Araştırma / Cliical Ivestigatio DOI: 10.4274/tjod.82574 Kadıları doğum sorası foksiyoel durumları ve etkileye faktörleri belirlemesi Evaluatio of the fuctioal status of woma after childbirth ad effective factors Yasemi Şalı1, Selma Öcel2 1Karama Devlet Hastaesi Eğitim Birimi, Karama, Türkiye 2Akdeiz Üiversitesi Atalya Sağlık Yüksekokulu, Halk Sağlığı Hemşireliği Aabilim Dalı, Atalya, Türkiye Özet Amaç: Doğum sorası döemdeki foksiyoel durum (DSFD), aei bebeğii bakım sorumluluğuu, kedi öz bakımıı, ev işlerii, sosyal, toplumsal ve mesleki aktivitelerii üstlemeye hazır olmasıdır. Kadıları doğum öcesi foksiyoel durumlarıa geri döüşleri, fizyolojik iyileşmede daha uzu zama almaktadır. Bu çalışma doğum yapa kadıları doğumda sora foksiyoel durumlarıı ve etkileye faktörlerii belirlemek amacıyla taımlayıcı ve aalitik olarak yapılmıştır. Gereç ve Yötemler: Araştırmaı öreklem grubuu, miadıda vajial veya sezeryala doğum yapa, doğum sorası altıcı haftada bulua, araştırmaya katılmayı kabul ede, Atalya il merkezideki 15 (=100) ve 18 o lu (=100) sağlık ocaklarıa kayıtlı toplam 200 kadı oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak, sosyodemografik özellikleri ve doğum öyküsüü içere Kişisel Bilgi Formu ve Doğum Sorası Foksiyoel Durum Evateri (DSFDE) kullaılmıştır. Bulgular: Bu çalışma ile yaşı, eğitim durumuu, aile tipii, doğum şeklii, çocuk sayısıı ve gebeliği plalama durumuu doğum sorası foksiyoel durumu etkileye öemli faktörlerde olduğu ortaya çıkmıştır. Bebek bakımıda ve ev işleride yardım almaya kadıları foksiyoel durumlarıa daha erke dödükleri ve DSFD pua ortalamalarıı daha yüksek olduğu belirlemiştir. Geel olarak doğum sorası ilerleye zamala birlikte kadıları DSFD sii de arttığı acak altıcı ayda bile hala doğum öcesi foksiyoel durumlarıa tamame geri döemedikleri saptamıştır. Souç: Kadıları doğumda sora foksiyoel durumlarıa geri döüşleri fizyolojik iyileşme süresi ola altı haftada daha uzu sürmektedir. Kadılara bu döemde gereksiim duydukları bakımı bütücül bir yaklaşımla verilmesi doğum sorası döeme daha kolay uyum sağlamalarıı etkileyecektir. J Turk Soc Obstet Gyecol 2014;2:105-14 Aahtar Kelimeler: Postpartum döem, doğum sorası bakım, ae sağlığı Abstract Objective: The fuctioal status after childbirth (FSAC) is the mother s readiess to assume ifat care ad to resume self-care, household, social, commuity, ad occupatioal activities followig birth. The recovery of the precoceptioal fuctioal status takes loger time tha physiological healig process. This descriptive ad aalytical study was coducted to determie the fuctioal status of wome who gave birth after birth ad to determie the ifluecig factors. Material ad Methods: The sample group of this descriptive ad aalytical study comprises 200 wome who were o the sixth week of their postpartum period after givig term birth either vagially or with cesarea, who accepted to participate i the study, ad who had medical records i primary health ceter umber 15 (=100) ad 18 (=100) i Atalya city ceter. The data were obtaied via Persoal Iformatio Form ad The Ivetory of Fuctioal Status After Childbirth (IFSAC) icludig sociodemographic features ad birth history. Results: This study revealed that age, educatioal level, family type, type of delivery, umber of childre ad the plaig status of the pregacy were importat factors affectig the fuctioal status after childbirth. I wome ot receivig baby care ad household assistace, the fuctioal status retured earlier ad average score of FSAC was higher. It was foud that i geeral, FSAC of the wome icreased over time followig birth; however wome were ot able to completely retur their fuctioal statuses before birth eve i the sixth moth. Coclusio: Returig of wome to their fuctioal status after givig birth takes loger tha six weeks which is the duratio of physiological recovery. Providig the care wome require durig this period via holistic approach will affect their easier adaptatio to the postpartum period. J Turk Soc Obstet Gyecol 2014;2:105-14 Key Words: Postpartum period, postatal care, materal welfare Yazışma Adresi/Address for Correspodece: Hemşire Yasemi Şalı, Karama Devlet Hastaesi Eğitim Birimi, Karama, Türkiye Gsm: +90 505 273 39 36 E-posta: yasmialya.09@gmail.com Geliş Tarihi/Received : 12.08.2013 Kabul Tarihi/Accepted : 14.01.2014 105
J Turk Soc Obstet Gyecol 2014;2:105-14 Yasemi Şalı ve ark. Kadıları Doğum Sorası Foksiyoel Durumları Giriş Aile içi doğum sorası döem, aileye yei bir üyei katılmasıda dolayı yei bir düzei kurulduğu uyum döemidir (1). Ae içi bu döem bebeğie, doğum sorası rahatsızlıklara, ailedeki yei düzee ve vücut imgesideki değişikliklere uyum yapmak zoruda olduğu bir geçiş döemidir (2). Doğumda soraki ilk birkaç ay, ilk kez ae olalar içi geçirilmesi zor zamalardır. Aei yei görevlerii öğremesi içi özel yeteek ve eerjiye gereksiimi vardır. Bu döemde ae yeidoğa bebeğii taımaya ve ou gereksiimlerii karşılamaya çalışmaktadır. Ae ve bebek arasıda başarılı iyi bir ilişkii sağlaması ve sürdürülmeside aei sağlık durumu, rol belirsizliği, aei kedii izole hissetmesi, babaı bebek ile ilişkisi, aei bede imajı, bebek bakımı ve gereksiimlerii karşılamada yeterli olup olmadığıı hissetmesi de etkili olabilmektedir (3-5). Aelik rolüe geçişi eş, arkadaşlar, akrabalar yai doğal sosyal destek kayakları da olumlu yöde etkilemektedir. Yapıla bazı çalışmalarda aeler, doğum sorası döemi; hem kedileride hem de aileleride büyük sorulara, foksiyoel durumlarıı değişmesie yol aça bir süreç olarak taımlamışlardır (6). Doğum sorası döemdeki foksiyoel durum; aei bebeğii bakım sorumluluğuu, kedi öz bakımıı, ev işlerii, sosyal, toplumsal ve mesleki aktivitelerii üstlemeye hazır olmasıdır. Doğum sorası döemdeki iyileşme sürecii taılaması geleeksel olarak üreme orgalarıı iyileşmesi ve fizyolojik uyum üzerie odaklamıştır. Doğum sorası döemde iyileşmei, sosyal ve psikolojik yöüe ise çok az dikkat çekilmiştir (7-11). Aa çocuk sağlığı hizmetleri içide öemli bir yeri ola doğum sorası bakım, temelde koruyucu bir sağlık hizmetidir. Geel olarak kadılar, doğum öcesi bakım hizmetleride doğum sorası bakıma göre daha çok yararlamaktadır (12,13). Ülkemizde Sağlık Bakalığı ı politikalarıa göre, lohusalık izlemleri, doğumda soraki 48 saat içide bir kez, daha sora ise 15. ve 40. gülerde de birer kez olmak üzere toplam üç kez yapılmaktadır (14). Doğum sorası döemdeki itelikli izlemde amaç; yei ae babaı bekletileri doğrultusuda hem biyolojik hem de psikolojik olarak mümkü olduğuca olumlu deeyimler yaşamalarıı sağlamak, evde destekleyici çevre oluşumuu hazırlamak, kriz durumlarıda aileyi desteklemek ve kadıı foksiyoel durumudaki düzelmeyi hızladırmaktır. Bu edele doğum sorası döemde yapıla değerledirmeler çok öemlidir (15,16). Doğum sorası döemde aei uyumu kedi sağlığıı ve gebelik öcesi foksiyoel durumua dömesii etkilediği gibi, çocuk ve aile sağlığıı da etkileye öemli bir durumdur (17). Kadıları doğum öcesi bakım kadar doğum sorası bakımları ve özellikle gebelik öcesi foksiyoel durumlarıa dömeleri ae, bebek ve ailei sağlığı açısıda öemlidir. Bu edele de öcelikle kadıları doğum sorası foksiyoel durumlarıı zamala asıl değiştiğii ve bua etki ede 106 faktörleri eler olduğuu belirlemesi gerekmektedir. Özellikle pek çok soruu yaşadığı doğum sorası döemde kadıı sadece fiziksel sorularıı çözümüe değil daha uzu süre ala sosyal ve psikolojik sorularıı da çözümüe odaklaılmalıdır. Ülkemizde doğum sorası foksiyoel durumla ilgili çok az sayıda çalışma vardır ve yapıla çalışmalarda da yalızca fiziksel iyileşme süresi ola doğum sorası altı hafta ile sıırlı kalımıştır (10,11,18). Dolayısıyla doğum sorası foksiyoel durumdaki düzelmei kadıı ve ailesii e derece etkilediğii ortaya çıkartmak, foksiyoel durumu zamala asıl gelişmeler gösterdiğii ve foksiyoel durumu eleri etkilediğii belirlemek, bu kouda kayak oluşturmak ve sağlık persoelie yol göstermek so derece öemlidir. Bu araştırma ile kadıları doğum sorası foksiyoel durumlarıı ve etkileye faktörleri belirlemek amaçlamıştır. Gereç ve Yötemler Verileri Toplaması Bu araştırma kadıları doğum sorası foksiyoel durumlarıı ve etkileye faktörleri belirlemek amacıyla taımlayıcı ve aalitik olarak yapılmıştır. Araştırmaı evreie Atalya il merkezide bulua 54 sağlık ocağı alımıştır. Araştırmaı öreklemii ise 54 sağlık ocağıda basit rastgele örekleme yötemi ile seçile 15 ve 18 o lu sağlık ocaklarıa kayıtlı doğum sorası altıcı haftasıda ola kadılar oluşturmuştur. Öreklem büyüklüğü, evrei bilimesi durumuda kullaıla öreklem büyüklüğü hesaplama formülü kullaılarak %95 güve aralığı ve %5 lik örekleme hatası ile 184 olarak hesaplamış, acak araştırmaı gücüü artırmak içi 200 kadı araştırma kapsamıa alımıştır (19). Araştırmaya; Gebe/Loğusa İzlem Formları dikkate alıarak, miadıda vajial ya da sezaryele doğum yapa, doğum sorası altıcı haftada bulua, bebekleride ya da kedileride zeka geriliği, kroik bir hastalık ya da sakatlık bulumaya, e az ilkokul mezuu ola ve araştırmaya katılmayı kabul ede kadılar alımıştır. Çalışmaı yürütülebilmesi içi, Atalya İl Sağlık Müdürlüğü ve Akdeiz Üiversitesi Etik Kurulu da izi alımıştır. Çalışmaı amacı, araştırmaya katılacak ola kadılara açıklamış, araştırmaya katılmayı kabul ede kadılarda sözlü ve yazılı oam alımıştır. Veri Toplama Araçları Veri toplama aracı olarak, Kişisel Bilgi Formu ve Doğum Sorası Foksiyoel Durum Evateri (DSFDE) kullaılmıştır. Veriler yüz yüze görüşme tekiğiyle toplamıştır. Araştırmada veriler üç aşamada toplamıştır. Birici aşamada; doğum sorası altıcı haftada ola kadılara taıtıcı özelliklerii içere soru formu ve DSFDE beraber uygulamıştır. İkici ve üçücü aşamada; ayı kadılarla doğum sorası 3. ve 6. ayda tekrar görüşülerek DSFDE uygulamıştır. Veri toplama
Yasemi Şalı ve ark. Kadıları Doğum Sorası Foksiyoel Durumları J Turk Soc Obstet Gyecol 2014;2:105-14 üç aşamalı olduğuda, katılımcıları adı, soyadı, adresi ve telefo umaraları alımış ve bilgileri gizli tutulacağı kousuda kedilerie güvece verilmiştir. Kişisel Bilgi Formu Araştırmacılar tarafıda literatüre dayalı olarak hazırlaa soru formuda, katılımcıları sosyo-demografik özelliklerii, doğum öykülerii, bebeklerii asıl beslediklerii, çalışma durumlarıı, bebek bakımıda ve işleride destek alma durumlarıı sorgulaya sorular bulumaktadır (7,8,18,20-22). Doğum Sorası Foksiyoel Durum Evateri (DSFDE) Ölçeği orijiali Fawcet tarafıda geliştirilmiş olup (Ivetory of Fuctioal Status After Childbirth), ülkemizde geçerlik ve güveirlik çalışması Özka ve Sevil tarafıda yapılmıştır(7,10). DSFDE, doğum sorası döemdeki kadılarda biricil, ikicil ve üçücül rolleri taılamasıı sağlamaktadır. Bu ölçek kadıları aelik rolü hakkıdaki duygularıı ölçmemekte olup (Öreği; rol çatışması, belirsizliği ya da sorumlulukları fazlalığı gibi), rol foksiyo durumuu taılaması ile sıırladırılmıştır(10). DSFDE, doğum sorası iyileşmeyi saptamak içi ev içi aktiviteleri (1.-12. maddeler), sosyal ve toplumsal aktiviteler (13.-18. maddeler), bebek bakım sorumlulukları (19.-24. maddeler), öz bakım aktiviteleri (25.-32. maddeler), mesleki aktiviteler (33.-36. maddeler) olmak üzere beş alt boyutta oluşmaktadır. Toplam 36 maddede oluşa DSFDE de maddeler, 4 pua (1, 2, 3, 4) üzeride değerledirilmektedir. Bu yaıtlar bir aktivitei başlagıcı ile o aktiviteyi yerie getirecek tam kapasitei yerie gelmesi arasıda bir aralık olduğuu göstermektedir. DSFDE i tüm maddelerii bütü kadılar yaıtlayamayacağı içi, her bir alt ölçek ve total skor içi ortalama pualar hesaplamıştır. Alıa puaı yüksek olması foksiyoel durumu yüksek olduğuu göstermektedir(10,11). Araştırmada ölçeği Crobach Alpha iç tutarlılık güveilirliği ev içi faaliyetlerde 0,92, sosyal ve toplumsal faaliyetlerde 0,93, bebek bakım sorumluluklarıda 0,50 ve özbakım faaliyetleride 0,61 olarak bulumuştur. Toplam Doğum Sorası Foksiyoel Durum Evateri katsayısı ise 0,92 olarak belirlemiştir. Verileri Aalizi Bu araştırmada sayı, yüzde, Crobach Alfa, İki Ortalama Arasıdaki Farkı Öemlilik Testi, Ma-Whitey U Testi ve Tek Yölü Varyas Aalizleri kullaılmıştır. İstatistiksel alamlılık ise p<0,05 ile taımlamıştır. Verileri aalizide, özellikle üç ayrı zama dilimi (6. hafta, 3. ve 6. ay) karşılaştırıldığıda, yai grup sayısıı fazla olması ikili karşılaştırmalarda hata payıı artmasıa yol açabileceği edeiyle Boferroi düzeltmesi (correctio) yapılmıştır. Boferroi düzeltmesi grup sayısı formülü ile belirlemektedir. Bu araştırmaı e so kısmıdaki grupları karşılaştırılmasıda alamlılık düzeyi Boferroi düzeltmesi ile grup sayısı 3 olduğu içi 0,05/3=0,016 olarak belirlemiştir. Dolayısıyla zama dilimleri arasıdaki farkı test edilmesi içi kullaıla tek yölü varyas aalizide alamlılık düzeyi 0,01 olarak alımıştır. Bulgular Araştırmaya doğum yapa 200 kadı katılmıştır. Kadıları yaş ortalamaları 27,7±4,77 dir. Kadıları %42 si ilkokul mezuu olup, %96,5 ii sosyal güvecesii olduğu, %59,5 ii gelirii gideride az olduğu ve %90,5 ii çekirdek aileye sahip olduğu, kadıları yarıda fazlasıı (%52,5 ii) sezaryele doğum yaptıkları ve %43 üü ilk çocukları olduğu, %86,5 ii isteyerek bebek sahibi oldukları ve %87 sii bebeklerii ae sütü ile besledikleri belirlemiştir. Kadıları doğumda sora yarısıı bebek bakımıda ve ev işleride (%50) yardım aldığı saptamıştır (Tablo 1). Kadıları yaş ve eğitim durumlarıa göre DSFDE pua ortalamaları icelediğide, yaş arttıkça kadıları foksiyoel durumlarıda da arttığı görülmektedir. Altıcı haftada ilkokul mezuu ola kadıları bebek bakımı kousuda diğerleride daha yüksek bir foksiyoel durum gösterdiği, üçücü ayda ise üiversite ve üzeride eğitimi ola kadıları daha yüksek foksiyoel durum gösterdiği ve bu foksiyoel durumu altıcı ayda da devam ettiği saptamıştır (p<0,05 f=18,56, p<0,05 f=6,595) (Tablo 2). Altıcı haftada tüm faaliyetlerde kadıları foksiyoel durum pua ortalamaları vajial yolla doğum yapa kadılarda daha yüksek olmasıa karşı, doğum şeklie göre DSFDE pua ortalamalarıda yalızca bebek bakım sorumluluklarıda alamlı bir farklılık (p<0,05; t=3,35) olduğu ve bu farkı üçücü ayda da devam ettiği görülmektedir (p<0,05; t=1,95). Altıcı ayda ise sezaryele doğum yapa kadıları öz bakım faaliyetleri pua ortalamaları alamlı derecede yüksek bulumuştur ( =3,81), (p<0,05; t=-2,41) (Tablo 3). Çocuk sayısı arttıkça, öz bakım faaliyetleri alt boyutuu pua ortalamasıı düştüğü görülmüştür. Çocuk sayısı ev içi faaliyetler, öz bakım faaliyetleri ve toplam DSFDE pua ortalamalarıda alamlı bir farklılığa ede olmuştur (p<0,05; f=14,15, p<0,05; f=5,746, p<0,05; f=4,276) (Tablo 3). Altıcı haftada sosyal ve toplumsal faaliyetler hariç diğer tüm faaliyetlerde bebeklerii isteme durumua hayır yaıtıı vereleri pua ortalamalarıı evet yaıtıı verelere göre daha yüksek olduğu, üçücü ayda yie istemede bebek sahibi olaları öz bakım faaliyetleri hariç tüm faaliyetlerde foksiyoel durum pua ortalamalarıı daha yüksek olduğu, bu soucu ev içi ve öz bakım faaliyetleride alamlı bir farklılık edei olarak ortaya çıktığı saptamıştır (p<0,05; t=-2,41, p<0,05; t=2,36). Altıcı ayda ise bebek bakım sorumlulukları hariç diğer tüm faaliyetlerde bebek isteme durumua evet yaıtıı vereleri DSFDE pua ortalamalarıı ( =3,70) daha yüksek olduğu ve bu soucu öz bakım faaliyetleride alamlı bir farklılık edei olarak ortaya çıktığı bulumuştur (p<0,05; t=2,89) (Tablo 4). 107
J Turk Soc Obstet Gyecol 2014;2:105-14 Yasemi Şalı ve ark. Kadıları Doğum Sorası Foksiyoel Durumları Bebek bakımıda ve ev işleride yardım ala kadıları doğum sorası 6. hafta, 3. ve 6. aylarda DSFDE pua ortalamalarıı daha düşük olduğu saptamıştır (Tablo 4). Geel olarak doğum sorası döem uzadıkça, kadıları DSFDE pua ortalamalarıı arttığı ve doğum sorası geçe sürei tüm faaliyetlerde istatistiksel olarak alamlı bir farka ede olduğu saptamıştır (p<0,01; f=630,34, p<0,01; f=959,25, p<0,01; f=76,33, p<0,01; f=441,27, p<0,01, f=877,83) (Tablo 5) (Şekil 1). Tablo 1. Kadıları taıtıcı özelliklerie göre dağılımları Taıtıcı özellikler Sayı % Yaş 18-24 52 26,0 25-29 75 37,5 30 yaş ve üzeri 73 36,5 Öğreim durumu İlkokul 84 42,0 Ortaokul ve lise 73 36,5 Üiversite ve üstü 43 21,5 Sosyal güvece Var 193 96,5 Yok 7 3,5 Gelir durumu Gelir giderde az 119 59,5 Gelir gidere eşit 81 40,5 Aile tipi Çekirdek aile 181 90,5 Geiş aile 19 9,5 Doğum şekli Vajial doğum 95 47,5 Sezarye 105 52,5 Çocuk sayısı 1 86 43 2 83 41,5 3 ve üzeri 31 15,5 Bebeği isteme durumu Evet 173 86,5 Hayır 27 13,5 Bebek bakımıda ve ev işleride yardım alma Ala 100 50,0 Almaya 100 50,0 Toplam 200 100 108 Tartışma Bu araştırmada yaş arttıkça kadıları foksiyoel durumlarıda artma olduğu görülmüştür (Tablo 2). McVeigh i çalışmasıda yaşı aelikle ilgili memuiyeti çok az etkilediği, ae yaşı ilerledikçe doğum sorası yorguluğu arttığı fakat bebeği kabulleme, doğum sorası kliiklere başvurma ve aelik rol davraışıda memuiyet oraıı arttığı belirtilmiştir(23). Apay ve Pasilioğlu u araştırmasıda da yie yaş arttıkça puaları düştüğü saptamıştır (11). Bizim araştırmamızda bu araştırmaları aksie bir durum görülmesii edei olarak, yaş ilerledikçe çocuk sayısıı artmasıyla kadıları bebek bakımı ve ev işleri gibi koularda daha tecrübeli hale gelmeleri ve kedilerii sorumlu hissetmeleri doğum sorası foksiyolarıı daha erke üstlemeleride etkili olmuş olabilir. Araştırmamızda ilkokul mezuu ola kadılar altıcı haftada bebek bakım sorumluluklarıda, üiversite ve üstü eğitimi ola kadılar ise üçücü ve altıcı aylarda öz bakım faaliyetleride diğer gruplara göre daha yüksek bir foksiyoel durum göstermişlerdir (Tablo 2). Tulma ve ark. yaptığı çalışmada eğitim seviyesi yüksek olaları toplam DSFDE pua ortalamalarıı, eğitim seviyesi düşük olalara göre daha düşük olduğuu belirlemişlerdir (20). Altıcı haftada bebek bakım sorumluluklarıda; eğitim seviyesi yüksek olaları bebek bakımı kousuda bekletilerii ve bilgilerii daha yüksek olması ya da bebek bakımıda yardım alarak bu koudaki sorumluluklarıı diğerleri ile paylaşmaları pua ortalamalarıı düşürmüş olabilir. Üçücü ve altıcı aylarda ise öz bakım faaliyetleride, eğitim seviyesi yüksek olaları foksiyoel durumlarıı daha iyi olmasıı edei olarak; kadıları bu aylarda çalışmaya başlamış olmalarıyla kedilerie daha fazla öze gösterdikleri ya da ekoomik durumlarıı daha iyi olmasıyla bebek bakımı, ev işleri gibi koularda yardım alarak kedilerie daha fazla zama ayırdıkları düşüülebilir. Eğitim seviyesi yükseldikçe kişileri kedilerie bakım oraları da artmaktadır (24). Şekil 1. Altıcı hafta, 3. ay ve 6. ay kadıları toplam Doğum Sorası Foksiyoel Durum Evateri puaları
Yasemi Şalı ve ark. Kadıları Doğum Sorası Foksiyoel Durumları J Turk Soc Obstet Gyecol 2014;2:105-14 Tablo 2. Kadıları DSFDE pua ortalamalarıı yaş ve eğitim durumlarıa göre dağılımı (=200) Toplam DSFDE Yaş Grubu* 18-24 yaş 52 2,44±0,56 2,04±0,78 3,69±0,26 3,34±0,27-2,96±0,36 25-29 yaş 75 2,76±0,53 1,93±0,70 3,87±0,16 3,44±0,16-3,15±0,28 30 ve üzeri 73 2,93±0,50 1,99±0,75 3,94±0,16 3,43±0,15-3,23±0,27 f=12,85 f=0,319 f=24,64 f=0,471 f=24,64 p<0,05 p>0,05 p<0,05 p>0,05 p<0,05 18-24 yaş 52 3,59±0,23 3,71±0,46 3,97±0,07 3,69±0,09-3,71±0,13 25-29 yaş 75 3,65±0,19 3,75±0,44 3,99±0,04 3,71±0,09-3,75±0,10 30 ve üzeri 73 3,63±0,20 3,74±0,44 3,99±0,33 3,68±0,11-3,74±0,10 f=2,075 f=0,102 f=4,313 f=1,500 f=2,126 18-24 yaş 52 3,89±0,09 3,98±0,14 4,00±0,00 3,78±0,08-3,89±0,05 25-29 yaş 75 3,90±0,08 4,00±0,00 4,00±0,00 3,81±0,07-3,90±0,04 30 ve üzeri 73 3,94±0,07 4,00±0,00 3,99±0,02 3,79±0,08-3,91±0,04 f=7,332 f=1,429 f=0,869 f=2,285 f=4,512 p<0,05 p>0,05 p>0,05 p>0,05 p<0,05 Eğitim durumu* İlkokul 84 2,81±0,53 1,95±0,79 3,90±0,21 3,39±0,22-3,16±0,32 Ortaokul ve lise 73 2,68±0,53 2,07±0,61 3,81±0,23 3,40±0,19-3,09±0,30 Üiversite ve üstü 43 2,70±0,64 1,89±0,86 3,83±0,22 3,47±0,15-3,12±0,34 f=1,158 f=0,858 f=4,219 f=2,534 f=0,783 İlkokul 84 3,62±0,22 3,70±0,46 3,99±0,04 3,67±0,10-3,72±0,12 Ortaokul ve lise 73 3,63±0,18 3,74±0,44 3,98±0,05 3,69±0,09-3,74±0,10 Üiversite ve üstü 43 3,67±0,20 3,79±0,41 3,98±0,05 3,73±0,10-3,76±0,11 f=0,921 f=0,571 f=0,470 f=4,582 f=2,035 p>0,05 p>0,05 p>0,05 p<0,05 p>0,05 *Tek yölü Aova Testi 109
J Turk Soc Obstet Gyecol 2014;2:105-14 Yasemi Şalı ve ark. Kadıları Doğum Sorası Foksiyoel Durumları Tablo 2 Devamı. Kadıları DSFDE pua ortalamalarıı yaş ve eğitim durumlarıa göre dağılımı (=200) 110 Toplam DSFDE İlkokul 84 3,91±0,08 4,00±0,00 4,00±0,00 3,77±0,08-3,89±0,04 Ortaokul ve lise 73 3,90±0,08 3,99±0,12 3,99±0,02 3,80±0,07-3,90±0,04 Üiversite ve üstü 43 3,92±0,08 4,00±0,00 4,00±0,00 3,85±0,06-3,92±0,04 f=0,826 f=0,869 f=0,869 f=18,59 f=6,595 p>0,05 p>0,05 p>0,05 p<0,05 p<0,05 *Tek yölü Aova Testi Tablo 3. Kadıları DSFDE pua ortalamalarıı doğum şekli ve çocuk sayısıa göre dağılımı (=200) Toplam DSFDE Doğum Şekli* Vajial 95 2,80±0,53 2,00±0,80 3,42±0,20 3,42±0,20-3,17±0,31 Sezarye 105 2,69±0,57 1,96±0,20 3,40±0,20 3,40±0,20-3,09±0,32 t=1,40 t=0,41 t=3,35 t=0,80 t=1,74 Vajial 95 3,63±0,20 3,77±0,42 3,99±0,04 3,68±0,10-3,74±0,11 Sezarye 105 3,64±0,19 3,70±0,46 3,98±0,06 3,70±0,09-3,74±0,11 t=-0,03 t=1,01 t=1,95 t=-1,37 t=0,09 Vajial 95 3,92±0,08 4,00±0,00 4,00±0,00 3,78±0,08-3,91±0,04 Sezarye 105 3,90±0,09 3,99±0,09 3,99±0,02 3,81±0,07-3,90±0,05 Test ve p değerleri sd=198 sd=198 sd=198 sd=198 - sd=198 t=2,04 t=-0,95 t=0,95 t=-2,41 t=0,60 p>0,05 p>0,05 p>0,05 p<0,05 p>0,05 Çocuk Sayısı** 1. çocuk 86 2,48±0,58 1,94±0,73 3,71±0,25 3,36±0,25-2,98±0,34 2. çocuk 83 2,95±0,45 2,10±0,76 3,95±0,11 3,46±0,14-3,26±0,24 3. çocuk ve+ 31 2,90±0,43 1,80±0,69 3,99±0,41 3,40±0,11-3,21±0,19 f=19,23 f=1,902 f=1,517 f=0,183 f=1,785 p<0,05 p>0,05 p<0.05 p<0,05 p<0,05
Yasemi Şalı ve ark. Kadıları Doğum Sorası Foksiyoel Durumları J Turk Soc Obstet Gyecol 2014;2:105-14 Tablo 3 Devamı. Kadıları DSFDE pua ortalamalarıı doğum şekli ve çocuk sayısıa göre dağılımı (=200) Toplam DSFDE 1. çocuk 86 3,59±0,22 3,72±0,45 3,96±0,07 3,70±0,09-3,72±0,13 2. çocuk 83 3,68±0,17 3,79±0,41 4,00±0,00 3,70±0,09-3,76±0,08 3. çocuk ve+ 31 3,64±0,21 3,61±0,49 4,00±0,00 3,64±0,11-3,72±0,11 f=3,589 f=2,012 f=15,92 f=5,437 f=4,359 p<0,05 p>0,05 p<0,05 p<0,05 p<0,05 1. çocuk 86 3,88±0,08 3,99±0,11 3,99±0,02 3,81±0,08-3,89±0,05 2. çocuk 83 3,94±0,07 4,00±0,00 4,00±0,00 3,79±0,08-3,91±0,04 3. çocuk ve+ 31 3,94±0,07 4,00±0,00 4,00±0,00 3,75±0,06-3,90±0,03 f=14,15 f=0,661 f=0,661 f=5,746 f=4,276 p<0,05 p>0,05 p>0,05 p<0,05 p<0,05 *İki Ortalama Arasıdaki Farkı Öemlilik Testi, **Tek yölü Aova Testi Tablo 4. Kadıları DSFDE pua ortalamalarıı bebeklerii isteme, bebek bakımı ve ev işleride yardım alma durumua göre dağılımı (=200) Toplam DSFDE Bebeklerii İsteme* Evet 173 2,71±0,57 2,01±0,76 3,83±0,23 3,41±0,20-3,11±0,32 Hayır 27 2,91±0,46 1,81±0,61 3,97±0,08 3,42±0,12-3,22±0,23 t=-1,77 t=1,26 t=-3,18 t=-0,33 t=-1,59 Evet 173 3,91±0,08 3,99±0,08 3,99±0,01 3,80±0,08-3,90±0,04 Hayır 27 3,95±0,07 4,00±0,00 4,00±0,00 3,76±0,06-3,91±0,03 t=-2,41 t=-0,39 t=-0,39 t=2,36 t=-0,63 p<0,05 p>0,05 p>0,05 p<0,05 p>0,05 Evet 173 3,64±0,19 3,75±0,43 3,98±0,05 3,70±0,09-3,74±0,11 Hayır 27 3,63±0,22 3,63±0,49 4,00±0,00 3,64±0,11-3,72±0,11 t=0,17 t=1,33 t=-1,81 t=2,89 t=1,09 p>0,05 p>0,05 p>0,05 p<0,05 p>0,05 111
J Turk Soc Obstet Gyecol 2014;2:105-14 Yasemi Şalı ve ark. Kadıları Doğum Sorası Foksiyoel Durumları Tablo 4 Devamı. Kadıları DSFDE pua ortalamalarıı bebeklerii isteme, bebek bakımı ve ev işleride yardım alma durumua göre dağılımı (=200) Toplam DSFDE ıda ve Ev İşleride Yardım* Ala 100 2,48±0,58 1,86±0,68 3,71±0,23 3,38±0,23-2,97±0,33 Almaya 100 2,99±0,39 2,10±0,78 3,99±0,04 3,43±0,15-3,28±0,21 t=-7,41 p<0,05 t=-2,26 t=-11,9 t=-1,85 t=-7,85 p>0,05 p<0,05 p>0,05 p<0,05 Ala 100 3,62±0,21 3,71±0,46 3,97±0,06 3,69±0,10-3,72±0,12 Almaya 100 3,65±0,19 3,76±0,43 4,00±0,00 3,70±0,09-3,75±0,10 t=-1,06 t=-0,79 t=-4,81 t=-0,79 t=-1,66 Ala 100 3,89±0,09 3,99±0,10 3,99±0,02 3,79±0,08-3,89±0,05 Almaya 100 3,93±0,07 4,00±0,00 4,00±0,00 3,79±0,07-3,91±0,04 t=-2,48 t=-1,00 t=-1,00 t=0,33 t=-1,80 p<0,05 p>0,05 p>0,05 p>0,05 p>0,05 *İki Ortalama Arasıdaki Farkı Öemlilik Testi Tablo 5. Kadıları DSFDE pua ortalamalarıı toplam DSFDE pualarıa göre dağılımı (=600) Toplam DSFDE* Toplam DSFDE (1) 200 2,74±0,56 1,98±0,74 3,85±0,22 3,41±0,19-3,13±0,31 (2) 200 3,63±0,20 3,73±0,44 3,98±0,05 3,69±0,10-3,74±0,11 (3) 200 3,43±0,61 3,99±0,07 3,99±0,01 3,79±0,08-3,90±0,04 Test ve p değerleri sd=2; 597 sd=2; 597 sd=2; 597 sd=2; 597 - sd=2; 597 f=630,34 f=959,25 f=76,33 f=441,27 - f=877,83 p<0,01 p<0,01 p<0,01 p<0,01 - p<0,01 Post Hoc Test (1-2)* (1-2)* (1-2)* (1-2)* (1-2)* Scheffe testi (1-3)* (1-3)* (1-3)* (1-3)* (1-3)* *Tek yölü Aova Testi (Boferroi Düzeltmesi) (2-3)* (2-3)* (2-3)* (2-3)* Bu çalışmada vajial yolla doğum yapa kadıları bebek bakımıa ilişki foksiyoel durumlarıa sezaryele doğum yapa kadılarda daha çabuk dödükleri belirlemiştir 112 (Tablo 3). Vajial yolla doğum yapa kadıları bebeklerii bakımıı, büyük bir cerrahi girişim ola sezaryele doğum yapalara göre daha kısa sürede üstlemesi doğal bir
Yasemi Şalı ve ark. Kadıları Doğum Sorası Foksiyoel Durumları J Turk Soc Obstet Gyecol 2014;2:105-14 souçtur. Beji ve ark. ı çalışmasıda doğum şekli ile gebelik öcesi yapıla faaliyetlere başlama arasıda bebek bakım sorumluluklarıda alamlı bir ilişki saptamıştır (18). Çalışmada vajial doğum yapa kadıları daha erke bebek sorumluluğu aldığı belirlemiştir. Tulma ve Fawcet tarafıda yapıla çalışmada doğumda sora tüm foksiyolara yeide başlamaı altı haftada daha fazla zama gerektirdiği ve bu sürei sezaryele doğum yapa kadılar içi vajial doğum yapalara göre çok daha fazla olduğu saptamıştır (25). Çalışmada kadıları sahip oldukları çocuk sayısıı altıcı hafta ve üçücü aydaki doğum sorası foksiyoel durumları üzerie etkili olduğu saptamıştır. Çocuk sayısıı artmasıyla birlikte ev içi faaliyetler, bebek bakımı ve DSFD da artma görülürke, öz bakıma ilişki foksiyoel durumda ise azalma görülmektedir. Bu farklılığı altıcı ayda da devam ettiği görülmektedir (Tablo 3). Tulma ve ark. gebelik ve doğum sayısıı artması ile birlikte sosyal ve toplumsal faaliyetleri, öz bakım faaliyetlerii arttığıı belirlemişlerdir (20). Mc Veigh ise primiparları multiparlara göre daha fazla preatal kliikleri kulladığı ve daha yüksek aksiyete, depresyo bildirdiği belirlemiştir (23). Araştırmada istemede bebek sahibi olaları altıcı haftada bebek bakımıda, üçücü ayda ev içi faaliyetlerde; üçücü ve altıcı ayda ise öz bakımda DSFD lerii daha yüksek olduğuu saptaması dikkat çekici souçlarda birisidir (Tablo 4). Yapıla ileri aalizde istemede bebek sahibi ola kadıları; 30 yaş ve üzeride ve ilkokul mezuu oldukları, sosyal güvecelerii olmadığı, gelir durumlarıı gidere göre az olduğu, vajial doğum yaptıkları, üç ve üzeride çocuk sahibi oldukları, bebek bakımıda ve ev işleride destek almadıkları bulumuştur. Ayrıca bu kadıları bebeklerii istemede ve plalamada yapmış olmalarıa karşı bebek doğdukta sora sorumluluğuu alarak ve tecrübeli olmaları edeiyle doğum sorası foksiyoel durumlarıa daha hızlı dödükleri düşüülebilir. Üç ve altıcı aylarda isteyerek bebek sahibi ola kadıları öz bakımda daha yüksek bir foksiyoel durum göstermelerii edei olarak destek alarak kedilerie daha fazla zama ayırmaları olabilir. Özka ve Sevil i çalışmasıda ise gebeliklerii plalamış kadıları, sosyal ve toplumsal faaliyetler ve geel DSFD lerii daha iyi düzeyde olduğu saptamıştır (10). Üzeride durulması gereke bir başka dikkat çekici souç, bebek bakımıda ve ev işleride yardım almaya kadıları foksiyoel durumlarıa daha erke dömeleridir (Tablo 4). Apay ve Pasilioğlu u çalışmasıda da bebek bakımıda destek alaları ev içi faaliyetler ve bebek bakımıa ilişki foksiyoel durumlarıı daha düşük olduğu bulumuştur (11). Çalışma bulgularımızı aksie, Özka ve Sevil bebek bakımıda yardım alaları, bebek bakımıa ilişki foksiyoel durumlarıı daha yüksek olduğuu, Mc Veigh da doğum sorası altıcı hafta, üçücü ay ve altıcı ayda sosyal destek alaları ev içi, sosyal ve toplumsal ve öz bakım faaliyetlerii alamlı şekilde daha yüksek olduğuu belirlemişlerdir (22,26). Araştırmamızda bebek bakımıda ve ev işleride destek ala kadıları foksiyoel durumlarıı düşük olmasıı kedi yapacakları işleri destek vereler tarafıda üstleilmesi edeiyle olduğu düşüülmektedir. Geel olarak doğum sorası döem uzadıkça, kadıları foksiyoel durumlarıı artması literatürle de uyumludur (Tablo 5 ve Şekil 1). Yapıla çalışmalarda içide doğum sorası döem uzadıkça, kadıları foksiyoel durumlarıı da arttığı belirlemiştir (20,22,27-30). Mc Veigh, doğumda altı ay sora aeleri doğum öcesi foksiyoel durumlarıa geri dömediklerii saptamıştır(29). Doğum sorası ilk altı ayda aeleri öcelikle bebek bakımı, daha sora ev işleriyle ilgili sorumluluklarıı tamamıyla yapabilir duruma geldikleri görülmüştür. Beji ve ark., doğum sorası fiziksel iyileşmei altı haftalık sürede oluşmasıa karşı, ebevey olma ve bebek bakımıı yapma gibi arta sorumluluklara uyum sağlamak içi daha uzu süre gerektiğii saptamıştır(18). Apay ve Pasilioğlu ise doğum sorası döem uzadıkça, kadıları DSFDE sii sosyal ve toplumsal faaliyetler alt boyutudaki pualarıı arttığıı belirlemiştir(11). MacDoald ı çalışmasıda kadıları doğumda soraki foksiyoel durumlarıı öz bakım ve sosyal/toplumsal faaliyetlerde yavaş geliştiğii, doğum sorası altıcı haftada fiziksel olarak aktif kadıları düşük/orta derecede aktif ola kadılara göre üç kat daha yüksek foksiyoel durum gösterdikleri saptamıştır. Yie ayı çalışmada doğum sorası o ikici haftada zihisel ve fiziksel yorguluk seviyesi yüksek ola kadıları düşük foksiyoel durum gösterdikleri görülmektedir(31). Bizim araştırma souçlarımız da bu kouda yapıla diğer tüm çalışmaları souçlarıyla bezerlik göstermektedir. Souç Çalışma souda kadıları doğum sorasıda doğum öcesi foksiyoel durumlarıa geri dömelerii; yaşı, ikici çocuk olasıı, vajial yolla doğum yapmaı, çekirdek aileye sahip olmaı, eğitim ve bebeği isteme durumuu, bebek bakımı ve ev işleride yardım almaı etkilediği saptamıştır. Bu bulguları literatürdeki diğer çalışmalar da destekler iteliktedir. Yapıla çalışmalarda da kadıları doğum sorasıda doğum öcesi foksiyoel durumlarıa geri dömelerii; gebeliklerii isteme durumu, doğum şekli, evlilik süresi, yaşaıla yer, içide buluula doğum sorası hafta, bebek bakımıda ve ev işleride yardım alma durumuu etkilediği bildirilmektedir(9,10,25,27,28). Çalışma souda elde edile bulgular doğrultusuda; Doğum sorası döemde kadıları foksiyoel durumları ve soruları göz öüe alıarak, doğum sorası izlemleri fizyolojik iyileşme süresi ola altı haftada daha uzu süre yapılmasıı sağlaması. Vajial yolla doğum yapa kadıları doğum sorası foksiyoel durumlarıı daha iyi düzeyde olması soucua 113
J Turk Soc Obstet Gyecol 2014;2:105-14 Yasemi Şalı ve ark. Kadıları Doğum Sorası Foksiyoel Durumları dayaarak, sağlık profesyoellerii doğum öcesi döemde başlayarak kadılara doğum şekilleri ile doğumu foksiyoel duruma etkisi kousuda bilgi verilmesi. Doğum sorası kadıları foksiyoel iyileşme süreleri doğum sorası ücretli izi yasal olarak e az 6 ay olacak şekilde öcelikle ele alıması. Çalışmaı farklı illerde ve daha geiş bir öreklemde yapılması. Duyguları, düşüceleri ve algıları daha et ortaya çıkartması edeiyle, ayı kouu katitatif ve kalitatif araştırma yötemlerii birlikte kullaılarak icelemesi ve doğum sorası foksiyoel duruma ilişki edeleri ortaya çıkarılması öerilmektedir. Kayaklar 1. Öztürk H, Şiri A. These mothers givig birth ad ifluecig factors of perceived social support. Ege Üiversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2000;16(2-3):31-40. 2. Hug CH, Chug HH. The effects of postpartum stres ad social support o postpartum wome health status, J Adv Nurs 2001;36(5):676-84. 3. Gölbaşı Z. Early postpartum discharge home care services ad ursig. Evde Bakım Hizmetleri ve Hemşirelik. Cumhuriyet Üiversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2000;7(2):15-22. 4. Başer M, Mucuk S, Korkmaz Z, Seviğ Ü. The determiatio of mother ad father ewbor care eeds i postpartum period. Sağlık Bilimleri Dergisi Hemşirelik Özel Sayısı 2005;54-58. 5. Leifer G. Materity ursig; postpartum assessmet ad ursig Care, 9th ed, Elsevier Sauders, America; 2005;p191-211. 6. Ekşi A. Be Hasta Değilim. Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti, İstabul; 1999. 7. Fawcett J, Tulma L, Myers ST. Developmet of the ivetory of fuctioal status after childbirth. J Nurse Midwifery 1988:33(6);252-60. 8. McVeigh C. Axiety ad fuctioal status after childbirth. Aust Coll Midwives Ic J 2000;13(1):14-8. 9. McVeigh CF. Fuctioal status after fatherhood: a Australia Study. J Obstet Gyecol Neoatal Nurs 2002;31(2):165-71. 10. Özka S, Sevil Ü. The study of validity ad reliability of ivetory of fuctioal status after childbirth. TSK Koruyucu Hekimlik Bültei 2007;6:199-208. 11. Apay Ejder S, Pasilioğlu T. A sectioal study: The ivertigatio of fuctioal situatios of the wome after the labor. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2009;1:20-29. 12. Akdolu N. Care eeds of mothers i postpartum period ad the role of the midwife ad urse. Cumhuriyet Üiversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2002;6(2):42-49. 13. Sömez Y. Ateatal Care Services. STED Dergisi 2007;16(1):9-11. 14. Sağlık Hizmetlerii Yürütülmesi Hakkıda Yöerge, Gebe-Loğusa İzleme Fişi Form 005, Erişim Adresi: www.saglik.gov.tr. 15. Beydağ K. Adaptatio to motherhood i the postpartum period ad the urse s role. TSK Koruyucu Hekimlik Bültei 2007;6(6):479-84. 16. Ersoy M. Curret emotioal fluctuatios of the mother ad that the cofiemet of factors affectig the determiatio period. İstabul Üiversitesi Sağlık Bilimleri Estitüsü Doğum ve Kadı Hastalıkları Hemşireliği, Yayılamamış Yüksek Lisas Tezi, İstabul 2000;11-20. 17. Taşkı L. Postpartum Döem. Doğum ve Kadı Sağlığı Hemşireliği, Sistem Ofset Matbaacılık, 7. Baskı, Akara 2005;437-80. 18. Beji NK, Coşku A, Yıldırım G. Effects of childbirth o the fuctioal ability of wome. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2003;1:22-9. 19. Kocaçalışka İ, Bigöl NA. Biyoistatistik. Nobel Yayı Dağıtım, Akara 2008;9-11. 20. Tulma L, Fawcett J, Groblewski L, Silverma L. Chages i fuctioal status after childbirth. Nurs Res 1990;39(2):70-5. 21. Altutuğ K. Teachig priorities of mothers, mid-wives ad urses i postpartum period. Selçuk Üiversitesi Sağlık Bilimleri Estitüsü Doğum ve Kadı Hastalıkları Hemşireliği, Yayılamamış Yüksek Lisas Tezi, Koya 2002;7-29. 22. Özka S, Sevil Ü. The study of validity ad reliability of ivetory of fuctioal status after childbirth. Ege Üiversitesi Sağlık Bilimleri Estitüsü Doğum ve Kadı Hastalıkları Hemşireliği, Yayılamış Doktora Tezi 2004; İzmir. 23. McVeigh C. Fuctioal status after childbirth: a compariso of Australia wome from Eglish ad o-eglish speakig backgrouds. Aust Coll Midwives Ic 1997;10(2):15-21. 24. Posmotier B. Fuctioal status outcomes i mothers with ad without postpartum depressio, J Midwifery Wome s Health 2008;53(4):310-8. 25. Tulma L, Fawcett J. Retur of fuctioal ability after childbirth. Nurs Res 1988;37:70-5. 26. McVeigh C. Ivestigatig the relatioship betwee satisfactio with social support ad fuctioal status after childbirth. MCN Am J Mater Child Nurs 2000;25(1):25-30. 27. McVeigh C, Chaboyer W. Reability ad validity of ivetory of fuctioal status after childbirth whe used i Australia populatio. Nurs Health Sci 2002;4(3):107-12. 28. McVeigh C, Smith M. A compariso of adult ad teeage mother s self-esteem ad satisfactio with social support. Midwifery 2000;16(4):269-76. 29. McVeigh C. A Australia study of fuctioal status after childbirth. Midwifery 1997;13(4):172-8. 30. McVeigh C. Motherhood experieces from the perspective of firsttime mothers. Cli Nurs Res 1997;6(4):335-48. 31. MacDoald IB. Physical activity ad postpartum fuctioal status i primiparous wome 2011. http://hdl.hadle.et 114