HUNUT I-II-III REGÜLATÖRLERĠ VE HUNUT I- II-III HĠDROELEKTRĠK SANTRALLERĠ (HES), KIRMA ELEME TESĠSĠ ve HAZIR BETON TESĠSĠ PROJESĠ

SUNEL ENERJĠ ÜRETĠM A.ġ. Adresi : Turan Güneş Bulvarı No:50/7 06450 Çankaya ANKARA Tel : 312 441 75 02 Faks : 312 441 85 95 HUNUT I-II-III REGÜLATÖRLERĠ VE HUNUT I- II-III HĠDROELEKTRĠK SANTRALLERĠ (HES), KIRMA ELEME TESĠSĠ ve HAZIR BETON TESĠSĠ PROJESĠ Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu ÇED Raporu Nihai ÇED Raporu Kasım 2013 Hazırlayan: AECOM Turkey DanıĢmanlık ve Mühendislik Ltd. ġti. Mustafa Kemal Mahallesi, Eskişehir Yolu No: 266 Tepe Prime B Blok Suite No: 51 Çankaya 06800 Ankara Tel : 0312-442-9863 Faks: 0312-442-9864 www.aecom.com

Proje Sahibinin Adı Adresi Telefon ve Faks Numaraları Projenin Adı Proje Bedeli Proje için Seçilen Yerin Açık Adresi: (adı, mevkisi) Proje için Seçilen Yerin Koordinatları, Zone Projenin ÇED Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri (Sektörü, Alt Sektörü) Raporu Hazırlayan KuruluĢun Adı Adresi Telefon ve Faks Numaraları Raporu Hazırlayan KuruluĢun Yeterlilik Belgesi Nosu, Tarihi Raporun Sunum Tarihi (Gün/Ay/Yıl) SUNEL Enerji Üretim A.ġ. Turan GüneĢ Bulvarı No:50/7 06450 Çankaya ANKARA Tel : 312 441 75 02 Faks: 312 441 85 95 HUNUT I-II-III REGÜLATÖRLERĠ VE HUNUT I-II- III HĠDROELEKTRĠK SANTRALLERĠ (HES), KIRMA ELEME TESĠSĠ ve HAZIR BETON TESĠSĠ PROJESĠ 80.824.911 TL Erzurum Ġli, Ġspir Ġlçesi, Çamlıkaya Beldesi Koordinatlar takip eden sayfada verilmiģtir. EK I, Madde 16- Kurulu gücü 25 MW ve üzeri olan nehir tipi santraller AECOM Turkey DanıĢmanlık ve Mühendislik Ltd. ġti. Mustafa Kemal Mahallesi, EskiĢehir Yolu, No: 266, Tepe Prime B Blok Suite No: 51 Çankaya 06800 ANKARA Tel: 0-312-442-9863 Faks: 0-312-442-9864 15, 30/04/2013 07/11/2013

PROJE ÜNĠTELERĠ, KIRMA ELEME TESĠSĠ VE BETON SANTRALI KOORDĠNATLARI Datum: ED 50 Türü: UTM Zone: 37 Ölçek Faktörü: 6 derecelik X Y HUNUT-I Regülatör 678450 4509520 Santral 679000 4507450 HUNUT-II Regülatör 679050 4507930 Santral 680150 4504100 HUNUT-III Regülatör 680150 4504150 Santral 681650 4501950 PB 678392.54 4509355.36 S1 678375.23 678302.55 4509343.18 4509292.02 Tünel-1 678321.43 4509205.17 678568.93 4508066.55 S2 678590.63 678692.64 4507966.72 4507961.23 PS 678979.66 4507945.77 PB 679069.06 4507868.92 S1 678953.85 678897.76 678923.36 4507709.02 4507631.19 4507538.74 S2 679341.36 4506028.98 Tünel-2 679349.79 4504480.38 S3 679350.59 679490.96 4504333.52 4504290.32 PS 680130.33 4504093.54 YaklaĢım Tüneli (GiriĢ ve Bağlantı) 679703.94 679343.36 4506009.32 4506028.87 Tünel-3 PB 680189.65 4503987.63 S1 680119.05 680085.91, 680083.08 4503886.90 4503839.61 4503781.93 S2 KIRMA ELEME TESĠSĠ 1 680065.40 680063.62 680074.77 4503421.93 4503385.54 4503350.87 S3 680500.45 680548.52 680705.10 4502027.67 4501878.24 4501889.43 PS 681649.26 4501956.93 678791 678911 678993 679016 678979 678939 678869 678794 678754 4508174 4508090 4508041 4507999 4507983 4508032 4508093 4508147 4508159

KIRMA ELEME TESĠSĠ 2 BETON SANTRALI 1 BETON SANTRALI 2 679319 679344 679350 679380 679370 679289 679297 679103 679170 679210 679252 680333 680351 680347 680328 680335 680542 680558 680565 680560 680579 680555 680527 680525 680443 680331 680317 680308 4507542 4507502 4507471 4507422 4507418 4507490 4507530 4507899 4507877 4507849 4507788 4503637 4503533 4503469 4503425 4503409 4503300 4503199 4503129 4503082 4503057 4503017 4503033 4503102 4503298 4503359 4503392 4503630

İçindekiler Eklerin Listesi Tabloların Listesi Şekillerin Listesi Kısaltmalar ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa i vii viii xi xiii I. PROJENĠN TANIMI VE AMACI... 1 I.1 Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları... 1 I.2 Projenin Önemi ve Gerekliliği... 4 II. PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN KONUMU... 7 II.1 Projenin Yeri (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan proje yerinin, lejant ve plan notlarının da yer aldığı onanlı Çevre Düzeni Planı ve İmar Planları üzerinde, bu planlar yoksa mevcut arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi)... 7 II.2 Proje Kapsamındaki Ünitelerin Konumu (Bütün İdari ve sosyal ünitelerin, teknik altyapı ünitelerinin varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarınn vaziyet planı üzerinde 1/25000 lik haritada gösterimi, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri proje kapsamında yer alan geçici ve nihai depolama alanlarının 1/25000, 1/5000 ve/veya 1/1000 lik haritalar üzerinde gösterimi), şantiye yerleşim planı, hafriyat döküm sahaları, regülatör, kanal, tünel, yükleme havuzu, cebri boru, santral binası, vb yapılara ait plan ve kesitleri ile yağış alanı ve akım gözlem istasyonlarını gösterir çizimler teknik resim standartlarına uygun olarak çizilmesi)...14 III. PROJENĠN EKONOMĠK VE SOSYAL BOYUTLARI...20 III.1 Projenin Gerçekleşmesi ile ilgili Yatırım Programı ve Finans Kaynakları...20 III.2 Projenin Gerçekleşmesi ile İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu...20 III.3 Projenin Fayda-Maliyet Analizi...26 III.4 Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Proje Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Projeleri...27 III.5 Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşebilmesi için Zaruri Olan ve Proje Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Planlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Projeleri...28 III.6 Kamulaştırma, Yeniden Yerleşimin Nasıl Yapılacağı...29 III.7 Diğer Hususlar...29 IV. PROJE KAPSAMINDA ETKĠLENECEK ALANIN BELĠRLENMESĠ ve BU ALAN ĠÇĠNDEKĠ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLĠKLERĠN AÇIKLANMASI (*)...30 IV.1 Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi (etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek)...30 IV.2 Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı...30 IV.2.1 Meteorolojik ve İklimsel Özellikler...30 IV.2.2 Bölgesel ve Proje Alanı Jeolojik Özellikleri (Sahanın 1/25000 ölçekli genel jeoloji haritası ve inceleme alanına ait büyük ölçekli (1/5000 ya da varsa i

1/1000 ölçekli) jeoloji haritası ile stratigrafik kolon kesitleri, özellikle HES sahasında yüzeylenen birimlerin fiziksel özellikleri ile jeoformolojik, özellikler, tektonik hareketler, heyelan, benzersiz oluşumlar, çığ, sel, kaya düşmesi)...36 IV.2.3 Hidrojeolojik Özellikler (yeraltı su seviyeleri; halen mevcut her türlü keson, derin, artezyen vb. kuyu; emniyetli çekim değeri; suyun fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik özellikleri; yeraltı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı)...49 IV.2.4 Hidrolojik Özellikler (yüzeysel su kaynaklarından deniz, göl, dalyan akarsu ve diğer sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özellikleri, bu kapsamda akarsuların debisi ve mevsimlik değişimleri, taşkınlar, su toplama havzası oligotrofik, mezotrofik, ötrofik, distrofik olarak sınıflandırılması, sedimentasyon, drenaj, tüm su kaynaklarının kıyı ekosistemleri), içme suyu ve kullanma suyu amaçlı kullanım durumları)...50 IV.2.5 Yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı (içme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri üretiminde ürün çeşidi ve üretim miktarları)...52 IV.2.6 Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (toprak yapısı, arazi kullanım kabiliyeti, sınıflaması, taşıma kapasitesi, yamaç stabilitesi, kayganlık, erozyon, toprak işleri için kullanımı, doğal bitki örtüsü olarak kullanılan mera, çayır vb.)...53 IV.2.7 Tarım Alanları (Tarımsal gelişim proje alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları, ürünlerin ülke tarımındaki yeri ve ekonomik değeri)...57 IV.2.8 Orman Alanları (ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/25.000 ölçekli meşcere haritası)...60 IV.2.9 Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar, Projenin korunan alanlara uzaklıklarının 1/100.000 lik ölçekli haritada gösterilmesi)...62 IV.2.10 İç Sulardaki (göl, akarsu) Canlı Türleri (bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme, beslenme, sığınma ve yaşama ortamları; bu ortamlar için belirlenen koruma kararları)...68 IV.2.11 Flora ve Fauna (türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, alanda doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler, nadir ve nesli tehlikeye düşmüş türler ve bunların alandaki bulunuş yerleri, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan Merkez Av Komisyonu Kararları) Proje Alanındaki Vejetasyon Tiplerinin Bir Harita Üzerinde Gösterilmesi. Projeden ve Çalışmalardan Etkilenecek Canlılar İçin Alınması Gereken Koruma Önlemleri (inşaat ve işletme aşamasında). Arazide Yapılacak Flora Çalışmalarının Vejetasyon Döneminde Gerçekleştirilmesi ve Bu Dönemin Belirtilmesi...74 ii

IV.2.12 Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları (rezerv miktarları, mevcut ve planlanan işletilme durumları, yıllık üretimleri ve bunun ülke veya yerel kullanımlar için önemi ve ekonomik değerleri)...94 IV.2.13 Hayvancılık (türleri, beslenme alanları, yıllık üretim miktarları, bu ürünlerin ülke ekonomisindeki yeri ve değeri)...95 IV.2.14 Peyzaj Değeri Yüksek Yerler ve Rekreasyon Alanları...96 IV.2.15 Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri Yasak Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, vb.)...96 IV.2.16 Proje Yeri ve Etki Alanının Mevcut Kirlilik Yükü...97 IV.2.17 Diğer özellikler...99 IV.3 Sosyo - Ekonomik Çevrenin Özellikleri... 100 IV.3.1 Ekonomik Özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler, yöresel işgücünün bu sektörlere dağılımı, sektörlerdeki mal ve hizmet üretiminin yöre ve ülke ekonomisi içindeki yeri ve önemi, diğer bilgiler)... 100 IV.3.2 Nüfus (yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri; göçler, nüfus artış oranları, ortalama hane halkı nüfusu, diğer bilgiler)... 101 IV.3.3 Gelir (yöredeki gelirin işkollarına dağılımı, işkolları itibariyle kişi başına düşen maksimum, minimum ve ortalama gelir)... 101 IV.3.4 İşsizlik (yöredeki işsiz nüfus ve faal nüfusa oranı)... 102 IV.3.5 Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, sağlık, kültür hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumu)... 102 IV.3.6 Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları (yerleşme alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar, turizm alanları vb.)... 103 IV.3.7 Diğer Özellikler... 103 V. PROJENĠN BÖLÜM IV DE TANIMLANAN ALAN ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ VE ALINACAK ÖNLEMLER... 105 V.1 Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Projeler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler... 105 V.1.1 Arazinin Hazırlanması İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Miktarı, Hafriyat Sırasında Kullanılacak Malzemeler, Patlayıcı Maddeler, Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb. Maddelerin Nerelere Taşınacakları veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları, Hafriyat Döküm Sahalarını Gösterir Vaziyet Planı... 105 V.1.2 Arazinin Hazırlanması Sırasında ve Ayrıca Ünitelerin İnşaasında Kullanılacak Maddelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli, Toksin ve Kimyasal Olanların Taşınımları, Depolanmaları ve Kullanımları, Bu İşler İçin Kullanılacak Aletler ve Makineler... 109 V.1.3 Proje Kapsamındaki Ulaşım Altyapısı Planı, Bu Altyapının İnşaası ile İlgili İşlemler, Yapılacak Yolun Özellikleri, Kullanılacak Malzemeler, Kimyasal Maddeler, Araçlar, Makineler, Altyapının İnşaası Sırasında Kırma, Öğütme, Taşıma, Depolama Gibi Toz Yayıcı Mekanik İşlemler, Trafik Yükü, Yeni Yapılacak Yollar, Tesislere Ulaşım İçin Kullanılacak Yol Güzergahlarının Belirtilmesi... 110 iii

V.1.4 Tünel Güzergahları, Tünellerin Derinlikleri, Boyutları, Tünellerin Yapımı Sırasında Yapılacak olan Patlatmaların Yeraltı Suyuna Etkileri, Tünellerde Patlatma Sonucu Çıkacak Malzemenin Nerede, Nasıl Değerlendirileceği, Patlatma Sırasında Alınacak Önlemler, Tahkimat Sistemi Hakkında Bilgi... 112 V.1.5 Zemin Emniyetinin Sağlanması için Yapılacak İşlemler... 117 V.1.6 Taşkın Önleme ve Drenaj ile İlgili İşlemlerin Nerelerde ve Nasıl Yapılacağı... 117 V.1.7 Proje Alanı İçindeki Su Ortamlarında Herhangi Bir Amaçla Gerçekleştirilecek Kazı, Dip Taraması vb. İşlemler Nedeni ile Çıkarılacak Taş, Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelerin Miktarları, Nerelere Taşınacakları veya Hangi Amaçlar için Kullanılacakları... 122 V.1.8 Dere Yatağında Yapılacak olan Çalışmaların Etkileri (bulanıklık, suyun debisi vb)... 122 V.1.9 Arazinin Hazırlanması Döneminde Flora ve Faunaya (kara-su) Olabilecek Etkiler... 122 V.1.10 Hazır Beton Tesisi, Kırma-eleme Tesisinin Kapasitesi, Teknolojisi, Üretim Miktarlarının Çalışma Süreleri (gün-ay-yıl), Ulaşım Altyapısı Planı, Altyapının İnşaası ile İlgili İşlemler, Kullanılacak Makine Ekipmanları, Taşıma ve Depolama gibi Toz Yayıcı İşlemler, Kümülatif Değerler... 125 V.1.11 Orman Alanlarına Olabilecek Etki ve Bu Etkilere Karşı Alınacak Tedbirlerin Tanımlanması, Kesilecek Ağaç Sayısı... 154 V.1.12 Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Arazinin Temini Amacıyla, Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri ve Tarım Ürün Türleri... 155 V.1.13 Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı için Gerekli Arazinin Temini Amacıyla, Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Ortadan Kaldırılacak Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı... 156 V.1.14 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Kadar Yapılacak İşlerde Kullanılacak Yakıtların Türleri, Özellikleri, Oluşacak Emisyonlar... 157 V.1.15 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Yerine Getirilecek İşlemler Sonucu Meydana Getirilecek Atık Suların Cins ve Miktarları, Deşarj Edileceği Ortamlar, Su Temini Sistemi Planı, Suyun Nereden Temin Edileceği... 158 V.1.16 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Meydana Gelecek Katı Atıkların Cins ve Miktarları, Bu Atıkların Nerelere Taşınacakları veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları... 160 V.1.17 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Yapılacak İşler Nedeni İle Meydana Gelecek Vibrasyon, Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi, Kümülatif Değerler... 161 V.1.18 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Yerine Getirilecek İşlerde Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde ve Nasıl Temin Edileceği... 166 V.1.19 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Sürdürülecek İşlerden, İnsan Sağlığı ve Çevre İçin Riskli ve Tehlikeli Olanlar... 166 iv

V.1.20 Proje Alanında, Peyzaj Öğeleri Yaratmak veya Diğer Amaçlarla Yapılacak Saha Düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar ve/veya yeşil alan düzenlemeleri vb.) Ne Kadar Alanda, Nasıl Yapılacağı, Bunun İçin Seçilecek Bitki ve Ağaç Türleri... 167 V.1.21 Yeraltı ve Yerüstünde Bulunan Kültür ve Tabiat Varlıklarına (geleneksel kentsel dokuya, arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) Olabilecek Etkilerin Belirlenmesi... 167 V.1.22 Diğer Özellikler... 167 V.2 Projenin İşletme Aşamasındaki Projeler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler... 168 V.2.1 Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Özellikleri, Hangi Faaliyetlerin Hangi Ünitelerde Gerçekleştirileceği, Kapasiteleri, Ünitelerde Üretilecek Mal ve/veya Hizmetler, Nihai ve Yan Ürünlerin Üretim Miktarları... 168 V.2.2 Su Kaynağına Ait Varsa Diğer Kullanım Şekilleri ve Etkileri, Projenin Memba ve Mansap Kısmında Yer Alan Projeler İle Birlikte Değerlendirilmesi... 176 V.2.3 Mansaba Bırakılacak Su Hesabı (Havza Akımları, Yan Dere Katılımları, Yağış-Akış İlişkisi, Ekolojik Potansiyel, Varsa Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Korunan Balık Türleri ve Muhtemel İhtiyaçları, Su Hakları, Savaklanan Sular, Yatak ve Kesit Durumu İle Su Kalitesi ve Havzanın Çeşitli Sektörlerce Planlanan Kullanımı Dikkate Alınmalı), Nehirdeki Akımın Son On Yıllık Akım Değerleri, Regülatör Debi Süreklilik Eğrisi (Mansap Developmanına Bağlı Olarak Müdahalesiz) grafiği ve/veya tablosu, debi süreklilik eğrisinin Q 96 -Q 99 arası akımlar... 178 V.2.4 Suyun Temin Edileceği Kaynağın Kullanılması Sonucu Su Kalitesine ve Su Ortamındaki Canlılara Olabilecek Etkiler, Proje için Tespit Edilen Balık Türlerine Ait Geçiş Sistemlerine İlişkin Bilgiler, Bu Sistemlerin ve Mansap Can Suyu Çıkış Yerinin Gösterildiği Açıklayıcı Çizim... 187 V.2.5 Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Korunması Gereken Alanlar Üzerine Etkiler... 192 V.2.6 Yeraltı ve Yüzeysel Su Kaynaklarına Olabilecek Etkiler... 193 V.2.7 Proje Ünitelerinin İşletilmesi Sırasında Oluşacak Gürültünün Kaynakları ve Kontrolü için Alınacak Önlemler... 194 V.2.8 Projenin İşletilmesi Sırasında Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Sosyal/Teknik Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde, Nasıl Temin Edileceği... 194 V.2.9 İdari ve Sosyal Ünitelerde İçme ve Kullanma Amaçlı Suların Kullanımı Sonrasında Oluşacak Atık Suların Arıtılması İçin Uygulanacak Arıtma Tesisi Karakteristiği Prosesinin Detaylandırılması ve Arıtılan Atık Suların Hangi Alıcı Ortamlara, Ne Miktarlarda, Nasıl Verileceği... 195 V.2.10 İdari ve Sosyal Tesislerden Oluşacak Katı Atık Miktar ve Özellikleri, Bu Atıkların Nerelere ve Nasıl Taşınacakları veya Hangi Amaçlar İçin ve Ne Şekilde Değerlendirileceği... 196 V.2.11 Projenin İşletilmesi Aşamasındaki Faaliyetlerden İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Olanlar... 197 V.2.12 Proje Alanında Peyzaj Öğeleri Yaratmak veya Diğer Amaçlarla Yapılacak Saha Düzenlemeleri... 197 V.2.13 Diğer Özellikler... 197 v

V.3 Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri... 198 V.3.1 Proje İle Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları; Yaratılacak İstihdam İmkanları, Nüfus Hareketleri, Göçler, Eğitim, Sağlık, Kültür, Diğer Sosyal ve Teknik Altyapı Hizmetleri ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumlarında Değişiklikler vb. (Derelerin Kanala Alınması ile Ortaya Çıkacak Tarımsal Alan Kaybı, Tarımsal Üretim (Sulu Tarım Biçiminin Değişmesi ve Mera Alanlarındaki Azalma Açısından Sosyo-Ekonomik Etkileri)... 198 V.3.2 Çevresel Fayda-Maliyet Analizi... 198 VI. ĠġLETME PROJE KAPANDIKTAN SONRA OLABĠLECEK VE SÜREN ETKĠLER VE BU ETKĠLERE KARġI ALINACAK ÖNLEMLER... 200 VI.1 Arazi Islahı... 200 VI.2 Rekreasyon Çalışmaları... 200 VI.3 Mevcut Su Kaynaklarına Etkiler... 200 VI.4 Olabilecek Hava Emisyonları... 200 VII. PROJENĠN ALTERNATĠFLERĠ... 201 VII.1 Yer Seçimi Kriterleri ve Alternatifler... 201 VII.2 Yakıt ve Teknoloji Alternatifleri... 201 VIII. ĠZLEME PROGRAMI... 202 VIII.1 Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi ve İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı... 202 VIII.1.1 İzleme Programı... 202 VIII.1.2 Acil Müdahale Planı... 206 VIII.2 ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği nde Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri Başlığının İkinci Paragrafında Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi ile ilgili Program... 209 IX. Yukarıdaki BaĢlıklar Altında Verilen Bilgilerin Teknik Olmayan Bir Özeti... 210 X. HALKIN KATILIMI... 213 X.1 Projeden Etkilenmesi Muhtemel Yöre Halkı... 213 X.2 Halkın ÇED Sürecine Katılımı için Kullanılan Yöntemler... 213 X.2.1 Halkın Projeye İlişkin Endişe, Görüş/Önerileri ve Değerlendirmeleri... 214 XI. SONUÇLAR... 217 vi

EK LĠSTESĠ Ek- A EPDK Üretim Lisansı ve Su Kullanım Anlaşması Ek- B ÇED Raporu Özel Formatı Ek- C ÇED Olumlu Belgesi Ek- D Bilirkişi Raporu Ek- E Mahkeme Kararı Ek- F 1/25000 ölçekli Topoğrafik Harita Ek- G Proje Kapsamında Yapılacak Yapıların Koordinatları Ek- H Proje Üniteleri Plan ve Kesitleri Ek- I Kırma Eleme, Beton Santrali ve Ulaşım Yollarını Gösterir Harita Ek- J Resmi Yazılar Ek-K İspir Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar Bülteni Ek-L Genel Jeoloji Haritası Ek-M Akım Değerleri Ek-N Meşcere Haritası Ek-O YHGS Raporları Ek-P Fauna Envanteri Ek-R Flora Envanteri Ek-S Su Sağlama Alanında Kalan Çamlıkaya Sulaması ve Mansab Su Hakları Raporu Ek T Acil Müdahale Planları vii

TABLOLARIN LĠSTESĠ Sayfa Tablo I-1 Hunut I-II-III HES lerinin Karakteristikleri... 3 Tablo I-2 2002 2011 Yılları Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi... 5 Tablo II-1 Hunut Projesi Kapsamında İnşa Edilecek Ünitelerin Köşe Koordinatları (UTM ED 50, Zone 37)... 9 Tablo II-2 Ünite Alanları...16 Tablo II-3 Taş Ocağı Ruhsat Sınırlarının Koordinatları...16 Tablo II-4 Şantiye, Kırma-Eleme, Beton Santrali Saha Koordinatları...18 Tablo III-1 Proje Geçmişinin Kronolojik Özgeçmişi...22 Tablo III-2 Proje Zamanlama Tablosu...25 Tablo III-3 Hunut I-II-III HES lerinin Enerji Gelirleri...26 Tablo III-4 Hunut I-II-III HES lerinin Rantabilite ve İç Karlılık Oranları...27 Tablo IV-1 İspir Meteoroloji İstasyonu Ortalama Kar yağışlı ve Sisli Günler Sayısı (1975-2010)...34 Tablo IV-2 İspir Meteoroloji İstasyonu Aylık Ortalama ve En Hızlı Rüzgar Hızları (1975-2010)...34 Tablo IV-3 Toprak Sınıfları Dağılımı...54 Tablo IV-4 Erzurum İli nde Görülen Erozyon Şiddeti ve Etki Sonucu...54 Tablo IV-5 Köy Arazisinin Kullanılışı (2007)...57 Tablo IV-6 Tarım Alanlarının Kullanılış Amaçlarına Göre Dağılımı (2007)...57 Tablo IV-7 İspir İlçesi ve Erzurum İli Toplam Orman Varlığı (m 2 )...60 Tablo IV-8 İspir İlçesi nde Yer Alan Sit Alanları ve Kültür Varlıkları...64 Tablo IV-9 Erzurumİli Hayvansal Üretim Miktarları...95 Tablo IV-10 Erzurum İli Kümes Hayvanları Üretim Miktarları...96 Tablo IV-11 Erzurum İli Kümes Hayvanları Üretim Miktarları...96 Tablo IV-12 Erzurum İli Merkezi Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları...97 Tablo IV-13 Hunut Deresi Su Analiz Sonuçları...98 Tablo IV-14 Erzurum İli İstihdam Göstergeleri... 100 Tablo IV-15 Erzurum İli ve İspir İlçesi Nüfus Bilgileri... 101 Tablo V-1 İnşaat Aşaması Hafriyat Miktarları... 105 Tablo V-2 Hunut I-II ve III HES Projeleri Kapsamında Yapılacak Tünellerin Özellikleri... 113 Tablo V-3 Hunut-I HES NTFA Sonuçları... 117 Tablo V-4 Hunut-I HES BTFA Sonuçları... 118 Tablo V-5 Hunut-I HES Projesi 100 Yıllık Taşkın Değerleri... 118 Tablo V-6 Hunut-II HES NTFA Sonuçları... 119 Tablo V-7 Hunut-II HES BTFA Sonuçları... 119 Tablo V-8 Hunut-II HES 100 Yıllık Taşkın Değerleri... 119 Tablo V-9 Hunut-III HES NTFA Sonuçları... 120 Tablo V-10 Hunut-III HES BTFA Sonuçları... 120 Tablo V-11 Hunut-III HES 100 Yıllık Taşkın Değerleri... 121 viii

Tablo V-12 Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri... 128 Tablo V-13 Ünitelere Ait Açıkta Kazı Hafriyat Miktarı, Kum Çakıl Malzemesi İhtiyaç Miktarı ve Beton İhtiyacı Miktarı (m 3 )... 129 Tablo V-14 Yönlere Göre Yayılma Sınıfı, Rüzgar Hızı ve UH Değerleri... 133 Tablo V-15 Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı ( g/m 3 )... 134 Tablo V-16 Çöken Partiküllerin Dağılımı (mg/m 2. gün)... 134 Tablo V-17 Limit Değerler, Değerlendirme ve Uyarı Eşikleri... 135 Tablo V-18 Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı ( g/m3)... 137 Tablo V-19 Çöken Partiküllerin Dağılımı (mg/m 2. gün)... 138 Tablo V-20 Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı ( g/m3)... 141 Tablo V-21 Çöken Partiküllerin Dağılımı (mg/m 2. gün)... 142 Tablo V-22 Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı ( g/m 3 )... 144 Tablo V-23 Çöken Partiküllerin Dağılımı (mg/m 2. gün)... 145 Tablo V-24 Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı ( g/m 3 )... 148 Tablo V-25 Çöken Partiküllerin Dağılımı (mg/m 2. gün)... 149 Tablo V-26 Havada Asılı Partiküllerin Dağılımı ( g/m 3 )... 152 Tablo V-27 Çöken Partiküllerin Dağılımı (mg/m 2. gün)... 152 Tablo V-28 İnşaat Aşaması Su Kullanımı ve Atıksu Miktarları... 158 Tablo V-29 Evsel Atıksuların Özellikleri... 158 Tablo V-30 İnşaat Aşamasında Kullanılacak İş Makinelerine Ait Ses Gücü Düzeyleri... 161 Tablo V-31 İnşaat Aşamasında Kullanılacak İş Makinelerinden Kaynaklanacak Toplam Ses Basınç Düzeyleri... 162 Tablo V-32 Mesafeye Bağlı Olarak Hesaplanan Atmosferik Yutuş Değerleri... 163 Tablo V-33 İnşaat Aşamasında Çalışacak İş Makinelerinin Toplam Eşdeğer Gürültü Düzeyleri... 163 Tablo V-34 İnşaat Aşamasında Çalışacak İş Makinelerinin Toplam Eşdeğer Gürültü Düzeyleri... 164 Tablo V-35 Şantiye Alanı için Çevresel Gürültü Sınır Değerleri... 165 Tablo V-36 Projenin İnşaat Aşamasında Çalışacak Personelin Dağılımı... 166 Tablo V-37 Hunut I-II-III HES leri Kapsamında Yapılacak Regülatör ve Çökeltme Havuzlarına Ait Özellikleri... 169 Tablo V-38 Hunut-I HES leri Kapsamında Yapılacak Kondüvi Yapıları Özellikleri... 169 Tablo V-39 Hunut I-II-III HES leri Kapsamında Yapılacak Cebri Boru Özellikleri... 170 Tablo V-40 Hunut I-II-III HES leri Kapsamında YapılacakSantral Binaları Özellikleri... 170 Tablo V-41 Hunut I-II-III HES leri Kapsamında Yapılacak Türbinlerin Özellikleri... 171 Tablo V-42 Hunut I-II-III HES leri Kapsamında Yapılacak Jeneratörlerin Özellikleri... 171 Tablo V-43 Hunut I-II-III HES leri Kapsamında Yapılacak Transformatörlerin Özellikleri... 171 Tablo V-44 Hunut-I-II-III HES leri Kapsamında Yapılacak Tünellerin Özellikleri... 173 Tablo V-45 Proje Sahası Civarındaki AGİ ler ve Özellikleri... 180 Tablo V-46 Hunut-I Başyurt Regülatör Yeri Aylık Ortalama Akımları... 181 Tablo V-47 Hunut-I Başmezra Regülatör Yeri Aylık Ortalama Akımları... 181 Tablo V-48 Hunut-II Gündüz Regülatör Yeri Aylık Ortalama Akımları... 181 ix

Tablo V-49 Hunut-III Çamlıkaya Regülatör Yeri Aylık Ortalama Akımları... 182 Tablo V-50 Hunut I-II-III Regülatörleri Son 10 Yıla ait Aylık Ortalama Akımlar (m 3 /s)... 182 Tablo V-51 Hunut I-II-III Regülatörlerinden Bırakılacak Cansuyu Miktarları (m 3 /s)... 183 Tablo V-52 Proje Kapsamında Tarımsal Faaliyetler İçin Belirlenen Debi Gereksinimleri (m 3 /s)... 183 Tablo V-53 Hunut I-II-III Regülatörleri Cansuyu Miktarları (Can suyu + Sulama Hakları) (m 3 /s)... 184 Tablo V-54 İşletme Aşamasında Çalışacak Personelin Görev Dağılımı... 194 Tablo VIII-1 İzleme Programı... 203 x

ġekġllerġn LĠSTESĠ xi Sayfa Şekil I-1 2002 2021 Yılları Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi... 6 Şekil II-1 Proje Sahasının Konumu... 7 Şekil II-2 Hunut-I HES Yeri...10 Şekil II-3 Hunut-I Regülatör Yeri...10 Şekil II-4 Hunut-II HES Yeri...11 Şekil II-5 Hunut-II Regülatör Yeri...11 Şekil II-6 Hunut-III HES Yeri...12 Şekil II-7 Hunut-III Regülatör Yeri...12 Şekil II-8 Hunut I-II-III HES lerinin Şematik Boy Kesiti...14 Şekil II-9 Proje Sahası Uydu Görüntüsü...15 Şekil III-1 Proje İş Akım Şeması...24 Şekil IV-1 İspir Meteoroloji İstasyonu Aylık ve Yıllık Ortalama Sıcaklık Değerleri (1975-2010)...31 Şekil IV-2 İspir Meteoroloji İstasyonu Aylık Ortalama Buharlaşma (1975-2010)...32 Şekil IV-3 İspir Meteoroloji İstasyonu Aylık ve Yıllık Ortalama Bağıl Nem Değerleri (1975-2010)...33 Şekil IV-4 İspir Meteoroloji İstasyonu Aylık Ortalama Buharlaşma Değerleri (1975-2010)...33 Şekil IV-5 İspir Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Yıllık ve Mevsimlik Rüzgar Gülleri (1975-2010)...35 Şekil IV-6 Proje Civarının Jeolojisi (Modifiye MTA 1:100 000 Tortum D32 Paftası)...37 Şekil IV-7 Çalışma Alanına İlişkin Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesit...39 Şekil IV-8 Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası...42 Şekil IV-9 Erzurum İli Depremsellik Haritası...43 Şekil IV-10 Proje Alanı Civarında Gerçekleşen Depremler ve Fay Haritası...44 Şekil IV-11 Proje Alanı Su Toplama Havzası ve AGI Yeri...50 Şekil IV-12 Çoruh Havzası Üzerindeki Akarsular ve Gözlem Noktaları...52 Şekil IV-13 Erzurum İli Arazi Dağılımı...53 Şekil IV-14 Proje Alanı ve Çevresi Arazi Varlığı Haritası...55 Şekil IV-15 Arazi Varlığı Haritası Lejantı...56 Şekil IV-16 Proje Sahası Çevresindeki Koruma Alanları...62 Şekil IV-17 İspir Verçenik Dağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası...63 Şekil IV-18 Proje Alanında Bulunan Bitkilere ait Görüntüler...77 Şekil IV-19 Proje Alanı Vejetasyonundan Görüntüler...78 Şekil IV-20 Erzurum İli, İspir İlçesi Maden Haritası...94 Şekil IV-21 Bölgenin Karayolları Haritası (Karayolları Genel Müdürlüğü Web Sitesi)... 104 Şekil V-1 İş Makinelerinden Kaynaklanan Gürültünün Mesafeye Göre Dağılım Grafiği... 164 Şekil V-2 Hunut-I Başyurt Regülatör Yeri Debi-Süreklilik Eğrisi... 185 Şekil V-3 Hunut-I Başmezra Regülatör Yeri Debi-Süreklilik Eğrisi... 185 Şekil V-4 Hunut-II Gündüz Regülatör Yeri Debi-Süreklilik Eğrisi... 186 Şekil V-5 Hunut-II Çamlıkaya Regülatör Yeri Debi-Süreklilik Eğrisi... 186

Şekil V-6 Hunut-I Başyurt Regülatörü Yan Kesit Çizimi... 190 Şekil V-7 Hunut-I Başmezra Regülatörü Yan Kesit Çizimi... 190 Şekil V-8 Hunut-II Gündüz Regülatörü Yan Kesit Çizimi... 190 Şekil V-9 Hunut-III Çamlıkaya Regülatörü Yan Kesit Çizimi... 191 Şekil X-1 Halkın Katılımı Toplantısının Duyurulması İçin Verilen Gazete İlanları... 213 Şekil X-2 Halkın Katılımı Toplantısından Görüntüler... 214 xii

KISALTMALAR % Yüzde AÇA Avrupa Çevre Ajansı AGĠ Akım Gözlem İstasyonu AKM Askıda Katı Madde BOĠ 5 Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı BTFA Bölgesel Taşkın Frekans Analizi ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi ÇGDYY Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği dba A Ağırlıklı Desibel Cinsinden Ses Basınç Seviyesi DKMPGM Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü DMĠ Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü DPT Devlet Planlama Teşkilatı DSĠ Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü EĠE Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu ERL Avrupa Kırmızı Listesi GWh Gigavatt saat ha Hektar HES Hidroelektrik Enerji Santrali HKDYY Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği IUCN Uluslararası Doğayı Koruma Birliği ÇġĠM Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü kg Kilogram km Kilometre km 2 Kilometrekare KOĠ Kimyasal Oksijen İhtiyacı kv Kilovolt kwh Kilovatt saat lt Litre m Metre m 2 Metrekare m 3 Metreküp MAK Merkez Av Komisyonu mg Miligram MTA Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü MW Megavatt MWm Mekanik Megavatt MWt Termal Megavatt º Derece sa Saat SKHKKY Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği TÜĠK Türkiye İstatistik Kurumu USEPA Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı xiii

I. PROJENĠN TANIMI VE AMACI (Proje konusu faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri) I.1 Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları Önerilen bu Proje, SUNEL Enerji Üretim A.Ş. (SUNEL Enerji) tarafından, Erzurum ili, Çamlıkaya Beldesi sınırları içerisinde, Çoruh Nehri nin Çamlıkaya (Hunut) kolu üzerinde toplam 35,5 MWm (34,43 MWe) kurulu güce sahip Hunut I-II-III Regülatör ve Hidroelektrik Santral birimlerinden oluşan tesislerin, bir kırma eleme tesisinin ve bir beton santralinin yapımını ve işletilmesini kapsamaktadır. Hunut I-II-III HES, Kırma Eleme Tesisi ve Beton Santrali Projesinin Çamlıkaya (Hunut) Çayı üzerinde inşa edilecek dört regülatörde toplanan suların üç ayrı santralde sırasıyla 6 MW, 17,7 MW ve 11,80 MW olmak üzere toplam 35,5 MWm (34,43 MWe) kurulu güce sahip olarak enerji üretmesi planlanmaktadır. Söz konusu Proje için SUNEL Enerji Üretim A.Ş. tarafından Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) ile Su Kullanım Hakkı Anlaşması imzalanmış, 11.03.2009 tarihinden itibaren 49 yıl boyunca geçerli olmak üzere Üretim Lisansı alınmıştır. Bahsi geçen lisans 20,897 MWm olarak verilmiştir. Ancak, SUNEL Enerji proje kapsamında değişikliğe gitmiş ve bu değişiklikler neticesinde projenin kurulu gücünü 35,5 MWm ye yükseltmiştir. SUNEL Enerji proje değişikliği ile ilgili olarak EPDK ya lisans tadili için başvurmuş ve yeni Üretim Lisansı almıştır. Güncel Üretim Lisansı Özel Hükümleri ve Su Kullanım Anlaşması Ek- A da sunulmuştur. Söz konusu Proje; 17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği, Ek-I listesi 16. Maddesi uyarınca ÇED süreci uygulanacak tesisler arasında yer almaktadır. Bu nedenle, ÇED Yönetmeliği Ek-III te belirtilen genel format esas alınarak ÇED Başvuru Dosyası hazırlanmış ve Mülga T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı na sunulmuştur. 14 Aralık 2009 tarihinde yapılan Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplantısı sonrasında söz konusu projeye Bakanlık tarafından verilen format doğrultusunda Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporu hazırlanmıştır. ÇED Raporu Özel Formatı Ek-B de verilmiştir. Çevresel etki değerlendirme çalışmaları tamamlanan ÇED Raporu, 06.11.2009 tarihinde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na sunulmuş olup, ilgili rapor İnceleme.Değerlendirme Komisyonu tarafından incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Söz konusu Hunut I-II-III Hidroelektrik Santralleri (toplam kurulu güvü 35,5 MWm), Kırma-Eleme Tesisi ve Beton Santralı Projesi hakkında 17/07/2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlülüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği nin 14. Maddesi gereğince T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 06.09.2011 gün ve 2094 sayılı Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu kararı verilmiştir (Ek-C). 1

Yapılması planlanan proje için 22.11.2011 tarihinde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın 06.09.2011 gün ve 2094 sayılı Hunut I-II-III HES, Kırma Eleme Tesisi ve Beton Santrali Projesi ne dair tesis edilen ÇED Olumlu kararının hukuka açıkça aykırı olduğundan yürütmenin durdurulması ile duruşma yapılarak işlemin iptali konulu dilekçe ile dava açılmıştır. Söz konusu dava konusu, karar veren T.C. Erzurum 1. İdare Mahkemesi tarafından bilirkişi heyetinin 05.10.2012 tarihinde yapmış olduğu keşif ve ilgili literatür çalışmaları ile birlikte hazırlanmış olan Bilirkişi Raporu ile birlikte değerlendirilmiş, olup Bilirkişi Raporu Ek-D de verilmiştir. Erzurum 1. İdare Mahkemesi nezdinde 24.05.2013 gün ve 2013/585 nolu kararda, mahkeme heyetince oluşturulmuş olan konunun uzmanı olan bilirkişiler tarafından 14.01.2013 tarihli bilirkişi raporunda özetle; çevresel etkileri en aza indirecek Ģekilde, toplam 9466 metre iletim yapısının tamamının tünel sistemi ile geçilmesi Ģartı ile (06.109.2011 tarihinde ÇED Olumlu kararı alınan raporda 7131 metresinin açık kazı ile gerçekleģtirileceği belirtilmiģtir) ÇED olumlu kararının yerinde olduğu, enerji açısından, ülkemizin önemli ölçüde dışa bağımlı olduğu göz önüne alındığında, HES tesisleri önemli bir yenilenebilir enerji seçeneği olarak öne çıkmakta olduğu ve üstün kamu yararı dikkate alındığında, öncelikli olarak değerlendirilmesi gereken bir enerji kaynağı olduğu, ancak bütün bu çalışmalar sırasında, yöre halkının ve çevrenin söz konusu faaliyetten etkilenmemesi için tüm tedbirlerin alınması gerektiği kanaatine varıldığı belirtilmiştir. T.C. Erzurum 1. İdare Mahkemesi, 2011/1873 Esas No ve 2013/585 Nolu Mahkeme kararı Ek E de verilmiştir. Mülga T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü tarafından 13.02.2009 tarihinde 2009/7 sayı ile ÇED Yönetmeliği Uygulamaları Genelge si yayımlanmıştır. Söz konusu bu Genelge de Çevresel Etki Değerlendirilmesi Olumlu Kararları hakkındaki yürütmenin durdurulması/iptali kararlarının, hakkında ÇED Olumlu Kararı verilen ÇED Raporunun bir ya da birkaç bölümüne ilişkin ise ve yürütmenin durdurulması/iptal kararı, ÇED Raporu nun diğer bölümlerini olumsuz, yönde etkilemiyor, yani Kararın tümünün yeniden ele alınıp, değerlendirilmesi gerekmiyor ise, ÇED Raporunun hazırlanmasına ilişkin tüm sürecin en baştan tekrarlanmasına gerek bulunmadığı belirtilmektedir. Akabinde, söz konusu planlanan projenin 2009/7 sayı ile ÇED Yönetmeliği Uygulamaları Genelge si kapsamında değerlendirilip, değerlendirilemeyeceği hususunun öğrenilmesi amacı ile Sunel Enerji Üretim A.Ş. tarafından 17.06.2013 tarihinde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (Çevresel Etki Değerlendirmesi İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü) na görüş sorulmuştur (Ek-J). 28.06.2013 tarihinde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından Hunut I-II-III HES projesi hakkında mahkemece 9466 m iletim yapısının tamamının tünele çevrilmesi gerektiği yönündeki kaanati ile alınan iptal kararı gerekçesi ile Bilirkişi Raporunda yer alan hususlar dikkate alınacak olan ÇED Raporunun T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na sunulmasına müteakip, söz konusu ÇED Raporu nun İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu nca değerlendirilmesi görüşü verilmiştir (Ek-J). 2

Yukarıda belirtilen hususlar çerçevesinde, sunulan bu raporda, yapılması planlanan proje ile ilgili olarak 06.09.2011 tarihinde ÇED Olumlu kararı verilen ÇED Raporu nda, söz konusu dava sonucunda bilirkişiler tarafından önerilmiş olan iletim yapısının tamamının tünel sistemi ile geçilmesi hususunda tünel iletim hattı teknik detayları ve iletim hattı değişikliği kapsamında çevresel etki değerlendirmesinin gerekli bölümlerde güncellenmesi ve proje kapsamında tabii olunan 2872 sayılı Çevre Kanunu ile bu kanuna bağlı olarak çıkarılan 5491 sayılı Çevre Kanunu nunda değişiklik yapılmasına dair kanun ve bu kanunlara bağlı olarak çıkarılan ve çıkartılacak olan tüm yönetmelik hükümlerinde gerekli revizyonlar yapılmıştır. Ayrıca, Sunel Enerji A.Ş., 03.07.2013 tarihinde DSİ Genel Müdürlüğü, Hidroelektrik Eneji Dairesi Başkanlığı na HUNUT I-II-III projeleri için, mahkeme kararına uygun şekilde iletim hattının tünel olarak formule edildiği haliyle revize fizibilite çalışmalarını gerçekleştirmek üzere başvuruda bulunmuş olup, söz konusu başvuru yazısı EK-J de verilmiştir. Enerji iletim hattı ve şalt sahası bu rapor kapsamında değerlendirmeye alınmayıp, 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği kapsamında ayrıca değerlendirilecektir. Yukarıda sözü edilen Hunut I-II-III HES lerinde fiziksel özellikleri, yapıları ve proje karakteristikleri Tablo I-1 de sunulmaktadır. Tablo I-1 Hunut I-II-III HES lerinin Karakteristikleri Proje adı HUNUT-I HUNUT-II HUNUT-III Ġli Ġlçesi ERZURUM ĠSPĠR Havza Adı ÇORUH (23) Akarsu Adı Regulator 6 UTM Koordinatları Santral 6 UTM Koordinatları 4509520K 678450D (Başyurt ve Başmezra Regülatörleri) 4507450K 679000D ÇAMLIKAYA (HUNUT) 4507930K 679050D (Gündüz Reg.) 4504100K 680150D 4504150K 680150D (Çamlıkaya Reg.) 4501950K 681650D Drenaj Alan (km 2 ) 48,71 67,56 89,12 Ortalama Debi (m 3 /s) 1,92 2,20 2,47 Ortalama Yıllık Toplam Akım (hm 3 ) 60,81 69,75 78,16 Q 25 Taşkın Debisi (m 3 /s) 38,49 47,91 51,75 Q 100 Taşkın Debisi (m 3 /s) 53,43 66,50 71,82 Regülatör Tipi Tirol Tirol Tirol Talveg Kotu (m) Maksimum Su Kotu (m) 1807 (Başyurt Reg.) 1808,80 (Başmezra Reg.) 1810,96 (Başyurt Reg.) 1811,08 ( Başmezra Reg.) 1664,5 1343,25 1668,41 1346,17 Kret Kotu (m) 1809,75 1666,8 1344,15 Santral Kuyruksuyu Kotu (m) 1665,00 1345,5 1130 İletim Yapısı Tünel bağlantı kondüvisi-tünel Tünel Tünel 3

İletim Hattı Uzunluğu (İletim Tüneli) (m) 120 (Tünel bağlantı kondüvisi) 1805 (Tünel) 4413 (E. Tüneli) 365 (Yak. Tüneli) 3270 (E. Tüneli) İletim Yapısı Eğimi (J) 0,0748 0,040-0,0959 0,0643 Cebri Boru Çapı (m) 1,3 1,5 1,5 Cebri Boru Boyu (m) 207,43 (Tünel İçi) 413,49 (Tünel İçi) 420,68 (Tünel İçi) Türbin Tipi Pelton Pelton Pelton Ünite Adedi 2 2 2 Bara Gerilimi (kv) 33,3 kv 33,3 kv 154 kv Enerji Nakil Hattı Kesiti 3 AWG 3/0 AWG 1277 MCM Enerji Nakil Hattı Uzunluğu (km) 4 3 6,5 Brüt Düşü (m) 140,44 316,39 212,4 Net Düşü (m) 137,96 310,62 207,08 Proje Debisi (m 3 /s) 4,75 6,25 6,25 Kurulu Güç (MW) 6,00 17,70 11,80 Firm Enerji (GWh) 0,14 1,09 0,89 Sekonder Enerji (GWh) 13,90 36,58 25,91 Toplam Enerji (GWh) 14,04 37,67 26,80 kapsamındaki tesislerin yapım süresi yaklaşık 3 yıl olarak planlanmıştır. Bu süre sonunda sistemin devreye girmesi ile Hunut I-II-III HES in 35,5 MWm (34,43 MWe) toplam türbin kurulu gücünde ve mevcut akımlarla toplam 78,51 GWh lık elektrik enerjisini santralın lisans süresi olan 49 yıl boyunca elektrik üreteceği öngörülmektedir. I.2 Projenin Önemi ve Gerekliliği Ülkemizdeki mevcut hidroelektrik potansiyelini değerlendirmek ve Türkiye ekonomisine katkıda bulunmak amacıyla SUNEL Enerji Üretim A.Ş. tarafından Erzurum İli nin İspir İlçesi Çamlıkaya Beldesi sınırları içerisinde bulunan, Çoruh Nehri nin Çamlıkaya (Hunut) Çayı kolu üzerinde 1809 m kotları ile 1130 m kotları arasındaki enerji potansiyelini değerlendirebilecek nin yatırımı planlanmaktadır. Sanayileşmekte ve gelişmekte olan ülkemizin enerji ihtiyacı sürekli artmaktadır. İhtiyaç duyulan bu enerjinin büyük bir kısmı fosil yakıtlardan karşılanmakla beraber yaklaşık %33 ü hidroelektrik santrallerden, rüzgar, jeotermal ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanmaktadır. Ülkemizdeki yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyeline rağmen toplam enerji tüketimimiz içerisinde aldığı pay oldukça düşük kalmaktadır. 4

Ulusal elektrik enerjisi ihtiyacının karşılanmasında zaman zaman sıkıntılar çekilmekte ve arz-talep dengesi, yapılan ithalatla karşılanmaktadır. Türkiye nin, Avrupa Birliği ile imzalamış olduğu Gümrük Birliği anlaşmasına göre, Topluluğun enerji politikasına uyumlu hareket etmesi gerekmektedir. Bu durumda, Avrupa Birliği nin yeşil enerjiyi (hidrolik, güneş, rüzgar, biyokütle) destekleme politikalarının ülkemizde de geçerli olacağı düşünülmektedir. Ayrıca, ülkemizdeki hızlı sanayileşmenin gereği artan enerji açığının kapatılabilmesi için termik santrallerin yanında hidroelektrik santrallerinin da öncelikli olarak ele alınması ve yenilenebilir hidroelektrik potansiyelin değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. Önerilen bu projenin amacı, Avrupa Birliği nin genel enerji politikasına uygun olarak, Türkiye nin yeşil enerji üretimine bir katkıda bulunarak, yenilenebilinir hidroelektrik potansiyelini değerlendirerek temiz enerji üretmektir. Türkiye elektrik enerjisi brüt tüketimi (Türkiye brüt üretimi+dış alım dış satım) 2010 yılında %8.4 artarak 210.4 Milyar kwh, 2011 yılında ise %9 artış ile 229.3 Milyar kwh olarak gerçekleşmiştir. Türkiye net tüketimi (iç tüketim, şebeke kaybı ve kaçaklar hariç) 2010 yılında 172 Milyar kwh, 2011 yılında ise 187.6 Milyar kwh olmuştur. Türkiye enterkonnekte sistemi yıllar itibariyle ani puant talebi ve enerji gelişimi Tablo 1 de verilmektedir. 2010 yılında puant talep 33392 MW, Minimum Yük 13513 MW olarak gerçekleşmiştir. Minimum yükün maksimum yüke oranı %40.5 olmuştur. 2011 yılında ise puant talep 36122 MW, Minimum Yük 14822 MW olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında ise minimum yükün maksimum yüke oranı %41 olmuştur. Tablo I-2 2002 2011 Yılları Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi YILLAR PUANT GÜÇ ENERJĠ TALEBĠ ARTIġ (%) TALEBĠ (MW) (GWh) ARTIġ (%) 2002 21006 7,1 132553 4,5 2003 21729 3,4 141151 6,5 2004 23485 8,1 150018 6,3 2005 25174 7,2 160794 7,2 2006 27594 9,6 174637 8,6 2007 29249 6,0 190000 8,8 2008 30517 4,3 198085 4,3 2009 29870-2,1 194079-2,0 2010 33392 11,8 210434 8,4 2011 36122 8,2 229319 9,0 Bunun yanında, üretim Kapasite Projeksiyonunun çalışma periyodu, 2012 2021 yıllarını kapsamaktadır. Mevcut, inşası devam eden ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu nca (EPDK) Ocak 2012 Dönemi İlerleme Raporlarına göre iki ayrı senaryo halinde (Senaryo 1 ve Senaryo 2) hazırlanan 2012 2021 yılları arasında işletmeye gireceği öngörülen projelerin bu periyoddaki üretim kapasiteleri ve güçleri dikkate alınarak iki talep serisine göre Arz-Talep Dengeleri, güç ve enerji olarak hesaplanmıştır (Şekil I-1). 5

ġekil I-1 2002 2021 Yılları Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi (Kaynak: Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu (2012-2021), TEİAŞ, APK Dairesi Başkanlığı, Temmuz 2012) Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu (2012-2021) nda da ifade edildiği üzere, Elektrik Sektörünün tüketim yapısının özelliği dolayısıyla, Arz-talep dengelerinin gelişimine ve puant yük talebine en uygun şekilde cevap verecek Hidrolik- Termik-Rüzgar-Güneş kaynaklarına bağlı dağılımı sağlayacak, kaynak güvenliğini esas alacak, arz güvenliği açısından yeterli düzeyde yedek kapasiteye sahip bir sistemin kurulabilmesi için planlama çalışmalarına önem verilmesi gerekmektedir. Elektrik sektörünün serbest piyasa şartlarında faaliyet göstermeye başlamasından sonra da özel sektörün önünü görmesi ve yatırımcılara ışık tutması ve arz güvenliği açısından planlama çalışmalarının yapılması büyük önem arz etmektedir. Türkiye nin hızla artmaya devam etmesi beklenen elektrik enerjisi ihtiyacının karşılanabilmesi için çeşitli üretim teknolojileri ile enerji üretilmesi planlanmakta ve gerçekleştirilmektedir. Önerilen Hunut I-II-III HES, Kırma Eleme Tesisi ve Beton Santrali Projesi hem ülke ekonomisine katkıda bulunacak hem de ülkemizin elektrik ihtiyacının bir kısmını yenilenebilinir bir teknoloji olan hidroelektrik santralı kurarak gerçekleştirme olanağını bulacaktır. 6

II. II.1 PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN KONUMU Projenin Yeri (Ġlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmıģ olan proje yerinin, lejant ve plan notlarının da yer aldığı onanlı Çevre Düzeni Planı ve Ġmar Planları üzerinde, bu planlar yoksa mevcut arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi) Proje, Türkiye nin kuzey-doğusunda, Erzurum İli, Çamlıkaya Beldesi sınırları içerisinde, İspir İlçesi nin 20 km kuzey-doğusunda, Çamlıkaya Beldesi nde Çoruh Nehri nin Çamlıkaya (Hunut) kolu üzerinde 1809 m kotları ile 1130 m kotları arasında yer almaktadır. İspir İlçesi Erzurum İli ne yaklaşık 146 km, Rize'ye 119 km, Artvin'e 170 km ve Bayburt İli ne ise 70 km mesafede bulunmaktadır. Proje sahası Erzurum a 160 km, İspir e ise 22 km uzaklıkta yer almakta olup, proje sahasına ilişkin yer bulduru haritası Şekil II- 1 de görülmektedir. ġekil II-1 Proje Sahasının Konumu 7

Hunut Deresi ve yan kolları üzerinde bulunan Hunut Projesi aşağıda belirtilen koordinatlarda yapılacak ünitelerden meydana gelecektir. Hunut-I HES Projesi: 40 42'07''~40 42'59'' kuzey enlemleri ile 41 06'42''~41 07'09'' doğu boylamları arasında yer almaktadır. Bağ Deresi üzerinde 35,03 km 2 yağış alanına sahip Başyurt Regülatörü ve Kuzugölü Deresi üzerinde 13,68 km 2 yağış alanına sahip Başmezra Regülatörü Hunut-I HES'e su çevirmektedir. Hunut I proje alanına en yakın yerleşim yeri Başyurt Regulatörüne yaklaşık 300 m mesafede bulunan Başyurt Mahallesi dir. Hunut-II HES Projesi: 40 40'00''~40 42'06'' kuzey enlemleri ile 41 07'05''~41 07'56'' doğu boylamları arasında yer almaktadır. Hunut-II yapılarından olan İletim Tüneli ise Budaklı Mahallesi ne 250 m mesafeden geçmektedir. Ayrıca, Hunut II santral binasına yaklaşık 500 m mesafede Gündüz Mahallesi bulunmaktadır. Hunut-III HES: Doğu Anadolu Bölgesi'nde, Erzurum İli İspir İlçesi sınırları içerisinde, Hunut Deresi ve yan kolları üzerinde bulunmaktadır. Hunut-III HES Projesi, 40 38'51''~40 40'03'' kuzey enlemleri ile 41 07'48''~41 09'03'' doğu boylamları arasında yer almaktadır. Hunut III HES proje alanına en yakın yerleşim alanı Çamlıkaya Regülatörünün 400 m kadar güneyinde bulunan Gündüz Mahallesi dir. Belde merkezine en yakın yapı olan Hunut III Santral Binasının Çamlıkaya Beldesi merkezine olan uzaklığı yaklaşık 1 km dir. Hunut I-II-III HES, Kırma Eleme Tesisi ve Beton Santrali Proje sahası membasında herhangi bir proje bulunmamaktadır. Mansabında Direktaş HES projesi, 5 km doğusunda Sırakonaklar ve Yonca HES projeleri, 5 km batısında Aksu (Yankol), Yedigöl, Başyurt ve Dadaş 05 HES Projeleri ve 7 km güneyinde Çoruh anakol üzerinde Aksu, Arkun ve Güllübağ barajları bulunmaktadır. Proje sahasının gösterildiği 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita Ek-F de sunulmaktadır. Erzincan-Bayburt-Erzurum Planlama Bölgesi ne ait Çevre Düzeni Planı henüz hazırlanmadığından proje sahası Çevre Düzeni Planı üzerinde gösterilememiştir. Bu yüzden proje yerinin halihazır haritalarının onayından sonra mevzi imar planları hazırlanarak İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği ne sunulacaktır. 8

ne ait regülatör, santral binaları ve iletim tünelleri UTM (Universal Transverse Mercator) ED50 (European Datum 1950) 37. zonda, Tablo II-1 de verilen koordinatlarda yer almaktadır. Hunut I-II-III HES Projesi kapsamında inşa edilecek tüm yapıların koordinatları.txt formatında Ek-G de sunulmaktadır. Tablo II-1 Hunut Projesi Kapsamında ĠnĢa Edilecek Ünitelerin KöĢe Koordinatları (UTM ED 50, Zone 37) HUNUT-I HUNUT-II HUNUT-III BaĢyurt-BaĢmezra Reg. Gündüz Reg. Çamlıkaya Reg. No X Y X Y X Y 1 678382.3059 4509529.7200 679039.2402 4507958.5046 680175.0739 4504169.5907 2 678455.0441 4509529.7200 679079.6650 4507958.5046 680175.0739 4504119.2571 3 678455.0441 4509460.8633 679079.6650 4507882.0746 680136.5436 4504119.2571 4 678382.3430 4509460.8633 679039.2402 4507882.0746 680136.5436 4504169.6965 Santral Binası Santral Binası Santral Binası No X Y X Y X Y 1 678981.3618 4507952.1874 680128.3485 4504071.7257 681680.7864 4501984.3458 2 679004.5277 4507971.2489 680143.1654 4504115.0627 681687.5087 4501934.8028 3 679032.9858 4507936.6631 680159.7717 4504109.3850 681664.4732 4501931.6677 4 679009.8199 4507917.6016 680144.9547 4504066.0480 681657.7309 4501981.2080 Tünel-1 Tünel-2 Tünel-3 PB 678392.54 4509355.36 679069.06 4507868.92 680189.65 4503987.63 S1 S2 678375.23 678302.55 678321.43 678568.93 678590.63 678692.64 S3 - - 4509343.18 4509292.02 4509205.17 4508066.55 4507966.72 4507961.23 678953.85 678897.76 678923.36 4507709.02 4507631.19 4507538.74 679341.36 4506028.98 679349.79 679350.59 679490.96 4504480.38 4504333.52 4504290.32 680119.05 680085.91 680083.08 680065.40 680063.62 680074.77 680500.45 680548.52 680705.10 4503886.90 4503839.61 4503781.93 4503421.93 4503385.54 4503350.87 4502027.67 4501878.24 4501889.43 PS 678979.66 4507945.77 680130.33 4504093.54 681649.26 4501956.93 YaklaĢım Tüneli (GiriĢ ve Bağlantı) 679703.94 4506009.32 679343.36 4506028.87 Hunut I-II-III HES lerine ait regülatör ve santral binası sahalarını gösterir fotoğraflar Şekil II-2, II-3, II-4, II-5, II-6 ve II-7 de verilmiştir. 9

ġekil II-2 Hunut-I HES Yeri ġekil II-3 Hunut-I Regülatör Yeri 10

ġekil II-4 Hunut-II HES Yeri ġekil II-5 Hunut-II Regülatör Yeri 11

ġekil II-6 Hunut-III HES Yeri ġekil II-7 Hunut-III Regülatör Yeri 12

Proje kapsamında imar tadilatı yapılacaktır. Proje kapsamında planlanacak alanlar için 3194 sayılı İmar Kanunu, 3621 sayılı Kıyı Kanunu,7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanunu ilgili hükümleri, Mülga T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Afet İşleri Genel Müdürlüğü nün 19.08.2008 tarih ve 10337 sayılı ve 11.11.2008 gün ve 13171 sayılı Genelge leri gereği hazırlanacak İmar Planı Yapımına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt raporları değerlendirilmek üzere T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na gönderilecektir. 13