JAREN 2017;3(3):13-12 Özgü Araştırma / Origial Ivestigatio Hemşirelik Öğrecilerii Bilgisayar ve Bilişim Tekolojileri Hakkıdaki Farkıdalıklarıı Değerledirilmesi Evaluatio of the Awareess of Computer ad Iformatio Techologies of Nursig Studets Hilal UYSAL 1, Meryem YILDIZ 1, Melisa DİNÇER 2, Zeyep EYBEK 2 1 İstabul Üiversitesi, Florece Nightigale Hemşirelik Fakültesi, İç Hastalıkları Hemşireliği Aa Bilim Dalı, İstabul 2 İstabul Üiversitesi, Florece Nightigale Hemşirelik Fakültesi, İstabul ÖZ Amaç: Bu araştırma ile hemşirelik öğrecilerii, hemşirelik mesleğide bilgisayar ve bilişim tekolojilerii yeri ve öemi hakkıdaki farkıdalıklarıı değerledirilmesi amaçladı. Yötem: Taımlayıcı tasarımda plalaa araştırma Ocak-Nisa 2017 tarihleri arasıda bir üiversitei hemşirelik fakülteside öğreim göre 3 lisas öğrecisi ile gerçekleştirildi. Veriler sağlıkta bilişim tekolojilerii kullaılması ve öemi hakkıda sorularda oluşa bir aket formu kullaılarak topladı. Verileri aalizi İ.Ü. Statistical Package for Social Scieces (SPSS) 21 paket programı kullaılarak yapıldı. Alamlılık değeri p<0,0 olarak kabul edildi. Bulgular: Öğrecileri tamamıa yakıı (7.) sağlıkta bilişim tekolojisii öemli olduğuu düşüdüklerii belirtti. Öğrecilere göre, kliikte bilişim tekolojilerii özellikle tıbbi verileri kaydetmek (.), hasta kayıtlarıa/sağlık bilgilerie ulaşmak (), hastaı değerledirmesii yapmak (.1), tedavi ve girişim protokollerii kullamak (.1), ilaç yöetimi yapmak (.7), hasta souçlarıı değerledirmek (7), kliiği sağlık politikalarıa ulaşmak (1), kaıta dayalı araştırma kayıtlarıa ulaşmak (.1), kliik persoelii (2) ve iş yüküü (.3) yöetimii yapmak, profesyoel bireysel gelişim yapmak (.2) gibi koularda kullaıldığı saptadı. Hemşirelik öğrecilerii çoğuluğu, hemşirelik kayıtlarıı bilgisayarla yapılmasıı ilk başta zama kaybıymış gibi görümekle birlikte daha soraki süreçte zama kazadıracağıı düşüdüklerii (1.) belirtti. Ayrıca öğrecileri, bilgisayar başıda fazla zama harcamaı hastaya daha az zama ayırmaya ede olacağı kousua katıldığı (7.1) belirledi. Souç: Sağlık hizmetleri hızla değişim ve gelişim göstermekte, bu edele hemşirelikte yei gelişmeleri kullaılması ve uygulamaya aktarılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Hemşirelik mesleğii gelecekteki profesyoelleri ola hemşirelik öğrecilerii, hasta bakımıda bilgisayar ve bilişim tekolojilerii yeri ve kullaımıı öemi hakkıda farkıdalıklarıı hemşirelik mesleğie ve eğitim programlarıı içeriğie katkı sağlayacağı düşüülmektedir. Aahtar kelimeler: Hemşirelik, bilişim, bilişim tekolojileri ABSTRACT Objective: This research aimed to evaluate the awareess of ursig studets about the place ad importace of computer ad iformatio techologies i ursig professio. Method: The research plaed i the descriptive desig was coducted betwee Jauary-April 2017 with 3 udergraduate studets studyig at a uiversity faculty of ursig. The data were collected usig a questioaire cosistig of questios about the use ad importace of iformatio techology i health care. Aalysis of data Statistical Package for Social Scieces (SPSS) 21 package program. Sigificace value was accepted as p<0.0. Results: Nearly all of the studets (7.) stated that they thik iformatio techology is importat i health. Accordig to the studets, iformatio techologies were used i the cliic to record especially medical data (.), to reach patiet records / health iformatio (), to evaluate the patiet (.1), to use treatmet ad itervetio protocols (.1), to maage drug use (.7), to evaluate patiet outcomes (7), to access health care policies of the cliic (1), to reach evidece-based research records (.1), to maage cliical staff (2), ad workload (.3), to achieve professioal idividual developmet (.2). The majority of ursig studets stated that the computerizatio of ursig records seemed to be a waste of time i the first place, but they thought that it would save time at a later date (1.). Also, the studets aggreed that spedig too much time i frot of the computer will cause spedig less time for patiet care (7.1). Coclusio: Health services are rapidly chagig ad developig, which is why it is ecessary to use ew developmets i ursig ad trasfer them ito practice. It is believed that ursig studets, who are future professioals of the ursig professio, will cotribute to the cotet of ursig professio ad educatio programs i the awareess of the place ad use of computer ad iformatio techologies i patiet care. Keywords: Nursig, iformatio, iformatio techology Alıdığı tarih: 2.0.2017 Kabul tarihi: 0.12.2017 Yazışma adresi: Yard. Doç. Dr. Hilal Uysal, İstabul Üiversitesi Florece Nightigale Hemşirelik Fakültesi İç Hastalıkları Hemşireliği Aabilim Dalı Abide-i Hürriyet Cad. Şişli İstabul - Türkiye e-posta: hilaluysal@gmail.com doi:.222/jare.2017.13 13
JAREN 2017;3(3):13-12 GİRİŞ Gücel tedavi yötemlerii geliştirilmesi ile bireyleri yaşam süresi uzamış, buula birlikte kroik hastalıkları görülme sıklığı da artmıştır. Bu durum bireylere ve ülke ekoomisie yük oluşturmaya başlamıştır. Hem kroik hastalıkları yöetimi hem de sağlık harcamalarıı azaltılması içi tekolojik gelişmeleri sağlıkta kullaılmaya başlaması esastır (1). So yıllarda düyada olduğu gibi ülkemizde de sağlık bakım hizmeti sağlamada bilişim tekolojilerii kullaılmaya başlaması öem kazamıştır (1). Hemşirelik bilişimi kavramı, bilişim tekolojilerii hemşireliği kedie özgü bilgi birikimi ve hemşirelik uygulamalarıda kullaılması soucu ortaya çıkmıştır (2). Bilişim sistemleri, hemşirelik uygulamalarıı elektroik ortamda plalaabilmesi, kaydedilebilmesi ve yasıtılabilmesi içi bir gereklilik olarak görülmektedir (3). Hemşirelik bilişim sistemleri kullaılarak bireyi bakım gereksiimleri belirleebilir, bakım içi gereke uygu malzeme seçilebilir ve bireyselleştirilmiş hemşirelik bakımı verilebilir (2). Birçok sağlık bakım orgaizasyou, hasta bilgilerii saklamak içi elektroik sistemleri kullamaktadır. Bular elektroik hasta kayıtları olarak biliirler. Bu sistemleri çalışma şekilleri farklılık gösterebilir. Bazıları yalızca hemşireler tarafıda kullaılır, bazıları ise hekimler ve diğer sağlık çalışaları tarafıda da kullaılabilirler (). Elektroik hasta kayıtları, sağlık persoelii gereksiim duyduğu verilere hızlı bir şekilde ulaşımıı kolaylaştırmakta, ayrıca verileri güveilir/kapsamlı şekilde kaydedilmesie ve çok yölü olarak suulmasıa olaak sağlamaktadır. Elektroik hasta kayıtları, maliyeti düşürmekte ve persoeli verimliliğii arttırmakta, buu soucuda sağlık kuruluşlarıı bakım hizmetlerii daha kaliteli hale getirmektedir (3). Güümüzde uygu maliyetli, güveilir ve kaliteli bakım sumak hemşireleri karşılaştığı öemli sorularda biri olmaya devam etmektedir. Bu edele hemşireleri güveli ve etkili bakım suabilmelerie yardımcı olması açısıda bilişim tekolojilerii kullaılması bir zorululuk halie gelmiştir (). Bu bilişim tekolojileride biri ola hasta takip sistemleri ile yoğu bakım üiteside çalışa hekim ve hemşireler, hastaları kalp atımı, ka basıcı, oksije saturasyou, soluum sayısı, vücut sıcaklığı gibi yaşamsal foksiyolarıı moitörde sürekli olarak takip edebilmektedir. Bu bağlamda hasta takip sistemlerii kullaımı tedavi ve bakım açısıda vazgeçilmez tekolojilerde biridir (3). So yıllarda Tip 2 diyabet hastaları içi tele bakım uygulamalarıı etkili olduğuu göstere çalışmalar mevcuttur (,7). Tele izlem uygulaması ile hastaları glisemik kotrolüü daha iyi olduğu açıklamıştır (). Diğer bir çalışmada ise, bilgisayar destekli cihazları hastada gelişebilecek hipotermi, deri lezyoları, kateter ilişkili sorular ve düşmelere karşı ölemler almayı sağlamada yararlı olduğu gösterilmiştir (). Sağlık bakım hizmetleride bilişim tekolojilerii kullaımı öemli bir yeri tutmaktadır. Bu edele hemşireleri çalışma yaşamıa başladıkta sora değil, lisas düzeyide bilişim tekolojisi ile taışması ve buula ilgili eğitim alması gerekmektedir. Amerika Hemşireler Birliği (America Nurses Associatio- ANA) 12 yılıda, hemşirelik bilişimii bir uzmalık alaı olarak kabul etmiş ve ilk kez 1 yılıda hemşirelik bilişimi uygulama stadartlarıı yayılamıştır. Bu stadartlar hemşirelik bilişimi uygulamasıı hemşirelik sürecii içie dahil edilmesii gerekliliğii vurgulamaktadır (-11). Düyada birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de bilişim alaıda lisas ve lisasüstü düzeyde programlar yürütülmektedir. Güümüzde hemşirelik fakülteleride lisas düzeyideki öğrecilere temel bilgi tekolojileri, bilgisayar kullaımı ve bilişim hemşireliği koularıda eğitimler verilmekte ve kou ile ilgili koferas ve sertifika programları da düzelemektedir (12). Bilişimi sağlığa etegre edilmesi ile bilişim tekolojileri alaıda yapıla çalışmalar özellikle 10 larda itibare hem ulusal hem uluslararası platformda artmaktadır. Sağlık hizmetleri de hızla değişim ve gelişim göstermektedir. Bu edele hemşirelikte de yei gelişmeleri kullaılması ve uygulamaya aktarılması gerekmektedir. Bu çalışma ile hemşirelik mesleğii gelecekteki profesyoelleri ola hemşirelik öğrecilerii, hasta bakımıda bilgisayar ve bilişim tekolojilerii yeri ve kullaımıı öemi hakkıda farkıdalıklarıı değerledirilmesii, hemşirelik mesleğie ve eğitim programlarıı içeriğie katkı sağlayacağı düşüülmektedir. 1
H. Uysal ve ark., Hemşirelik Öğrecilerii Bilgisayar ve Bilişim Tekolojileri Hakkıdaki Farkıdalıklarıı Değerledirilmesi YÖNTEM Araştırmaı Amacı ve Türü: Araştırma hemşirelik fakülteside öğreim göre lisas öğrecilerii hemşirelik mesleğide bilgisayar ve bilişim tekolojilerii yeri ve öemi hakkıda farkıdalıklarıı değerledirilmesi amacıyla taımlayıcı bir çalışma olarak plaladı. Ayrıca çalışmada öğrecileri bilgisayar becerilerii belirlemesi ve taımlaması, hemşirelik eğitimide bilişim tekolojisi hakkıda düşücelerii belirlemesi, öğrecileri kliik uygulamada bilişim tekolojilerii kullaılmasıı öemii algılama düzeylerii değerledirilmesi amaçladı. Araştırma Soruları: - Hemşirelik öğrecilerii kliik ortamda bilgisayar/bilişim tekolojileri kullaımıyla ilgili koular hakkıdaki düşüceleri e düzeydedir? - Hemşirelik öğrecilerii, hemşireleri bilgisayar becerileri ve bilişim alaıdaki yetkileri kousudaki düşüceleri e düzeydedir? - Hemşirelik öğrecilerii hemşireleri sağlıkta bilişim kousuda beklee itelikleri hakkıdaki düşüceleri e düzeydedir? - Hemşirelik öğrecilerii kliikte hemşirelik kayıtlarıı bilgisayar kullaılarak yapılmasıı yararları kousudaki düşüceleri e düzeydedir? Araştırmaı Evrei ve Öreklemi: Araştırmaı evreii, bir devlet üiversitesii ikici, üçücü ve dördücü sııflarıda okuya 00 hemşirelik lisas öğrecisi oluşturdu. Birici sııflar, çalışmaı yapıldığı döemde kliik uygulamaya çıkmadıkları içi çalışmaya dahil edilmedi. Araştırma evreide özel öreklem seçim yötemi kullaılmada evrei tamamıa ulaşılması hedefledi. Verileri toplama aşamasıda devamsızlık yapa, katılmayı kabul etmeye ve aket formlarıı eksik doldura öğreciler çalışmaya dahil edilmedi. Araştırmaya katılmayı kabul ede ve aket formlarıı eksiksiz doldura 3 hemşirelik lisas öğrecisi örekleme dahil edildi. Veri Toplama Aracı: Araştırmaı amacıa uygu olarak, literatür doğrultusuda araştırmacılar tarafıda hazırlaa, sağlıkta bilişim tekolojilerii kullaılması ve öemi hakkıda sorularda oluşa bir veri toplama formu oluşturdu. Bu form toplam madde ve iki bölümde oluşmaktadır. Birici bölümde, öğrecileri yaş, cisiyet ve bilgisayar kullaımı ve bilişim tekolojileri kousuda aldığı eğitimleri sorgulaya açık uçlu ve evet-hayır şeklide yaıtlaabilecek toplam 1 madde bulumaktadır. İkici bölümde, kliik alada bilgisayar/bilişim tekolojilerii kullaılması, bilişim tekolojilerii kullaım alaları, hemşireleri bilgisayar becerileri ve bilişim alaıdaki yetkileri ve eğitimi öemi, bilgisayar/bilişim tekolojisi kullaarak kayıtları yapılmasıı kliikteki etkileri hakkıdaki farkıdalıklarıı değerledirmeye yöelik alt bölüm ve toplam 73 madde bulumaktadır. Verileri Toplaması: Araştırma verileri, Ocak 2017 ile Nisa 2017 tarihleri arasıda, öreklemi oluştura öğrecilere gerekli açıklamalar yapılarak bilgiledirilmiş oamları alımasıı ardıda yüz yüze görüşme yötemi ile toplamıştır. Verileri Değerledirilmesi: Çalışmada elde edile veriler İ.Ü. Statistical Package for Social Scieces (SPSS) 21 paket programıda taımlayıcı istatistikler kullaılarak değerledirildi. Verileri aalizide sayısal ve yüzdelik dağılımlar, ortalamalar kullaıldı. İstatistiksel alamlılık değeri p<0.0 olarak kabul edildi. Araştırmaı Etik Yöü: Araştırmaı gerçekleştirilebilmesi içi gerekli kurum ve etik kurul izileri (İ.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Kliik Araştırmalar Etik Kurulu da 1.12.201 tarihli 201/ o.lu karar ile) alıdı. Araştırmaya davet edile öğreciler Helsiki Bildirgesi doğrultusuda araştırmaı amacı ve bekletiler hakkıda bilgiledirildikte sora araştırmaya katılmaya istekli olduklarıa dair sözlü oam alıdı ve araştırmaya dahil edildi. Araştımaı Sıırlılıkları: Bu araştırma bir kamu üiversiteside öğreim göre hemşirelik bölümü öğrecilerii vermiş oldukları yaıtlarla sıırlıdır, tüm hemşirelik bölümü öğrecilerie geelleemez. Çalışmaı geellemesi içi ülke geelide daha büyük öreklem gruplarıda uygulaması gerekmektedir. 1
JAREN 2017;3(3):13-12 BULGULAR Çalışmaya katıla öğrecileri yaş aralığı 1-2 yaş aralığıda ve öğrecileri yaş ortalaması 20.±1.0 olarak saptamıştır. Öğrecileri ortalama 3.2±7.0 aydır bilgisayar kulladıkları, evde bilgisayar kullamayaları çoğulukta olduğu (2.) belirledi (Tablo 1). Öğrecileri tamamıa yakıı (7.) sağlıkta bilişim tekolojisii öemli olduğuu düşüdüklerii belirtti. Kliikte bakım sırasıda bilişim tekolojside yararladığıı belirteler de 73. oraıdaydı. Buula birlikte, kliik bakımda bilişim tekolojisii sıklıkla kullaırım diyeler 2.2, baze kullaırım diyeler.2, hiç kullamam diyeleri sayısı 2. olarak belirledi (Tablo 1). Eğitim yaşamları boyuca bilgisayar ve/veya bilişim tekolojileri kousuda eğitim aldığıı belirteleri sayısı oldukça fazlaydı (7.). Çoğuluğu (1.1) bilgisayar becerisii geliştirmek kousuda eğitim aldığı, buula birlikte e-posta uygulaması (2.), iteret kullaımı (0.7), veri tabaları (3), hasta yöetimi (.), bilgi yöetimi (11) koularıda eğitim alaları azılıkta olduğu saptadı (Tablo 1). Çalışmada, öğrecileri kliikte bilgisayar kullaımıda çekimedikleri (21.), sağlık çalışalarıı bilgisayar kullaımı hakkıda bilgi sahibi olmalarıa iadıkları (3.2), hemşirelik mesleği gereği bilişim tekolojiside yararlaılması gerektiğii (), iş seçimleri sırasıda bilişim tekolojisii kullaımıı öemli olduğuu düşüeleri çoğulukta (.3) olduğu belirledi (Tablo 2). Bilişim tekolojilerii kullaımı kousuda beceri sahibi olmaı işe alıma ve işte kalmak içi öemli olduğuu düşüeler de çoğuluktaydı (Tablo 2). Hemşirelik öğrecilerii çoğulukla kliikte bilişim tekolojilerii kullaımıı yararlı olduğuu düşüdükleri durumlar, kliikte tıbbi verileri kaydetmek Tablo 1. Sosyodemografik Özellikler (N=3). (X±ss) Cisiyet Kadı Erkek Yaş (1-2 yaş) Ne kadar zamadır bilgisayar kullaıyorsuuz? Evde bilgisayar kullaıyor musuuz? Kliikte bilgisayar kullaır mısıız? Sizce sağlıkta bilişim tekolojisi öemli midir? Kliikte bakım sırasıda bilişim tekolojiside faydalaır mısıız? Hagi sıklıkla kullaırsıız? Eğitimiiz sırasıda bilgisayar ve/veya bilişim tekolojileri kousuda eğitim aldıız mı? Bilgisayar ve/veya bilişim tekolojileri ile ilgili hagi koularda eğitim aldıız? 20,±1,0 3,2±7,0 ay Her zama Baze Hiçbir zama 7 23 20 3 1 07 1 13 272 1 37 17,1 11,,1 1, 7, 2, 7, 2, 73, 2, 2,,2 2, 7, 32,2 Bilgisayar Becerisi e-posta Uygulaması İteret Kullaımı Veri Tabaları Hasta Yöetimi Bilgi Yöetimi 33 21 1 3 22 32 1 3 7 0 1 2 3, 2, 71,,3 3,0,0, 1, 11,0,0 1
H. Uysal ve ark., Hemşirelik Öğrecilerii Bilgisayar ve Bilişim Tekolojileri Hakkıdaki Farkıdalıklarıı Değerledirilmesi Tablo 2. Hemşirelik Öğrecilerii Kliik Ortamda Bilgisayar/Bilişim Tekolojileri Kullaımıyla İlgili Koular Hakkıdaki Düşüceleri (N=3). Kesilikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesilikle Katılmıyorum Her e kadar yapabilsem de bilgisayar kullamakta sakıırım. Güümüzde sağlık çalışalarıı, özellikle hemşireleri, bilgisayarlar hakkıda bilgi edimesi gereklidir. Mesleğimizi gereği olarak bilişim tekolojisi kullaımı gereklidir. Güümüzde iş seçimleri sırasıda bilişim tekolojisi kullaımı öemlidir. Bilişim tekolojileri kullaımı kousuda herhagi bir fiasal destek almadım. Bilişim tekolojileri kullaımı kousuda becerimi olması işimde kalmak içi yöeticileri kararlarıı etkiler. Bilişim tekolojileri kullaımı kousuda becerimi olması işe alımamda yöeticileri seçimii etkiler. Kliikte bilişim tekolojilerii kullaımı hasta verilerii kullaılmasıda hataları azaltır. Kliikte bilişim tekolojilerii kullaımı yielemeli veri girişlerii ve depolama sorularıı azaltır. Kliikte bilişim tekolojileri kullaımı beim işimi kolaylaştırır. Kliikte bilişim tekolojileri kullaımı bilgiye erişimimi iyileştirir ve kolaylaştırır. Ulusal düzeyde elektroik sağlık kayıt sistemii adapte edilmesi sağlık bakımıda yararlı olacaktır. Hastalar, hasta kayıtlarıda bilişim tekolojileri kullaımıı yeğler. 2 2 271 27 23 1 207 2 277 27 21 27 13 7, 3,2,0,3 2,3 3,0 37,, 0,1, 2,,7 3, 3 20 23 23 2 211 22 232 21 23 221 22 1 1,0 37, 2,7 2,3 3,0 0,0, 2,0 3, 2, 0 3, 30 2 32 1 113 7 2 2 3 23 3 133 17,7,,1,,2 20, 13, 7, 7,,,2, 2,1 211 1 11 12 33 2 13 1 2 3,2 2, 2 2,2, 2, 1, 2, 1,,3 11 7 2 7 7 21, 1,3 1,, 1,3 1, 1, 1,3 Tablo 3. Hemşirelik Öğrecilerii, Hemşireleri Bilgisayar Becerileri ve Bilişim Alaıdaki Yetkileri Kousudaki Düşüceleri (N=3). Çok Öemli Öemli Kararsızım Öemli Değil Hiç Öemli Değil Bilgisayar sistemii temel bileşelerii bilmek Masaüstü bilgisayarıı özelliklerii bilmek Bilgisayar ağıı özelliklerii bilmek Yazılım (software) ı amacıı bilmek E yaygı program dillerii bilmek Bilgisayara ait aletleri kullamayı bilmek Farklı programları kullamayı bilmek e-posta sistemii bilmek Bilgisayarda virüsleri temizlemesii bilmek Hasta bilgi sistemii kullamayı bilmek Bilgisayarda hemşirelik bakım plaıı oluşturmak içi hemşirelik bilgi sistemii kullamayı bilmek Bilgisayarlı hasta ekipmalarıı kullamayı bilmek Yaşlılar ve gereksiimleri olalar içi bilgisayarlı yardımcı araçları kullamayı bilmek Veri aktarımıda gizliliği öemii bilmek Toplaa bilgilere erişimi sağlamak Bilgisayar sistemi şifreleri öemii bilmek Bilgisayarla ilgili korkuları farkıda olmak Bilgisayarlara karşı olumlu tutum geliştirmek Gereksiimlerimiz hakkıda yeterli bilgiye sahip olursak bilgisayar tekolojisi hemşireler içi yararlı olabilir. İşleri kolaylaştıra öerilere alışkı olmak 213 1 10 1 11 23 207 20 1 31 320 30 2 23 2 2 1 17 2 2 3, 33,3 32, 2, 2,1 2,7 37, 7,0 3,0, 7,,2 7, 3,0 7,7, 3,2 3,,, 2 31 2 2 20 271 273 27 22 1 1 20 230 201 20 223 2 27 2 2 1,7 7, 3,3,0 7,0,0,,7 3, 3,0 37,3 1, 3,3,2 0,3,,,,3 32 3 0 7 1 33 2 7 2 2 31 3 3 2 3 71 2 27,,, 17, 1,,0,,1 12,1,,3, 7,,, 7,1 12,,,7, 1 11 13 37 0 13 13 1 1 2 1 7 3,3 2,0 2,,7 7,2 1, 2, 2,,1 3, 2,,3 2, 1,3 11 1 2,0 2, 1, 1, (.), hasta kayıtlarıa/sağlık bilgilerie ulaşmak (), hastaı değerledirmesii yapmak (.1), tedavi ve girişim protokollerii kullamak (.1), ilaç yöetimi yapmak (.7), hasta souçlarıı değerledirmek (7), kliiği sağlık politikalarıa ulaşmak (1), kaıta dayalı araştır- 17
JAREN 2017;3(3):13-12 Tablo. Hemşirelik Öğrecilerii Hemşireleri Sağlıkta Bilişim Kousuda Beklee Nitelikleri Hakkıdaki Düşüceleri (N=3). Çok Öemli Öemli Kararsızım Öemli Değil Hiç Öemli Değil Bilgisayar işletim sistemi hakkıda bilgisi olmak Veri tabaı programlarıı kullaımıı bilmek İstatistik programlarıı kullaımıı bilmek Veri güveliği ve hasta hakları ile ilgili yasaları bilmek Bilgisayardaki tıbbi bilgi ve kayıtları gizliliğii öemii bilmek Verileri asıl toplaacağıı ve asıl kullaılacağıı bilmek Veri haberleşme programıı kullamayı bilmek Kayıtları araştırmak içi bilgisayar bilgi sistemii kütüphaesii kullamayı bilmek e-posta kullamayı bilmek Bilgisayarlı hasta izleme sistemii foksiyolarıı ve bileşelerii (ifüzyo pompaları, EKG moitörler, vb.) kullamayı bilmek Eğitim yaşamıda bilgisayar kullaımı ve bilişim tekolojisi eğitimi almak Hastaede çalışırke bilgisayar kullaımı ve bilişim tekolojisi eğitimi almak Bilişim tekolojileri kousuda mesleki kurslara katılmak Farklı hasta durumları hakkıda simülasyo eğitimleri almak Hemşirelik eğitimcilerii hemşirelik bilişim tekolojileride özelleşmesi 11 172 17 271 23 2 23 2 2 317 23 23 12 23 220 32,7 3 32,2,0 3,0,1 3,2,0,1 7,3 3,2 3,0 3,7 3,2 3, 27 2 22 230 21 23 27 22 27 12 20 23 2 232 23,, 7, 1, 3, 3,2, 7,,7 3,7 3,,,1 2,0 3,0 3 2 3 3 0 2 3 3 72 70 12,3 1,0,,3 7,2,1,2,3,1,3,3 13,0 11, 12,7 2 23 2 1 3 3 12 17 11 1 12 1,3,2, 2, 0, 0, 1, 1, 2,2 3,1 2,0 3, 2,2 2,7 2 3 11 0, 0, 2,0 Tablo. Hemşirelik Öğrecilerii Kliikte Hemşirelik Kayıtlarıı Bilgisayar Kullaılarak Yapılmasıı Yararları Kousudaki Düşüceleri (N=3). Kesilikle Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesilikle Katılmıyorum Hemşirelik kayıtlarıı bilgisayara yapılması içi zamaa gereksiim vardır. Acak daha soraki süreçte zama tasarrufu sağlar. Bakımı plalaması daha hızlı olabilir. Bilgileri kaydedilmesii ve belgelemiş bakım plalarıa kolay ulaşmayı sağlar. Belgeleri bütülüğüü sağlar. Belgeleri ve bakım plaıı stadardizasyouu sağlar. Bakım plaı daha iyi düzeleebilir. Evrakları kayıtlarıı tutulmasıı kolaylaştırır. Birde fazla gereksiz yielemeyi öler. Profesyoel hemşirelik yaklaşımı suar, hasta bakımıı kalitesii iyileştirir. Diğer profesyoellerle daha iyi iletişim kurulmasıı ve bilgi trasferii sağlar. Gelişebilecek yasal soruları öler. Bilgisayarla kayıt işlemleri sırasıda bilgi ve beceri yetersizliği edeiyle kaos, hayal kırıklığı gibi durumlarla karşılaşılabilir. Kağıt işleri e aza idirilmiş olur. Bilgisayar başıda fazla zama harcamak, hastaya daha az zama ayırmaya ede olur. Daha geçerli ve gücel kaıtlar oluşturmayı sağlar. 2 27 30 2 20 303 271 23 27 2 21 1 2 1,,3,3,1 0,,,0 7,,3, 2, 3,3,1 231 23 20 21 231 2 21 20 21 21 21 17 20 3, 37, 3,7 3,0 3, 3, 3, 3, 3,1 3 3, 27 3 2 27 2 31 1 3 7 3 3,,,1,,,,2,, 12,1, 1,2,1 3 1 3 0, 1, 1, 1, 2,, 1, 3 7 23 1, 0, 1,3 1,,2 ma kayıtlarıa ulaşmak (.1), kliik persoelii (2) ve iş yüküü (.3) yöetimii yapmak, profesyoel bireysel gelişim yapmak (.2) olarak belirledi. Hemşirelik öğrecilerii çoğuluğu, bilgisayar sistemii temel bileşelerii (1.7), masaüstü bilgisayarıı özelliklerii (7.), bilgisayar ağıı özelliklerii (3.3), farklı programlar kullamayı (.), e-posta sistemii bilmesii (.7) öemli olduğuu belirtti (Tablo 3). Hasta bilgi sistemii kullamayı (.), bilgisayarda hemşirelik bakım plaı oluşturmak içi hemşirelik bilgi sistemii kullamayı (7.), bilgisayarlı hasta ekipmalarıı (.2) ve yardımcı araçları (7.) kullamayı, veri aktarımıda gizliliği öemii bilmesii (3) çok öemli olduğuu belirtti (Tablo 3). 1
H. Uysal ve ark., Hemşirelik Öğrecilerii Bilgisayar ve Bilişim Tekolojileri Hakkıdaki Farkıdalıklarıı Değerledirilmesi Çalışmaya katıla öğreciler, bilgisayardaki tıbbi bilgi ve kayıtları gizliliğii öemii bilmesii (3), veri güveliği ve hasta hakları ile ilgili yasaları bilmesii (), bilgisayarlı hasta izleme sistemii foksiyolarıı ve bileşelerii kullamayı bilmesii (7.3), farklı hasta durumları hakkıda simülasyo eğitimleri alımasıı (3.2) çok öemli olduğuu belirtti (Tablo ). Öğrecileri çoğuluğu, hemşireleri bilgisayar işletim sistemi hakkıda bilgisi olmasıı (.), veri tabaı programlarıı kullamayı (.), istatistik programlarıı kullamayı (7.), veri haberleşme programıı kullamayı (.), bilgisayar bilgi sistemi kütüphaesii kullamayı (7.), eğitim yaşamıda (3.) ve hastaede çalışırke (.) bilgisayar kullaımı ve bilişim tekolojisi eğitimi almasıı ve hemşirelik eğitimcilerii bilişim tekolojileride özelleşmesii (3) öemli olduğuu belirtti (Tablo ). Çalışmada hemşirelik öğrecileri, hemşirelik kayıtlarıı bilgisayara yapılmasıı ilk başta zama kaybıymış gibi görümekle birlikte, daha soraki süreçte zama kazadıracağıı düşüdüklerii (1.), kliikte hemşirelik kayıtlarıı bilgisayar kullaılarak yapılması ile bakımı plalamasıı daha hızlı olacağıa (.3), kayıt edilmiş bilgi ve belgelere daha kolay ulaşılacağıa (.3), belgelerde bütülük sağlaacağıa (.1), daha geçerli ve gücel kaıtlar oluşturulacağıa (.1), bakım plaıı daha iyi düzeleeceğie (.1), kayıt tutulmasıı kolaylaştırılacağıa ve gereksiz yielemeleri öüe geçileceğie (.), hasta bakımıı kalitesii iyileştirileceğie (), diğer profesyoellerle daha iyi iletişim kurulacağıa (7.), yasal soruları öleeceğie (.3), kağıt işlerii e aza idirileceğie (2.) kesilikle katıldıklarıı belirtti (Tablo ). Çalışmada, öğrecileri bilgisayar başıda fazla zama harcamaı hastaya daha az zama ayırmaya ede olacağı kousua çoğuluğu katıldığı (7.1) belirledi (Tablo ). TARTIŞMA Çalışmaya katıla öğrecileri yaş ortalaması 20.±1.0 tır. Öğrecileri ortalama 3.2±7.0 aydır bilgisayar kulladıkları, evde bilgisayar kullamayaları çoğulukta olduğu belirledi. Bu durumu edeii bilişim tekolojisii ilerlemesiyle telefo vb. taşıabilir elektroik cihazlar kullaılarak iterete ulaşımı rahat olmasıda kayaklaabileceği düşüülmektedir. Yapıla bir çalışmada, çalışmaya katıla 70 hemşirei evde bilgisayar kullama durumu 3.3, bilgisayar kullama yılı yıl ve üstü (3.3), bilgisayarla ilgili eğitim alma durumu 3.3 olarak gösterilmiştir. Ayı çalışmada, hemşireleri çoğuluğuu bilişim tekolojileri ve bu tekolojilerii kullaımı kousuda olumlu görüşleri olduğu belirlemiştir (2). Yapıla diğer çalışmalarda ise (13-1), hemşireleri çoğulukla bilgisayar eğitimi görmedikleri, hemşirelik uygulamalarıda bilgi/bilişimi tekolojilerii kullaımıı gerekli olduğua iadıkları, bilgisayar ve bilgi/bilişim tekolojilerii kullamaya karşı olumlu tutum gösterdikleri açıklamıştır. Araştırmamızda öğrecileri 7. i bilgisayar/bilişim tekolojileri kousuda eğitim aldığıı, bularda 1.1 i bilgisayar becerisii geliştirmek kousuda eğitim aldığıı belirtmiştir. Buu edeii, ülkemizde 1 da itibare lisas düzeyideki hemşirelik programlarıda bilgisayar derslerii yer almasıda kayakladığıı söyleyebiliriz. Bilgiç ve Aydı (2) çalışmalarıda, hemşireleri. sıı bilişim tekolojilerii kullamayı yararlı bulduklarıı açıklamıştır. Softa ve ark. (1) ise çalışmalarıda, hemşireleri bilişim tekolojilerii kullaımıı hemşirelik bakım ve uygulamalarıa olumlu katkı sağlayacağıı düşüdüklerii açıklamışlardır. Araştırmamızda, bezer şekilde hemşirelik öğrecilerii kliik ortamda bilgisayar/bilişim tekolojileri kullaımıyla ilgili koularda olumlu düşücelere sahip olduğu belirlemiştir. Bilişim tekolojilerii kullaımı kousuda beceri sahibi olmaı işe alıma ve işte kalmak içi öemli olduğuu düşüeler de çoğulukta bulumuştur. Sağlık hizmetii tüm aşamalarıda hasta ve tedavi verilerii, bilgilerii kayıt altıa alıması birçok açıda gereklilik içermektedir. Ayrıca kayıtlı bilgiler hukuksal durumlarda belge işlevi özelliğii de üstlemektedir. Elektroik tıbbi kayıtlar ve elektroik sağlık kayıtları, sağlık hizmetleride kalitei artması, iş akışıı otomize olması, hasta tedavi ve bakımıı iyileştirilmesi, acil durumlarda hasta bilgilerie hızlı 1
JAREN 2017;3(3):13-12 ulaşım, tetkikleri tekrarıda kaçıma ve zama kazama, dökümalara çok sayıda kişii kolay ulaşımı, yasal bilgi ve belge oluşturmada fiziksel yararlar sağlama, sağlık hizmetii daha iyi plalaabilmesi gibi olumlu gelişmelere yol açmaktadır (17). Bireyi bakım ve tedavisii kayıt altıa alıması, durumudaki değişimleri izlemesi, bakım souçlarıı istatistiksel olarak izlemesi ve soucu değerledirilerek diğer sağlık çalışaları ile paylaşılması bilişim tekolojilerii hemşirelik bakım uygulamalarıdaki e temel yararlarıdır. Hasta kayıtlarıa hızlı ulaşım sağlaarak hasta bakımıda oluşabilecek veri ve zama kayıplarıı ortada kaldırır, hastaı bakım gereksiimlerii saptamasıı ve uygu bakımı verilmesii kolaylaştırır (1). Araştırmamızda, hemşirelik öğrecileri, kliikte bilişim tekolojilerii kullaımıı özellikle tıbbi verileri kaydetmek, hasta souçlarıı değerledirmek, hasta verilerii kullaılmasıda hataları azaltmak, hasta kayıtlarıa/sağlık bilgilerie ulaşmak ve kaıta dayalı uygulamalara/ araştırma kayıtlarıa ulaşabilmek kousuda yararlı olduğuu belirttiler. Literatürle uyumlu olarak bu araştırmada da hemşirelik öğrecileri kliikte bilişim tekolojisii kullaılmasıyla, diğer sağlık profesyoelleri ile daha iyi iletişim kurulacağıa, daha doğru bilgi trasferi sağlaacağıa, gelişebilecek yasal soruları ve gereksiz yielemeleri öleebileceğie, bakımı plalamasıı daha hızlı olacağıa iadıklarıı belirttiler (17). Acak, olumlu yalarıı yaı sıra hasta gizliliğii ortada kalkması ve bireyleri maddi, maevi ve sosyal yöde zarar görmesi, özel bilgilerii izisiz kullaılması, toplaa verileri amaç dışı kullaılması gibi olumsuz yalarıı da olabileceği göz ardı edilmemelidir (17). Aayasaı 20/3. maddeside de belirtildiği gibi, Herkes kedisiyle ilgili kişisel verileri korumasıı isteme hakkıa sahiptir.... Kişisel veriler, acak kauda ögörüle haller veya kişii açık rızasıyla işleebilir. İsa Hakları Avrupa Sözleşmesi i. Maddesii 2. fıkrasıda, kişisel verileri gizliliği ve koruması hakkıı asıl uygulaacağı taımlamıştır. Görüldüğü üzere hastaı tıbbi bilgi ve kayıtları özel yaşamı gizliliği ve koruması hakkı kapsamıa girer ve hem İsa Hakları Avrupa Sözleşmesi i. Maddesi hem de Aayasa ı 20/3. maddesii koruması altıdadır (1,20). Ayrıca 20..201 tarih ve 23 sayı ile resmi gazetede yayımlaa Kişisel sağlık verilerii işlemesi ve gizliliğii sağlaması hakkıda yöetmelik i. Maddeside kişisel sağlık verilerii işlemeside geel ilke ve esaslara uygu hareket edilmesi ögörülmektedir (21). Araştırmada hemşirelik öğrecileri, kliikteki hemşireleri veri güveliği ve hasta hakları ile ilgili yasaları, bilgisayardaki tıbbi bilgi ve kayıtları gizliliğii öemii ve verileri asıl toplaacağıı ve asıl kullaılacağıı bilmesii çok öemli olduğuu belirtti. Nkosi ve arkadaşları (22) çalışmalarıda, hemşirelik öğrecilerii çoğuluğu bilgisayar kullamaı hasta bakımıı iyileştirmek içi yararlı olacağıı, bilgisayar kullaımı ile gereksiz zama kaybıı öleerek bakıma daha fazla fırsat kalacağıı belirtmişlerdir. Diğer bir çalışmada da, hemşireleri çoğuluğu bilgisayar kullaımıı hasta bakım kalitesii iyileştirmek içi yararlı olduğuu, daha iyi bakım verebildiklerii belirtmişlerdir (23). Yapıla bir diğer çalışmada da, kliikte çalışa hemşireler, sağlık bilişim tekolojisii hemşirelik kayıtlarıı kalitesii iyileştirdiğii, ilaç uygulama hatalarıı azalttığıı belirtmişlerdir. Yazarlar, sağlık bilişim tekolojilerii hemşire memuiyetie ve hasta bakımıa olumlu katkısağladığıı belirtmişlerdir (2). Araştırmamızda ise, hemşirelik öğrecilerii çoğuluğu hemşirelik kayıtlarıı bilgisayara yapılmasıı uzu döemde zama tasarrufu sağlayacağıa, belgelemiş bakım plalarıa kolay ulaşımı ve bakım plalarıı stadardizasyouu sağlamada yararlı olacağıa ve hemşirelik bakımıı daha profesyoel olarak sürdürülebileceğie iadıklarıı belirttiler. Buu yaıda öğreciler verileri bilgisayara kaydederke bilgisayar başıda fazla zama harcaacağıı, bu edele hastaya daha az zama ayırmaya ede olabileceğii düşüdüklerii de belirttiler. SONUÇ ve ÖNERİLER Souç olarak, hemşirelik bilgi/bilişimide tekolojik gelişmeleri kullaılması ve uygulamaya yasıtılması gerekliliği çok açıktır ve yei uygulamalara hazır oluması gerekmektedir. Bu edele geleceği hemşireleri ola hemşirelik öğrecilerii, bilgisayar ve bilişim tekolojilerii kullama ve bu tekolojileri hasta bakımıa yasıtılmasıı öemi
H. Uysal ve ark., Hemşirelik Öğrecilerii Bilgisayar ve Bilişim Tekolojileri Hakkıdaki Farkıdalıklarıı Değerledirilmesi kousudaki düşüceleri ve farkıdalıkları büyük öem taşımaktadır. Araştımada hemşirelik öğrecilerii çoğuluğuu bilgisayar ve/veya bilişim tekolojileri kousuda eğitim aldığı belirledi. Buula birlikte, çoğuluk bilgisayar becerisi kousuda eğitim alırke, e-posta uygulaması, iteret kullaımı, veri tabaları, hasta yöetimi, bilgi yöetimi koularıda eğitim alaları azılıkta olduğu saptadı. Öğreciler, hemşireleri bilgisayarlar hakkıda bilgi sahibi olması gerektiğie, bilişim tekolojilerii kullamalarıı gerekli olduğua, bilişim tekolojileri kousuda bilgi ve beceri sahibi olmaı işe alımada etkili olduğua kesilikle katıldıklarıı belirttiler. Ayrıca, tıbbi verileri kaydetmek, hasta kayıtlarıa/ sağlık bilgilerie ulaşmak, hasta değerledirmesi ve ilaç yöetimi yapmak, tedavi ve girişim protokollerii kullamak, hasta souçlarıı değerledirmek içi kliikte bilişim tekolojilerii kullaılmasıı yararlı olduğua kesilikle katıldıklarıı belirttiler. Hemşirelik bilişimii ihai hedefi, sağlık bakımıı daha güveli ve etkili hale getirmek içi tekolojiyi kullamaktır. Tekolojii gülük uygulamada bir araç olarak beimseebilmesi ve hemşireleri bilişim yeterliliklerii yükseltilmesi içi daha fazla çalışmak gerekmektedir. Güümüzde sürekli gelişe bilgi/ bilişim tekolojileri edeiyle, hemşirelik eğitim programlarıı gelişmelere açık olması ve gücellemesi bir zorululuktur. KAYNAKLAR 1. Pazar B, Taşta S, İyigü E. Tele sağlık sistemide hemşirei rolü. Bakırköy Tıp Dergisi, 201; 11 (1): 1-. 2. Bilgiç Ş, Aydı ÖG. Bir üiversite hastaeside çalışa hemşireleri bilişim tekolojilerie ilişki görüşleri. Yıldırım Beyazıt Üiversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi, 201; 3(3): -1. 3. Ömürbek N, Altı FG. Sağlık bilişim sistemlerii uygulaamsıa ilişki bir araştırma: İzmir öreği. SDÜ Fe Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 200; 1(1): 211-32.. Veer AJ, Fracke AL. Attitudes of ursig staff towards electroic patiet records: A questioaire survey. Iteratioal Joural of Nursig Studies, 20; 7(7): -. [CrossRef]. Piscotty RJ, Kalisch B, Gracey-Thomas A. Impact of healthcare iformatio techology o ursig practice. Joural of Nursig Scholarship, 201; 7(): 27-3. [CrossRef]. Sezgi H, Çıar S. Tip 2 diyabetli hastaları cep telefou ile takibi: radomize kotrollü çalışma. Cliical Experimetal Health Sciece, 2013; 3(), 173-3. 7. Huag Z, Tao H, Meg Q, Jig L. Maagemet of edocrie disease: Effects of telecare itervetio o glycemic cotrol i type 2 diabetes: a systematic review ad metaaalysis of radomized cotrolled trials. Europea Joural of Edocriology, 201; 172(3): 3-1. [CrossRef]. Labbadia LL, D Iocezo M, Fogliao RRF, Silva GEF, Queiroz RMRMD, Carmagai MIS, et al. Computerized system for maagig ursig care idicators at Hospital São Paulo. Revista da Escola de Efermagem da USP, 2011; (): 13-17. [CrossRef]. Bickford CJ. Nursig iformatics: scope ad stadards of practice. Studies i Health Techology ad Iformatics, 200; 1: -.. America Nurses Associatio (ANA). Nursig: Scope ad stadards of practice. 2 d Editio. Silver Sprig, Marylad, ANA; 20. 11. Bickford CJ, Mario L, Gazaway S. Nursig: Scope ad stadards of practice. 3 rd Editio. ANA; 201. p.1-7. 12. Bilgiç Ş, Şedir M. Hemşirelik Bilişimi. Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi, 201; 3(1): 2-. 13. Koç Z. Hemşirelik öğrecilerii hemşirelik eğitimi ve uygulamalarıda bilgisayar kullaımı kousudaki görüşlerii belirlemesi. Cumhuriyet Üiversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 200; (2): 2-0. 1. Kaya N, Aştı T, Kaya H, Kaçar GY. Hemşireleri bilgisayar kullaımıa ilişki görüşlerii belirlemesi. İstabul Üiversitesi Florece Nightigale Hemşirelik Dergisi, 200; 1(2): 3-. 1. Köse A. Hemşireleri bilgisayar kullaım durumlarıı belirlemesie yöelik bir ampirik çalışma-trabzo ili öreği. Bilişim Tekolojileri Dergisi, 2012; (1): 37-3. 1. Softa HK, Akdura F, Akyazı E. Hemşireleri bilgisayar kullaımlarıa yöelik tutumlarıı değerledirilmesi. Gümüşhae Üiversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 201; 3(3): -. 17. Kişisel Sağlık Verileri Çalışma Grubu. Sağlık Hizmetleride Kişisel Veri Toplaması, Koruması ve Değerledirilmesi, 2017. URL:http://www.kisiselsaglikverileri.org/32-saglik-hizmetleride-kisisel-veri-toplamasikorumasi-ve-degerledirilmesi.html 1. Mutluay E, Özdemir L. Sağlık bilişim sistemleri kapsamıda hemşirelik bilişimii kullaımı. Florece Nightigale Hemşirelik Dergisi, 201; 22(3): 10-. [CrossRef] 11
JAREN 2017;3(3):13-12 1. İsa Hakları Avrupa Sözleşmesi, madde, Özel ve aile hayatııa saygı hakkı, Avrupa Atlaşmaları Serisi, o:, Resmi Gazete Tarih: 1/03/1, Sayı: 2, URL:http://www.goc.gov.tr/files/files/AIHS.pdf (Erişim tarihi: 22..2017) 20. Türkiye Cumhuriyeti Aayasası, madde 20-Kişisel Bilgileri Koruması, kau kabul tarihi: 1//12, o:270 URL:https://www.tbmm.gov.tr/aayasa/aayasa2.htm (Erişim tarihi: 22..2017) 21. Kişisel Sağlık Verilerii İşlemesi ve Mahremiyetii Sağlaması Hakkıda Yöetmelik, Resmî Gazete 20//201 Sayı:23 URL:http://www.resmigazete.gov. tr/eskiler/201//20120-1.htm (Erişim tarihi: 22..2017) 22. Nkosi ZZ, Asah F, Pillay P. Post-basic ursig studets access to ad attitudes toward the use of iformatio techology i practice: a descriptive aalysis. Joural of Nursig Maagemet, 2011;1(7): 7-2. [CrossRef] 23. Kipturgo MK, Kivuti-Bitok LW, Karai AK, Muiva MM. Attitudes of ursig staff towards computerisatio: a case of two hospitals i Nairobi, Keya. BMC Medical Iformatics ad Decisio Makig, 201; 1(1): 1-1. [CrossRef] 2. Waeka R, Spetz J. Hospital iformatio techology systems impact o urses ad ursig care. Joural of Nursig Admiistratio, 20;0(12): 0-1. [CrossRef] 12