İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ. Teori ve Uygulama

Transkript

1 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ Teori ve Uygulama I

2 Kitabı okutacak öğretim üyeleri, kitabın sunumlarını Beta Yayınevi'nden temin edebilirler. (0212) II

3 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ Teori ve Uygulama Gözden Geçirilmiş 2. Baskı Dr. Şadi Can SARUHAN Dr. Müge Leyla YILDIZ

4 Yay n No : 3049 İşletme-Ekonomi Dizisi : Bask Ocak 2014 STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya tama men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço- alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt : Beta Bas m A.fi. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) (Sertifika No ) Kapak Tasar m : Müge Leyla Yıldız - Gökhan Ayrancı Editör : Emre Şen Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax : (0-212)

5 Eşimle birlikte yetiştirdiğimiz geleceğin potansiyel insan kaynakları Oğullarım a Hayatımın en değerli kaynakları olan Dedem, Babam, Annem ve Kardeşim e V

6

7 İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ İnsan Kaynakları Yönetimi kitabının ikinci baskısında tüm bölümler gözden geçirilmiş ve iyileştirilmiştir. Tüm kitap baştan sona yazım hatalarının giderebilmesi amacıyla editör tarafından detaylı olarak okunmuş ve gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Uygulama örnekleri yeniden gözden geçirilmiş ve güncellenmiştir. İnsan kaynaklarının idari kapsamı olarak adlandırılan dördüncü bölümde, yapılan son yasa değişiklikleri bu baskıda güncellenmiştir. Kitap içerisine konularla ilgili güncel tartışma soruları ve okuma parçaları eklenerek tüm okuma parçaları yeniden düzenlenmiştir. Ayrıca sizlerden gelen talepler üzerine, kitabı derslerinde okutmak isteyen öğretim üyeleri için kitabın içinde yer alan tüm bölümlerin sunumları düzenlenerek hazır hale getirilmiş ve yeni baskıya eklenmiştir. Sunumları kullanmak isteyen öğretim üyeleri yayıneviyle temasa geçerek söz konusu CD'nin kendilerine gönderilmesini sağlayabileceklerdir. Yeni baskının tüm okuyucularımıza yararlı olmasını dileriz. Dr. Şadi Can SARUHAN Dr. Müge Leyla YILDIZ VII

8 VIII

9 BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ Yönetim alanında 1930 lu yıllarda yapılan araştırmalarla insanın verimlilik üzerinde etkili bir unsur olduğu fark edilmiştir. Günümüzde ise insanın ihtiyaçlarının, duygularının, beklentilerinin ve motivasyonunun kurumsal performans üzerinde etkili olduğunu biliyoruz. Bilgi toplumu olarak adlandırılan günümüz toplumlarında soyut kavramlar önem kazanmıştır. Marka, imaj, itibar gibi soyut değerlerein oluşumuna en fazla katkı sağlayan bilgi üretebilen ve yaratıclığını kullanabilen kaynak insandır. Bu durumda insan kaynakları yönetimi de stratejik önem kazanmıştır. Kitabın planında insan kaynakları yönetimi faaliyetlerini idari, teknik ve davranışsal kapsam olmak üzere üç boyutta incelenmiştir. Birinci bölümde kavramsal düzeyde anlam birliğini sağlamak amacıyla insan kaynakları yönetimine dair temel konular yer almaktadır. İkinci bölümde insan kaynaklarının personel yönetiminden stratejik insan kaynakları yönetimine geçiş süreçlerini de kapsayan tarihsel gelişimi incelenmiştir. Üçüncü bölümde insan kaynakları faaliyetlerini gerçekleştirmek için olmazsa olmaz özellik taşıyan iş analizi, iş gerekleri ve yetkinlikler, iş dizaynı ve iş etüdü başlıklarıyla ele alınan altyapı unsurları uygulama örnekleriyle ele alınmıştır. Dördüncü bölümde insan kaynakları yönetiminin idari kapsamına dair işçi sağlığı ve güvenliği, endüstriyel ilişkiler, kıdem tazminatı, alt işverenlik, şikayet ve disiplin yönetmeliği konuları uygulama örnekleriyle incelenmiştir. Beşinci bölüm olan teknik kapsamda insan kaynakları planlaması, işgören temini, eğitim ve geliştirme, performans yönetimi, iş değerleme, ücret yönetimi, kariyer yönetimi faaliyetleri başlıkları okuyucunun içselleştirmesini kolaylaştırabilmek amacıyla teori ve uygulama örnekleriyle birleştirilerek incelenmiştir. Son olarak altıncı bölüm insan kaynakları yönetiminin davranışsal kapsamında motivasyon, liderlik, iş tatmini, örgütsel bağlılık, zekâ, örgütsel vatandaşlık, örgütsel tükenmişlik, örgütsel sinisizim, çatışma yönetimi, stres ve değişim yönetimi konuları ele alınmıştır. Amacımız tüm kapsamlarıyla insan kaynakları yönetimi faaliyetlerini siz okuyuculara, teoride ve iş hayatında uygulanış örnekleriyle zenginleştirerek sunmaktır. Dr. Şadi Can SARUHAN Dr. Müge Leyla YILDIZ

10

11 İçindekiler BÖLÜM 1 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNE KAVRAMSAL BAKIŞ İnsanı Tanımlamanın Zorluğu 3 İnsan Kaynak mı? Kaynak Değil mi? 8 Yönetim Sanat mı? Bilim mi? 11 İnsan Kaynakları Yönetimi 20 Entelektüel Sermaye Unsuru Olarak İnsan 23 Kurumsal Performans ve İnsan Kaynakları Yönetimi 27 İnsan Kaynaklarında Cinsiyet Farklılığı 40 Örgüt Kültürü ve İnsan Kaynakları 47 Çalışma Dünyasının Değişen Trendleri 53 Farklılıkların Yönetimi ve İnsan Kaynakları 56 Uzmanlaşmanın Dayanılmaz Hafifliği 59 OKUMA PARÇASI: PROMETHEUS VE BİLGİ ATEŞİ 64 BÖLÜM 2 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ İnsan Kaynağı Kuşakları 71 İnsan Yönetiminin Tarihi 72 Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine Geçişin Temel Nedeni: Küreselleşme 77 İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 103 XI

12 İnsan Kaynakları Yönetiminden Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimine Geçişin Nedenleri 106 Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 109 Küresel İnsan Kaynakları Yönetimi 111 OKUMA PARÇASI: PERSONEL YÖNETİMİ DÖNEMİ 116 BÖLÜM 3 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN ALTYAPISI İş Analizi 122 İş Gerekleri ve Yetkinlikler 137 İş Tanımları 142 İş Etüdü 149 İş Dizaynı 156 BÖLÜM 4 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN İDARİ KAPSAMI İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği 163 Endüstriyel İlişkiler 174 Kıdem Tazminatı 210 Alt İşverenlik 213 Şikâyet ve Disiplin Yönetmeliği 222 BÖLÜM 5 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TEKNİK KAPSAMI İnsan Kaynakları Planlaması 236 İşgören Temini 257 Eğitim ve Geliştirme 294 Performans Yönetimi 313 İş Değerlemesi 347 Ücret Yönetimi 361 Kariyer Yönetimi 407 XII

13 BÖLÜM 6 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN DAVRANIŞSAL KAPSAMI Motivasyon 423 İletişim 427 Liderlik 431 İnsan Zekası, Duygusal Zeka ve Çoklu Zeka Kuramları 456 İş Tatmini 460 Örgütsel Bağlılık 462 Örgütsel Vatandaşlık 464 Psikolojik Taciz (Yıldırma) 465 Örgütsel Tükenmişlik 468 Örgütsel Sinizm 470 Stres Yönetimi 473 Çatışma Yönetimi 474 Değişim Yönetimi 477 OKUMA PARÇASI 1: İNSAN MALZEMESİ 481 OKUMA PARÇASI 2: ARA SIRA DA OLSA BİR İK YAZISI İSTER 483 YARARLANILAN KAYNAKLAR 501 KONU DİZİNİ 513 XIII

14 XIV

15 Detaylı İçerik BÖLÜM 1 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNE KAVRAMSAL BAKIŞ İnsanı Tanımlamanın Zorluğu 3 İnsan Kaynak mı? Kaynak Değil mi? 8 Yönetim Sanat mı? Bilim mi? 11 İnsan Kaynakları Yönetimi 20 Entelektüel Sermaye Unsuru Olarak İnsan 23 İnsan Sermayesi 24 Yapısal (Organizasyonel) Sermaye 24 Müşteri Sermayesi 26 Kurumsal Performans ve İnsan Kaynakları Yönetimi 27 Etkinlik, Verimlilik, İktisadilik Kavramları 28 Kalite Odaklılık 29 Yenilik ve Yaratıcı İnsan 31 İnsanın Yenilik Yaratma Süreci 32 Yenilik Türleri 33 Finansal Performans Değerleme Kriterleri 34 Dengeli Sonuç Kartı (Balanced Scorecard) 37 İnsan Kaynaklarında Cinsiyet Farklılığı 40 Biyolojik Farklılıklar 41 Fiziksel Farklılıklar 41 Psikolojik Farklılıklar 42 Beyin İle İlgili Farklılıklar 44 XV

16 Örgüt Kültürü ve İnsan Kaynakları 47 Örgüt Kültürü ve Modelleri 50 Örgüt İklimi 53 Çalışma Dünyasının Değişen Trendleri 53 Esnek Çalışma Saatleri 53 Evden Çalışma 54 Farklılıkların Yönetimi ve İnsan Kaynakları 56 Bireysel Farklılıklar 56 Örgütsel Farklılıklar 57 Küresel Farklılıkların Yönetimi 58 Uzmanlaşmanın Dayanılmaz Hafifliği 59 Takım Çalışması 59 Kendi Kendini Yöneten Takımlar 61 Beyin Fırtınası 62 Sanal Takımlar 63 Okuma Parçası: PROMETHEUS VE BİLGİ ATEŞİ 64 BÖLÜM 2 İNSAN KAYNAKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ İnsan Kaynağı Kuşakları 71 İnsan Yönetiminin Tarihi 72 Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine Geçişin Temel Nedeni: Küreselleşme 77 İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 103 İnsan Kaynakları Yönetiminden Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimine Geçişin Nedenleri 106 İşin Doğasının Farklılaşması 107 İşgücünün Farklılaşması 107 Sermaye Unsuru Olarak Bilgi İşçileri 108 Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Paradigmasının Yerleşimi 109 Küresel İnsan Kaynakları Yönetimi 111 Okuma Parçası: PERSONEL YÖNETİMİ DÖNEMİ 116 XVI

17 BÖLÜM 3 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN ALTYAPISI İş Analizi 122 Yapılma Nedenleri 123 Verimliliğe Etkisi 124 Süreci 125 Soru Örnekleri 125 Kullanılan Yöntemler 127 İş Gerekleri ve Yetkinlikler 137 Yetkinliklerin Sınıflandırılması 138 Yetkinliklerin Soyutluğu 139 Yetkinliklerin Artan Önemi 140 İş Tanımları 142 Amaçları 142 Bölümleri 143 Kullanım Alanları 143 Faydaları 143 İş Etüdü 149 Amaçları 150 Faydaları 150 Ergonomi 151 Metot Etüdü 152 İş Ölçümü 154 İş Örneklemesi 155 İş Dizaynı 156 İş Basitleştirme 157 İş Genişletme 157 İş Zenginleştirme 157 İş Rotasyonu 159 UYGULAMA ÖRNEKLERİ: İş analizi formu, Doldurulmuş iş analizi formu, İş gerekleri formu, İş tanımı formu, Genel müdür iş tanımı, Enerji üretim müdürü iş tanımı BÖLÜM 4 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN İDARİ KAPSAMI İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği 163 İşçi Sağlığı 163 İşçi Güvenliği 164 XVII

18 Kurulu 164 Kurumsal Performansa Etkileri 166 Ulusal Ekonomiye Etkileri 168 Ülkemizdeki Geçmişi ve Geleceği 168 Kapsamında İşyerlerinde İşin Durdurulması 171 Endüstriyel İlişkiler 174 Tarafların Örgütlenmesi 175 Temel İlkeleri 175 Tarihsel Süreç İçindeki Gelişimi 177 Kurumsal Sosyal Sorumluluk ile İlişkisi 178 Toplu Pazarlık ve Toplu Sözleşme 180 Toplu İş Uyuşmazlıkları: Grev ve Lokavt 205 Uzlaştırma, Arabuluculuk ve Hakem Uygulamaları 206 Kıdem Tazminatı 210 İşsizlik Sigortası ve İş Güvencesiyle İlişkisi 211 Sistem Değişikliği Önerileri 212 Alt İşverenlik 213 Tanımı 213 Yönetmeliğinin Gelişimi 214 Uygulamasıyla İlgili Sorunlar 217 Şikayet ve Disiplin Yönetmeliği 222 Şikayet Sürecinin Aşamaları 222 Şikayet Süreci Maliyetleri 224 Şikayet Yönetiminde İnsan Kaynakları Yönetmeliğinin Önemi 225 Disiplin ve Disiplin Soruşturması 226 Disiplin Soruşturmasının Felsefesi 228 Disiplin Cezaları ve Cezalandırılacak Davranışlar 229 UYGULAMA ÖRNEKLERİ: İş sağlığı ve iş güvenliği toplantı karar tutanağı, Genel iş kuralları, Toplu iş sözleşmesi, Toplu pazarlık sonucu elde edilen haklar ile toplu sözleşmenin bağıtlanması, Alt işverenlik yönetmeliği, Çalışanlar için iş ortamında yasak davranışlar BÖLÜM 5 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TEKNİK KAPSAMI İnsan Kaynakları Planlaması 236 İK Planlama Süreci 239 XVIII

19 İK Bilgi Sistemi 239 İK Planlama Analiz Yöntemleri 240 İK Envanteri 240 Genel İşgücü Envanteri 240 İşgücü Beceri Envanteri 242 İşgören Devir Hızı 244 İşgören Devamsızlık Oranı 245 İK Talebinin Belirlenmesi 247 İK Talep Öngörme Yöntemleri 247 Öngörülmüş İşletme Verileri 247 Korelasyon Analizi 248 Basit ve Çoklu Regresyon Analizleri 248 Trend Ekstrapolasyonu Yöntemi 249 Basit Hareketli Ortalama Tahmin Yöntemi 250 Ağırlıklı Hareketli Ortalama Tahmin Yöntemi 250 Delfi Yöntemi 253 Simülasyon 255 İK Arzının Belirlenmesi 256 İşgören Temini 257 Aday Bilgi Havuzu Oluşturma 257 İç Kaynaklar 257 Dış Kaynaklar 260 Aday Bilgi Havuzu Oluşturmada Duyurular 261 Aday Seçim Süreci 268 Aday Seçim Sürecinde Kullanılan Testler ve Belgeler 280 İşe Alma Görüşmesi 283 İş Görüşmesi Hataları 286 İş Teklifi 287 İşe Yerleştirme 287 Oryantasyon 287 Eğitim ve Geliştirme 294 Sürekli Eğitim 294 İlkeleri 298 İnsan Kaynakları Eğitimi 298 Süreci 299 Yöntemleri 305 İş Başı Eğitim Yöntemleri 305 İş Dışı Eğitim Yöntemleri 307 XIX

20 Öğrenen Örgüt Olabilmek 310 Performans Yönetimi 313 Performans Farklılık Nedenleri 313 Bireysel Farklılıklar 313 Örgütsel Farklılıklar 314 Performans Yönetimi 314 Performans Değerleme 315 Performans Değerlemenin Gelişimi 316 Performans Değerleme Yöntemleri 318 Klasik PD Yöntemleri 318 Sıralama Yöntemi 318 İkili Karşılaştırma Yöntemi 319 Dereceleme Ölçeği Yöntemi 319 Zorunlu Dağılım Yöntemi 320 Zorunlu Seçim Yöntemi 321 Kritik Olay Yöntemi 321 Alan İncelemesi Yöntemi 321 Kontrol Listeleri Yöntemi 321 Modern PD Yöntemleri 322 Hedeflere Göre Değerlendirme 322 Değerleme Merkezi Derece Geri Bildirimle Performans Değerleme 325 Karma Performans Değerleme 334 Performans Değerleme Süreci 334 Performans Değerlemede Geçerlilik ve Güvenilirlik 335 Değerleme Hataları ve Önleme Yöntemleri 336 İş Değerlemesi 347 Amaçları 348 İlkeleri 349 Hazırlık Süreci 350 Etkenleri 350 Yöntemleri 351 Sayısal Olmayan Yöntemler 352 Sıralama Yöntemi 352 Sınıflama Yöntemi 352 Sayısal Yöntemler 353 Faktör Karşılaştırma Yöntemi 353 Puan Yöntemi 354 XX

21 Ücret Yönetimi 361 Brüt ve Net Ücret 362 Asgari Ücret 363 Ücret Geliri 364 Ücret Yapısı 364 İşletmede Ücret Yapısının Oluşturulması 365 Ücretleme İlkeleri 366 Ücret Yönetimi 367 Ekonomi Bilimi Açısından Ücret Kuramları 369 Klasik Ücret Kuramları 369 Marksist Ücret Kuramı 370 Çağdaş Ücret Kuramları 370 Yönetim Biliminin Tarihsel Süreç İçindeki Gelişimi Doğrultusunda Ücret Paradigmaları 371 Ücret Politikası 372 Piyasa Ücret Araştırması 375 Ücret Eğrisinin Çizilmesi 377 Ücret Sistemleri 379 Zaman Birimini Temel Alan Ücret Sistemleri 380 Özendirici Ücret Sistemleri 382 Kariyer Yönetimi 407 Kariyer Planlama 408 Kariyer Geliştirme 409 Kariyer Gelişim Aşamaları 410 Kariyer Yönetimi 411 Kariyer Arzı Koşulları 411 UYGULAMA ÖRNEKLERİ: Deneme süresi değerlendirme formu, Özgeçmiş, Başvuru formları, Aday görüşme değerlendirme formu, Referans, Resmi bonservis, Hizmet sözleşmesi örnekleri (Belirli süreli ve süresiz), Taahhütname, Eğitim başarısı değerlendirme formu, 360 derece geri bildirimle performans değerleme sistemi, Performans değerlemenin ücrete yansıtılması, Performans değerleme sistemi, Doldurulmuş iş değerlemesi formu, Ücret yönetim prosedürü, Kariyer yönetimi sistemi BÖLÜM 6 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN DAVRANIŞSAL KAPSAMI Motivasyon 423 İletişim 427 XXI

22 Liderlik 431 İnsan Zekası, Duygusal Zeka ve Çoklu Zeka Kuramları 456 İş Tatmini 460 Örgütsel Bağlılık 462 Örgütsel Vatandaşlık 464 Psikolojik Taciz (Yıldırma) 465 Örgütsel Tükenmişlik 468 Örgütsel Sinizm 470 Stres Yönetimi 473 Çatışma Yönetimi 474 Değişim Yönetimi 477 Okuma Parçası 1: İNSAN MALZEMESİ 481 Okuma Parçası 2: ARA SIRA DA OLSA BİR İK YAZISI İSTER 483 YARARLANILAN KAYNAKLAR 501 KONU DİZİNİ 513 XXII