9 Çocuk Aksiyete Skalası-Durumluluk ve Çocuk Korku Ölçeğii Türk Dilie Kazadırılması Gülçi ÖZALP GERÇEKER* Dijle AYAR** Zahide ÖZDEMİR*** Murat BEKTAŞ**** Öz Giriş: Hastae ortamıda çocuklar birçok korku ve aksiyete yarata durumla karşılaşmaktadırlar. Acak ülkemizde hastae ortamıda küçük yaş grubudaki çocukları korku ve aksiyetelerii değerledirebilecek ölçekler bulumamaktadır. Amaç: Metodolojik olarak plalaa çalışmada Çocuk Aksiyete Skalası-Durumluluk (ÇAS-D) ve Çocuk Korku Ölçeğii (ÇKÖ) Türk dilie kazadırılması amaçlamıştır Yötem: Öreklem 4-10 yaş arası flebotomi uygulaa 135 çocuğu içermiştir. Veriler, Ocak-Nisa 2017 tarihleri arasıda, sosyo-demografik veri toplama formu, ÇAS-D ve ÇKÖ kullaılarak toplaılmıştır. Her iki ölçek içi çeviri geri çeviri yötemi kullaılmış, kapsam geçerlik ideksi değerledirilmiştir. Test- tekrar test yötemi, korelasyo aalizi kullaılmış olup, ÇAS-D ve ÇKÖ pualarıı açıklaya faktörleri belirlemeside regresyo aalizi kullaılmıştır Bulgular: ÇAS-D ve ÇKÖ içi kapsam geçerlik ideksi sırasıyla 1.00 ve 0.89 dur. ÇAS-D pua ortalaması ve çocuk, ebevey ve araştırmacı tarafıda değerledirile ÇKÖ pua ortalamaları arasıda pozitif yöde yüksek düzeyde ilişki saptamıştır. Çocukları aksiyete puaları ile yaşları arasıda egatif yöde alamlı bir ilişki olduğu, çocukları korku puaları ile yaşları arasıda egatif yöde alamlı bir ilişki olduğu ve kroik hastalık varlığı ile pozitif yöde alamlı bir ilişki olduğu saptamıştır Souç: Souçlarımıza göre, ÇAS-D ve ÇKÖ i Türkçe versiyou Türk çocuklar içi geçerli ve güveilir ölçekler olup kolaylıkla kullaılabilir. Yaş ve kroik hastalık varlığı korku ve aksiyete üzeride belirleyici iki öemli değişke olup, kroik hastalığa sahip küçük yaş grubu çocuklarda korku ve aksiyeteyi azaltmaya yöelik çalışmalar plalaabilir. Aahtar Sözcükler: Çocuk, Flebotomi, Çocuk Aksiyete Skalası-Durumluluk, Çocuk Korku Ölçeği. Abstract Gaiig of Childre s State Axiety ad Childre s Fear Scale to Turkish Laguage Backgroud: I the hospital eviromet, childre are faced with may axiety ad fear situatios. However, there are o scales that ca assess the axiety ad fear of childre i the small age group durig the ivasive procedures i our coutry. Objectives: This methodological study was performed to gai of Childre s State Axiety (CSA) ad Childre s Fear Scale (CFS) to Turkish Laguage. Methods: The study sample was composed of 135 childre udergoig phlebotomy aged 4-10 years. The data were obtaied by usig the socio-demographic data collectio form, CSA ad CFS. For both scales, the traslatio back traslatio method was used ad the cotet validity idex was evaluated. Test-retest method ad correlatio aalysis were used, ad regressio aalysis was used to determie the factors that explai CSA ad CFS scores. Results: The cotet validity idex were 1.00 ad 0.89, respectively for CSA ad CFS. There was a high level of positive correlatio betwee the CSA average score ad the CFS average scores assessed by the child, the paret ad the researcher. It was foud that there was a sigificat egative correlatio betwee the childre's axiety scores ad their ages; ad that there was a sigificat egative correlatio betwee the childre's fear scores ad their ages ad a positive relatioship with the presece of chroic illess. Coclusio: Accordig to our results, it has bee show that the CSA ad CFS Turkish versio is a valid/reliable for Turkish childre. Age ad chroic illess are two importat variables o fear ad axiety, ad studies o reducig fear ad axiety ca be plaed i youg childre with chroic illess. Key Words: Child, Phlebotomy, Childre s State Axiety, Childre s Fear Scale. Geliş tarihi: 01.07.2017 Kabul tarihi: 01.01.2018 Çeşitli durumlarda çocuğu stresii, aksiyete düzeyii, aksiyetesii azaltmaya yöelik girişimlere cevabıı değerledirebilmek amacıyla hızlı kliik değerledirme yapılabilmesi gerekmektedir. Bu amaçla ağrıya yöelik Vizüel Aalag Skala (VAS) gibi ölçekler mevcut olup (Vo Baeyer ve Rdpsych, 2009), çocuğu aksiyetesii, korkusuu değerledirmeye yöelik ölçekler de geliştirilmiştir (Ersig, Kleiber, McCarthy, Haraha, 2013; McMurtry, Noel, Chambers, McGrath, 2011). Çocuğu kedi bildirimie dayalı aksiyete ölçeği, aksiyete düzeyi yüksek çocukları belirlemesii kolaylaştıracak ve kliik ortamda kaygıyı azaltacak müdahaleleri geliştirilmesii kolaylaştıracak ve sağlık çalışalarıı bireyselleştirilmiş bakım sağlamasıa yardımcı olacaktır (Ersig ve ark., 2013). Hastae ortamıda çocuklar birçok korku ve aksiyete yarata durumla karşılaşmaktadırlar. Şe Beytut ve arkadaşlarıı (2009) hastaeye yata çocukları çizdiği resimleri iceledikleri çalışmalarıda akut hastalığı ola çocukları 92.9 uu aksiyeteli, kroik hastalığı olaları ise 57.1 oraıda depresif ve 53.8 oraıda düşük belik saygısıa sahip oldukları belirlemiştir. Başbakkal ve arkadaşlarıı (2010) akut hastalık edeiyle hastaeye yatırıla 3-6 yaş grubu çocukları, hastaeye yatış öcesi ve taburculuk sorası davraış değişiklikleri pua ortalamaları arasıda istatistiksel olarak alamlı bir fark olduğu, çocuklarda hastaeye yatış sorası gece yatmaya giderke ve yemek yerke huysuzluk yapma, gece yatağıı ıslatma, yei ortam/kişi ve eşyalarda korkma, doktor/hemşire ve hastae korkusu gibi davraış değişiklikleri olduğu saptamıştır. Gözlemsel ölçekler çocuğu ağrı, aksiyete ve stresii değerledirebilmek içi kullaılmakta olup, çocuğu tıbbi işleme cevabıa ışık tutmaktadır. Yale Ameliyat Öcesi Aksiyete Skalası (Kai ve ark., 1997) çocuğu ameliyat öcesi aksiyetesii değerledirmektedir. Çocuk Aksiyete ve Ağrı Ölçeği-Aksiyete Alt Ölçeği de yie bezer olarak güübirlik cerrahi işlemleride çocukları aksiyetesii değerledirmektedir (Wright, Eiser, Stewart, Filey, 2010). Çocuk Distresi Gözlemsel Ölçeği-Revize Formu (Elliott, Jay, Woody, 1987) ve Çocuk-Yetişki Medikal İşlem Etkileşim Skalası-Revize Formu (Blout ve ark., 1997) çocuğu stresii ölçe diğer ölçeklerdir. Çocuk Distresi Gözlemsel Ölçeği-Revize Formu ağrıda ziyade aksiyeteye spesifik olup (Elliott ve ark., 1987), Çocuk-Yetişki Medikal İşlem Etkileşim Skalası-Revize Formu ise çocuğu işlemsel stresii değerledirmektedir (Blout ve ark., 1997). Bu iki ölçeği araştırmalarda kullaımı uygu olup, ruti kliik kullaım içi gerçekçi değildir (Ersig ve ark., 2013). Geçlerde aksiyete bozuklukları olup olmadığıı ayırt etmeye yöelik Revize Çocuk Maifest Aksiyete Skalası, Çocuklar içi Durumluluk-Süreklilik Aksiyete Evateri ve Çocuk Davraış Çeklisti de bulumaktadır (Seligma, Olledick, Lagley, Baldacci, 2004). *Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üiversitesi Hemşirelik Fakültesi, İzmir, e-mail: gulciozalp@gmail.com Tel: +90 2326961 ** Öğr. Gör. Dr. Dokuz Eylül Üiversitesi Hemşirelik Fakültesi, İzmir *** Arş. Gör. Dokuz Eylül Üiversitesi Hemşirelik Fakültesi, İzmir **** Doç. Dr. Dokuz Eylül Üiversitesi Hemşirelik Fakültesi, İzmir
10 Ersig ve arkadaşlarıı (2013) geliştirdiği Çocuk Aksiyete Skalasıda durumluluk aksiyetesii ölçmek içi, çocuğa şu a hissettiğii işaretlemesi isteilir, süreklilik aksiyetesii ölçmek içi, skalaı diğer bir formu kullaılmaktadır, "geellikle evde asıl hissettiklerii" işaretlemeleri isteilerek doldurtulmaktadır. Küçük çocuklar içi, çocuğu aksiyetesii etkili bir şekilde ölçebilmek içi kullaılacak ölçekleri uygulamada kullaılmaya başlamada öce geçerliliğii test edilmesi gerekmektedir, bu ölçeği de 4-10 yaş içi yapı geçerliliği yapılmıştır (Ersig ve ark., 2013). McMurty ve arkadaşlarıı (2011) geliştirdiği Çocuk Korku Ölçeği (ÇKÖ) ise ötral ifadede (0=aksiyete yok) korkmuş yüze (4=şiddetli aksiyete) kadar değişe beş çizilmiş yüz ifadeside oluşmakta olup, araştırmacılar ve çocuğa bakım/girişim uygulaya sağlık çalışaları tarafıda kolayca değerledirilebilmektedir. Çocuklar içi korkuyu değerledire altı stadart özbildirime dayalı bir ölçek yoktur. McMurty ve arkadaşlarıı (2011) çalışmasıda okul çocukları içi Yetişki Yüzler Aksiyete Ölçeği e dayalı olarak, bu ölçeği psikometrik özellikleri değerledirilmiş olup, ka alma sırasıda çocuk ve ebeveyi videoya alımış, işlem sorası ve iki hafta sora ağrı ve korku değerleri doldurulmuştur. Ağrıyla ilişkili korkuyu çocuklarda değerledirmektedir. Daha geiş yaş aralığıda, bu ölçümü geçerliliğii yapılacağı çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Korkuu tek madde ile ölçümü, pediatrik ağrı alaıı öteside, aksiyete bozuklukları ve hastaede yata çocuklar içi de kullaım kolaylığı yaratmaktadır (McMurtry ve ark., 2011). Bu iki ölçekte görsel olup, kullaım açısıda oldukça kolay ölçeklerdir. Çocuklar duygularıı alatmada çoğu zama zorladıkları içi, çocuğu hastaeye yatmaya ve ağrılı işlemlere bağlı aksiyete, agresyo gibi bulguları erke belirleip sağlık persoeli tarafıda çocuğa uygu yaklaşımı gösterilmesii çocuklar ve sağlık persoeli içi daha yararlı olacağı düşüülmektedir. Ülkemizde hastae ortamıda çocukları korku ve aksiyetelerii değerledirebilecek geçerli ve güveilir bir ölçek bulumamaktadır. Geçerlik ve güveirlik çalışmasıı yapılacağı aksiyete ve korku ölçekleriyle çocukları aksiyetesii azaltmayı hedefleye araştırmalar plalaabilir. Bu amaçla araştırmada Çocuk Aksiyete Skalası-Durumluluk ve Çocuk Korku Ölçeği i Türk dilie kazadırılması amaçlamıştır. Yötem Araştırmaı Tipi Bu metodolojik çalışmada, Çocuk Aksiyete Skalası-Durumluluk ve Çocuk Korku Ölçeği i Türkçe psikometrik özellikleri değerledirilmiştir. Araştırmaı Yeri Bu çalışma, Ocak-Nisa 2017 tarihleri arasıda İzmir'de bir üiversite hastaesii çocuk kliikleride ve ka alma birimide gerçekleştirilmiştir. Araştırmaı Evrei/Öreklemi Çalışmaı evreii, çocuk kliiğide IV girişim uygulaacak ola ve ka alma birimide flebotomi uygulaacak ola 4-10 yaş arası çocuklar oluşturmuştur. Çocuk Aksiyete Skalası-Durumluluk (ÇAS-D) 0-10 arasıda değişe, ÇKÖ ise 0-4 arasıda değişe bir skorlamadır. Çalışmada, e az 100 hastaı çalışmaya alıması plalamıştır. Belirtile tarih aralığıda ulaşılabile, flebotomi uygulaacak ola 135 çocuk araştırmaı öreklemii oluşturmuştur. Veri Toplama Araçları Sosyo-Demografik Veri Toplama Formu: Bu form, çocuğa ilişki yaş, cisiyet, kroik hastalık varlığı, flebotomi işlemii e so gerçekleştirildiği süre, okula devam etme durumu, flebotomi işlemi sırasıda çocuğu yaıda bulua ebeveye ilişki yakılık, yaş, eğitim durumu ve çocuk sayısı, flebotomi işlemii gerçekleştire hemşireye yöelik yaş ve mesleki deeyim süresii içermektedir. Çocuk Aksiyete Skalası-Durumluluk (ÇAS-D): ÇAS-D altta bir ampul ve yukarıya doğru gide aralıklarla yatay çizgiler içere bir termometreye bezer şekildedir. Dört-o yaş arası çocuklara yöelik bu ölçekte, çocuklara "Tüm edişeli veya siirli duygularıızı termometrei ampul veya alt kısmıda olduğuu düşüü" talimatı verilmektedir. Biraz edişe duyuyorsaız ya da gergiseiz, duygular termometrede biraz yukarı çıkabilir. Çok, çok edişeli veya gergiseiz, duygular e üst oktaya kadar gidebilir. Termometrede e kadar edişeli veya siirli olduğuu göstere bir çizgi koyu. Bazı çocukları skalayı temsil edile tipik cıva termometresie aşia oldukları araştırmacıları veri toplama sürecide keşfedilmiş olup, çocuklar bu aalojiyi alamadığıda, açıkça bir termometre tarif etmeye alteratif bir searyo kullamışlardır. Çocuklara "Tüm edişeli veya siirli duyguları burada dipte olduğuu düşüü (skalada parmakla gösteri)" deilir. Biraz edişe duyuyorsaız veya gergiseiz, duygular biraz artabilir (parmağıızı yukarı kaldırı). Çok, çok edişeli veya siirli iseiz, duygular e üst oktaya kadar ilerleyebilir (parmağıızı e üste doğru hareket ettiri). Ne kadar edişeli ya da siirli hissettiğiizi göstere bir çizgi koyu". Durumluluk aksiyetesii (ÇAS-D) ölçmek içi, çocuğa şu a hissettiğii işaretlemesi isteilir. Süreklilik aksiyetesii (ÇAS-S) ölçmek içi, skalaı diğer bir formu kullaılmaktadır, "geellikle evde asıl hissettiklerii" işaretlemeleri isteir. Evde olmaı örekleri "bir arkadaşıızla dışarıda oyadığıızı düşü" ve "sessiz bir şekilde TV izlediğii düşü" gibi çocuklara verilir (Kleiber ve Mccarthy, 2010). ÇAS-D ve ÇAS-S doldurtulmada öce, çocuğu sıralama yapma becerisi izleir. Oa kadar sayması isteir, Hagisi büyük, yedi mi dört mü? cevaplaması isteir. Bu görevleri başarıyla tamamlayamaya ya da talimatları alamaya çocuklara ÇAS-D veya ÇAS-S doldurtulmaz. Veri toplamayı takibe, araştırma ekibii iki üyesi çocuğu ÇAS-D pualarıı gözde geçirir ve pualar. Çocuğu dereceledirmesii üzerie, ½ pualık artışları işaretlemiş olduğu şeffaf bir metre yerleştirilir, daha sora ½ pua artışı e yakı sayıya yuvarlaır. Skor 0-10 arasıda değişebilir (Ersig ve ark., 2013). Çocuk Korku Ölçeği: ÇKÖ çocuğu aksiyete düzeyii ölçek içi kullaılmaktadır. ÇKÖ ötral ifadede (0=aksiyete yok) korkmuş yüze (4=şiddetli aksiyete) kadar değişe beş çizilmiş yüz ifadesii gösterilmeside oluşa 0-4 arası değerledirme yapa bir ölçektir. İşlem öcesi ve işlem sırasıda ağrı ve aksiyete aileler ve araştırmacılar tarafıda çocukları değerledirmede kullaılabilir olup 5-10 yaş arası çocuklara yöeliktir (McMurtry ve ark., 2011). ÇKÖ McKiley ve arkadaşlarıı (2003) yoğu bakım üiteside yata yetişkileri korku ya da aksiyetelerii ölçmek içi geliştirile Yüzler Aksiyete Ölçeği e dayalı olarak oluşturulmuştur. Bir madde ile beş cisiyet-ötral yüzlerde oluşa bir ölçektir. Korku dolu ifadelerdeki fasiyal kas değişimleri kormuş yüzleri fotoğraflarıa bağlı olarak bir grafik artist tarafıda çizilmiştir. ÇKÖ içi, Yüzler Aksiyete Ölçeği i toplam büyüklüğü, Çocuk Aksiyete ve Ağrı Ölçeği i büyüklüğüe uyacak şekilde azaltılmıştır acak çizimler değiştirilmemiştir. Yüzler Aksiyete Ölçeği i yöergeleri çocuğu korkuyla ilişkili kelime kapasitesi doğrultusuda gelişimsel olarak ÇKÖ de değiştirilmiştir (McMurtry ve ark., 2011). Verileri Değerledirilmesi ÇAS-D ve ÇKÖ araştırmaya katılmayı kabul ede, İgilizce ve Türkçeyi akıcı bir şekilde kouşabile beş kişi tarafıda Türkçe'ye çevrilmiştir. Ortak bir meti oluşturuldukta sora, geri çeviri yötemi kullaılmıştır. Taımlayıcı özellikleri değerledirilmeside, yüzde ve ortalama kullaılmıştır. Kapsam geçerliliği içi uzma görüşü alıarak, kapsam geçerlik ideksi hesaplamıştır. Güveirlik aalizleride,
11 test- tekrar test yötemi, korelasyo aalizi, ÇAS-D ve ÇKÖ pualarıı açıklaya faktörleri belirlemeside regresyo aalizi kullaılmıştır. Araştırmaı Etik Yöü Ölçeği geliştire kişilerde Türkçe dilie uyarlaması ve kullaımı içi izi alımıştır. Dokuz Eylül Üiversitesi Girişimsel Olmaya Etik Kurulu (3186GOA 2017/16-36) ve çalışmaı gerçekleştirildiği kurumda yazılı izi alımıştır. Çalışmaya katıla çocukları aileleride bilgiledirilmiş yazılı oam alımıştır. Bulgular Taımlayıcı Özellikler Flebotomi uygulaa çocuklara ilişki taımlayıcı özellikleri Tablo 1 de suulmuştur. Flebotomi işlemi sırasıda çocukları 67.4 üü yaıda aeleri bulumaktaydı (=91). Ebeveyleri yaş ortalaması 36.7 ± 6.0 (mi= 22, max= 51), 25.2 si üiversite mezuu olup (=34), 53.3 ü iki çocuk sahibidir (=72). Flebotomi işlemii gerçekleştire hemşirei yaş ortalaması 42.0 ± 3.2 (mi= 37, max= 48), mesleki deeyim süresi 20.2 ± 3.3 yıldır (mi= 11, max= 26). Tablo 1. Flebotomi Uygulaa Çocuğu Taımlayıcı Özellikleri Sosyodemografik Özellikler Flebotomi uygulaa hastaı yaşı Cisiyet Kız Erkek Kroik hastalık Evet Hayır Flebotomi işlemii e so gerçekleştirildiği süre <1 ay 1-6 ay >6 ay Okula devam etme durumu Kreş İlköğretim Okula gitmiyor X ± SS 7.3 ± 2.1 (mi: 4 max: 10) 71 64 55 80 58 50 27 12 90 33 52.6 47.4 40.7 59.3 43.0 37.0 20.0 8.9 66.7 24.4 Toplam 135 100.0 Geçerlik ve Güveirlik Aaliz Souçları Dil Geçerliliği Türkçe geçerlik ve güveirlik çalışması içi izi alıdıkta sora, beş bağımsız dil uzmaı tarafıda ÇAS-D ve ÇKÖ Türkçe ye çevrilmiştir. Araştırma ekibi tarafıda, beş farklı çeviri gözde geçirilerek ortak bir çeviri versiyou oluşturulmuştur. Türkçe ve İgilizce dilii çok iyi bile bir dil uzmaı tarafıda ortak çeviri versiyou, tekrar İgilizceye çevrilmiştir (Hambleto ve Bollwark, 1991). İçerik Geçerliliği İçerik geçerliliğii değerledirebilmek amacıyla, Kapsam Geçerlik İdeksi (KGİ) hesaplamıştır. Çevrile versiyo ile orijial versiyo 9 pediatrik alada uzma kişiye verilerek, ÇAS-D ve ÇKÖ 1-4 arasıda (1=uygu değil, 2=Çok düzeltilmesi gerekir 3=Az düzeltme var, 4=çok uygu) pualadırması isteilmiştir. Ölçekler skorlama şeklide olduğuda ve madde içermediğide toplam KGİ değeri hesaplamış, ölçeklere 3 ve 4 pua vere uzma sayısıı toplam uzma sayısıa bölümesiyle elde edilmiştir. ÇAS-D içi KGİ değeri 1.00, ÇKÖ içi KGİ değeri 0.89 dur. Ölçeklere so şekli verildikte sora, çalışma kapsamıa alımaya 20 çocukta flebotomi öceside uygulamış ve alaşılır olduğu görülmüştür. ÇAS-D 0-10, ÇKÖ 0-4 pua arasıda değişe bir skorlama olduğuda yapı geçerliliği yapılamamıştır. Güveirlik Aalizleri ÇAS-D pua ortalaması 5.8 ± 0.2 (mi= 0, max= 10), ÇKÖ pua ortalaması 1.9 ± 0.1 dir (mi= 0, max= 4). ÇKÖ ebevey ya da diğer kişiler tarafıda da doldurulabile bir ölçek olduğuda, ebevey ve araştırmacı tarafıda da pualadırılabilmektedir. Ebevey tarafıda doldurula ÇKÖ pua ortalaması 2.0 ± 0.1, araştırmacı tarafıda doldurula ÇKÖ pua ortalaması ise 2.1 ± 0.1 dir. Her iki ölçekte tek bir skorlama içerdiğide güveirlik katsayısı ve madde toplam korelasyou hesaplaamamıştır. Test-Tekrar Test Aalizi İki haftada daha uzu süre çocuk serviside yata 20 çocukta test-tekrar test yötemi uygulamıştır. İlk flebotomi işlemii üzeride 2 hafta geçe 20 çocuğa, flebotomi işlemi öcesi tekrar oamları alıarak ölçekler ikici kez uygulamıştır. Flebotomi işlemi 1. ve 2. uygulamada ayı hemşire tarafıda gerçekleştirilmiştir. Çükü aralıklı yötemde, çevre faktörüü ayı olması gerektiği belirtilmektedir (Gözüm ve Aksaya, 2003). Bu edele çalışmada, test-tekrar test yötemi içi 2. uygulamaya, 2 haftada uzu süre hastaede kala ve
12 tekrar flebotomi uygulaacak ola çocuklar dahil edilmiştir. Ölçeği geçerlik çalışmasıda da test tekrar test yötemi uygulamıştır (McMurtry ve ark., 2011). İlk uygulamadaki ÇAS-D pua ortalaması 4.2 ± 3.5, ikici uygulamadaki 4.3 ± 3.5, İlk uygulamadaki ÇKÖ pua ortalaması 1.6 ± 1.6, ikici uygulamadaki 1.8 ± 1.5, ebevev tarafıda değerledirile ÇKÖ pua ortalaması 1.7 ± 1.5, ikici uygulamadaki 1.9 ± 1.4, araştırmacı tarafıda değerledirile ÇKÖ pua ortalaması 1.9 ± 1.5, ikici uygulamadaki 1.9 ± 1.5 dir. ÇAS-D içi korelasyo katsayısı 0.99, ÇKÖ içi 0.96, ebevey tarafıda değerledirile ÇKÖ içi 0.94, araştırmacı tarafıda değerledirile ÇKÖ içi 0.99 olarak saptamıştır. Korelasyo Aalizi ÇAS-D pua ortalaması ve çocuk, ebevey ve araştırmacı tarafıda değerledirile ÇKÖ pua ortalamaları arasıdaki korelasyoa bakıldığıda pozitif yöde yüksek düzeyde ilişki saptamıştır (p<.001) (Tablo 2). Tablo 2. Çocuk Aksiyete Skalası-Durumluluk ve Çocuk Korku Ölçeği Korelasyou 1 2 3 4 1. ÇAS-D 1.000.654**.614**.635** 2. ÇKÖ.654** 1.000.873**.882** 3. ÇKÖ-E.614**.873** 1.000.902** 4. ÇKÖ-A.635**.882**.902** 1.000 ÇKÖ-E; Ebevey tarafıda doldurula Çocuk Korku Ölçeği, ÇKÖ-A; Araştırmacı tarafıda doldurula Çocuk Korku Ölçeği. Regresyo Aalizi Flebotomi uygulaa çocuklarda ÇAS-D ve ÇKÖ üzeride etkili faktörler Tablo 3 ve 4 de suulmuştur. Yapıla çoklu regresyo aalizie göre; Model 1 de taımlayıcı özellikleri çocukları aksiyete pualarıı yordama durumları icelemiş, çocukları aksiyete puaları ile yaşları arasıda egatif yöde alamlı bir ilişki olduğu (β=-.340, p<.001), aksiyete pualarıı açıklaya faktörleri 12 sii (F=4.337, p<.001) sırasıyla yaş, cisiyet, kroik hastalık varlığı ve flebotomi işlemii e so gerçekleştirildiği süre olduğu bulumuştur (Tablo 3). Tablo 3. Çocuklarda Aksiyete Durumuu Açıklaya Lojistik Regresyo Aalizi Model 1 B S.E. Beta t Sig. Yaş -.495.121 -.340-4.094.000 Cisiyet -.097.522 -.015 -.185.853 Kroik hastalık varlığı.255.561.040.455.650 Flebotomi işlemii e so gerçekleştirildiği süre.026.364.006.070.944 R 2.118 F 4.337 p <.001 Yapıla çoklu regresyo aalizie göre; Model 2 de taımlayıcı özellikleri çocukları korku pualarıı yordama durumları icelemiş, çocukları korku puaları ile yaşları arasıda egatif yöde alamlı bir ilişki olduğu (β=-.431, p<.001), kroik hastalık varlığı ile pozitif yöde alamlı bir ilişki olduğu (β=-.163, p<.05), çocukları korku pualarıı açıklaya faktörleri 22 sii (F=9.134, p<.001) sırasıyla yaş, kroik hastalık varlığı, cisiyet ve flebotomi işlemii e so gerçekleştirildiği süre olduğu bulumuştur (Tablo 4). Tablo 4. Çocuklarda Korku Durumuu Açıklaya Lojistik Regresyo Aalizi Model 2 B S.E. Beta t Sig. Yaş -.289.052 -.431-5.518.000 Cisiyet -.068.226 -.023 -.302.763 Kroik hastalık varlığı.483.243.163 1.989.049 Flebotomi işlemii e so.063.158.033.398.691 gerçekleştirildiği süre R 2.219 F 9.134 p <.001 Tartışma ÇAS-D ve ÇKÖ i dil geçerliliğide çeviri-geri çeviri yötemi uygulamıştır. Ölçüm araçlarıı geçerliliğide e sık kullaıla yötem kapsam geçerliliğidir (Crestai, Moraes, Souza, 2017). ÇAS-D içi KGİ değeri 1.00, ÇKÖ içi KGİ değeri 0.89 olarak bulumuştur. Uzmalar tarafıda kapsamıı amaç içi uygu ve yeterli olduğu kaısıa varılmıştır. ÇAS-D 0-10, ÇKÖ 0-4 pua arasıda değişe bir skorlama olduğuda yapı geçerliliği yapılamamıştır. ÇAS-D ve ÇKÖ içi test-tekrar test güveirliği ise oldukça yüksek bulumuştur. Ağrı gibi korku ve aksiyete de sübjektif bir deeyimdir, subjektif bir deeyim olduğuda zamaa göre beklemedik bir değişim yaşaabilir, acak ölçeği geçerlik çalışmasıda da bu yötem uyguladığıda ve paralel bir form bulumadığıda bu yötem çalışmada uygulamıştır.
13 ÇAS-D pua ortalaması ve çocuk, ebevey ve araştırmacı tarafıda değerledirile ÇKÖ pua ortalamaları arasıda pozitif yöde yüksek düzeyde ilişki saptamıştır (p<.001). McMurthy ve arkadaşlarıı (2011) yaptığı çalışmada da, çocuk ve ebevey tarafıda değerledirile ÇKÖ pua ortalamaları arasıda orta düzeyde korelasyo saptamıştır (r=.51, p<.001). Ersig ve arkadaşlarıı (2013) çalışmasıda da ÇAS-D ile Revize Çocuk Distres Gözlem Skalası arasıda korelasyo saptamıştır (r=.19). Acak ülkemizde geçerliliği ve güveirliği yapıla bezer bir ölçek bulumadığıda, bu çalışmada paralel bir form kullaılamamıştır. Bu çalışmada, aksiyete ve korku flebotomi öceside değerledirilmiştir, flebotomii yaı sıra diğer tıbbi işlemler, IV girişim, hekim ve hemşire viziti sırasıda da ÇAS-D ve ÇKÖ uygulaabilir. ÇAS-D ve ÇKÖ skorlama şeklide olduğuda madde toplam korelasyou ve Crobach alpha katsayısı hesaplaamamıştır. Bu tür skorlama şeklide geliştirile ölçeklerde de, geçerlik çalışmalarıı yapıldığı acak skorlama şeklide olduğuda güveirlik çalışmalarıı yapılamadığı görülmektedir (Ersig ve ark., 2013). Çoklu regresyo aaliziyle, flebotomi uygulaa çocuklarda ÇAS-D ve ÇKÖ üzeride etkili faktörler icelemiştir. Çocukları aksiyete puaları ile yaşları arasıda egatif yöde alamlı bir ilişki olduğu (β=-.340, p<.001), aksiyete pualarıı açıklaya faktörleri 12 sii (F= 4.337, p<.001) yaş, cisiyet, kroik hastalık varlığı ve flebotomi işlemii e so gerçekleştirildiği süre olduğu bulumuştur. Çocukları korku puaları ile yaşları arasıda egatif yöde alamlı bir ilişki olduğu (β=-.431, p<.001), kroik hastalık varlığı ile egatif yöde alamlı bir ilişki olduğu (β=-.163, p<.05), çocukları korku pualarıı açıklaya faktörleri 22 sii (F= 9.134, p<.001), yaş, kroik hastalık varlığı, cisiyet ve flebotomi işlemii e so gerçekleştirildiği süre olduğu bulumuştur. Korku ve aksiyete puaları üzeride yaş oldukça öemli bir değişkedir. Hastae ortamıda korku ve aksiyete ile küçük yaştaki çocuklar daha sık karşılaşmaktadır. Yapıla bir çalışmada da korkuu yaş ve ağrıyla ilişkili olduğu, korku pualarıı açıklaya faktörleri 33 üü yaş ve ağrı olduğu saptamıştır. Ağrı yöetimii yaı sıra korkuyu azaltıcı girişimleri plalaması öerilmiştir (Hedé, vo Esse, Ljugma, 2016). Flebotomi sırasıda farklı distraksiyo yötemlerii uyguladığı çalışmalarda da, ÇKÖ kullaılmış kotrol grubu ve distraksiyo yötemleri uygulaa gruplar arasıda korku puaları arasıda fark saptamıştır (Aydi ve Sahier, 2017; Sahier ve Bal, 2016). Bezer olarak bir diğer çalışmada da, IV girişim sırasıda kullaıla distraksiyo yötemlerii çocukları ÇKÖ pualarıı azalttığı saptamıştır (Aydi, Şahier, Çiftçi, 2016). Acak bu çalışmaları ÇKÖ i Türkçe psikometrik özelliklerii icelemede yapıldığı görülmektedir. Skorlama şeklide ola ölçekler geellikle psikometrik özellikleri icelemede kullaılabilmektedir. Acak gözlemsel ölçekleri açıklamalarıı oldukça dikkatli bir şekilde çevrilmesi, geçerlilik sürecie tabi tutulması gerekir. Bu çalışma ile ÇAS-D ve ÇKÖ dilimize kazadırılmıştır. Souçları Uygulamada Kullaımı Küçük yaş gruplarıda sıklıkla karşımıza çıka korku ve aksiyete, ÇAS-D ve ÇKÖ ölçekleriyle hastae ortamıda flebotomi, IV girişim, pasuma değişimi gibi işlemler öceside ve sorasıda kolaylıkla değerledirilebilir. Bu ölçekler kullaarak, korkuyu ve aksiyeteyi azaltıcı girişimleri etkisi değerledirilebilir. Kayakça Aydi, D., Sahier, N.C. (2017). Effects of music therapy ad distractio cards o pai relief durig phlebotomy i childre. Applied Nursig Research, 33, 164 168. Aydi, D., Şahier, N.C., Çiftçi, E.K. (2016). Compariso of the effectiveess of three differet methods i decreasig pai durig veipucture i childre: ball squeezig, balloo iflatig ad distractio cards. Joural of Cliical Nursig, 25(15 16), 2328 2335. Başbakkal, Z., Sömez, S., Şe Celasi, N., Eseay, F. (2010). 3-6 Yaş Grubu Çocuğu Akut Bir Hastalık Nedeiyle Hastaeye Yatışa Karşı Davraışsal Tepkilerii Belirlemesi. Uluslararası İsa Bilimleri Dergisi, 7(1), 456-468. Blout, R. L., Cohe, L. L., Frak, N. C., Bachaas, P. J., Smith, A. J., Maimala, M. R., Pate, J. T. (1997). The Child-Adult Medical Procedure Iteractio Scale-Revised: a assessmet of validity. Joural of Pediatric Psychology, 22(1), 73 88. Crestai, A. H., Moraes, A. B., Souza, A.P.R. (2017). Cotet validatio: clarity/relevace, reliability ad iteral cosistecy of euciative sigs of laguage acquisitio. Codas, 29(4), e20160180. Elliott, C. H., Jay, S. M., Woody, P. (1987). A observatio scale for measurig childre s distress durig medical procedures. Joural of Pediatric Psychology, 12(4), 543 51. Ersig, A.L., Kleiber, C., McCarthy, A.M., ve Haraha, K. (2013). Validatio of a cliically useful measure of childre s state axiety before medical procedures. Joural for Specialists i Pediatric Nursig, 18(4), 311-319. Hedé, L., vo Esse, L., Ljugma, G. (2016). The relatioship betwee fear ad pai levels durig eedle procedures i childre from the parets perspective. Europea Joural of Pai, 20(2), 223 230. Kai, Z.N., Mayes, L.C., Cicchetti, D.V, Bagall, A.L., Filey, J.D., Hofstadter, M.B. (1997). The Yale Preoperative Axiety Scale : How Does It Compare with a Gold Stadard? Aesthesia ad Aalgesia, 85, 783 788. Kleiber, C., Mccarthy, A.M. (2010). Evaluatig Istrumets for a Study o Childre s Resposes to a Paiful Procedure Whe Parets are Distractio Coaches. Joural of Pediatric Nursig, 21(2), 99-107. McKiley, S., Coote, K., Stei-Parbury, J. (2003). Developmet ad Testig of a Faces Scale for the Assessmet of Axiety i Critical Ill Patiets. Joural of Advaced Nursig, 41(1), 73 79. McMurtry, C.M., Noel, M., Chambers, C.T., McGrath, P.J. (2011). Childre s fear durig procedural pai: Prelimiary ivestigatio of the Childre s Fear Scale. Health Psychology, 30(6), 780 788. Sahier, N. C., Bal, M.D. (2016). The effects of three differet distractio methods o pai ad axiety i childre. Joural of Child Health Care, 20(3), 277 285. Seligma, L.D., Olledick, T.H., Lagley, A.K., Baldacci, H.B. (2004). The utility of measures of child ad adolescet axiety: a metaaalytic review of the Revised Childre s Maifest Axiety Scale, the State-Trait Axiety Ivetory for Childre, ad the Child Behavior Checklist. Joural of Cliical Child ad Adolescet Psychology, 53, 33(3), 557 565. Şe Beytut, D., Bolişik, B., Solak, U., Seyfioglu, U. (2009). Çocuklarda Hastaeye Yatma Etkilerii Projektif Yötem Ola Resim Çizme Yoluyla İcelemesi. Maltepe Üiversitesi Hemşirelik Bilim ve Saatı Dergisi, 2(3), 35 44. Vo Baeyer, C. L., Rdpsych, P. (2009). Childre s self-report of pai itesity: What we kow, where we are headed overview of self-report measuremet. Pai Res Maage, 14(1). Wright, K.D., Eiser, A., Stewart, S.H., Filey, G.A. (2010). Measuremet of Preoperative Axiety i Youg Childre: Self-report Versus Observer-rated. Joural of Psychopathology ad Behavioral Assessmet, 32, 416 427.