr[r agrklamayla halka duyurulmugtur. Once ikiz Kuleler'in ve ardtndan da Pentagon'un bir bolumunrin qokmesiyle sonuglanan sall0 ihsan Bal ve Sedat Laqiner,'Kijresel Terdrle Mticadelede ABD GUvenlik politikalannrn Ttirkiye'nin ig CUvenliIine Yanstmalan', iginde TUlin GUngen iqlive Fatih Karaosmanoflu, Inluslararast lhlislikve ig Gnvenlik, (Ankara: Nobel Yayrn, gubat 2003), ss. t07-t21. I I Bu b6lumun haztrlanmastnda CNN, Washington Post, Daily Time, Time, The Guardian, ve Htirriyet ve Radikal Cazeteleri argivlerinden yararlanr Im r gtr r. 122

7 1 1 EUlril funrasrnda ABD: Algilamalar, Rikolojik Yansmalar ve Yasal Dilzenlemeler drrrlar, bir yandan qok sayrda insanrn hayatrnr kaybetmesine neden olmug, di[er yandan da oldukqa geligmig savunma sistemlerine sahip bir Ulke olan ABD'nin bile ulusal guvenli[ini saflamak konusunda ciddi eksiklikleri oldu[unu gdstererek terorizmin ulagtr$r boyutlara dikkatleri qekmigtir. Olaylarrn Uzerinden henuz 24 saat geqmesinin ardrndan, 50 bin yedek kuvvetin aktif goreve qafrrlmasr igin askeri yetkililere verilen talimatr, ulusal acil durum ilan edilmesi ve istihbarat birimlerinin yuruttufu qalrgmalar sonrasrnda uqaklarr kaqrran l9 kiginin isimlerinin yayrnlanmasr takip etmigtir. Te16rist saldrnlarrn Uzerinden bir hafta gegtikten sonra saldrrrlar sonrasrnda yurutulen istihbarat qalrgmalarr ve ABD hukumetinin halktaki huzursuzlufu giderme ihtiyacrnrn da bir gerefi olarak, gliphelerin Usame Bin Ladin Uzerinde yofunlagtrfr dile getirilmeye baglanmrgtrr Bu durum ABD hukrimetinde, bir yandan dugmanrn belirlenmig olmasr sebebiyle operasyonel bir rahatlama yaratrrken, 6te yandan Ta- Iiban militanlarryla ABD arasrnda gerilimlerin dofmasrna yol agmrgtrr QUnkU bu d6- nemde Bin Ladin'in Taliban yonetimindeki Afganistan'da oldufu bilinmektedir. Bu gerginlifin yanr slra Taliban yetkililerinin, Bin Ladin'i sakladrklarr gerekqesiyle Amerika kendilerine saldrrrrsa intikam alacaklarrnr ve cihat ilan edeceklerini belirtir nitelikte soylemlerde bulunmalarr da, yeni terorist saldrrr ihtimallerini dugundurmeye baglamrgtrr. Yaganan bu gerilim, ter6r olgusu yanrnda 'cihat' kavramtna da vurgu yaprlmasryla, 'dinci teror've 'Medeniyetler Qatrgmasr' gibi kavramlann yeniden gundeme gelmeye baglanmasrna neden olmugtur. Ancak terorle mucadelede 6ncelikle igbirliii arayrgrnda olan ABD ydnetimi, uluslararasr igbirliiinin saflanabilmesi igin Bin Ladin'e y6nelik guphelerin belgelerle sabitlenmesi gere[inin bilincinde olduklarrnr ABD Drgigleri Bakanr Colin Powell'rn 23 EylUl 2001'de Usame bin Ladin aleyhine deliller bulmaya sdz veren'' aqrklamasryla dile getirmigtir Bu esnada Taliban ve Bin Ladin konusunda kuresel bir propaganda galrgmasr ise aralrksrz devam etmigtir. Adeta Afganistan iggalinin zemini hazrrlanmak istenircesine 6nce Taliban ile El Kaide arasrnda fark olmadr[r iglenmig, ardrndan da Taliban y6netimin Afganistan'daki uygulamalarr detaylr bir bombardrman geklinde drinya kamuoyuna verilmigtir. ABD yetkilileri, Bin Ladin'e ydnelik iddialannr ispatlama araylglannr surdururken terdrizmle mtjcadelede uluslararasl igbirlifini saflama girigimleri qergevesinde qegitli temaslarda da bulunmuglardrr. Bu qergevede ABD Savunma Bakanr Donald Rumsfeld'in onderlifinde Suudi Arabistan, Umman, Mrsrr ve Ozbekistan liderlerinin bir araya geldifi bir toplantr gergeklegtirilmigtir Bu geligmelerin yanr slra uluslararast alanda ABD'nin terdrizmle mucadelede iqbirli[i arayrglarr ingiltere, Pakistan'' ve NATO'dan gelen destekle de guqlenmigtir Ozellikle NATO Genel Sekreterinin ABD'nin, Usame Bin Ladin'in saldrrrlara dahil oldufuna dair sundu[u kanttlarr 'aqrk ve zorlaytct' olarak nitelemesi ve buna bafll olarak ittifakrn, ABD'ye terorle savag kapsamrnda hava sahalanna ve liman kentlerine girig, buralarda gemilerini ve radar I 2 I I news.com/da i lyti mel ine. htm I l3 Pakistan, ABD'ni sundufu delilerin olaylarla Bin Ladin'in baflantrsr oldufu konusunda onu suglamak iqin yeterli oldu[unu aqrklayan ve ABD'ye destek veren ilk MtislUman iilke olmasr bakrmrndan dikkat gekicidir. 123

8 D.Yaman uqaklarrnt konuglandlrma izni vermesi'n terorle mr-icadelede uluslararasr igbirli[i yo-,lunda atrlan 6nemli adrmlardrr. Aqrkqasr Afganistan mudahalesi oncesinde ABD'ye guqlu bir destek olugmugtur. QUnku ABD bu donemde gerqekten mafdur gdrunumundedir ve Afganistan'daki yonetim dunyanrn kabul edebilecegi bir ydnetim defildir. Garip olan ise Taliban yonetiminin zamanrnda Pakistan-ABD igbirtifi ile guqlendirilmesi olmugtur. Biraz oncede belirtildiei tlzere ABD-Taliban ve ABD-Bin Ladin mucadelesinde TUrkiye ve AB de dahil olmak Uzere tum dunya ABD'ye hak vermig ve mticadelesine bir gok Ulke do[rudan destek vermigtir. Fakat bu destek ABD'nin ozel qabastnrn bir iirunu olmaktan daha gok, gartlarrn do[al bir sonucu olarak defierlendirilmelidir. ABD bir yandan terorizme kargr destek arayrglarrnr surdururken difer yandan da Taliban'a yonelik yapacafr operasyonlar rgin hazrrlrklara baglamrgtrr. Bu hazrrlrklar iqerisinde savag ugaklannrn iran Kdrfezi'ne konuglandrnlmasr, yurt iqerisinde yurt savunmasrna y6nelik kabine seviyesinde bir ofis olugturma girigimlerinde bulunulmasl da yer almaktadrr. ABD ve Taliban arasrnda giderek artan gerilimin yanl slra, terorizmin uluslararast finansmant da ABD tarafrndan terorizmle mucadelede srkqa vurgulanmaya baglanmtgttr. Bu qerqevede teroristlere destek veren 27 kigi ve kurulugun mal varlrklarrnr donduran bir emir imzalanmrg ve yabancr bankalardan da aynr gekilde davranmalart istenmigtir. I Ekim 2001 tarihinde yaprlan bir agrklamada, ABD'nin terdrist gebekelere akan parayr durdurmak iqin gdsterdi[i qabaya destek veren Ulkeler tarafrndan terdrist orgutlere gitti[i dtigunulen 6 milyon dolarlrk mal varlrfrnrn bloke edildifi ve 50 banka hesabrnrn donduruldu[u bildirilmigtir. Terorizme kargr uluslararasr iqbirligi arayrglarrnln ve bu arayrglar gerqevesinde saldrrrlarrn sorumlulartnr tespit etme girigimlerinin yagandrir I I Eylul sonrasr donemde, ABD'de g6rulen garbon vakalarr biyoloiik terdr tehlikesinin gundeme gelmesine neden olmugtur. Biyoloiik teror tehdidinin halkta yarattr[r korku, ABD Saflrk Bakant Tommy Thompson'rn g6nderilen garbonlu mektuplarrn bir terdrist eylem ol, dufuna dair herhangi bir bulgu olmadr[r'' yolunda agrklama yapmaslna neden olmugtur. Bagkan Bush'un da "Bende garbon yok, yarrn ige gitti[imde guvende olaca- Irmdan eminim"'o diyerek halkr yatrgtrrmaya gallgmasl, 'alrgrlmrg' terorist saldrnlarrn yanl slra artrk biyoloiik teror tehlikesinin de 96z 6nUne altnmasr gerektifini gdstermektedir. Ancak bu noktada bir hatlrlatmada bulunmamtz da zorunludur' garponlu mektuplar ktsa bir sure gazetecilere ve 6nemli siyasetqilere gonderilmigtir ve mektuplar nedeniyle hig kimse hayatrnr kaybetmemigtir. Buna kargrn kamuoyunda buyuk bir panik yaganmlgtrr. Sonrasrnda ise mektuplar bir anda kesilivermigtir. Bu da bazt qevrelerde garbonlu mektuplarrn bir tur psikolojik savag UrunU olarak de[erlendirilmesine yol agmrgttr. Difer bir ifade ile biyololik savag tehlikesinin Amerikan politikalarrnt megrulagtrrmak iqin kullanrldrfr, onu dtinyada daha ma[dur bir halde gosterip, eylemlerini daha euqlti bir zeminde yapabilmesini saflamak iqin planlan- I 4 I news.com/dailytimeline html l5'nbc'de de garbon Crktr', Radikal, Ekim 13, 2001 l6'$arbonlu Dehget Satrrlarr', Radikal. Ekim 25,

9 I I EyIiil sonrasmda ABD: Alqlamalar, P,ikolojik Yansmalar ve yasal Diizenlemeler drfr iddia edilmigtir. $Uphesiz her komplo iddiasr gibi bu iddialar da kanrtlanmamtgtlr Fakat unutmamak gerekir bu mektuplarrn kayna[r, arkasrnda kimlerin oldu- [u, neden bir anda kesildigi de aqrklanamamrgttr. Gerek uluslararasr igbirli[i arayrglarr, gerekse yaprlan istihbarat qalrgmalan sonrastnda, 7 Ekim 2001'de Amerikan ve ingiliz kuvvetlerinin Taliban askeri hedeflerine ve Afganistan'da Bin Ladin'in efitim kamplanna yonelik fijze saldrnlarrna baglamalarryla ll EylUl saldrrrlart sonrasrnda olugan tepki yeni bir boyut kazanmrgtrr. Bagkan Bush, Beyaz Saray'dan yaptrfr agrklamada "tereddut etmeyece$iz, yorulmayaca- [tz, duraksamayaca[tz ve bagansrz olmayacaprz"" derken, Bin Ladin bir video teyp kaydrnda Tanrt'ya I I EylUl saldrnlarr iqin dua ediyor ve Amerikalrlarrn, 'kafir ordularr' 'islam topraklart'nt terk edene kadar kendilerini asla guvende hissedemeyeceklerine dair yemin ediyordu. I I EylUl'le baglayan bu sureg, Afganistan mr-idahalesi ve arkasrndan yaganan Irak savagryla devam etti. 3. Saldrrrlann Psikoloiik Yansrmalarr I I EylUl teror saldrrrlan ABD'ye maddi ve insani kayrplar vermekle kalmamrg, olaya tantklrk eden ttim Amerikalrlarrn ciddi bir psikolojik travma ya$amalarrna da neden olmugtur. Saldrrtlartn ABD yasal ve kurumsal sisteminde meydana getirdi[i deeisikliklerin 6tesinde, Amerikan halkrnrn bakrg aqrsrndaki farklrlagmalar incelenecek olursa I I EylUl sonrasl Amerika'yr gekillendiren guduleri anlamak daha kolay olacaktrr. Yrllardlr hegemon bir guctin vatandagr olmanrn verdifi guvenle ve Amerika'ya ozgu 'stntrsrz ozgurlukler'le yagamaya alrgmrg olan Amerikan halkr, saldrrrlar sonrasrnda ciddi bir korku ve panife kaprlmrgtrr. Hatta bu korku, halkr, herkesten ve her geyden guphe eder bir noktaya getirmigtir Ancak saldrrrlann yaratmrg oldu[u en onemli psikoloiik etki sadece korku de[ildir. Saldrrrlar sonrasrnda ortaya grkan yo[un korku ve kaygr, o gune de[in afrrlrklr olarak bireyselci, kamu grkarryla fazla ilgilenmeyen Amerikalrlar'da ciddi olqude bir milliyetqilik ve ulusal dayanrgma duygusu da yaratmtgttr.'u 'Ben' kavramtnrn hakim oldu[u toplumda giderek'biz' sdylemleri egemen olmaya baglamrgtrr Amerikalrlrk ruhu giderek guqlenmig, Amerikan ulusal birlifi stkqa vurgulanmaya baglamtgtrr. Amerikan bayra[r satrglarrnda yaganan hrzlr artrg da bunun bir gdstergesi niteli[indedir. Dofrusu terorun etkisine ek olarak Amerikalrlrk duygusunun gtiglendirilmesinde ydnetimin bilinqli politikalannrn da etkili oldufu sdylenebilir Di[er bir deyigle yaganan traiik olaylar duygusal ve milliyetqi soylemler ile beslenmig ve toplumda ulusal bilinq guqlendirilmeye galrgtlmrgtrr. Bunun sonucu olarak igyerleri ve evlerde Amerikan bayraklannln saylsl hrzla artmrg, hatta arabalartn camlartna dahi qok sayrda bayrak asrlmrgtrr. Bu pozitif milliyetqilife kargrn Amerikan olmayana kargr duyulan tepki ve ktzgrnltkta da Onemli bir artrg oldufu s6ylenebilir. Halkrn psikoloiik durumunu analiz etmek iqin yaprlan anket qallgmalan, genqyaglr herkesin saldrrtlardan sonra normalden qok daha yofun bir stres altrnda olduklartnl ortaya koymaktadrr. Saldrnlarrn olugturmug oldu[u psikoloiik etkilerin orta- I7 www septemberl lnews com/dailytimeline htm I8 Theda Skocpol, 'Will 9/ll and The War on Terror Revitalize American Civic Democracv?'. tuliticat f)- ence & hlitics, Vol. 35, Issue 03, September 2002, ss

10 D.Yaman dan kaldrnlmasr veya en azrndan hafitletilebilmesi igin birqok danrgmanltk programt uygulamaya konulmug, hatta bu programlarrn bazrlarr, 6zellikle psikoloiik anlamda zayrf olan qocuklar ve o[renciler gibi 6zel gruplarr hedef almrgtrr.'' Bunun yanr slra komedyenler, Usame Bin Ladin'i gakalarrnda malzeme olarak kullanmrg'", dini liderler cemaatlerrnin guvenini tazelemek iqin vaazlar vermiglerdir''. BUtun bunlar, I I Eylul saldrrrlannrn Amerikan kamuoyu rizerinde neden olduiu psikolojik etkiyi gostermesi agrsrndan onemlidir. Bu saldinlardan dofrudan zarar gdrmeyen Amerikalrlar ise benzeri bir saldrnya kargr ne kadar savunmasrz olduklartnt gormuglerdir." Saldrrrlar sonrasrnda, Amerikalrlar kendilerinin ya da yakrnlarrntn terorist saldrrrlarrn kurbanr olabilece[ini drigunmeye baglamrglardrr. Amerikan halkrnda olugan bu korku beraberinde yabancrlara karqr bir kamuoyu tepkisinide tetiklemigtir Ozellikle Ortado[u ve Musluman kokenli kigilere y6nelik giddet hareketleri bunlann bagrnda gelmektedir Eylul 2001 itibariyle, Amerika'da yaklagrk I milyon Musluman Arap, 2.5 milyon Hrrstiyan Arap yagamaktadrr New York, Detroit ve i,os Angeles, Arap asrllr Amerikalrlarrn en yo[un yagadrir yerlerdir." Ancak teror saldrrrlarr sonrasrnda bu kigiler ten renkleri veya bagortusu gibi islam'a ya da Asyalrlrfa ozgu bir takrm fiziksel o[eleri tagrdrklarr gerekgesiyle potansiyel birer terdrist olarak algrlanmrg ve saldrrrlara maruz kalmrglardrr. Ermeniler ve Hintliler'in bir krsmrntn da Muslumanlarla benzerlikleri nedeniyle saldrrrya ufradrklan dahi gdrulmugtur. Teror eylemleri sonrasrnda artan nefret suglarr ve yukselen rrkgr faaliyetler, ig yerlerine y6- nelik saldrnlarla da kendisini gdstermektedir. Bir kitapgr ma[azasrna yapllan saldrrr sonrastnda mafazaya brrakrlan'arap katillere olum'notu'0, nefret suqlan ve rrkgr faaliyetlerde gelinen noktayr gosterrr niteliktedir ll Eyltil sonrastnda qok saytda camii, MUslUman okulve sosyal tesisleri kundaklanmrgtrr Binlerce kiginin de trkqr nedenlerle iglerini kaybettikleri bilinmektedir. Fiziksel saldrrrlarrn yanr srra Musluman ve Araplarrn iglerinden hiqbir gerekqe gdsterilmeksizin qrkarrlmalarr, tehdit telelonlanyla korkutulmaya galrgrlmalarr ve bu gekilde Muslumanlar uzerinde'bizden de[ilsiniz' imalrnrn yaratrlmasr da olayrn bir bagka boyutunu olugturmaktadrr. Cuvenlik guqleri, bu saldrrrlar sonrasrnda gereken onlemlerin alrndrirnr vurgulamrg, hatta FBI ydneticisi Robert Mueller, kendi bagrna kurallarr uygulamaya galrgan kigilerin Arap asrllr Amerikalrlara y6nelik tehdit ve saldrnlarrnrn tolere edilmeyecefini belirtmigtir. FBI, Arap asrllr Amerikan vatandaglara ve kurumlara kargr girigilen saldrrrlar sonrasrnda yaprlan bildirimlerin ertesinde a0 kigi ve kuruma kargr nelret suqu sorugturmasr baglatmrgtrr." Fakat tum resmi agrklamalara kargrn ABD sokaklan artrk MUsluman ve MUslUman gdrtinumlu kigiler iqin daha az guvenlidir. Trpkr di[er Ulkelerde oldul9 J.Bliss-Holtz,'HelpingChildrenCopewithTragedy', ComprehensivekdiatricNursing,25(l),ss. l-2 20 P. K Barbe, 'Humor in a Time of Crisis: A Pentadic Analysis of the Responses of David Letterman and Jay Leno to the Events of September I l', National Communication Association, l J Maronet, 'A Survey of New Year Sermons', European ludaism,35(l),2002, ss Larry Powell and William R Shelf, 'Personalized Fear, Personalized Control and Reactions to the September I I Attacks', North American lournal of Rqchologq, Vol 6, No l, 2004, ss Patrick Martin,'Three Killed as Racist Attacks lncrease in US', 2l September Thomas Hargrove, 'Muslim Americans Suffer Terrorist Backlash', &.ripps Howard News *rvice, September 13, 'Bush Denounces Muslim Harassment', September l7, 2001, cn n. com/200 /US/09 / 7/ge n hate cri mes/ 126

11 I 1 Ealnl Sonrasmda ABD: Alglamalar, Rikolojik Yansmalar ve Yasal Diizenlemeler gu gibi rrkqrlar hak ettikleri cezalarr ABD'de de almamaktadrrlar QUnku rrkgrlrk ve yabanct dugmanlr[r birkag kigiden gok toplumsal bir hastalrktrr ve toplum, hatta resmi kurumlar bu kigileri bilerek ya da bilmeyerek korumaktadtrlar. Bu tarz saldrnlarr ktnamastna kargrn ABD ydnetimi, saldrrrlar sonrasr terorle mucadele adr altrnda olafanristu guvenlik onlemleri uygulamaya baglamrg, I Ekim 2001'de 'Milli Guvenlik Girig-Qrkrg Kayrt Sistemi'ni yururlu[e koymugtur. 56z konusu sistemin bir gereklilifi olarak Arap ve MrislUman Ulkelerin vatandaglarr ABD'ye girigte figlenecek, fotofraflarr gekilecek ve parmak izleri alrnacaktrr. Ancak ABD'nin Muslriman Ulkelerin vatandaglanna kargr baglatmrg oldu[u 'figleme' iglemleri biryonuyle, hukumetin ve ABD Bagkanr'nrn soylemleriyle qeligmektedir. Figleme iglemleri qerqevesinde Gdqmen ve Vatandaglrk Dairesi (lns) btirolanna parmak izi ve fotofiraf vermek Uzere giden gok sayrda Mushiman tutuklanmrgtrr. Tutuklamalarda gerekge olarak bu kigilerin vize surelerinin doldu[u ya da arandrklarr one slirulmugtrir. 'Figleme' iglemleri qergevesinde baglangrqta l9 MtislUman Ulkenin vatandaglannr kapsayan Gdgmen ve Vatandaghk Dairesi burolarrna kayrt yaptrrma ve belirli aralrklarla durumlartnr bildirme yukumlu[u 2003 yrlr itibariyle 23 ulke vatandagrnr kapsayacak gekilde genigletilmigtir.2" Bunlara ek olarak rastlantrsal olarak polisin kargrlagtt[l qok sayrda MuslUman'da gok farklr sebeplerden dolayr 96z altrna alrnmrg, tutuklanmrg ya da stntr drgr edilmigtir. Bu politikalarrn yansrmasr, ABD'deki Mr-islUmanlara yonelik saldrrrlara dikkat qeken Amerikan Islam illgkileri Konseyi'nin raporunda kendini gostermektedir. Raporda, saldrrrlar sonrasrnda Amerika'da olugan islam fobisiyle birlikte MUslUmanlar'rn polisin nedensiz giddetine maruz kaldrfr belirtilmig ve Konsey 2001'e oranla 2002'de yuzde l5 artrqla 602 aynmcrlrk gikayeti aldr[rnr ortaya koymugtur." Difer bir ifade ile resmi makamlarrn lrkgr saldrrrlar igin marjinal gruplarr suqlamastna kargtn bu tur saldrrrlara zemini Washington'rn uygulamalarr ve qrkan yasalar hazrrlamtgtrr. MUsltimanlar'r 'potansiyel suqlu' olarak g6ren bu anlayrg terorle mucadele etiketi altrnda bir tur 'Musluman avl'na baglamrgtrr. Bu avda gerqekten suqlu olup da yakalanan sayrsl inanrlmayacakduzeyde azdrr. Buna kargrn genig kitleler huzursuz edilmig, hatta taciz edilmigtir. I I EylUl saldtrrlartntn ertesinde Anayasa Aragtrrma Merkezi adlr bir kurulugun 1000 yetigkinle yaptrfil anket sonuqlarr da Mrisltimanlara ydnelik tepkinin bir gostergesi nitelifindedir. Ankete gdre, Amerikalrlarrn yuzde 48'i hrikumetin terdrle savag kapsamtnda dini gruplarr gozetim altrna almasrnr dofru bulmakta, yuzde 42'si de guvenlik gdrevlilerine MUslUmanlara denetim uygulamak konusunda daha fazla yetki verilmesi gerekti[ini belirtmektedir.'o Sonuq olarak, I I EylUl saldrrrlan sonrasrnda ABD ydnetiminde ve kamuoyunda potansiyel ter6r tehdidine baflr psikoloiik bir travma ortaya qrktrfr g6ruilmektedir. Bu travma iki 6nemli sonuca neden olmugtur. Bunlardan ilki, saldrrrlardan psikoloiik olarak etkilenen halk igin rehabilitasyon programlannrn faaliyete gegirilmesi, ikinci ve daha 6nemlisi de, saldrrrlan gergeklegtiren terdristlerle aynr etnik kimtiii 26 Emrah Ulker,'Amerika'Big Brother'Toplumu Olma Yolunda Hrzla ilerliyor', Zaman,lT Ocak 'ABD'de Hedef islam', Radikal, l7 Temmuz, 'OzgtirlUk Bol Geldi', Radikal,3l A$ustos,

12 D.Yaman tagryan kigilere, Asyalr veya Mr.islumanlara kargr ciddi bir ayrrmcrlrk politikasrnrn uygulanmasrdrr."' 4. ABD'nin Teriirizme Kargr Aldr[r Yeni Onlemler I I EyIUI saldrrrlannrn yaratmrg olduiu uluslararasr etki ve sonrasrnda terorizme kargr olugturulmaya qalrgrlan kuresel igbirti[i arayrglan terdrizmle mucadelede oldukga 6nemli geligmeierdir Ancak terorle mucadelede devletlerin birbirleriyle koordineli bir gekilde alacaklan ulusal onlemlerin terorizmle uluslararasr mucadeleye saflayaca[r destek gdz ardr edilmemelidir Bu baflamda, drinyada en fazla yankr uyandrran terdrist saldrrrlardan biri olan I I Eyltll saldrrrlanndan sonra ABD'nin almrg oldufiu ulusal boyuttaki 6nlemler ter6r muhatabr di[er devletler iqin de olumlu veya oiumsuz yonde bir ornek olugturabilecefi gibi, terorizmle mucadelede alrnabilecek ortak 6nlemler dizini iqin bir baglangrg da olugturabilir Bu gerqevede qalrgmanrn bu bolumunde, ABD'nin 'Yurt Savunmasr' kavramr, saldrrrlar sonrasrnda aqrkladrfr 'Ulusal Guvenlik Stratelisi', harcama kalemlerinde meydana gelen de[igimler ve I I EylUl sonrasrnd a hanrladrfr yeni yasal duzenlemelere definiiecektir. 4.a Yurt Savunmast Aqrk bir saldrnya uframrg olan ABD, 6ncelikle 'megru mudafaa hakkr'nr dile getirmig, bunun hemen ertesinde de sadece kendisini degil, tum dunyayr bu saldrrrlann muhatabr ilan ederek kuresel destek arayr$lna girmigtir. ABD'nin tanrmlamastna gore saldrrrnrn hedefi sadece ABD deeil egitlik, 6zgUrlUk ve insan haklarrdrr; bunlarr hedef alan saldrrganlara kargr da, beraber mucadele edilmelidir. I I EylUl saldtrtlartntn faillerinin geleneksel dugman tanrmlamaslna uymamasr, yeni dugmana kargt yeni strateiilerin geligtirilmesini de zorunlu krlmaktadrr Nitekim bu saldrrrlarla birlikte Bill Clinton ddnemi ABD politikasrnda hakim olan ekonomik guq olma ve tum dunya devletleriyle uluslararasr kuruluglar aracrlriryla iligkiye girme anlayrgrnrn yerini asrl tehdit olarak g6rulmeye baglanan terorizm ve kitle imha silahlarrnrn yayrlmasrntn onlenmesine yonelik politikalar almaya baglamrgtrr.'o Sofuk Savag boyunca ABD ordusu surekli olarak stntrlarr drgrndaki konvansiyonel ve nukleer silahlarrn kompleks afrna kargr kendisini orgtitlemigken, ig guvenlik sorunlarrnrdaha qok kolluk kuvvetlerine devretmigtir. Ancak I I EylUl bu efilimin ciddi olgude defigmesine neden olmug, dikkatler ABD'nin odaklandrfr uzun d6nemli politikalardan, Amerika'nrn guvenlik ihtiyaglanna ve bu ihtiyaca hizmet edecek etkili araglara qekilmigtir. ABD ordusu da, 'Yurt Savunmasr' kavraml qerqevesinde yeni bir OrgUtlenmeye y6nelmigtir.'' Pentagon ve ordu yurt savunmaslnl; tehditlerin, afetlerin ve saldrrrlann etkileri- 29 ABD'de'terorle mucadele'adr altrnda ba$latrlan kampanyalarrn insan haklarr ihlallerine etkisi konusunda aynca bkz.: Mary Beth Sheridian,'U S: Bias Against Muslims rjp70"/"', Washington frst, 3 May 2004; Cerard Panaro, 'september I I Doesn't lustify Discrimination Against Muslims, Arabs, Others, funkersonline.com,23 February 2004; Kenneth Roth, Human Rights, the Bush Administration, and the Fight against Terrorism:The Need for a Positive Vision, (HumanRights Watch Publication, 2003); Human Rights Watch, "Opportunism in the Face of Tragedy: Repression in the name of anti-terrorism" ( hrw org/campaigns/septemberl l/opportunismwatch htm#zimbabwe); 30 Hasan Kosebalan, 'YeniAmerikan Grivenlik Doktrini ve Uluslararasr iligkiler', 2023 Drgisi, Kasrm 2002, ss l Richard Brennan, 'Protecting the Homeland Insight From Army Wargames', (RAND Arroyo Center: 2002) 128

13 I I EAtill Sonrastnda ABD. Alqilamalar, Rikolojik Yansmalar ve Yasal Duzenlemeler ni azaltmak, bunlarla mucadele etmek; toplumu, alt yapryr ve slnlrlarr, gerektifinde kriz yonetimi qergevesinde sivil otoriteleri de kullanarak koruffi?lr; kritik ulusal var- Irklann ustunlufti ve devamlrlrfrnr saflamayr hedefleyen aktif ve pasif 6nlemler olarak tanrmlamaktadrr." Bir bagka tanrmda ise, 'Yurt Savunmasr'kavramrnrn, yurt iqi hazrrlrklrlrk, operasyonlarrn devamlrlr[r, hukumetlerin devamlrlr[r, srntr ve klyl savunmasr ve ulusai fuze guvenli[ini kapsadrfr" belirtilmigtir. I I Eyltll sonrasrnda, yurt savunmasrnr geligtirebilmek iqin bir takrm 6rgUtsel defigimlere gidilmig, 'Kamu Guvenlifi Bakanlr[r' olarak anrlab]lecek yeni bir yonetsel yapr olugturulmugtur. Bu defigimlerde amag, federal hukumet ile difier departmanlar arasrnda yurt savunmasr faaliyetlerinin yerlegtirilmesi ve uygulamaya hazrr hale getirilmesidir. Bu amaca hizmet eden en onemli askeri birimlerden biri 'Kuzey Komutanlr[r'drr INORTHCOM). Bu birim ABD iqerisinde olugabilecek bir acil durumda sivil otoritelerle igbirliiine girerek gereken tedbirlerin alrnmasrnr saflar Onceden 'Ortak Kuvvetler Komutanlft( (loint Forces Command)lnca gerqeklegtirilen faaliyetler artrk bu birime devredilmigtir. Bu birim drgrnda yurt savunmasr konusunda di[er bir yetkili birim ise'savunma Birimi'dir.'oAmerikan Savunma Birimi (Departrnentof tut'ence -DoD-)dUnyanrn en buyuk ve en kompleks organizasyonlanncandrr Burada 4 milyon kigi qalrgmakta ve faaliyetleri iqin 400 milyar dolarlrk bir britqe kullanrlmaktadrr Yetkileri yurt savunmasl ve sivil destek olmak Uzere ikiye ayrrlrr. ilk krsrmdaki yetkileri, tilkenin srnrrlan ve kritik altyaprlarr gegitli saldrrrlara kargr korumaktrr. ikincisi, federal ve merkezi hukumetlere veya yerel otoritelere acil durumlarda gerekli askeri yardrmr saflamak olarak belirlenmigtir." 4.b Illusal Giivenlift Strateiisi ABD guvenlik anlayrgrndaki defigimi, yeni beliren 'dost' ve 'dugmanlar't ve ter6r tehdidine kargr alrnacak onlemleri bir 'paket' halinde, Eylul 2002'de yayrnladrfit 'ABD'nin Ulusal Guvenlik Stratelisi' baglrklr bir metinde tum dtinyaya duyurmugtur "' Bu strateii ABD silahlr kuvvetlerine rehberlik etmenin yanr srra detaylt ve uzun donemli askeri planlar iqin az da olsa bir temel tegkil etmektedir. Bunun yanr srra bu belge, I l EylUl sonrasr ABD guvenlifiindeki defigimi g6steren ayrrntrlr bir belge olmasl aqrsrndan da onemlidir. Bu yeni strateji ABD'nin terorle mucadelesinde bir yol haritasr nitelifi tagrmaktadrr. Temelinde ise mevcut sistemi defigtirmek isteyenlere kargr, 'terorle mucadele' adr altrnda askeri bir mtidahaleyi dngormektedir Bu belgeyle ABD'nin toprak butunlu[une, vatandaglanna ve sistemin igleyigine y6nelik saldrrrlara kargr dugmanla her turlu mucadeleye girme hakkrna sahip oldu[u ilan edilmektedir Stratejide, ye- 32 Army Homeland Security Strategy Planning Guidance: Coodinating Draft Office of Deputy Chief Of Staff, Headquarters Department of Army, (Eyliil, 2001). 33 Eric V. Larson, John E Peters. Prepartng the U.S. Armq for Homeland &curitq: Concepts, lssues, and Options, (RAND Arroyo Center: 2001) 34 leremy Shapiro ve Lynn E. Davis, 'The New National Security Strategy', Jeremy Shapiro & Lynn E Davis (ed ), The U.S. Army and the New National &curity Strategy, (RAND: 2003). 35 David S.C. Chu and Nurith Berstein, 'Decisionmaking For Defense', Stuart Johnson, Martin Libicki & Cregory F. Treverton (Edt ), New Aallenqes, New Toolslor Dfense Dcisionmakinq, (RAND: 2003) 36 The National Security Strategy of the United States of America; Seal of the President, September, 2002 http :// itehouse. gov/n sc/nss. htm I 129

14 D.Yaman ni yuzyrlda insan haklarr, ekonomik ve siyasal 6zgurluklere sahip ulkelerin galip gelmesi gerekti[i ve bunun igin mucadelenin onemi vurgulanmrgtrr. Bu noktada 'dunyanrn gelece[i', di[er birdeyigle'amerikan tarzt duzen'in devamr igin ne tur reiime sahip uluslarrn koruyucu rolunde savagacaklarr betirtilmig ama hangi ulus veya rejimlerle mucadele edilece[i netli$e kavugturulmamrgtrr." Bu stratelide dikkat qekici 6nemli bir yan ise, bazr noktalarda ifadelerin oldukga muflak ve aqrk uqlu olmastdtr Ornefin islami rejimlerin terdrle mr-icadelede hedef olduklan hiqbir gekilde dile getirilmemig, onun yerine 'krz qocuklarrnrn okumasrna engel olan reiimler' denmigtir. Boylelikle hem islam dunyasrndan gelebilecek muhtemel tepkiler onlenmeye galrgrlmrg hem de bu tarz rejimlerin 'oteki' kavramr iqerisinde yer almasrnrn nedenin, tercih ettikleri din defil krz qocuklannrn haklannrn krsrtlanmasr oldufu vurgulanmaya gairgrlmrgtrr. ABD, girigtiii mucadeledeki 6nceliklerini de strateji iqerisinde srralamrgtrr Oncelikli amacl ekonornik ve siyasal gucu askeri gugle destekleyerek dunyada istikrarr saflamaktrr Ancak boyle bir amacr tek bagrna defil ozglirluk ve insan haklarr yanlrsr difier guqlerle birlikte gerqeklegtirmeyi hedeflemektedir Buradan da anlagrlaca[r gibi, ABD'nin terorle mucadelesinde aldrir ilk tedbir terdre kargr ktiresel bir hareket baglatrnak olmugtur. Qunku ABD tlim dunyada giderek kendisine kargr yukselen bir tepkinin oldufunu fark etmigtir ve zorunlu kalmadrkqa tek bagrna mucadele etmek istememektedir. Hatta yukselen bu tepkileri azaltabilmek igin, bir zamanlarrn dugman tilkesi Rusya ile ll EylUl sonrasr yakrn iligkileregirmigtir. ll EylLil sonrasr ulkelerin ABD'ye verdifi destek de[erlendirilecek olursa, ABD'nin en buytik iki destekqisinden birinin Rusya oldufu dikkatlerden kaqmamaktadrr'n. Bu durum da 'eski dugman' 'yeni dost' tanrmlamasrnr dofrular nitelikte bir geligmedir ABD, belgede dugmanrn adrnrn terdrizm oldufunu aqrkga ifade etmekte ancak bir terdrist tanrmlamasr yapmamakta sadece bir takrm ip uqlarr vermekle yetinmektedir. Buna gdre terorist: '". krz gocuklarrnr okutmayanlar (Mrlslriman toplumlar), o totaliter rejimler (belirli bir ideoloii gerqevesinde 6rgUtlenmig tek parti reiimleri),. tehlikeli teknoloii kullananlar (kim iqin tehlike olugturdufu bilinmese de, burada kastedilen kitle imha sil6hlarr bulunduran bazr kigi ve devletlerdir),. radikal topluluklar, o tiim bunlara yardrm edip kolaylrk saflayanlardrr. ABD'nin ter6re kargr aldr[r onlemlerden bir di[eri ise, ilk kez belgede belirtilen 'onleyici mudahale' kavramryla kendisi gdstermektedir. ABD bu kavramla, ter6re kargr bir 6nlemin altnmast iqin direkt bir saldrrr olmasrnr ya da tehdidin dofmasrnr beklemeyecefini ifade etmektedir. 37 Beril Dedeoflu,'ABD'nin 2l.Yizyil Stratejisive OIasr KLiresel Etkileri', 2023 Drgisi, Kasrm 2002,ss ti Di[er destekci UIke Pakistan'drr. MLisltiman bir tilke olan Pakistan'rn, Bin Ladin tarafrndan islamiyet'e kargr baglatrlmr5 olduiu iddia edilen bir harekete destek vererek ABD'nin yanrnda yer almasr hem ABD'nin elini Bin Ladin'in iddialarr kargrsrnda grjqlendirmekte hem de defigen dengelere gtizel bir ornek tegkil etmektedir 39 Dedeoflu, 'ABD'nin 2l.Yiizyrl..,' ss

15 l1 EAlul Sonrasrnda ABD. Algilama[ar, Rikolojik Yansmalar ve Yasal Duzentemeler "ABD dojrunun ve t)zglirlidin hamisi olarak dilnqantn herhangi hir qerine bu defierlere (insan haklan, dzgilrliik, dernokrasi)udnelik her tiirli tehdidi heniz olusma atamasmdauken tlok etyne hakfum kendisi iein deqil, btittin r)zgir dinqa igin kullanacakur Uuslararav terorizrne karst savat, dernokratik dejerlerin ve demoftralik haqat nizammm savastdtr'n" Bu durum ABD'nin Sofuk Savag doneminden beri takip etti$i ancak saldrrrya u[- radrfr durumlarda savunma amaglr kargr saldrnya geqme strateiisinden kesin bir donugtur''. Ustelik bu yeni kavram Birlegmig Milletlerin 'me$ru mudafaa' kavramryla da zrt dugmektedir QUnku bu hakkrn kullanrlabilmesi iqin 6ncelikle Ulke topraklarrna direk bir saldrrr gereklidir. Bir tehdit ihtimali kargrsrnda bile bu hakkrn igleme konulamayacafir BM tarafrndan ifade edilmigtir Bu strate jinin ozellikle 6nem verdifi konulardan biri teroristler ve 'serseri devletler'den (roque states)ydnelen tehditlerdir. ABD'ye yonelik belirsiz terdrist saldrrrlarrn saytlartnda meydana gelen artrg dunya gaprndaki ter6rist orgutlenmelerin komutakontrol, iletigim, maddi destek ve finansmanlannr yok etmeyi dngoren bir kampanya baglattlmasrnr saflamrgtrr. Bu kampanyanrn en 6nemli yanr ise, uluslararasr bir igbirli[ini ongormesidir. Terorizmi yok edebilmek iqin istihbarat, kolluk kuvvetleri ve askeri yardrm anlamrnda igbirli[i kagrnrlmazdrr. Ancak gerektifiinde ABD yalnrz da hareket edebilecektir.n'abd'nin olugturmak istedifi kuresel guce en 6nemli destek BM'den gelmigtir. BM GUvenlik Konseyi qrkardr[r bir karar tasartstyla, uluslararast ter6r drgutlerinin ve bunlara yardrm edenlerin mali kaynaklartntn dondurulmastna kararvermigtir. ABD tarafrndan sunulan bu karar, BM'nin 7. bdlumu kapsamtna altnmlg ve boylelikle uyulmasr zorunlu hale getirilmigtiro'abd, terdre kargr gergeklegtirece[i mudahalelerde silahlr kuvvetleri oldukqa dikkatli kullanmalrdrr. Gereksiz veya yanlrg kuvvet kullanrmr, ABD'nin kendini koruyamadr[r duguncesini do[urmanln yanr srra, cihat ve gehitlik inanclntn propagandasr yoluyla ter6rizmin daha da artrg gdstermesine neden olabilecektir. Ulusal GUvenlik Stratejisi gerqevesinde Amerikan ordusunda da birtakrm de[igimler hedeflenmektedir Terdrizmin yanl srra ABD'nin ntikleer ve kitle imha silahlart ile siber tehditlerin de tehlikesi altrnda bulunmasr. ABD ordusunun kendisini defigen ortamtn ortaya qrkardrfr bu yeni tehditlere gdre de ayarlamasrnr zorunlu hale getirmigtirno. Ordu kendini defigen ortama ve gegitlenen tehditlere kargr surekli bir yaprlanmaya tabi tutacaktrr. Geligen teknolojiyle birlikte tehditlerin de qegitlenmesi ABD'yi alarma gegirmigtir ABD'nin en buyuk korkulanndan biri kitle imha silah- Iarrdrr. Teroristlerin kitle imha silahlannr kullanma olasrlrirna kargrlrk yeni ve daha etkin ortak vurucu guqlerin olugturulmasr ABD iqin bir zorunluluk haline gelmigtir. Bu amaq gerqevesinde ABD'nin onerisi ter6rizme kargr savag veren butlin devletleri ortak bir fuze savunma sistemi iqerisinde birlegtirmektir. Kargr-terOrizm ve yurt sa- 40 Bush Promises to Pre-empt Terrorist Plans', The Washington Tlmes, 2 Haziran 2002, s. 7. 4l K6sebalan, 'Yeni Amerikan...', ss The National Security Strategy of the United States of America, September, whitehouse.gov/nsc/nss htm I 43 Yalgrn Sankaya, 'll EylUldeki Saldrrr ve Uluslar arasr Politika Baflamrnda TerdrUn Celecefi', Osman Metin OztUrk (Der), Uuslararas Terorizmve D5 tulitika, (Ankara: BiltekYay., 2002), ss Biyolojik Ter6r ile ilgili ayrrntrlr bilgi iqin, bakrnrz, Maurice Eisenstein & Brian K Houghton, 'Bioterrorism: Homeland Defense', (RAND: Ekim 2000). 131

16 D.Yaman vunmasl qerqevesinde alrnmasr gerekli gorulen butun bu 6nlemlerin butqeye ciddi yanstmalarr olmaktadrr. Ornegin; ZO00 yrlrnda terorizmle mucadele iqin l0 milyar dolar, bunun altyaprsrnrn sa{lanmasr iein ise I I,4 milyar dolarllk bir harcam ayaptlmrgtrr. Harcamalartn tespiti konusunda di[er bir 6nemli husus ise savunma (antiterorizm) ve saldrrrya (kargr-terdrizm) eg miktarda finansman saflanmasrdrr."abd terorle mtjcadeleye 2003 yrlr btitqesinde 45 milyar dolar ayrrmrgtrr ABD'nin 2003 yr- Ir savunma butgesi ise 401 milyar dolardrr.oo Agafrdaki tabloda ABD'nin 1945' lerden bu yana yapmlg oldu[u savunma harcamalarr gdrulmektedir. itn;,,'.1!1, : :t., ",.,1y Tablo I igic" rsio :rsrs rtso rms jlrlril: \!:rli"! { i,rr'1t111!r'rll! :., tl lo':if ABD, yagadr[r olay sonrasrnda acil durumlar kargrsrnda ordunun trim srnrflarrnrn hareket ve mudahale kapasitesinin arttrrrlmasr gerekti$ini gdrmugtur. Bunun yanr stra ordunun uzun vadeli hedeflerinin tek bir baglrk altrnda toplanmasr ve ABD ordusunun dtinyanrn gegitli ulkelerine gok fazla yayrlmamasrnrn gerektifine karar verilmigtir I I Eylul sonrastnda, Bush ydnetimiabd ordusunun temel onceli[inin yurt savunmasr oldu[unu vurgulamast bunun en iyi gostergesidir. ABD ordusunun barrgt koruma, istikrar, guvenlik ve igbirliii konularrnda dtinya qaprnda gdsterecefii iradenin buyuklu[u bu noktada 6nem arz etmektedir. Yaganan defigimin en iyi ornegi ise, ABD'nin Avrupa'da kurulacak bir 'Acil Mudahale GUcU'ne kargt qrkmamasrdrr Balkanlar'da ilerde qrkmasr muhtemel soruniara kendi kuvvetlerini g6nderip ordusunu anakaradan uzaklagtrrmak istemeyen ABD, kurulacak'acil Mudahale GucU'n'ile buralart kontrol etmek istemekte ve bu arada da kendi Ulkesini savunmasrz brrakmamayl hedeflemektedir. Bagkan Bush yaptrfr bir agrklamada, 'Kuvvetlerimiz, potansiyel dugmanlartn ABD'nin gucune denk olabilmek yada onu geqebilmek Umidi tagryan askeri yaprlanmalart engelleyecek gugte olacaktrr.'nu demektedir. Avrupa ve Balkanlarda tum yetkiyi Acil MUdahale GUcri'ne vermek yerine qok onemli olaylar yaganmasl durumunda NATO'yu devreye sokmayr hedeflemesi, kendi askeri hegemon- 45 Larson ve Peters, Preparing The U.S. Armq...ss Ayge Hiir, 'Ter6r, islam ve Amerika', Radikal, T Aralrk, BirgUl Demirtag-Cogkun,'ll EylUl Sonrasr ABD: Stiper Cliq Yeni Politika Arayrgrnda', Avrasya hsyast BM Ael, Cilt: 8, Sayr: I,Yaz2002, ss 'Bush Promises to...,', s

17 I 1 EutilI Sonrasnda ABD: Algtlamalar, Riftoloiik Yansmalar ve Yasal Dilzenlemeler yaslnl yrkacak bir devletin belki de Avrupa'da dofmaslndan endige etti[inin bir gdstergesidir Dolayrsryla ABD dunyadaki askeri denetimini tam anlamryla brrakma niyetinde goru I memektedir. 4.c. I I Eyliil Saldrilanntn ABD &n Dtinem Biitge Tasanst Kalemlerine Yanstmalart I I Eylul teror saldrnsrnrn gunumuze defiin mali etkilerini ve yanstmalannr deferlendirebilmek igin 2005 ABD BUtqe Tasansr'nr ele almak dofru olacaktrr. Bu gekilde 2OOl yrlrndan bugune ne tur adrmlarrn atrldrfir ve bunlartn finanse edilmesi iqin ne trir programlarrn ortaya konuldu[u incelenecektir. ABD son donem butgesinde I I EylUl saldrnsrnln en aqrk etkileri sigorta programlarr ve yurt savunmast fonu kalemlerinde g6ruimektedir Qa I r gman r n bu bdlumunde soz konusu kalem ler deferlendiri lecektir.n' 4.c.i. Sigorta Prograrnlarr ll Eylirl sonrasl birqok6zel sigorta girketi, sigorta poliqelerine terdrizm ve savag gibi guvenlikle ilgili unsurlarr koymayr reddetmiglerdir. Bunun baglrca sebebi, ll Eylul'Un yaratmrg oldufu maliyetin soz konusu girketlerin bir seferde tum sermayelerini yok edecek kadar bilyuk olmasrndan dolayt, 6zel sekt6rr-in guvenlik temelli yatrrrmlara girmekten uzak durmasrdrr. Bunun sonucunda Federal HtikUmet sdz konusu risklere kargl gereken sigorta iglemlerini kendisi yapmaya veya piyasada halen hizmet vermekte olan sigorta girketlerini bu amaq iqin subvanse etmeye mecbur kalmrgtrr. Federal HUkUmet'in bu qabast 'Ter6r Risk Guvencesi' (Tbrrorism Risk Insurance Act) adlr yasada kendini gdstermigtir 26 Kasrm 2002'de grkanlan yasayla, ll Eylul saldrrrlan sonrasr piyasadan gekilen gok sayrdaki sigorta girketinin yaratmtg oldu[u ekonomik zararr gidermeyi hedeflenmektedir I I EylUl sonrasr sigorta girketlerinin piyasadan gekilmeleri ciddi bir belirsizlik meydana getirmig ve bu nedenle sigorta iglemlerinin maliyeti yukselmigtir. Yasada ortaya konulan programa dahil olan girketler gelecekte olugabilecek bir teror saldrnsrnd a zarar gordriklerinde yasada ortaya konulmug olan miktar kadar tazmin edilebileceklerdir. Bu tazminat sigorta girketinin yetersiz oldufu kogulda hazine tarafrndan, 100 milyar dolan gegmedi[i surece kargrlanacaktrr Havayollarr ve hava tagrmacrlrfrnda belirebilecek benzer bir riske kargr ise Ulagtrrma Bakanlt[r krsa vadeli bir 6nlem almrgtrr 2002 Yurt Savunmast Yasasr, havayollarr iqin Savag Riski Yasasr'nr da iqermektedir. Buna gore sigorta poliqeleri, yolcularr / murettebatr ve uqakla tagrnan mallarr da kapsayacak gekilde 2003 A[ustos ayrna kadar uzatrlmrgtrr Poliqeler 4 milyon dolardan B0 milyon dolara kadar olabilecek ve bunlarrn takibinden de Hava Yollan Sigorta DdnugUm Fonu sorumlu olacaktrr Bu fon 2003 yrlrnda 125 milyon dolarlrk bir sermayeye erigmigtir, Odeyebilece[i maksimum miktar ise 2lB milyon dolardrr Bunu aqan tutarlarr Federal HUktimet kargrlayacaktrr. 4.c.ii. Yurt Savunmas Fonu ll EylUl saldrrrsr ile giderek artan bir biqimde endige duyulan ter6r tehdidine kargr onemi gittikqe artan kalemlerden biri de, Yurt Savunmasr Fonu'dur (Horneland 49'Budset of the United States Covernment', Analutica[ krspectives, Fiscal Year 2005, ss. 75-l1l 133

18 D.Yaman Securitq Fund) 2002 Yurt Savunmasr Yasasr'nrn BB9. b6lumu butqe iqerisindeozel bir Yurt Savunmast Fonu olugturulmaslnr dngonir. Buna gore devlet yaprlanmaslntn her agamaslnl iqeren bir harcama cetveli olugturulmugtur. Fon igindeki harcamalar ikiye ayrrlmaktadrr: Federal ve Federal olmayan harcamalar F'ederal Harcamalar' Harcamalartn bu bolumu, Federal HUkUmet'in yurutme organtnrn yurt savunma, srna iligkin harcamalartnt igerir. Her 3 yrllrkbutqe olugturma stirecinde idare ve Brjtqe Komisyonu, tum federal birimlerin yurt savunmasr iqin gerekli harcamalarrnr tespit eder. Bu konudaki kalemlerin belirlenmesi igin Yurt Savunmasr Yasasr'nda belirtilen ofelere uygun bir gekilde her federal birim kendi gereksinimlerini idare ve BUtqe Komisyonu'na iletir I i EylUl sonrastnda yurt savunmasr giderleri, tahmin edilebilece[i uzere ciddi bir arttg gostermigtir yrlr igin on96rulen yurtiqr savunma giderleri,47.4 milyar dolardrr, yani 2004 yrlrna gore 6.1 milyar dolarlrk bir artrg (yuzde l5) ongorulmrigtur. Bu artrg, federal ydnetim duzeyindeki 32 birimin tamamrnda fark edilmektedir. En fazla artrgrn 96ruldU[u birimler ise Yurt Savunmast, Guvenlik, Saflrk Hrzmetleri, Adalet ve Enerii bolumleridir. Yurt Savunmasl Fonu'ndaki son donemde gorlilen cieeiqiklikleri belirtmek iqin, bazr federal departmanlarrn butqelerindeki harcamaiarrnrn kargrlagtrnlmasr uygun olacaktrr. Tablo 2 Ulusal Strateiinin G6rev Alanlannr Olugturan Kalemlerin Yurt Savunmasl Bi.itgesinden Aldr{r Paylar Birim 2003 te Virrirrlii6e Konan 2003're Ilave Edilen 2004'te YUrUnUge Konan 2005'te Talep Edilen istihbarat ve ihbar 125 i Srnrr ve Ulagtrrma Ci.ivenligi t iq Kargr Terorizm Kritik Altyaprlarrn ve Anahtar Varlrklarrn Korunmasr BUyUk Qaplr Tehditlere Kargr Savunma t Acil Yardrm Ve Mukabele t Di6er I r8.3 r9l Toplam 37.1t l Kaynak: The Budget of the U.5., FY 2005 Online via GPO Access[wais.access gpo govl * Federal ve Federal olmayan harcamalara iliskin yaprlan deferlendirmeler ve kullanrlan veriler igin bakrnrz; Analytical Perspectives, Budget of the United States Covernment, Fiscal Year 2005, Page 25-39, The Budget of the U.S., ry 2005 Online via CPO Access, wais access gpo gov 134

19 I I Ealtit Sonrasnda ABD: Algtlamalar, Rikolojift Yansmalar ve Yasal Diizenlemeler istihbarat ve bildirim gorev alanlarr te16r tehditlerini tespit etmeyi ve bunlarr ortadan kaldrrmayr hedefler butgesinde, bu konudaki fonlartn btiyuk bir krsmr Yurt Savunmasr Departmanr'na sevk edilmigtir (yuzde 61). Bunlar daha qok veri analizi ve kritik altyaprlarrn korunmasr igin kullanrlacaktrr BUyuk oranda pay alan di[er birimler ise, srrasryla gu oranlarr almrglardrr, Adalet Bakanlr[r (yuzde l9), FBI ve istihbarat (yuzde l5). Tablo 3 ig Kargr Teriirizm Fonu (Milyon Dolar) Departmanlar 2003'te YUrUnUge Konan 2003'te Ilave Edilen 2004'te Y UrUn Uge Konan 200 5'te Talep Edilen Yurt Savunrnasr Departma ni r t7.7 t L410.I Adalet Departmanr t r Ulagtrrma Departmanr t.0 2l.0 Hazine Departmanr Sosyal Cuvenlik Yonetim i ^nlam r. K Anrr I otd zm l Kaynak: The Budget of the U.5., FY 2005 Online via GPO Accesslwais access.gpo govl Adalet BakanlrIr ile FBI ve Yurt Savunmasl Departmanlan 2005 BUtqesr'nden ig kargr-terdrizm konusunda en fazla payr alan birimledir Bu Uqu l 9 milyar dolar ile butgenin yuzde 57'sine sahip olmuglardrr. Buna gore, iq kargr-terorizme aynlan fonda 2004 yrlrna 96re yuzde I 4'lUk bir artrg meydana gelmigtir. Kargr-TerOrizmle ilgili olarak en ciddi qalrgmayr yapan FBt, analitik kabiliyeti yukseltmek, saha qalrgmalannr kuvvetlendirmek igin 2005 yrlr butqesinde l 3 milyar dolarlrk ek bir fon da elde etmigtir Federal Ol mayan Harcamalar Federal olmayan harcamalarr olugturan ozel sektor harcamalannda I I Eylril sonrastnda bazr de[igiklikler yaganmrgtrr Oncelikle saldrrrlar sonrasrnda, ozel sektorde hem iglemlerinin guvenli[ini garanti altrna alabilmek hem de galrgmalarrnrn herhangi btr terdr tehdidi altrndayken de devamlrlrirnr saflayabilmek iqin biligim sistemlerine bir kayrg yaganmrgtrr. Bu gekilde, ciddi bir saldrrr gerqeklegtirilmig olsa da, iglemlerine normal gartlarda oldufu gibi devam edebilecek]erdir. Ancak 6zel sektorun ulusal guvenlik harcamalannr merkezi veya federal hukumetinkiler gibi kalem kalem ortaya koymak kolay deeildir. Bunun en 6nemli sebebi; ozel sektordeki firmalann buyuk bir krsmrnrn, federal ve merkezi huktimetten farklr olarak guvenlik harcamalartnr di[er harcamalarrndan ayrracak bir butge sisteminin olmaytgrdtr Bu nedenle 6zel sekt6run ulusalguvenlikle ilgili harcamalannt igerecek genel bir organize bilgi sistemi yoktur. Di[er yandan guvenlik harcamalarr firmalann butgelerinde ayrt bir kalem olarakortaya konsa da, her firmada bu aynr britge sistemiyle ortaya konulamadrir igin, verileri tek tip baglrklar halinde belirtmek de kolay olmayacaktrr. Bu sebeple bazr harcamalarrn iki defa sayrlabilmesi ihtimali vardrr Cenel olarak bakrldr[rnda, devlet birimlerinde oldufu gibi 6zel sektor departmanlarrnda da I I Eylul sonrasr guvenlik harcamalart arttg gdstermigtir. 135

20 D.Yaman 4 d. I I Egliil tunrasr Qftarilan Onemli yasalar Amerika Birlegik Devletleri terdrist saldrnlar sonrasrnda ciddi bir grivensizlik ve korku yagamaya baglamtgttr. Bu korkunun en buyuk gdstergesi saldrrrlarrn hemen ertesinde grkarrlan ve oldukqa sert duzenlemeleri iqeren yeniyasalardrr. Soz konusu yasal duzenlemelerin genig bir alana yayrlmrg olmasr ABD'nin hemen hemen her alanda hukuksal denetimi artttrarak kontrol mekanizmaslnl genigletmek ve etkinlegtirmek istemesinin bir gostergesidir. I I EylUl'Un yasalar qerqevesinde getirdiii en onemli de[igiklik yurutmenin yetkilerinin terdrle daha etkin mucadele edebilecek gekilde genigletilmesi ve kanun koruyucu la rdan yana bi rtakr m duzen lemelere gidi I mesidir. Yapr la n yasa I duzen lemeler sonrastnda tum savunma birimleri iq guvenli[in saflanmasrna vonelik faaliyetlerine htz vormiclor.l ir Qrkarrlan yasalann buyuk bir krsmr, kamu guvenliiini arttrncr 6nlemler, istihbarat edinimi ile ilgili tedbirler, acil durum planlarr, te16r kargrtr ve kargr-teror/terdr dnleme tedbirleri ile slnrr ve liman guvenliiini kapsamaktadrr Difer bir krsmr ise saldrrrda hayatrnr kaybeden insanlann anrsrnr yagatmayr ve saldln sonrasrnda bdlgede galrgmrg olan kurtarma/guvenlik griqlerini onurlandrrmayr, aynca saldrnlarda hayatlarrnr kaybedenlerin geride brraktr$r e$ ve gocuklannrn rnaddi ve manevi ihtiyaglarrnrgidermeyi amaglamaktadrr. Yasalar ll EylUl sonrasr ortaya qrkabilecek bagka terdrist faaliyetler igin de duzenlemeler getirmektedir. Bunlar olugabilecek yeni teror saldrrrlarina kargr maddi ve manevi birtakrm duzenleyici tedbirleri ele alan; Mali Anti-te16- rizm Yasast, Ter6rizm Risk Korunmasr Yasasr ve ll Eylul Kurbanlarr iqin Vergi Muafiyeti Yasasr gibi yasalardrr Afganistan'a yaprlacak operasyonla ilgili de, Afganistan'r Ozgurlegtirme Yasaslnrn yanr srra bir takrm bildirimlerde ortaya konulmugtur. Soz konusu yasalar iqerisinde ABD'nin guvenliiini saglamayt amaqlayan baglrca yasalar gu gekilde ozetlenebilir: Terdrizmi Engellemek ve Durdurmak iqin Cereken Uygun Araqlarr Saglayarak ABD'yi Birlegtirmek ve GUglendirmek Yasasr. (Patriot yasasr)"' I I Eyltll te16r saldrrrlarrnrn arkasrndan saldrnlara zemin olugturduiu gerekqesiyle gundeme gelen iki temel konu vardrr. Bunlardan birincisi, ABD'deki sivil hak ve 6zgtiriuklerin gok olmasr nedeniyle bu ozgrirluk ortamrnrn teroristlere eylemlerini hazrrlayabilmek ve uygulayabilmek iqin rahat bir ortam sundufu duguncesidir Bu nedenledir ki, t I Eylulde gerqeklegtirilen terorist saldrrrlar ABD hukumeti yetkililerinin ozgtirluklerin stntrlarrna yonelik bir takrm sorgulamalarda bulunmalanna neden olmugtur. HUkUmet guvenlik adrna 6zgurlUklerden yana bir takrm krsrtlamaiara gidilmesi gerekti[ini vurgulamrgtrr Amerikan YUksek Mahkemesi yargrglarrndan Sandra Day O'Connor, "OnUmuzdeki d6nemde Ulkemizde daha onceden hiq gdrulmemig OlgUde krsrtlamalara gahit olaca[rz. bu durum telefonlarrn gizlice dinlenmesi, gdqmenlikle ilgiliyasalarrn yeniden gozden geqirilmesine neden olabilir"''diyerek anayasada yapllacak srnrrlamalarrn ilk sinyallerinr vermigtir. 50 The Uniting and Strengthening America by Providing Appropriate Tools to Intercept and Obstruct Terrorism Act of 20Cl (USA Patriot Act), H R 2975, October 2, New Yorft 7imes, September 29,