İKİNCİL KANSERLER Dr Aziz Yazar Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları AD. Tıbbi Onkoloji BD. 23 Mart 2014, Antalya
Tanım Kanser tedavisi almış veya kanser öyküsü olan bir hastada histopatolojik olarak birincil tümörden farklı, yeni bir malign hastalık ortaya çıkmasına ikincil kanser denir.
İkincil kanserlerin gelişiminde rol oynayan faktörler Hastaya ait faktörler (Genetik, immünolojik, hormonal, ) Birincil kanserin tipi (Hodgkin hastalığı, retinoblastom) Yaşam biçimi (sigara, alkol, diyet, ) Çevresel faktörler (Kontaminasyonlar, meslek, ) Tedavi (Radyoterapi, kemoterapi)
Tedaviye bağlı ikincil kanserler Kanser tanı ve tedavisinde iyileşmeler Sağ kalımda artış Kanser tedavisine bağlı geç yan etkiler Tedaviye bağlı ikincil kanserler
Tedaviye bağlı ikincil kanserler Çocukluk çağı kanseri olanların ikincil kanser geliştirme riskleri 10-20 kat fazladır Çocuklarda birincil kanser tanısından ilk 20 yıl içinde ikincil kanser riski %3-12 arasındadır Küçük yaşta hücre proliferasyonu ve kemoterapinin mutajenik etkileri fazla
İkincil kanserler ne kadar önemli? İkincil kanserler tedavi ile ilişkili ölümlerin en sık nedenidir Geç mortalite nedenleri içinde nükslerden sonra ikinci sırayı alır İkincil kanserler tüm kanserlerin %16 ını oluşturur
İkincil kanser oluşumunda mekanizma? Tiyopurin metil transferaz aktivitesinde defekt varsa epipidofilotoksin kullanımına bağlı AML veya RT ye bağlı beyin tümörü riski artar Kinon oksidoredüktaz (NQO1) polimorfizmi tedavi ilişkili lösemi ve MDS gelişiminde rolü olabilir CYP3A4-W genotipi ikincil kanser açısından artmış risk taşıyabilir
İkincil Kanserler İkincil lösemiler Solid tümörler
İkincil Lösemiler Tüm MDS/AML/ALL vakalarının %10-20 si ikincil-tedavi ilişkilidir (t-mn) De novo ve t-mn'da kromozom aberasyonları benzerdir ancak t-mn'da oran daha yüksektir RT ve alkilleyici ajanlarla ilişkili t-mn yaşla birlikte artarken, Topoizomeraz II inhibitörleri ile ilişkili olanlar tüm yaşlarda sabittir World Health Organisation Classification of Tumours of Haematopoietic and Lymphoid Tissues, IARC Press, Lyon 2008
t-mn için süre Sitotoksik ajan ile t-mn gelişim arasındaki süre 1-10 yıl Alkilleyici ajanlar ve RT ye bağlı t-mn genellikle 5-7 yıl sonra gelişir. Genellikle kötü prognoz ile ilişkili kompleks kromozomal anormaliler (5. ve 7. kromozomlarda delesyonlar) taşırlar. Genellikle MDS ile başlar Topoizomeraz II sonrası t-mn genellikle 1-3 yıllık sürede gelişirler. Genellikle 11q23 (t(9;11)) veya 21q22 (t(8;21) veya t(3;21)) anormalileri taşırlar. Genellikle MDS ile başlamaz
t-mn ile ilişkilenirilen sitotoksik ajanlar Alkilleyici ajanlar: Melfalan, siklofosfamid, nitrojen mustard, klorambusil, busulfan, karboplatin, sisplatin, dakarbazin, prokarbazin, karmustin, mitomisin C, lomustin, Lösemi riskini 5-24 kat arttırırlar (doz-risk ilişkisi) Topoizomeras II inhibitörleri: Etoposide, teniposide, doksorubisin, daunorubisin, mitoksantron, epirubisin, aktinomisin AML riski etoposid <2 g/m2'de %3, >2 g/m2'de %11. Antimetabolitler: Fludarabine, tiopurinler, Antitübül ajanlar: Vinkristin, vinblastin, paklitaksel, dosetaksel Iyonize radyasyon
Karyotip ile t-mn da risk belirleme İyi prognoz: t(8;21), inv(16), t(15;17) Medyan sağkalım: 19 ay Orta prognoz: İyi veya kötü prognozda olmayanlar Medyan sağkalım: 13 ay Kötü prognoz: 3q21q26 anomalileri, del 5q, del 7q, t(6;9), diğer 11q23 anomalileri,12p anomalileri, 17p anomalileri, 5 veya 7 monozomileri, 8 veya 13 trizomileri Medyan sağkalım: 6 ay J Clin Oncol 2004;22:2510.
t-mn vs de novo AML de novo Normal sitogenetik %10 %40 t-mn Kötü prognoz sitogenetik%45 %20 Prognoz Kötü İyi Medyan PSK %25 %40 4-yıllık medyan GSK %26
Solid tümörler-genel bakış Çoğunlukla RT ye bağlı İkincil lösemilere göre daha uzun zamanda (>10 yıl) gelişirler 2/3 radyoterapi alanında gelişirler RT ye bağlı çoğunlukla yumuşak doku ve kemik kaynaklı sarkomlar gelişir Deri, tiroid, meme, beyin, mesane, akciğer kanserleri de gelişebilmekte Yaşamın erken döneminde veya büyüme periyodunda RT'nin oluşturduğu risk daha yüksek.
Radyoterapi-Doz İlişkisi Sarkomlar genellikle 30 Gy üzerindeki dozlarda gelişirler >60 Gy dozlarında sarkom oluşma riski 40 kat artmaktadır <30 Gy tiroid kanseri riskini arttırmakta, >30 Gy de risk artmıyor (hücre ölümü) Alkilleyici ajanlar RT'nin sarkom oluşturma riskini arttırır
Işınlama sırasında yaşın fonksiyonu olarak yaşam boyu absolu risk
İkincil meme kanserleri 30y öncesi RT önemli bir risk faktörüdür. En yüksek risk 10-20 yaş arasında RT alanlardadır RT dozuna ve tedavinin uygulandığı yaşa göre değişmekle birlikte ikincil kanser riski 4-54 kat fazla olduğu bildirilmiştir. JCO 1995;23:197-204.
İkincil meme kanserleri Meme kanseri RT den 8 yıl sonra artış göstermeye başlar 30 yaşından sonra uygulanan RT genellikle riski arttırmamaktadır RT ye bağlı ışınlanmış meme ve göğüs duvarında anjiosarkoma, osteosarkoma riskini de arttırmaktadır.
İkincil meme kanserleri için takip Kişinin kendi muayenelerini yapması Yıllık klinik muayene RT den 8 yıl sonra veya 25 yaşından itibaren yıllık meme MR ve mammosonografi ile izlem yapılmalı
Kemik ve yumuşak doku sarkomları RT dozu ve birlikte kullanılan alkilleyici ajanlarla sarkom gelişme riski orantılıdır 9170 kanserli çocuğun takibinde genel populasyona göre 133 kat fazla risk taşıdıkları görülmüş 20 yıllık kümülatif insidans %2,8 >21y üzerinde uygulanan RT de risk pek artmamaktadır. NEJM 1987;317:588-593. JCO 2002;20:3484-3494.
Kemik ve yumuşak doku sarkomları RT dozu ve birlikte kullanılan alkilleyici ajanlarla sarkom gelişme riski orantılıdır 9170 kanserli çocuğun takibinde genel populasyona göre 133 kat fazla risk taşıdıkları görülmüş 20 yıllık kümülatif insidans %2,8 >21y üzerinde uygulanan RT de risk pek artmamaktadır. NEJM 1987;317:588-593. JCO 2002;20:3484-3494.
İkincil deri kanserleri İkincil kanserlerin %10-20 sini oluşturur Deri kanserli hastaların %90 ı RT almış ve %90 ı RT sahası içerisinde saptanmış RT deri kanseri riskini 6,3 kat arttırmakta JCO 2005;23:3733-3741.
İkincil beyin tümörleri RT ile ilişkili 9-10 yıllık latent bir periyottan sonra gelişir Glial tümörler, menengiomlar, PNET, SSS primer lenfomaları rastlanan ikincil beyin tümörleridir Tarihsel süreçte artış trendi mevcut; 1979 öncesine göre 1979-1984 döneminde risk 4,7 kat 1985 ten sonra risk 6,7 kat fazla bulunmuş. Muhtemelen tedavi yoğunluklarındaki artış ve KT nin RT ye eklenmesi bunda rol oynadığı düşünülmektedir Pediatr Blood Cancer 2006;47:83-88.
Sonuç İkincil kanserler rekürrensten sonra en önemli ölüm nedenidir Uzun sağkalım beklenen kişilerde ikincil kanser riskini belirlemek amacıyla genetik ve moleküler çalışmalara ihtiyaç vardır Birincil kanserin tedavisini belirlerken moleküler ve genetik testler ile bazı tedavilerden kaçınılabilir
Öneriler Kanser tedavisi almış olan hastaların yaşam biçiminin düzenlenmesi Yakın takipleri gerekir
Dikkatiniz için teşekkürler