E-DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ YÖNETİMİ S. SEDAT AKGÖZ Aralık, 2011
Yay n No : 2601 İşletme-Ekonomi Dizisi : 539 2. Baskı Aralık 2011 İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-624 - 6 Cop yright Bu ki ta b n bu ba s s n n Tür ki ye de ki ya y n hak la r BE TA Ba s m Ya y m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sakl d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço al t la maz, da t la maz. Nor mal öl çü yü aflan ik ti bas lar ya p la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Baskı - Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti. Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij İş Merkezi No:27/806 K:9 (Sertifika No: 12028) Zeytinburnu/İSTANBUL 0212 565 01 22-0212 565 02 55 Kapak Tasar m : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
Elektronik Ticaret III EŞİM ELİF VE KIZIM RİMA YA İTHAF EDİYORUM...
Elektronik Ticaret V ÖNSÖZ Globalleşme süreci içerisinde tüm dünya ulusları arasında yoğun kültürel ve ekonomik ilişkiler ağı oluşmuştur. Bu ağın oluşmasında bilişim alt yapısı ve teknolojik gelişmeler belirgin bir rol oynamıştır. Yeni Dünya ekonomisinde elektronik ticaret ve dış ticaret işlemleri birbirini tamamlamaktadır. Ülkemizde e-dış ticaret işlemlerinin öneminin artması ile birlikte bu alanda meslek eğitimler ön plana çıkmaktadır. Bu çalışmanın amacı bilginin evrenselliği ilkesi gereğince kazanımlarını ilgi duyan herkesle paylaşmaktır. Bu kitapla ilgili çalışmalar 2001 yılında tüm dış ticaret ve ithalat, lojistik, gümrük işletme bölümleri için ortak bir web tabanlı eğitim çalışması ve olan Sanal gümrük eğitim çalışmasından faydalanarak hazırlanmıştır. Bu projenin amacı ülkemizdeki dış ticaret ve lojistik alanında eğitim faaliyetlerinde bulunan eğitim kurumlarının ortak bir paydada ve eğitim modelinde çalışmasıdır. Proje ile hedeflenen zaman ve mekan sınırlaması olmadan e-dış ticaret işlemlerinin isteyen herkesin eğitim CD leri ve internet destekli eğitim sayesinde öğrenmesinin kolaylaştırılması amaçlanmıştır. Proje 2001 yılında Atatürk Üniversitesi Dış Ticaret bölümü öğretim görevlileri ve öğrencileri tarafından hazırlanmıştır. Elektronik ticaret ve dış ticaret eğitimlerinde ülkemizde bir takım yanlış modellemeler yapılmaktadır. E-ticaret işlemleri internetten alış veriş yapmak olarak kabul edilmektedir. İnternetten firma analizi, eğitim, araştırma, firma istihbarat, ön teklif, vb konulardan yeterince istifade edilmemektedir. E-dış ticaret işlemleri önce firma araştırması ve proforma fatura süreci ile başlamaktadır. Daha sonra sözleşme sürecinin bitiminden itibaren bilgilerin E-dış ticaretlerine aktarılması ile belge süreci oluşmaktadır. Son olarak ürün temini ve lojistik işlemlerinin bitirilerek, ürün sunumu ile tamamlanmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde: Elektronik ticaretin gelişim süreci incelenmiş ve web tabanlı uygulamalar incelenilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde: Firma istihbarat çalışmaları, proforma satış süreci incelenilmeye gayret gösterilmiştir. Veri aktarımı ve değerleme çalışmaları bir e-dış ticaret firması organizasyon el yapısı içerisinde incelenmeye çalışılmıştır. Bu bölümde mümkün olduğu kadar internet kaynaklarından faydalanılmıştır.
VI Elektronik Ticaret Çalışmanın üçüncü bölümünde: Temel dış ticaret bilgileri ve dış ticarette fiyat ve maliyet ilişkisi incelenilmeye çalışılmıştır. Proforma fatura sürecinde ürün teklifi, maliyeti oluşturan unsurlar analiz edilmiştir. Çalışmanın dördüncü bölümünde: Proforma fatura sürecinin bitiminden itibaren başlayan fatura süreci ile beraber, ekonomik etkili rejimler incelenmiştir. Bu bölümde konular dış ticaret işlemlerinin temel kaynağı olan gümrük kanunu ve yönetmeliğinden faydalanılarak hazırlanmıştır. Son bölümde ise sanal gümrük eğitim modelleme sistemi anlatılmıştır. Çalışmalar örnek olay analizleri incelenmeye çalışılmış, Öğrenci çalışmaları ve sanal mevzuat eğitim CD si ile birlikte verilmiştir. Eğitim CD si bölümünde 5 yıldır başarı ile uygulanan sanal gümrük eğitim çalışmalarından örnekler verilmiştir. Bu çalışmamız Meslek Yüksek Okulları dış ticaret, e-ticaret, lojistik, ithalat, gümrük işletme bölümleri öğrencileri, işletme, uluslar arası ticaret bölümleri öğrencileri, dış ticaret ithalat ve ihracat yapmak isteyen firma personelleri ve e-ticaret işlemlerine ilgi duyan kişilere kaynak kitap olabilir. Çalışmanın e-dış ticaret işlemlerine ilgi duyan herkese faydalı olmasını dileriz. Örnek olay analizlerini hazırlayan öğrencilerime de teşekkürü bir borç biliriz. Eğitimin İnternet Ortamında Verilebilme Şansı: Çalışma eğitim üzerinden verilebilme şansına sahiptir. Çalışmalar internet ortamında sürekli olarak güncellenebilmektedir. www.e-sanalkutuphane.somee.com S. Sedat AKGÖZ www.kooperatifcilik.gen.tr İrtibat Adresi Tel: 05382770612 Email: sakgoz@hotmail.com sakgozs@gmail.com
Elektronik Ticaret VII ÖNSÖZ II 2009 yılında piyasaya çıkan E-Dış Ticaret İşlemleri nin birinci baskısı yayınlandığında bir amacım ve hayalim vardı. Herkesin e-dış ticaret uygulamalarını belge üzerinde yaparak bu eğitim modelinin paylaşılmasını ve herkesin uzaktan eğitim modeli olan evden sanal uygulamalarla dış ticaret konusunda bilgili olmasını diledim. Bu dileğimin sınırlıda olsa gerçekleştiğini görmek beni mutlu etti. Öğrencilerimden ve akademisyen arkadaşlarımdan övgü ve eleştiriler aldım. Bu eleştiriler ve övgüler sonucunda kitaba güncel mevzuat ve uygulamaları gözden geçirdim. Kitabın yayınlamasında Çok emeği olan Sayın Seyhan Satar ve Ferudun Kaya ya teşekkürü bir borç bilirim. Kitabın Faydalı olması dileğiyle. S.Sedat AKGÖZ İstanbul 2011
Elektronik Ticaret IX İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII İÇİNDEKİLER... IX TABLOLAR LİSTESİ... XIV ŞEKİLLER LİSTESİ...XV KISALTMALAR... XVII I. BÖLÜM E-DIŞ TİCARETE GİRİŞ ve TEKLİF SÜRECİ I. ELEKTRONİK TİCARETİN TANIMI VE TÜRLERİ...3 1.1 E-Ticaret Dış Ticaret İşlemleri Yönetimi... 3 1.1.1. Elektronik Ticaretin Müşteriler Açısından Faydaları... 4 1.1.2 E-Ticaretin Firmalar Açısından Faydaları... 5 1.1.3 Şirketler Arası B2B- Business To Business (İşten İşe) E Uygulamaları... 8 1.1.3.1 Firma Müşteri Uygulamaları(B2 B Uygulamaları)... 9 1.1.3.2 Alım Hizmetleri... 9 1.1.3.3 Müzayede İşlemleri... 9 1.1.3.4 Değiş Tokuş Hizmetleri... 9 1.1.3.5 Elektronik Veri Değişim Sisteminin Uygulanma Süreci... 10 1.1.3.5.1 Elektronik Veri Değişim Sistemi Kamu Kurumları için Elektronik Veri Değişim Sisteminin Güncel Hayatta Uygulama Alanları... 12 1.1.3.6. İnteraktif Bankacılık Uygulamaları... 14 1.1.3.7 Şirket-Tüketici Arası Elektronik Ticaret (B2C-Business to Consomer)... 15 1.1.3.7.1 Mobil Ticaret Uygulamaları... 15 1.1.3.7.2 Doğrudan Pazarlama (WOM)... 16 1.1.3.7.3 Tele Satış Uygulaması... 17
X Elektronik Ticaret 1.1.3.7.4 E-Crm Uygulamaları... 19 1.1.3.7.5. Vatandaş Devlet C2 G... 20 1.1.3.7.5.1. Elektronik Devlet ve Etkileşim Alanları... 21 1.1.3.7.5.2 Elektronik Devlet Modeli... 22 1.1.3.7.5.3 Devlet G2 G... 23 1.4 E-Ticarette Ödeme Yöntemleri... 23 1.4.1 Nakit Ödeme... 25 1.4.2 Çekle Ödeme... 25 1.4.3. Elektronik Fon Ödeme (EFT)... 26 1.4.4. Elektronik Para Kullanımı... 27 1.5 E-Dış Ticaret Organizasyonu ve E-Dış Ticaret Araştırma Merkezleri... 27 1.5.1. Sektörel Dış Ticaret Şirketleri Bölümleri Görev Dağılımı... 28 1.5.2. Muhasebe Birimi Organizasyon Yapısı... 29 1.5.3. Dış Ticaret Birimi Organizasyon Yapısı... 30 1.5.4. E-Ticaret Koordinasyon Birimi Organizasyon Yapısı... 31 1.5.5. Gümrükleme ve Lojistik Birimi Organizasyon Yapısı... 32 1.5.5.1. E-Dış Ticaret Araştırma Merkezi Gelişim Süreci... 34 1.5.5.2. E-Dış Ticaret Araştırma Merkezi... 35 1.5.5.3. Bilişim Veri Merkezi... 36 1.5.5.4. Trade Map-P-Map-Veri Araştırma ve Ölçümleme Merkezi... 37 1.5.5.5. İç Kaynaklar Veri Merkezi (İç Veri Kaynakları Ölçümleme Departmanı)... 39 1.5.5.6. Dış Kaynaklar Veri Merkezi... 40 1.5.5.6.1. Proje Koordinasyon Birimi... 40 1.5.5.6.2. Stratejik Hammadde Temini Birimi... 40 1.5.5.6.3. Pazar Araştırma Birimi... 41 1.5.5.6.4. Uluslararası Ortaklıklar Birimi... 41 1.5.5.6.5. Gelir ve Gider Kıyaslaması Birimi... 41 1.5.5.6.6 Yıllık Faaliyet ve Stratejik Süreci Kontrol Birimi... 41 1.6. Dış Ticaret Veri Araştırma Merkezi (Trade Map P Map Ölçümleme Merkezi... 42 1.6.1. Genel Pazar Araştırması (Trade Maps Analizleri)... 42 1.6.2. Kültürel Sosyolojik Açısından Uygunluk (Trade maps)... 42 1.6.2.1. Firma İç İstihbarat Veri Merkezi... 42 1.6.2.2. Kamu İstihbarat Veri Merkezi Birimi... 43 1.6.2.3. Banka İstihbarat Veri Merkezi Birimi... 44
Elektronik Ticaret XI 1.6.2.4. Özel Sektör Koordinasyon Veri Merkezi Birimi... 44 1.7. E-Dış Ticaret Uygunluk Testi... 45 1.7.1. Müşteri Beklentilerini Araştırmaya Yönelik Testler... 50 1.7.2. Mobil Ticaret Uygunluk Düzeyini Araştırmaya Yönelik Tesler... 56 1.7.3. Web Tabanlı Televizyon Pazarlamaya Uygunluğu Ölçmeye Yarayan Testler... 59 1.7.4. P-MAPS Uygunluk Testi... 63 1.7.5. Ürün Performansı Ölçme Testi... 66 II. BÖLÜM DIŞ TİCARETE GİRİŞ FİYAT ve ÜRÜN TESLİM SÜRECİ II. KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNE GİRİŞ... 71 2.1. Küreselleşme Sürecinde E-Dış Ticaret İşlemlerine Giriş... 71 2.1.1. Dış Ticarette Fiyat ve Maliyet İlişkisi... 74 2.2. E-Dış Ticaret İşlemlerinde İthalat Maliyetinin Hesaplanması... 74 2.2.1. Dış Ticarette Fiyat ve Maliyet İlişkisi... 74 2.2.2. İthalatta Kıymet Bildirim Yöntemleri... 75 2.2.2.1. Satış Bedeli Yöntemi... 75 2.2.2.2. Aynı Eşya Yöntemi... 77 2.2.2.3. Benzer Eşya Yöntemi... 78 2.2.2.4. İndirgeme Yöntemi... 78 2.2.2.5. Hesaplanmış Kıymet Yöntemi... 79 2.2.2.6. Son Yöntem... 79 2.3. İthalat ve İhracat Maliyetinin Hesaplanması... 80 2.3.1. Fob İthalat Maliyetinin Oluşturan Unsurlar... 80 2.3.1.1. İmalatçının Teklif Fiyatı... 80 2.3.1.2. Malın Ambalajlama ve Markalama Giderleri... 80 2.3.1.3. Taşıma Maliyeti... 80 2.3.1.4. Yükleme Maliyeti... 81 2.3.1.5. Finansman Giderleri... 81 2.3.1.6. Banka ve Akreditif Kredileri... 81 2.3.1.7. Doküman ve Genel Giderler... 81 2.3.2. Navlun... 81 2.4. Dış Ticarette Teslim Şekilleri... 81 2.4.1. FOB (Free On Board)... 81
XII Elektronik Ticaret 2.4.2. CİF... 82 2.4.3. FCA (Free Carier)... 82 2.4.4. FAS (Free Alonside Ship)... 82 2.4.5. DAF (Delivered At Frontier)... 82 2.4.6. DEQ (Delivered Ex Quay)... 83 2.4.7. DES (Delivered Ex Ship)... 83 2.4.8. EX WORKS... 83 2.4.9. CİP (Carriage and Insurance Paid To)... 84 2.4.10. COST AND FRE IGHT - CFR (Mal Bedeli ve Navlun)... 84 2.4.11. CARRİAGE PAİD TO- CPT (Navlun Ödenmiş Olarak Teslim)... 84 2.4.12. DELİVERED DUTY UNPAİD-DDU (Gümrük Vergisi Ödenmemiş Varış Yerinde Teslim)... 84 2.4.13. DELİVERED DUTY PAİD-DDP (Vergileri Ödenmiş Teslim)... 85 2.5. İhracat Maliyetinin Hesaplanması... 86 2.5.1. İthalat ve İhracat Faturası Hazırlama Süreci... 88 2.5.1.1. İthalat Proforma Teklif Mektubu... 89 2.5.1.2. İhracat Proforma Fatura Teklif Mektubu... 89 2.6. Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon Cetveli ve Taric Sistemi... 102 2.6.1. Taric (Avrupa Toplulukları Bütünleştirilmiş Gümrük Tarifesi Sistemi)... 102 2.6.2. Tarifenin Yorumlanması ile İlgili Genel Kurallar... 103 2.7. Dış Ticarette Ödeme Yöntemleri... 109 2.7.1. Peşin Ödeme... 110 2.7.2. Vesaik Mukabili Ödeme... 110 2.7.2.1. Vesaik Mukabili Ödeme İş Akışı... 110 2.7.3. Mal Mukabili Ödeme... 112 2.7.3.1. Vesaik Mukabili Ödeme İş Akışı... 112 2.7.4. Kabul Kredili Ödeme... 113 2.7.5. Karşı Ticaret... 113 2.7.6. Konsinye Satışlar... 115 2.7.7. Mahsuben Ödeme... 115 2.7.8. Akreditif... 116 2.7.8.1. Teyitli (Confirmed) ve Teyitsiz (Uncorfirmed) Akreditif... 117 2.7.8.2. Teyitli ve Teyitsiz (Uncorfirmed) Akreditif... 117 2.7.8.3. Dönülebilir (Revocable)ve dönülemez Gayri Kabili Rucu İrrovecable) Akreditif... 117
Elektronik Ticaret XIII 2.7.8.4. Red Clause Kırmızı şartlı/peşin Ödemeli ve Gren Clause Yeşil Şartlı Akreditifler... 118 2.7.8.4.1. Red Clause Akreditif... 118 2.7.8.4.2. Green Clause (Yeşil Şartlı Akreditif)... 119 2.7.8.5. Karşılıklı (Back-To-Back) Akreditif... 119 2.7.8.6. Devredilebilir (Transferable) Acreditif... 119 2.7.8.7. Garanti Akreditif... 120 2.8. Ekonomik Etkili Gümrük Rejimleri... 120 2.8.1. Serbest Dolaşama Giriş Rejimleri... 120 2.8.1.1. Ekonomik Etkili Gümrük Rejimlerinin Sınıflandırılması... 121 2.8.1.2. Serbest Dolaşıma Giriş ve Ana Rejimler... 122 2.8.1.3 Ana Rejimler... 122 2.8.1.3.1. Geçici İthalat Rejimi... 122 2.8.1.3.2. İhracat Rejimi... 123 2.8.1.3.3. Transit Rejimi... 124 2.8.1.3.4. İşletme Rejimleri... 126 2.8.1.3.4.1. Dahilde İşleme Rejiminin Tanımı... 126 2.8.1.4.5. Hariçte İşleme Rejimi... 129 2.8.1.4.6. Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi... 132 2.8.1.4.7. Yardımcı Rejimler... 134 2.8.1.4.7.1. Antrepo Rejimleri... 134 2.8.1.4.7.2. Serbest Bölgeler Rejimi... 136 2.8.1.4.7.3. Sınır Ticaret Rejimi... 137 2.8 Dış Ticaret Kursiyerlerine Uygulanan Eğitim Uygulamaları ve Vaka Analiz Çalışmaları... 138 EKLER EK I: Dış Ticaret Bölümü Dönem Sonu Bitirme Ödevi... 149 EK II: Akreditif Analizi... 163 EK III: E-Dış Ticaret İşlemleri Mevzuat... 173 KAYNAKLAR... 177
XIV Elektronik Ticaret TABLOLAR LİSTESİ Tablo1: İnternet Kaynakları...6 Tablo 2: Elektronik Ticaretin Avantajları...6 Tablo 3: Elektronik Ticaretin İşleyiş Süreci...7 Tablo 4: Elektronik İşlemlerde Etkileşim...8 Tablo 5: Örnek Bir Elektronik Veri Değişim Programı İş Akışı...11 Tablo 6: EDi Komutları...13 Tablo 7: M Ticaret Paybox Örneği...16 Tablo 8: WOM (Doğrudan Pazarlama) Örneği...17 Tablo 9: Fiyatlandırma Yöntemleri...85 Tablo 10: Cif Fiyatlandırma Modelleri...86 Tablo 11: İhracatçı Firmanın Kullanabileceği Fiyatlandırma Formu Örneği...88 Tablo 12: Gesaş Trade Proforma Fatura Örneği...90 Tablo 13: Teklif Şartları...93 Tablo 14: İhracat Teklif Mektubu Örneği...94 Tablo 15: İhracat Teklif Mektubu Örneği Türkçe...95 Tablo 16: Gesas Trade Proforma Fatura Örneği...99 Tablo 17: Teklif Şartları II...99 Tablo 18: Tarifenin Yorumu ile İlgili Genel Kurallar Tablosu...108 Tablo 19: Ana Rejimlerle İlgili İş Akış Tablosu...126 Tablo 20: İşleme Rejimlerinde Kullanılan Belge iş Akış Tablosu...129 Tablo 21: Hammadde ve Sarfiyat Kullanımında Kullanılan Belgeler...131 Tablo 22: Gümrük Kontrolü Altında İşlenen Ürünler Listesi...133 Tablo 23: Yardımcı Rejimlerde Kullanılan Belgeler İş Akışı...136 Tablo 24: Serbest Bölgeler Rejiminde Kullanılan Belgeler...137
Elektronik Ticaret XV Tablo 25: Sınır Ticaretinde Kullanılan Belgeler...138 Tablo 26: Yeterlilik Düzeyi...140 Tablo 27: Yıllık Faaliyet Planı...142 Tablo 28: Gesaş Trade Co Merkez Ofis Birimi 2006 Yılı Faaliyet Planı...142 Tablo 29: Gesaş Trade Co Firması Bilişim Veri Merkezi 2007 Yılı Faaliyetleri...143 Tablo 30: Russian Gesaş Trade Co Firması Dış Ticaret Araştırma Merkezi 2007 yılı Faaliyet Planı...144 Tablo 31: Russian Gesaş Trade Co Firması Dış Ticaret Birimi Ofis Birimi 2007 Yılı Faaliyet Planı...145 Tablo 32: Merkez Ofislere ve Dış Ticaret Araştırma Merkezine Gönderilecek Faaliyet Değerlendirme Raporu...145 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: İnteraktif Banka Uygulamaları İş Süreci...14 Şekil 2: D-Shopping Tele Satış Uygulama Örneği...18 Şekil 3: E-Crm Satış Uygulamaları...20 Şekil 4: Elektronik Devlet ve Etkileşim Alanları...21 Şekil 5: Elektronik Devlet Modeli...22 Şekil 6: E-ticarette Yeni Ödeme Araçları...24 Şekil 7: Elektronik Çek Örneği...26 Şekil 8: Sektörel Dış Ticaret Şirketleri Organizasyonel Yapısı...28 Şekil 9: Sektörel Dış Ticaret Şirketleri Bölümleri Görev Dağılımı...29 Şekil 10: Muhasebe Birimi Organizasyon Yapısı...30 Şekil 11: Dış Ticaret Birimi Organizasyon Yapısı...31 Şekil 12: E-Ticaret Koordinasyon Birimi Organizasyon Yapısı...32 Şekil 13: Gümrükleme ve Lojistik Birimi Organizasyon Yapısı...33 Şekil 14: E-dış Ticaret Araştırma Merkezleri Organizasyonel Yapısı...34 Şekil 15: E-dış Ticaret Araştırma Merkezleri Organizasyonel Yapısı...36 Şekil 16: İnternet ve İşletme İçi Bölümler Arası Etkileşim...39 Şekil 17: Kamu İstihbarat Veri Merkezi Birimi...43
XVI Elektronik Ticaret Şekil 18: İstihbarat Modülleri...44 Şekil 19: Müşteri Memnuniyet Anketi...51 Şekil 20: Natro M-ticaret Uygunluk Testi...56 Şekil 21: Natro Tele Pazarlama Uygunluk Testi...59 Şekil 22: Başkent Üniversitesi Öğrenci Anketi...66 Şekil 23: Uluslararası Ticarette Ödeme Şekilleri...109 Şekil 24: Vesaik Mukabili Ödeme...111 Şekil 25: Akreditif...113 Şekil 26: Karşı Ticaret...114 Şekil 27: Akreditif İşleyiş Süreci...116 Şekil 28: Akreditif Ödeme İş Akışı...117 Şekil 29: İhracatçı Açısından Akreditif İşleyişi...118 Şekil 30: Teyitli Akreditif...119
Elektronik Ticaret XVII A.E A.G.E A.G.M C Çev : Aynı Eser : Adı Geçen Eser : Adı Geçen Makale : Cilt : Çeviren KISALTMALAR