Türk Alaca Atlarının Vücut Ölçülerinin Farklı Yaşlarda İncelenmesi

Transkript

1 Gazosmanpaşa Ünverstes Zraat Fakültes Dergs Journal of Agrcultural Faculty of Gazosmanpasa Unversty Araştırma Makales/Reseach Artcle JAFAG ISSN: E-ISSN: (2015) 32 (1), Türk Alaca Atlarının Vücut Ölçülernn Farklı Yaşlarda İncelenmes Şenol ÇELİK 1* Füsun ÇOŞKUN 2 Orhan YILMAZ 3 1 Bngöl Ünverstes, Zraat Fakültes, Zootekn Bölümü, Bngöl 2 Ah Evran Ünverstes, Zraat Fakültes, Zootekn Bölümü, Kırşehr 3 Çanakkale Onsekz Mart Ünverstes, Zraat Fakültes, Zootekn Bölümü, Çanakkale *:e-mal:senolcelk@bngol.edu.tr Alındığı tarh (Receved): Kabul tarh (Accepted): Onlne baskı tarh (Prnted Onlne): Yazılı baskı tarh (Prnted): Özet: Bu çalışmada, Türk Alaca atlarında yaş faktörünün çeştl vücut ölçülerne olan etks çok değşkenl statstk analz yöntemlernden MANOVA test le araştırılmıştır. Atlar 1-2 yaş, 2-3 yaş, 4-5 yaş ve 5 yaşından büyük olmak üzere yaş gruplarına ayrılmıştır. Atlarda ncelenen vücut ölçüler cdago yükseklğ, sağrı yükseklğ, vücut uzunluğu, göğüs çevres, göğüs dernlğ, göğüs genşlğ, kuyruk uzunluğu, ön nck çevres ve baş uzunluğudur. Yaşlara göre atlardak vücut ölçüler arasındak farklılıkları en fazla sırasıyla cdago yükseklğ (R 2 =0.68), sağrı yükseklğ (R 2 =0.66) ve göğüs dernlğ (R 2 =0.64) belrlenmştr. Yaşlara göre vücut ölçüler arasındak farklılık statstk olarak öneml bulunmuştur. Cdago yükseklğ, sağrı yükseklğ, vücut uzunluğu, göğüs çevres, göğüs dernlğ, göğüs genşlğ, kuyruk uzunluğu ve baş uzunluğuna göre; 1-2 yaşlı atlar le 2-3 yaş, 4-5 yaş ve 5 yaşından büyük atlar arasındak fark önemldr (P<0.01). Ön nck çevres açısından 1-2 yaşlı atlar le 2-3 yaş, 4-5 yaş ve 5 yaşından büyük atlar arasındak fark önemldr (P<0.01). 2-3 yaş arası atlarla 5 yaşından büyük atlar arasındak fark ön nck çevresnde öneml bulunmuştur (P<0.05). Sonuç olarak, 4-5 yaşlı atların en yüksek göğüs dernlğne sahp olduğu, dğer ölçülern se 5 yaşından büyük atlarda en yüksek değerde olduğu tespt edlmştr. Anahtar Kelmeler: Türk Alaca atı, vücut ölçüsü, yaş, MANOVA yöntem. A Study of Body Measurements of Turksh Spotted Horses n Dfferent Ages In ths study, the age factor of Turksh Spotted horses, the effects on varous body measurements were nvestgated by usng MANOVA test from multvarate statstcal methods. The horses were dvded nto four age groups as 1-2 years, 2-3 years, 4-5 years and 5 years of age. Body measurements examned n horses were heght at wthers, heght at rump, body length, heart grth crcumference, chest depth, chest wdth, tal length, cannon crcumference and head length. Heght at wthers, (R 2 = 0.68), heght at rump heght (R 2 = 0.66) and chest depth (R 2 = 0.64) were the most determned respectvely dfferences between body sze of the horses accordng to the age. Dfferences between the body measurements accordng to ages are found as statstcally sgnfcant. Dfferences among horses 1-2 years wth 2-3 years, 4-5 years and 5 years of age were sgnfcant (P <0.01) accordng to heght at wthers, heght at rump, body length, heart grth crcumference, chest depth, chest wdth, tal length and head length. Dfferences between the horses 1-2 years wth 2-3 years, 4-5 yearsand 5 years of age were sgnfcant n terms of cannon crcumference (P <0.01). Dfference at cannon crcumference between 2-3 years old horses wth horses older than 5 years was sgnfcant (P <0.05). Consequently, whle 4-5 years old horses had the hghest chest depth, older than 5 years, n horses older than 5 years of other dmensons had been found to n the maxmum value. Key Words: Turksh Spotted horse, body measurement, age, MANOVA method 10

2 1. Grş At, Atgller famlyasına dahl tek tırnaklı memel br hayvandır. Çoğu blm adamı, Türklern ana vatanı olan Orta Asya steplernn, evcl atın orjn merkez olduğu konusunda hemfkrdr (Düzgüneş 1946, Yarkın 1962). Orta Asya da atlar bnyıllar boyunca, göçebe sürü sahplerne besn kaynağı sağlamanın yanı sıra savaşta, ulaşımda ve tarımsal faalyetlerde kullanılmışlardır (Wlson 1999) ler ve 1960 larda yerlern hemen hemen tamamen traktörlern almasıyla, Avrupa da, br dereceye kadar da Türkye de atlar, nsan yaşamı çndek önemlern kaybetmşlerdr (Herold ve Hess 2001). Tarh boyunca, atların renkler ve güzellkler nsanoğlunu etklemştr. Son zamanlarda, atlar, kullanım amaçlarından daha çok estetk özellkler esas alınarak değerlendrlmektedrler. Çoğu nsan, kendsn cezbeden renktek atları duygusal olarak terch etme eğlmndedr (Anonm 2011). Atlar genş br yelpazede vücut reng ve ayırıcı şaretler serglerler. Genellkle atlar, değerler, ırkları ve cnsyetlernden zyade vücut renkler le tanımlanırlar (Emroğlu ve Yüksel 2009). Temel Türk at ırkları, Yerl Anadolu, Ayvacık Mdlls, Cank, Çukurova, Doğu Anadolu, Hns Kolu Kısası, Karacabey, Malakan, Rahvan, Rumel (Trakya), Türk Arap ve Uzunyayla atlarıdır (Batu 1962, Sönmez 1975, Arpacık 1996, Emroğlu ve Yüksel 2009, Güleç 2005, Kırmızıbayrak 2004, Bayram ve ark. 2005). Türkye de Ardahan Göle, Kars Arpaçay ve Susuz lçelernde yoğunlaşmış br grup alaca at bulunmaktadır. Alaca atların ayrı br ırk mı, yoksa sadece br renk varyetes m oldukları tartışmalıdır (Yılmaz ve Ertuğrul 2011). Anadolu Yerl atı, Türkye at popülasyonu çnde en fazla sayıya sahp olan ırk olarak kabul edlmektedr (Düzgüneş 1946, Batu 1962, Yarkın 1962, Hendrcks 1995). Ayvacık Mdlls Çanakkale nn Ayvacık İlçes ve çevresnde yetştrlmektedr. Küçük yapılı ve dayanıklı br attır. (Batu 1962, Yarkın 1962, Hendrcks 1995, Emroğlu ve Yüksel 2009). Cank atı, Orta Karadenz de Cank Dağları yöresnde yaşamaktadır. Donları genellkle doru ve tonlarıdır. Dağlık arazde rahat yürüyüşlü, rahvana yürüyüşe alışık, snrl mzaçlı ve dare edlmes braz zor br attır (Batu 1962, Yarkın 1962, Emroğlu ve Yüksel 2009, Sönmez 1975, Hendrcks 1995). Çamardı Kulası, Nğde nn Çamardı İlçes köylernde genellkle yılkı halnde yaşarlar. Özellkle kış mevsmnde ağaç kabuklarını dah yemek zorunda kaldıklarından, çene ve dş yapıları sağlamdır. Çok süratl hayvanlardır. Çamardı Kulası nda sek ve nşaneler çok nadr görülür (Güleç 2007). Çukurova Atı üzernde Uzunyayla Atının etks olduğu tahmn edlmektedr. Ancak Uzunyayla atlarının başları daha kaba, profller dış bükeydr (koçbaşlılık) ve bu özellk neden le Çukurova atlarından ayrılırlar. Çukurova Atı, Anadolu Yerl Atına göre daha yüksek boylu, vücut hatları daha uzunca yapılıdır. (Yarkın 1962, Hendrcks 1995). Doğu Anadolu atı, Doğu Anadolu nun dağlık bölgelernde yetştrlr. Günümüzde çok az kaldığı tahmn edlmektedr. Bu atın, Arap ve İran atlarının melezlenmes yolu le meydana geldğ tahmn edlmektedr (Aral, 1974). Hınısın Kolu Kısası atı, göğüs çok dern olduğu çn, yandan bakıldığında ön bacaklar kısa olarak görülür. Bu yüzden bu sm almıştır. Çok çevk ve hızlı br attır (Batu 1962, Hendrcks 1995, Emroğlu ve Yüksel 2009, Güleç 2002). Karacabey atı, tam br bnek, koşum ve tarım atıdır ve Türkye nn değşk yerlerne dağılmıştır. Yerl Anadolu Atı le Arap Atının melezlenmes sonucu Karacabey de üretlmş br at ırkıdır. Çevre şartlarına uyum kablyet oldukça ydr. Hastalıklara karşı dayanıklıdır (Batu 1962, Aral 1974, Sönmez 1975, Özkoca 1995). Uzunyayla Atının kökennn, 93 Harb sonrasında Osmanlı topraklarına göç eden Kafkasya kökenl Çerkezler dolayısı le Kafkasya olduğu blnmektedr (Yarkın 1962, Aral 1974, Sönmez 1975, Hendrcks 1995, Emroğlu ve Yüksel 2009, Güleç 1998). Türkye de atlar üzerne oldukça az çalışma yapılmış olmasına rağmen, az da olsa alaca atlarla lgl çalışmalar mevcuttur (Yılmaz ve Ertuğrul 2011). Mevcut yayınlarda, cdago yükseklğ, sağrı yükseklğ, vücut uzunluğu, göğüs çevres, göğüs dernlğ, göğüs genşlğ, sağrı genşlğ, bacak uzunluğu, nck çevres, baş uzunluğu ve kulak uzunluğu ölçümler tespt edlmştr. Atlarda, vücut ölçüler önemldr. Sürat stenen atlarda cdagonun uzun, yüksek ve kaslarının y teşekkül etmş olması gerekr. Atlarda Eyer yer cdagonun şeklne bağlıdır. Dolayısıyla bnek atlarında cdagonun yapısı önem taşır (Akçapınar ve Özbeyaz 1999, Doğan ve ark. 2002). Göğüs çevre ölçüsü, alt solunum sstemnn gelşmn yansıtan y br krterdr. Akcğer ve kalbn gelşme dereces, göğüs boşluğunun büyüklüğü le lşkl olduğu çn göğüsün gelşme dereces önemldr. (Akçapınar ve Özbeyaz 1999, Doğan ve ark. 2002). Sağrının uzun olması üzerndek 11

3 kasların uzun olmasını ve hayvanın daha hızlı koşmasını sağlar (Özbeyaz ve Akçapınar 2003). Doğan ve ark. (2002) ın çalışmalarında, Çfteler Tarım İşletmesnde yetştrlen safkan Arap taylarda cdago yükseklğ, göğüs çevres ve nck çevres ölçülern belrlemek ve bu ölçü değerler le yaş ve cnsyet gb özellkler arası lşkler araştırılmıştır. Cdago yükseklğ 2 yaşından küçük erkeklerde cm, dşlerde cm, göğüs çevres erkeklerde cm, dşlerde cm, ön nck çevres erkeklerde cm, dşlerde cm bulunmuştur. Bayram ve ark. (2005), Van yöresnde yetştrlen atların don ve nşane dağılımları le vücut ölçüler gb morfolojk tp özellklern araştırmışlardır. Cdago yükseklğ 137 cm, sağrı yükseklğ 136 cm, vücut uzunluğu 130 cm, göğüs çevres 165 cm, göğüs dernlğ 56 cm, göğüs genşlğ 46 cm, ön nck çevres 17.4 cm bulunmuştur. Taşkın ve Koçak (2010) ın çalışmalarında, Türk yerl atlarına at bazı vücut ölçüler blgler mevcuttur (Arıtürk 1956, Batu 1962). Kaygısız ve ark. (2011) nın çalışmalarında, Sultansuyu Tarım İşletmesnde yetştrlen Türk Arap Atlarının vücut ölçülerne at cdago yükseklğ, göğüs çevres, İnck çevres ve beden uzunluğu ölçüler tespt edlmş, hayvanlar cnsyet gruplarına ayrılarak karşılaştırılmış ve genetk parametre tahmnler yapılmıştır. Cdago yükseklğ 4 yaşlı erkek atlarda cm, dşlerde cm, göğüs çevres erkeklerde cm, dşlerde cm, ön nck çevres erkeklerde cm, dşlerde cm bulunmuştur. Yıldırım ve Yıldız (2013), Erzurum l crt kulüplernde bulunan erkek Arap atlarının vücut ölçülern belrlemşlerdr. Cdago yükseklğ cm, sağrı yükseklğ cm, vücut uzunluğu cm, göğüs çevres cm, göğüs dernlğ cm, göğüs genşlğ cm, ön nck çevres cm, baş uzunluğu cm bulunmuştur. Bu çalışmada değşk yaşlardak Türk Alaca atlarının çeştl vücut ölçülernn çok değşkenl varyans analz (MANOVA) yöntem le ncelenmes ve yaşın faktörünün vücut ölçüler üzerndek etksnn araştırılması amaçlanmıştır. Bu da hang yaşlarda hang vücut ölçüler arasındak farklılığın belrlenmes ve seleksyon çalışması açısından önemldr. 2. Materyal ve Yöntem 2.1. Materyal Bu çalışmanın materyaln, tümü halk elnde yetştrlen Ardahan ın Göle lçesnde 39, Kars ın Arpaçay lçesnde 15 ve Susuz lçesnde 11 at olmak üzere toplam 65 at meydana getrmştr. Atların 12 s 1-2 yaşlı, 16 sı 2-3 yaşlı, 23 ü 4-5 yaşlı ve 14 ü se 5 yaşından büyük atlardır. Çalışma materyal atlardan bu verler Ekm ve Kasım 2010 tarhlernde gerçekleştrlen çalışma sırasında toplanmıştır. Vücut ölçümlernn alınmasında ölçü bastonu, ölçü şerd ve ölçü pergel kullanılarak (Arpacık, 1994) aşağıdak gb belrlenmştr. Cdago yükseklğ: Cdagonun en yüksek noktası le (yan, Thorax vertabralarının proc. Spnals lernn en üst noktası) yer arasındak uzaklıktır. Sağrı yükseklğ: Sacrum (kuyruk sokumu) un en yüksek noktası le yer arası uzaklıktır. Göğüs çevres: Scapula (kürek kemğ) ların hemen arkasından, beden eksenne dkey olarak alınan çevre ölçüsüdür. Göğüs dernlğ: Cdagonun en yüksek noktası le sternum un arasındak dkey ara. Göğüs genşlğ: Scapula (kürek kemğ) ların hemen gersndek mesafe. Baş uzunluğu: Crsta Occptals (kafanın arka kısmı) ten os ncsvum a kadar olan aradır. Ön nck çevres: Artculato carp le Artculato metacarpo (metakarp) phalangeus (phalangeae) arasındak uzaklığın tam orta yerne rastlayan çevre ölçüsüdür. Beden uzunluğu: Caput humer (omuz) den Tuber sch (skyum) ye kadar olan uzaklıktır Metot Çok Değşkenl Varyans Analznde br Y rasgele vektörü, k düzeyl gruplar çn Y : N( m, S ), = 1,2,..., k normal dağılıma sahptr (Tatlıdl 2002). k adet popülasyonun ortalama vektörünün karşılaştırılmasına at MANOVA model, Y = m+ a + e jk j jk şeklndedr (Johnson ve Wchern 2002). Burada; Y jk k. gözlem değer, :. popülasyonda j. değşkene at a j :. popülasyondak j. değşkenn etks, :. popülasyondak j. değşkenn k. gözlemndek yapılan hatadır. 12

4 ÇELİK ve ark.,/ JAFAG (2015) 32 (2), lar brbrnden bağımsız, ortalamaları sıfır kovaryans matrs olan normal dağılıma sahptr (Jeremy 1974). vektörü, x x Gruptak ver sayısı, kovaryans vektörü k W ( n 1) S 1 olmak üzere BW 1 :. gruba lşkn ortalama :Genel ortalama vektörü, k S 1 matrsnn özdeğerler n :. :. Grubun varyans B n ( x x)( x x) Roy un en büyük kök test statstğ büyük değer, Lawley-Hotellng trace test Wlks' Lambda statstğ Plla's Trace statstğ s 1 s ler olup, 1 lern en 1/(1 ) s T /(1 ) 1 olarak hesaplanır (Lehmann 1997). Burada s özdeğer sayısıdır. Çok değşkenl varyans analz (MANOVA) nn uygulanablmes çn gerekl olan varyans-kovaryans matrslernn homojenlğ Box s M test le tespt edlr. Katılımcı sayısının fazla olduğu araştırmalarda Box s M test daha kolay anlamlı çıkabldğnden (Tabachnck ve Fdell 2007) bu testn anlamlılık ölçütünün 0.025, 0.01 (Mertler ve Vannatta 2010) veya (Pallant 2005) olarak alınması önerlmektedr. Box s M statstğ şeklndedr, S ortak kovaryans matrs, S se her br grubun kovaryans matrsdr (Özdamar, 2013). Çoklu karşılaştırma çn Bonferon yaklaşımıyla lgl eşanlı güven aralıkları oluşturulur (Evertt 2001, Hsu 1996). 3. Bulgular ve Tartışma MANOVA nın uygulanablmes çn yapılması gereken en öneml varsayımlardan varyans kovaryans matrslernn homojenlğ Box s M test le tespt edlmştr. Bu araştırmada Box s M test çn anlamlılık ölçütü 0.01 olarak alınmıştır. Araştırmada, cdago yükseklğ, sağrı yükseklğ, vücut uzunluğu, göğüs çevres, göğüs dernlğ, göğüs genşlğ, kuyruk uzunluğu, ön nck çevres ve baş uzunluğu değşkenlernden oluşan bağımlı değşkenler çn hesaplanan Box s M testne lşkn anlamlılık değer, Box s M=232.50, p>0.01 olduğundan grup kovaryans matrslernn homojen olduğuna karar verlmştr. Böylece çalışma çn MANOVA testnn uygulanablr olduğu belrlenmştr. Çzelge 1 de tanıtıcı statstkler verlmştr. Bu blglere göre en yüksek cdago yükseklğ cm le 5 yaşından büyük atlarda, en düşük cdago yükseklğ cm le 1-2 yaşlı atlardadır. Doğan ve Akcan (2002), Kaygısız ve ark. (2011) nın bulduğu değerlerden düşük bulunmuştur ancak Bayram ve ark. (2005) nın değerlerne benzer çıkmıştır. Sağrı yükseklğ en yüksek olarak cm le 5 yaşından büyük atlarda, en düşük se cm le 1-2 yaşlı atlardadır. Bayram ve ark. (2005) nın elde ettğ değere yakın olurken, Yıldırım ve Yıldız (2013) ın bulduğu değerden düşük çıkmıştır. Vücut uzunluğu 5 yaşından büyük atlarda cm le en uzun, 2 yaşından küçük atlarda cm le en kısa olarak saptanmıştır. Bayram ve ark. (2005) nın elde ettğ değerden yüksek bulunurken, Yıldırım ve Yıldız (2013) ın bulduğu değere benzer çıkmıştır. Göğüs çevres 5 yaşından büyük atlarda cm le en fazla, 1-2 yaşlı atlarda cm le en az olarak tespt edlmştr. Doğan ve Akcan (2002), Bayram ve ark. (2005) ve Yıldırım ve Yıldız (2013) ın buldukları değere benzer ken, Kaygısız ve ark. (2011) nın elde ettkler değerden düşük bulunmuştur. Göğüs dernlğ 4-5 yaşlı atlarda en fazla olarak cm, 2 yaşından küçük atlarda en az olarak 52 cm saptanmıştır. Bayram ve ark. (2005) nın bulduğu değerle benzerlk gösterrken, Yıldırım ve Yıldız (2013) un elde ettğ değerden farklı bulunmuştur. Göğüs genşlğ, kuyruk 13

5 uzunluğu, ön nck çevres ve baş uzunlukları en yüksek değerler olarak 5 yaşından büyük atlarda sırasıyla 40.93, , ve 56.36; en küçük değerler se 1-2 yaşlı atlarda olup, sırasıyla 35.58, 62.33, ve olarak belrlenmştr. Göğüs genşlğ değer Bayram ve ark. (2005) nın bulduğu değerden farklı ken, Yıldırım ve Yıldız (2013) un elde etğ sonuçla paralellk göstermektedr. Ön nck çevres, Doğan ve Akcan (2002), Bayram ve ark. (2005), Kaygısız ve ark. (2011), Yıldırım ve Yıldız (2013) ın bulduğu değerlere benzerlk göstermektedr. Baş uzunluğu se Yıldırım ve Yıldız (2013) ın bulduğu sonuca çok yakın değerdedr. Çzelge 1 de cdago yükseklğ, sağrı yükseklğ, vücut uzunluğu, göğüs çevres, göğüs dernlğ, göğüs genşlğ, kuyruk uzunluğu, ön nck çevres ve baş uzunluğu değerler çn varyanslar homojendr. Çzelge 1. Tanıtıcı statstkler ve varyansların homojenlğ test sonuçları Table 1. Descrptve statstcs and the homogenety of varance test results VÖ (cm) 1-2 yaş 2-3 yaş 4-5 yaş >5 X s x X s x X s x X s x Genel X s x CY SY VU GÇ GD GG KU ÖİÇ BU X : Ortalama, s x : Standart hata F p VÖ: Vücut ölçüsü, CY: Cdago yükseklğ, SY: Sağrı yükseklğ, VU: Vücut uzunluğu, GÇ: Göğüs çevres, GD: Göğüs dernlğ, GG: Göğüs genşlğ, KU: Kuyruk uzunluğu, ÖİÇ: Ön nck çevres, BU: Baş uzunluğu, >5: 5 yaşından büyük P: Anlamlılık Çzelge 2 de görüldüğü gb, atların vücut ölçüler değerler üzernden MANOVA sonuçları, atların cdago yükseklğ, sağrı yükseklğ, vücut uzunluğu, göğüs çevres, göğüs dernlğ, göğüs genşlğ, kuyruk uzunluğu, ön nck çevres ve baş uzunluğu değerlernn yaşlara göre farklılaştığı ortaya çıkmıştır. Wlk s λ=0.18; F (27,155) =4.64; p<0.01 olduğundan yaş grupları ortalama vektörler öneml derecede farklıdır. MANOVA sonucunda tespt edlen anlamlı farklılığın, hang bağımlı değşkenlerden kaynaklandığı tespt etmek çn Bonferronn çoklu karşılaştırma testne tab tutulmuş ve analz sonucunda elde edlen bulgular Çzelge 3 te sunulmuştur. Çzelge 2. Çok değşkenl testler Table 2. Multvarate tests Etk Değer F p Eta kare (η 2) Plla's Trace Wlks' Lambda Hotellng'sTrace Roy's Largest Root

6 Çzelge 3. Bonferron çoklu karşılaştırma test Table 3. Bonferron's multple comparson test ÇELİK ve ark./ JAFAG (2015) 32 (1), Y1-Y2 Y1-Y3 Y1-Y4 Y2-Y3 Y2-Y4 Y3-Y4 CY ** ** ** SY ** ** ** VU ** ** ** GÇ ** ** ** GD ** ** ** GG ** ** 5.35 ** KU ** ** ** ÖİÇ ** ** ** * BU ** * ** Y1: 1-2 yaş, Y2: 2-3 yaş, Y3: 4-5 yaş, Y4: 5 yaşından büyük. *(P<0.05), **(P<0.01) Ayrıca bağımsız değşkenn bağımlı değşken üzernde ne derece etkl olduğunu gösteren etk büyüklüğü (eta kare) değerler de ncelenmştr. η 2 (Eta kare) değer olarak hesaplanmıştır. Etk büyüklüğü aldığı değere göre η 2 çn düşük düzeyde etk, η 2 çn orta düzeyde etk ve η 2 çn büyük düzeyde etk olarak yorumlanmaktadır (Cohen 1988, Pallant 2005, Ells 2010). Buna göre atların çeştl yaş düzeylernn vücut ölçüler üzerndek anlamlı etksnn büyük olduğu söylenleblr. Cdago yükseklğ, sağrı yükseklğ, vücut uzunluğu göğüs çevres, göğüs dernlğ, göğüs genşlğ, kuyruk uzunluğu ve baş uzunluğuna göre; 1-2 yaşlı atlar le 2-3 yaş, 4-5 yaş ve 5 yaşından büyük atlar arasındak fark statstksel olarak önemldr (P<0.01). Ön nck çevres Çzelge 4. ANOVA test sonuçları Table 4. Tests of ANOVA results Varyasyon kaynağı bakımından 1-2 yaşlı atlar le 2-3 yaş, 4-5 yaş ve 5 yaşından büyük atlar (P<0.01) ve 2-3 yaş arası atlarla 5 yaşından büyük atlar arasındak fark statstksel olarak önemldr (P<0.05). R 2 değerler karşılaştırıldığında cdago yükseklğnn R 2 değer 0.68, sağrı yükseklğnn 0.66, vücut uzunluğunun 0.62, göğüs çevresnn 0.62, göğüs dernlğnn 0.64, göğüs genşlğnn 0.30, kuyruk uzunluğunun 0.62, ön nck çevresnn 0.57 ve baş uzunluğunun se 0.41 dr. değerlerne bakıldığında farklılık en çok cdago yükseklğnden kaynaklanmaktadır. İknc en çok farklılık se sağrı yükseklğnden kaynaklanmaktadır. En az farklılık se, en düşük R 2 = 0.30 değerne sahp olan göğüs genşlğnden kaynaklanır (Çzelge 4). R 2 Bağımlı değşken Kareler toplamı sd Kareler ortalaması F p R 2 Yaş CY SY VU GÇ GD GG KU ÖİÇ BU CY: Cdago yükseklğ, SY: Sağrı yükseklğ, VU: Vücut uzunluğu, GÇ: Göğüs çevres, GD: Göğüs dernlğ, GG: Göğüs genşlğ, KU: Kuyruk uzunluğu, ÖİÇ: Ön nck çevres, BU: Baş uzunluğu, p: Anlamlılık değer, sd: Serbestlk dereces 4. Sonuç Sonuç olarak, yaşlara göre atlardak vücut ölçüler arasındak farklılık en çok cdago yükseklğnden kaynaklanmaktadır (R 2 =0.68). Vücut ölçüler arasındak farklılık yaşlara göre statstksel olarak öneml bulunmuştur. Göğüs 15

7 dernlğ 4-5 yaşlı atlarda en büyük ken, dğer ölçülerde en büyük değer 5 yaşından büyük atlarda tespt edlmştr. Cdago yükseklğ, sağrı yükseklğ, vücut uzunluğu, göğüs çevres, göğüs dernlğ, göğüs genşlğ, kuyruk uzunluğu ve baş uzunluğu farklılığı yaş büyüdükçe daha belrgn olmaktadır. Türk alaca atlarının yaşlarının lerlemesyle, beden ölçülernn de büyüdüğü görülmüştür. Kaynaklar Akçapınar H, Özbeyaz C (1999). Hayvan Yetştrclğ Temel Blgler. Karyer Matbaacılık Ltd. Şt., Anonm (2011). Coat Colour of Horse. (Accessed to web: ). Aral N (1974). Türkye de Yetştrlen Hayvan Türler, Yetştrclk Tarh ve Teknolojs ( ), Türkye Jokey Kulübü Yayınları. Arıtürk E (1956) Türkye Atçılığının Bugünkü Durumu, Meseleler ve Yerl Atlarımızın Morfolojk Vasıfları Üstüne Araştırmalar. Yen Desen Matbaası, Arpacık R (1994). At Yetştrclğ. Şahn Matbaası, Arpacık R (1996). At Yetştrclğ. Şahn Matbaası, Batu S (1962). Türk Atları ve At Yetştrme Blgs. A. Ü. Veterner Fakültes Yayınları:13. Bayram D, Öztürk Y ve Küçük M (2005). Van yöresnde yetştrlen atlarda fenotpk özellkler. Yüzüncü Yıl Ünverstes Veterner Fakültes Dergs, 16 (1): Cohen J (1988). Statstcal Power Analyss for the Behavoral Scences. New Jersey: Lawrence Erlbaum Assocates, Publshers. Doğan İ, Akcan A ve Koç M (2002). Safkan erkek ve dş arap taylarında öneml beden ölçülernn ncelenmes. Türk Veterner ve Hayvancılık Dergs, 26, Düzgüneş O (1946). Atçılık (Üretme, Bakım ve Yemleme Usuller). Al Rıza İncealemdaroğlu Matbaası, Zonguldak. Ells PD (2010). The Essental Gude to Effect Szes: Statstcal Power, Meta Analyss, and the Interpretaton of Research Results. Cambrdge; New York: Cambrdge Unversty Press. Emroğlu K ve Yüksel A (2009). Yoldaşımız At. Yapı Kred Yayınları. İstanbul. Evertt BS (2001). Statstcs for Psychologsts Lawrance Erlbaum Assocates, Inc., New Jersey, p 378. Güleç E (1998). Uzunyayla Atı. Anadolu At Irklarını Yaşatma ve Gelştrme Derneğ Yayınları (Elde basım), Güleç E (2002). Chan Şümul Atımız Hınıs Atı. Anadolu At Irklarını Yaşatma ve Gelştrme Derneğ Yayınları (Elde basım), Herold P and Hess J (2001). Draught Anmal Power n Organc Farmng n Germany. A comparson of horse-drawn and tractor-drawn mowers. Draught Anmal News, 35: Unversty of Ednburgh, UK. Jeremy DFA (1974). General Model for Multvarate Statstcal Analyss, Prentce- Hall Internatonal, Inc, USA Johnson RA and Wchern DW (2002). Appled Multvarate Statstcal Analyss. Hsu JC (1996). Multple Comparsons. CRS Press LLC, New York, p 277. Kaygısız A, Orhan H, Vanlı Y, Güler A ve Gökdere MA (2011). Sultansuyu Tarım İşletmesnde yetştrlen Türkye Arap atlarının vücut ölçülerne at fenotpk ve genetk parametre tahmnler. Iğdır Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü Dergs, 1 (1): Kırmızıbayrak T, Aksoy AR, Tlk M ve Saatç M (2004). Kars yöres Türk yerl atlarının morfolojk özellklernn ncelenmes. Kafkas Ünverstes Veterner Fakültes Dergs 17: Lehmann EL (1997). Testng Statstcal Hypotheses. Sprnger Texts n Statstcs. John Wley and Sons, New York. Mertler CA and Vannata RA (2010). Advanced and Multvarate Statstcal Methods: Practcal Applcaton and Interpretaton. Los Angeles: Pyrczak Publshng. Özbeyaz C ve Akçapınar H (2003). At Yetştrclğ Ders Notları. Ankara Ünverstes Veterner Fakültes, Ankara, Özdamar K (2013). Paket Programlar le İstatstksel Ver Analz. Sözkesen Matbaacılık Tc. Ltd. Şt., Ozkoca A (1995). Türkye de At Yetştrclğ ve Sun Tohumlama Teknolojs. Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık Sempozyumu Ktabı, Resm Matbaacılık A.Ş., İstanbul. Pallant J (2005). SPSS Survval Manual: A Step by Step Gude to Data Analyss Usng SPSS for Wndows. Australa: Australan Copyrght. Sönmez R (1975). At Yetştrme (Özel Zootekn). E. Ü. Zraat Fakültes Yayınları: 141. E. Ü. Basımev, İzmr. Tabachnck BG and Fdell LS (2007). Usng Multvarate Statstcs. Boston, Pearson Educaton, Inc. Tatlıdl H (2002). Uygulamalı Çok Değşkenl İstatstksel Analz. Zraat Matbaacılık, Taşkın D ve Koçak S (2010). Türk Yerl atları. Kocatepe Veterner Dergs, 3 (2): Wlson RT (1999). Horses n Kyrgyz Republc. Draught Anmal News, 30: 2-6. Unversty of Ednburgh, UK. Yarkın İ (1962). Atçılık. A. Ü. Zraat Fakültes Yayınları:40, Ders Ktabı:20. A. Ü. Basımev, Yıldırım F ve Yıldız A (2013). Crt atlarında vücut ölçüler. Kafkas Ünverstes Veterner Fakültes Dergs, 19 (4): Yılmaz O ve Ertuğrul M (2011). Descrpton of coloured horses rased n Turkey. Journal of Agrcultural Scence and Technology, 3 (3):