MUHASEBE MANİPÜLASYONUNUN BENEİSH MODELİ İLE TESPİT EDİLMESİ: BİST GIDA MADDELER SANAYİ SEKTÖRÜ NDE BİR UYGULAMA

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 MUHASEBE MANİPÜLASYONUNUN BENEİSH MODELİ İLE TESPİT EDİLMESİ: BİST GIDA MADDELER SANAYİ SEKTÖRÜ NDE BİR UYGULAMA ÖZ Arş. Gör. Yusuf TEPELİ 1 Arş. Gör. Burak KAYIHAN 2 Bu çalışma, hisse seneleri borsada işlem gören işlemelerde manipülasyon yapılma ihimalinin oraya konulması amacıyla yapılmışır. Çalışmada kullanılan veriler hisse seneleri BİST de işlem gören işlemelerin finansal abloları aracılığıyla elde edilmişir. Araşırmanın evrenini BİST Gıda Maddeler Sanayinde yer alan 28 ane işleme oluşurmakadır. Verileri analize uygun olan 25 ane işleme değerlendirmeye alınmışır. Söz konusu işlemelerin manipülasyon yapıp yapmadığının oraya çıkarılması için Beneish arafından uygulanan yönemin Küçüksözen arafından Türkiye ye uyarlanan modeli kullanılmışır. Elde edilen sonuçlara göre 25 işlemeden 7 anesinin yaraıcı muhasebe uygulamalarıyla manipülasyon yapığına dair hiçbir şüphenin bulunmadığı, 4 işlemenin manipülasyon yapma olasılığının bulunduğu, 5 işlemenin manipülasyon yapma olasılığı hakkında ciddi bulgular olduğu ve 9 işlemenin manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular olduğu espi edilmişir. Anahar Kelimeler: Muhasebe Manipülasyonu, Beneish Modeli, BİST Gıda Maddeler Sanayi JEL Sınıflandırması: M40, M41, H83 DETECTING ACCOUNTING MANIPULATION BY BENEISH MODEL: AN IMPLEMENTATION ON BIST FOOD SECTOR ABSTRACT The purpose of his sudy is o presen he manipulaion possibiliy of companies in he sock marke. Daa used in he sudy are obained via BIST companies financial saemens. The research sample is composed of 28 companies in he BIST Food Secor. 25 firms are evaluaed ou of 28, which have daa suiable for analysis. Beneish mehod which is adoped by Küçüksözen for Turkey is used o deermine wheher hose companies manipulae financial saemens or no. The findings show ha ou of 25 companies, i is obvious ha 7 of hem do no manipulae by creaive accouning applicaions, i is possible ha 4 of hem manipulae, here are findings ha, 5 of hem have a probabiliy o manipulae and finally i is obvious ha 9 of hem really manipulae. 1 Muğla Sıkı Koçman Üniversiesi, İİBF, İşleme Bölümü, yusufepeli@mu.edu.r 2 Muğla Sıkı Koçman Üniversiesi, İİBF, İşleme Bölümü, burakkayihan@mu.edu.r 245

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 Keywords: Accouning Manipulaion, Beneish Model, BIST Food Secor JEL Classificaion: M40, M41,H83 1. GİRİŞ İşlemeler arafından sunulan bilgilerin güvenilir, ihiyaca uygun, anlaşılır ve karşılaşırılabilir olması, bu bilgilere bakarak çeşili kararlar alacak olan finansal ablo kullanıcılarını yanılmayacak seviyede doğru ve makul bir şekilde sunulduğunun gösergesidir (Ocak ve Güçlü, 2014: 123). Muhasebe bilgilerinin kalieli olması: bilgi kullanıcılarının ve karar vericilerin doğru, gerçekçi ve isabeli karar vermelerinde çok önemlidir. Muhasebe bilgisinin kaliesini ekileyecek unsurlar ise muhasebe manipülasyonlarıdır (Eliaş, 2013: 42). Lieraürde, alernaif muhasebe poliikaları arasında yapılan seçimlerle raporlanan dönem karını iseğe göre arırabilme ya da azalabilme kabiliyei olarak anımlanan muhasebe manipülasyonuna, işleme performansının ve finansal yapısının gerçeke olması gerekiğinden farklı göserilerek işleme çevresindeki akörler arasındaki refah ransferinin gerçekleşirilmesi amacıyla başvurulmakadır (Demir ve Bahadır, 2007: 104). İşlemelerin yapığı muhasebe manipülasyonları; Healy Modeli, DeAngelo Modeli, Jones Modeli, Düzelilmiş Jones Modeli, Endüsri Modeli, Baron - Simko Modeli, Beneish Modeli, Spahis Modeli yardımıyla espi edilmeye çalışılmakadır. Çalışmamızda da bu yönemlerden Beneish modeli kullanılarak BİST Gıda Maddeler Sanayi Sekörü ndeki işlemelerde muhasebe manipülasyonu yapılıp yapılmadığı espi edilmeye çalışılmışır. 2. MUHASEBE MANİPÜLASYONU Manipülasyon; varlıkları yapıcı, açıklayıcı ve yararlı bir biçimde kullanarak, seçme, ekleme ve çıkarma yoluyla bilgileri değişirmek sureiyle insanları kendi bilgileri dışında veya isemedikleri halde ekileme olarak anımlanmakadır (TDK, 2005: 1341). Muhasebe manipülasyonu ise bir işlemenin finansal performansını olumlu gösermek adına işleme yöneicilerinin finansal bilgileri bilerek gerçeğe aykırı beyan vermesi olarak anımlanır (Trussel, 2003: 616). Genel olarak muhasebede kullanılan yönemler ve muhasebe ilkelerinin ve sandarlarının sunduğu esnekliklerden yararlanan yöneiciler, bu esnekliklerden yararlanma hakkı olduğunu düşünerek, özellikle yaırımcıların işlemenin riskleri ile ilgili algılarını değişirmek ve işlemenin performansının iyi olduğu vurgusunu yapmak için genellikle açıklanacak kar rakamlarını isedikleri yönde değişirmek sureiyle muhasebe manipülasyonuna başvurmakadır (Bayırlı, 2006: 28; Solowy ve Breon, 2000: 2). 246

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 Muhasebe manipülasyonu ile yöneiciler; işleme ile oplum, işleme ile kaynak sağlayıcılar veya işleme ile işleme yöneicileri arasındaki refah ransferini ekileyecek işlemleri asarlamakadırlar. Bu ilişkilerde, işleme ile oplum ve işleme ile kaynak sağlayıcılar arasındaki refah ransferinden işleme fayda sağlarken; işleme ile işleme yöneicileri arasındaki refah ransferi yöneicilerin lehine gelişmekedir (Demir ve Bahadır, 2007: 104-105). Muhasebe manipülasyonu sonucunda oraya çıkan refah ransferini ve bu ransferden fayda sağlayan akörler Şekil 1 de göserilmekedir (Solowy ve Breon, 2004:7 ) : İŞLETME Toplum Kaynak Sağlayıcılar Yöneiciler Poliik maliyelerin minimizasyonu -Düzenleme maliyei (çevre, rekabe vb) -Vergi Sermaye maliyelerinin minimizasyonu -Yeni hisse senedi ihracı -Borç sözleşmeleri Yöneicilerin ücre ve primlerini maksimize emeleri -Primler -Hisse senedi opsiyonları İşleme İçi Manipülasyon İşlemeye Karşı Manipülasyon Muhasebe Manipülasyonu Şekil 1. Akörler ve Refah Transferi 2.1. Muhasebe Manipülasyonu Amaçları Manipülasyonunun çeşili anımları ve yönemleri olmakla birlike emelde en önemli amacı işlemeyle ilgili olan risk hakkında piyasa kaılımcılarındaki izlenimi ya da algıyı ve işlemenin vurgulanması gereken farklılıklarını ekileme arzusudur (Bekçi ve Avşarlıgil, 2011: 135). Bu amacın doğrulusunda yaırımcıların işleme ile ilgili algılarının poziif bir şekilde oluşması sağlanıp özellikle yüksek kâr beklenileri oluşurularak yaırımcılar daha fazla hisse senedi almaya yönlendirilebilir veya yeni yaırımcılar işlemeye çekilebilir. Klasik ikisa kuralı olan bir varlığa alep arıkça o varlığın fiyaı da arar kuralından yola çıkarak dolaylı olarak alep arışından kaynaklanan bir hisse senedi fiya arışı sağlanır (Varıcı ve Er; 2013: 44). 247

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 Muhasebe manipülasyonu ile genellikle, işlemenin hisse senedi fiyalarını ekilemenin yanında borçlanma maliyelerinin azalılması, poliik ve yasal düzenlemelerden kaynaklanan maliyelerin azalılması, yöneici ücre ve primlerini manipüle emek, halka arz ve sermaye arırımı sureiyle sağlanacak fon uarını arırmak, içeriden öğrenenlerin icarei, ödenecek vergi uarını azalmak, şirke performansının geleceke daha iyi görünmesini sağlamak, karı isikrarlı hale geirmek ve işlemelerin ele geçirilme maliyeini düşürmek gibi amaçlar da güdülmekedir (Dalğar ve Pekin, 2011: 26). 2.2. Muhasebe Manipülasyonu Yönemleri Muhasebe manipülasyonlarından bazıları, muhasebe ilkeleri ve sandarlarının sağladıkları esnekliklerden faydalanarak finansal bilgi kullanıcılarının işleme performansı ve işlemenin finansal yapısı hakkındaki algılarını ekilemeye yönelikir. "Muhasebe ilke ve sandarlarına uygun manipülasyonlar" olarak adlandırılabilecek bu ür manipülasyonların birçoğu ecrübeli finansal bilgi kullanıcıları arafından kolaylıkla oraya çıkarılabilir. Ancak, uygulamada finansal bilgi kullanıcılarının gözünden kaçabilecek biçimde hazırlanmış manipülasyonlara da raslanmakadır (Hol ve Eccles, 2002: 332). Bazı muhasebe manipülasyonları ise muhasebe ilke ve sandarlarından açık biçimde sapmalar içermekedir. Bu ür "muhasebe ilke ve sandarlarına aykırı manipülasyonlar", aynı zamanda finansal hile olarak da adlandırılmakadır (Lev, 2003: 34). Muhasebe manpülasyonu yönemleri aşağıdaki Şekil 2 de göserilmişir (Solowy ve Breon, 2004:8): Poansiyel Refah Transferi MUHASEBE MANİPÜLASYONU Muhasebe İlke ve Sandarlarına Aykırı Manipülasyonlar Muhasebe İlke ve Sandarlarına Uygun Manipülasyonlar Finansal Hile (Fraud) Geiri: Hisse Başına Kar Yapısal Risk: Borç/Özsermaye Oranı Kar Yöneimi (Geniş Anlamda) Yaraıcı Muhasebe Kar Yöneimi Karın İsikrarlı Hale Geirilmesi Agresif Muhasebe Büyük Temizlik Muhasebesi 248

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 Şekil 2. Muhasebe Manipülasyonu Yönemleri Şekilde görüldüğü gibi muhasebe ilke ve sandarlarına uygun manipülasyonlar genel amaçlı kar yöneimi ve yaraıcı muhasebedir. Geniş anlamda kar yöneimi; kar yöneimi, karın isikrarlı hale geirilmesi, agresif muhasebe ve büyük emizlik muhasebesidir. Çalışmamızda muhasebe ilke ve sandarlarına uygun manipülasyon yönemleri açıklanmış, uygun olmayan hile yönemi ise çalışma kapsamı dışında bırakılmışır. Ø Geniş Anlamda Kar Yöneimi Geniş anlamda kar yöneimi, hem gelir düzgünleşirme davranışını hem de rapor edilen geliri değişirme çabalarını kapsar. Özel kazanç sağlamak amacıyla dış raporlama sürecini bilerek değişirme kar yöneiminin uygulandığının gösergesidir (Doğan, 2009: 76). Çalışmamızda geniş anlamda kar yöneimi yönemleri aşağıdaki gibi açıklanmışır: Kar Yöneimi: Bu yönem özellikle 1985 eki Healy nin araşırmasından bu yana, akademisyenlerin, uygulamacıların ve sandarları oluşuran çeşili muhasebe meslek örgülerinin ilgisini çeken önemli çalışma alanlarından birisini oluşurmakadır (Özer vd., 2003: 98). Kar yöneimi, bir şirkein ekonomik performansı hakkında, şirkele ilgili bazı arafların yanılılması ya da kamuya açıklanan kar rakamına bağlı bazı sözleşmesel sonuçların ekilenmesi amacına yönelik olarak, yöneicilerin finansal raporlama sürecinde aldıkları kararlarla veya gerçekleşirdikleri işlemlerle finansal sonuçları değişirmeleridir. Diğer bir ifadeyle, yaırımcıların ya da ilgililerin karar ve düşüncelerini ekileyecek ya da değişirecek nielike, muhasebe verilerinin ya da önemli durumların kasılı ve bilinçli olarak yanlış ya da eksik açıklanması ya da hiç açıklanmamasıdır (Küçüksözen ve Küçükkocaoğlu, 2004: 5). Karın İsikrarlı Hale Geirilmesi: Kar yöneimi, eğer işlemenin, yıllar iibari ile raporlanan kârında meydana gelen dalgalanmaları oradan kaldırıp, kârın dengelenerek işlemenin değerinin korunması amacı ile yapılıyorsa bu durum lieraürde; kârın isikrarlı hale geirilmesi olarak adlandırılmakadır. Kârın isikrarlı hale geirilmesi hipoezi Gordon arafından deaylı bir şekilde ele alınmışır (Ocak ve Güçlü, 2014: 129-130). Karın isikrarlı hale geirilmesi, isikrarlı bir kar dağıımı sağlayarak daha az riskli bir şirke görünüsü yaramayı, karın yüksek olduğu dönemlerde karın düşürülmesini, düşük olduğu dönemlerde ise yükselilmesini amaçlamakadır (Bekçi ve Avşarlıgil, 2011: 136). 249

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 Agresif Muhasebe: Hedeflenen sonuçlara ulaşmak ve genellikle de yüksek dönem karı elde emek için muhasebe yönemlerinin ve sandarlarının, yürürlükeki muhasebe mevzuaına ve genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine bakılmaksızın bilinçli ve zorlayıcı şekilde seçilmesi ve uygulanmasıdır (Mulford ve Comiskey, 2002: 49). Muhasebe ilkelerinin agresif bir biçimde uygulanmasındaki amaç, finansal sonuçların ve finansal yapının olduğundan farklı göserilerek işleme performansının iyi olduğu izlenimini yaramakır (Mulford ve Comiskey, 2002: 27). Büyük Temizlik Muhasebesi: İşlemelerde yöneimlerin değişiği dönemlerde, yeni yöneimin bazı verimsiz akifleri gider yazmak sureiyle bilançosundan çıkarması, böylece bir arafan geçmiş yöneimin görevde olduğu dönemlerin olduğundan daha zararlı, diğer arafan gelecek dönemlerin daha karlı olduğu izlenimi yaraılmasına yönelik işlem ve uygulamalardır (Demir ve Bahadır, 2007: 113-114). Büyük emizlik muhasebesi uygulanmasından sonra oraya çıkan finansal durum ile normal dönemlerdeki sonuçlar arasında büyük bir farlılık bulunmamakadır. Sadece büyük emizlik muhasebesinin avanajı uygulandığı dönemlerde isikrarlı ve arışa geçmiş bir kar rendi yaramasıdır (Canbulu, 2008: 94). Ø Yaraıcı Muhasebe Yaraıcı muhasebe kavramı Anglo-Saxon lieraürde 1970 li yıllarda iflas eden işlemelerle ilgili yapılan çalışmalarda oraya çıkmış olup daha ziyade Ian Griffihs arafından 1986 yılında Yaraıcı Muhasebe (Creaive Accouning) adlı kiabın yayınlanmasından sonra önem kazanmışır. Yaraıcı muhasebe; yasal sınırlar içinde kalmak kaydıyla muhasebedeki mevcu esnekliklerden yararlanılarak ölçüm ve sunum yapılması ve böylelikle muhasebe bilgilerini kullananların ihiyaçlarından ziyade bu bilgileri hazırlayanların önceliklerine yer verilmesi biçiminde anımlanabilir (Aygün, 2013: 50-51). Yaraıcı muhasebe uygulamaları, işleme kazançlarının yıldan yıla isikrarlı bir biçimde arıyormuş gibi görünüm kazanmasını sağlamaka; şirke hisse senelerine alebin, dolayısıyla da işleme hisse senelerinin piyasa değerinin, armasına neden olmakadır. Bununla birlike işlemeler, yıldan yıla aran isikrarlı bir kar görünüsü ve abii olarak aran piyasa değeri sayesinde kredi kuruluşlarından ucuz fon emin edebilmekedirler. Ancak, işlemelerin yaraıcı muhasebe uygulamalarından haberdar olunduğunda ise işleme hisse seneleri değer kaybına uğramaka ve durum da genel ekonomi üzerinde olumsuz ekiler yaramakadır (Akyel ve Karaca; 2005: 245). Gerek akademik lieraürde ve gerekse uygulamada yaraıcı muhasebe uygulamalarına örnek olarak göserilen bazı işlem ve uygulamalar aşağıdaki gibi sıralanabilir (Küçüksözen ve Küçükkocaoğlu, 2004: 5) : i. Fikif gelir yaraılması ya da gelirin ahakkuk emeden muhasebeleşirilmesi, 250

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 ii. Faiz giderlerinin agresif bir şekilde akifleşirilmesi veya amorisman periyodunun uzaılması, iii. Varlık ve yükümlülüklerin gerçeğe aykırı olarak açıklanması, iv. Olağanüsü gelirlerin faaliye gelirleri olarak, faaliye giderlerinin ise olağan üsü giderler olarak göserilmesi gibi işlemlerle gelir ablosu kalemlerinin sınıflandırılmasının değişirilmesi, v. Şirkein naki üreme gücünün yüksek olduğu izlenimi yaramak üzere naki akım ablosunda yaırımlardan ya da diğer faaliyelerden sağlanan nakdin, faaliyelerden sağlanan naki gibi göserilmesi. 3. MUHASEBE MANİPÜLASYONU TESPİT YÖNTEMLERİ Çalışmamızın bu bölümünde muhasebe manipülasyonunun oraya çıkarılmasında kullanılan yönemlere değinilecekir. Söz konusu yönemler ve açıklamaları aşağıdaki gibidir: Healy Modeli: Healy (1985) çalışmasında, eşvik primleriyle ödüllendirilen yöneicilerin alacakları eşvik primi uarlarını arırmak için oplam ahakkukları kullanarak finansal bilgi manipülasyonu yapıkları hipoezini oraya amış ve bunu es emişir. Healy nin emel varsayımı, yöneicilerin görevde kaldıkları süre boyunca yapabilecekleri finansal bilgi manipülasyonu oplamının sıfır olacağıdır. Buna göre yöneiciler, her dönem sonunda faaliyelerden kaynaklanan naki akımlarını ve ihiyari olmayan ahakkuk uarlarını dikkae alarak, ihiyari olmayan ahakkuk kalemleriyle oynayarak; gelirleri, kendi eşvik primlerini maksimize edecek şekilde belirlemekedirler. Healy çalışmasında aşağıdaki model yardımıyla muhasebe manipülasyonunu oraya çıkarmaya çalışmakadır: NDA: İhiyarı olmayan ahakkuklar TA: Toplam ahakkuklar A -1 : Bir önceki yıl oplam akifi N: Gözlem sayısı Model çerçevesinde ihiyari ahakkukların sıfır olması beklenir. İhiyari ahakkukları sıfır olmayan her işlemenin kar yöneimi yapığı; sıfırdan düşük olanların karlarını arırma, sıfırdan büyük olanların ise karlarını düşürme yönünde faaliyelerde bulunduğu kabul edilir (Aren, 2003:34). DeAngelo Modeli: DeAngelo (1986), halka açık bir şirkein yaırımcıların elindeki hisse senelerini geri alarak halka kapalı özel bir şirke saüsüne geirilmesi sırasında, yöneicilerin hisse senelerinin değerini düşük gösermek amacıyla muhasebe manipülasyonu (kâr yöneimi) yapıkları 251

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 hipoezini es emişir. DeAngelo (1986) modelini ihiyari olmayan ahakkukları, bir önceki dönem oplam ahakkuklarını iki yıl önceki oplam akife oranına eşileyerek kurmuşur Bu modelde, ihiyari olmayan ahakkuklar aşağıdaki gibi hesaplanmışır: NDA = TA / A -1 NDA = Tahmini ihiyari Olmayan Tahakkuklar TA = Toplam Tahakkuklar A -1 = Bir Önceki Yıl Toplam Akifi Jones Modeli: Jones (1991) işlemenin faaliye seviyesindeki farklılıkları göz önünde bulundurmak amacıyla, ihiyari ahakkukların seviyesinin sabi olmadığını varsayarak; ahakkuk farklılıklarını oplam varlıklara göre derecelendirmişir. Yani modelde sabi olarak oplam ahakkuklar / bir önceki yıl oplam akifi oranını kullanmışır. Modelde aynı zamanda büyüklüğün konrol edilmesi için maddi duran varlık seviyesini bağımsız değişkenler arasına eklemişir. Sonuç olarak işlemelerin hacimlerindeki büyümeyle ihiyari ahakkuklar arasındaki ilişkiyi dikkae almışır. Bu açıklamalara göre modelin formülü aşağıdaki gibi oraya çıkmışır (Jones, 1991:213). TA i / A i-1 = α i [1/A i-1 ] + β 1i [ REV i / A i-1] + β 2i [PPE i / A i-1 ] + Ɛ i TA i = i işlemesinin yılındaki oplam ahakkukları REV i = i işlemesinin yılındaki gelirleriyle -1 yılındaki gelirleri arasındaki değişim PPE i = i işlemesinin yılındaki brü makine-esis ve cihazları A i-1 = i işlemesinin -1 yılındaki oplam varlıkları Ɛ i = i işlemesinin yılındaki haa erimi Modelde, en küçük kareler yöneminin uygulanması sureiyle α i, β 1i, β 2i kasayılardan yararlanılarak ahmini değerler (beklenen değerler), bulunmakadır. Düzelilmiş Jones Modeli: Dechow, Sloan ve Sweeney e (1995) göre manipülasyonun sadece gelirler üzerinden yapılması halinde ihiyari ahakkuklar haalı ölçülmekedir. Bunun yerine Dechow, Sloan ve Sweeney gelirdeki değişimin alacaklardaki ne değişimden çıkarılmak sureiyle kullanılmasının daha doğru sonuçlar vereceği varsayımından harekele Düzelilmiş Jones modelini gelişirmişlerdir. Buna göre model şu şekildedir (Dechow vd., 1995:199): 252

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 REC = yılındaki ne alacaklar ile -1 yılındaki ne alacakalr arasındaki değişim. Endüsri Modeli: Jones (1991) modeline paralel olarak, Endüsri modeli, ihiyari olmayan ahakkukların büün dönemlerde sabi olduğu varsayımını gevşemeke, bununla birlike, ihiyari ahakkukların belirleyicilerini doğrudan modellemek yerine, bu belirleyicilerdeki değişimin aynı sekördeki büün şirkelerde aynı olduğu varsayımından hareke emekedir. Yönem, incelemeye alınan örnek şirkeler dışında aynı sekörde yer alan şirkelerin akif büyüklüğüne göre ölçeklendirilmesi sureiyle hesaplanan oplam ahakkuk oranlarının medyan değerlerinin kullanılmasına dayanmakadır (Küçükkocaoğlu vd., 2007:6). Buna göre model şu şekildedir (Dechow vd., 1995:199): NDA = Ƴ 1 + Ƴ 2 median I (TA ) median I (TA ) = Aynı endüsri dalında örnekleme alınmayan üm işlemelerin akifleri arafından ölçülmüş oplam ahakkukların medyan değeri İşlemeye özgü Ƴ 1 ve Ƴ 2 değişkenleri ahmin periyodundaki gözlemler üzerinde en küçük kareler yönemi kullanılarak ahmin edilmekedir. Baron - Simko Modeli: Modelin emel değişkeni Ne Faaliye Varlıkları kalemidir. Modelde göserge olarak ise Ne Faaliye Varlıkları /Saışlar oranı kullanılmakadır. Bunun sebebi ise: bilanço ile gelir ablosunun büünüyle ilişkili olduğu, kârı arırmak için yapılan bir uygulamanın doğal olarak akiflerin de olduğundan yüksek görünmesi sonucunu doğurması olarak göserilmişir. Modelin iddiası: yöneicilerin, geçmişe yapıkları kâr manipülasyonlarının, akiflerin yüksek değerle göserilmesi sureiyle bilançoya yansıması nedeniyle, geleceke kâr yöneimi uygulamalarını yapmalarını güçleşirdiğidir (Baron ve Simko; 2002:3). Ne Faaliye Varlıkları/Saışlar gösergesinin, akifleri olduğundan yüksek göserdiği veya geçmişe yapılan kâr yöneimini ekilemediği savunularak bu modeli eleşirenler olmuşur (Doğan, 2009: 121). Beneish Modeli: Beneish Modeli nde; finansal bilgi manipülaörü şirkelerle konrol şirkelerinin verileri probi analize abi uarak her bir değişken için kasayılar bulunmakadır. Bu kasayıları kullanarak her bir işlemenin finansal bilgi manipülasyonu yapıp yapmadığı, M i sonucunun sıfıra yakın olması halinde manipülaör değil, bire yakın olması halinde manipülaör şeklinde değerlendirmek üzere model çerçevesinde hesaplanmakadır. Bu çerçevede Beneish Modeli aşağıdaki gibidir (Beneish; 1999: 26) : M i = β i X i + Ɛ i 253

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 β i = Model çerçevesinde her bir bağımsız değişken için bulunan kasayı X i = Açıklayıcı değişkenlerin oluşurduğu maris Ɛ i = Haa erimi Benesih in modelinde kullandığı 8 ane bağımsız açıklayıcı değişken aşağıdaki gibi hesaplanmakadır: Ticari Alacaklar Endeksi (DSRI) = TicariAlacaklar / BrüSa TicariAlacaklar 1 / BrüSa 1 Brü Kar Marjı Endeksi (GMI) = ( BrüSa. 1 SMM 1) / BrüSa 1 ( BrüSa. SMM ) / BrüSa Akif Kaliesi End. (AQI) = (1 DönenVar (1 DönenVar + MaddiDuranVar ) / ToplamVarlıklar ToplamVarlıklar 1 + MaddiDuranVar 1) / 1 Saışlardaki Büyüme Endeksi (SGI) = BrüSa BrüSa 1 Amorisman Giderleri Endeksi (DEPI) = Amor Gid 1 /( Amor. Gid Amor. Gid /( Amor. Gid. 1 1 + MDV ) + MDV ) PazSaDagGid + GenYönGid Paz.Sa.Dağ.Gid. ve Gen.Yön.Gid. End. (SGAI) = PazSaDagGid + 1 GenYönGid 1 Borçlanma Yapısındaki Değ.Endeksi (LVGI) = ( UVYK ( UVYK + + KVYK )/ TopVar. TopVar 1 KVYK 1) /. 1 Top.Tahakkukların Top.Var. Oranı (TATA) = Dön. Var Kasa KVYK UVYKAnaparaTaksiFaiz ToplamVarlıklar ÖdenecekVergiYYK Amor. Gid Beneish modelinde manipülaör şirkeler ve manipülasyon yapmamış şirkelere ai olan 8 ade bağımsız değişkene ilişkin verileri probi analizle incelenmişir ve aşağıda sunulan denkleme ulaşılmışır (Beneish; 1999:29): M i = -4,840 + (0.920*DSRI) + (0.528*GMI) + (0,404*AQI) + (0,892*SGI) + (0,115 * DEPI) + (-0,172 * SGAI) + (4,679 * TATA) + (-0,327 * LVGI) 254

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 Bu denklemin sonucunda bulunan M i değerinin normal dağılım fonksiyonuna göre manipülasyon olasılığının; % 2,94 den daha düşük olması halinde o şirkein finansal bilgi manipülasyonuna başvurduğuna dair bir bulgunun olmadığı, % 2,94 ile % 5,99 aralığında olması halinde, o şirkein finansal bilgi manipülasyonu yapma olasılığının bulunduğu, % 5,99 ile % 11,32 aralığında olması halinde o şirkein finansal bilgi manipülasyonu yapmış olma olasılığı hakkında ciddi bulgular olduğu, %11,32 den yüksek olması halinde, o şirkein finansal bilgi manipülasyonu yapığına dair çok önemli bulgular olduğu değerlendirmesi yapılmakadır (Bekçi ve Avşarlıgil, 2011: 141). Spahis Modeli: Beneish in probi modelinde kullanılan endekslerden farklı olarak finansal oranlara çalışmasında yer veren Spahis, 2002 yılında yapığı çalışmada finansal bilgi manipülasyonunu espi ederken oluşurduğu modelde finansal bilgi manipülaörü şirkelerle konrol şirkelerini probi yerine lojisik regresyon analizine abi umakadır. 2000 yılında Aina Menkul Kıymeler Borsası nda işlem gören 76 şirkein finansal ablo verilerini kullanarak logisic regresyon analizi yapan Spahis, bir akım finansal ablo değerlerini kullanarak gerçeğe aykırı finansal abloları espi ederken bakılması gereken rasyoları espi emeye çalışmışır. Bu oranların; sokların saışlara oranı (INV/Sales), oplam borçların oplam akiflere oranı (TD/TA) ve Alman Z Score u olduğu yönünde espilerde bulunmuşur (Küçükkocaoğlu vd., 2007: 8-9). 4. BİST GIDA MADDELER SANAYİ SEKTÖRÜNDE BENEİSH MODELİ UYGULAMASI 4.1. Araşırmanın Amacı Çalışmanın uygulama bölümünde Beneish modeli (TR Modeli) kullanılarak BİST Gıda Maddeler Sanayi Sekörü nde işlem gören işlemelerde muhasebe manipülasyonu yapılıp yapılmadığının espi edilmesi amaçlanmışır. 4.2. Araşırmanın Yönemi ve Kapsamı Bu araşırmada Beneish modelinden yararlanılarak hazırlanan, Cemal KÜÇÜKSÖZEN in Türkiye de İMKB de hisse seneleri işlem gören ve reel sekörde faaliye göseren 126 ade işleme üzerinde uygulamasını yapmış olduğu ve Beneish in orijinal modelinin değişkenlerinin, Türkiye ye uyarlanması ve bazılarının yerine Türkiye de yaraıcı muhasebe uygulamalarından kaynaklanan 255

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 muhasebe manipülasyonunu açıklayıcı birkaç değişkenin modele dahil edilmesi ile değişirilen Beneish modelinin Türkiye (TR) uygulamasından faydalanılmışır. Küçüksözen modeline Türkiye de yapılan muhasabe manipülasyonlarını oraya çıkarmada ekili olacağı düşünülen soklar ve finansman giderleri kalemlerinin saışlara olan oranları eklemişir. Beneish in orijinal modelindeki saışlardaki büyüme endeksi modele dahil edilmemişir. Çünkü orijinal model, enflasyon oranının düşük olduğu ve saışlar rakamını ekilemediği ülkelere uygundur. Bu nedenle Türkiye deki enflasyon oranının yüksekliği de düşünülerek çalışmamızda Cemal KÜÇÜKSÖZEN arafından oluşurulan model üzerinden hesaplamalar yapılmışır. Modelde eklenen oranlar ve modelin kendisi aşağıdaki gibidir (Küçüksözen, 2004: 309-310 ve 319) : Sokların Brü Saışlara Oranı = Soklar / BrüSa Soklar / 1 BrüSa 1 Finansman Giderlerinin Brü Saışlara Oranı = FinansmanGiderleri / BrüSa FinansmanGiderleri / 1 BrüSa 1 M i = -1,547 + (1,276*TAE) + (-1,770*BKM) + (0,082 *AKE) + (0,225*AME) + (-0,488*PSE) + (-0,514*TVE) + (-0,341*BYE) + (0,972*SSE) + (0,060*FSE) Ticari Alacaklar Endeksi (TAE) Brü Kar Marjı Endeksi (BKM) Akif Kaliesi Endeksi (AKE) Amorisman Giderleri Endeksi (AME) Pazarlama, Saış, Dağıım ve Genel Yöneim Giderleri Endeksi (PSE) Toplam Tahakkukların Toplam Varlıklara Oranı (TVE) Kaynak (Borçlanma) Yapısındaki Değişim Endeksi (BYE) Sokların Saışlara Oranı (SSE) Finansman Giderlerinin Saışlara Oranı (FSE) Bu denklemin sonucunda bulunan M i değerinin normal dağılım fonksiyonuna göre manipülasyon olasılığının; % 12,17 den daha düşük ise o şirkein finansal bilgi manipülasyonuna başvurduğuna dair bir bulgunun olmadığı, 256

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 % 12,17 ile % 27,98 aralığında ise o şirkein finansal bilgi manipülasyonu yapma olasılığını bulunduğu, % 27,98 ile % 58,50 aralığında ise o şirkein finansal bilgi manipülasyonu yapmış olma olasılığı hakkında ciddi bulgular olduğu, %58,50 den yüksek ise o şirkein finansal bilgi manipülasyonu yapığına dair çok önemli bulgular olduğu sonucuna ulaşılabileceği belirilmekedir (Küçüksözen, 2004: 320). Regresyon denklemi sonucunda elde edilen M i değerlerin sandarlaşırılmış normal değişkene çevrilmesi sonucu elde edilecek Z değerleri, yaraıcı muhasebe uygulamalarıyla yapılan manipülasyonun gerçekleşme olasılığını vermekedir. M i değerlerinin normal dağılımdaki olasılıklarının hesaplanmasında, sandarlaşırılmış normal değişkene çevrilmesi sonucu elde edilen olasılıklar kullanılır. Sandarlaşırılmış normal değişkene çevrilen Mi değerlerinin, Normal Dağılım Eşik Değerleri Tablosu (Z Tablosu) yardımıyla, yaraıcı muhasebe uygulamaları aracılığıyla manipülasyon yapılıp yapılmadığı hakkında yorum yapmamızı sağlayacak eşik değerleri belirlenebilmekedir (Bekçi ve Avşarlıgil, 2011: 145). Her hangi bir serideki verileri sandarlaşırılmış normal değişkene çevirmek için aşağıdaki formüle göre dönüşürme yapılmakadır: Z i = i nci değişkenin Z değeri X i = i nci değişkenin değeri µ = Oralama σ = Sandar sapma Küçüksözen in modelinde 4 grup olarak belirlenen karar kuralına göre oraya çıkan sonuçlar % 33-%57 ile % 43-%74 oranında doğru sonuç vermesi beklenen sonuçlar olarak karşımıza çıkmakadır. M i değerlerine karşılık gelen Z i değerinin 0,15 den daha küçük olması durumunda o şirkein finansal bilgi manipülasyonuna başvurduğuna dair bir bulgunun olmadığı sonucuna ulaşılabilmekedir. Mi değerlerine karşılık gelen Z i değerinin 0,15 ile 0,35 aralığında olması halinde, o şirkein finansal bilgi manipülasyonu yapma olasılığının bulunduğu sonucuna ulaşılabilmekedir. 257

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 M i değerlerine karşılık gelen Z i değerinin 0,35 ile 0,82 aralığında olması halinde, o şirkein finansal bilgi manipülasyonu olasılığı hakkında ciddi bulguların olduğu sonucuna ulaşılabilmekedir. M i değerlerine karşılık gelen Z i değerinin 0,82 den büyük olması halinde, finansal bilgi manipülasyonu yapığına dair çok önemli bulgular olduğu sonucuna ulaşılabilmekedir (Bekçi ve Avşarlıgil, 2011: 148-149). Araşırmamızda işlemelerde muhasebe manipülasyonu yapılıp yapılmadığının espi edilmesi amacıyla BİST Gıda Maddeler Sanayi Sekörü nde işlem gören işlemeler kapsama alınmışır. 4.3. Araşırmanın Bulguları Beneish yöneminin Küçüksözen arafından Türkiye ye uyarlanan modelinin uygulanması BİST Gıda Maddeler Sanayi Sekörü nde işlem gören işlemeler için hesaplanan M ı değerleri aşağıdaki abloda göserilmişir: Tablo 1. Gıda Maddeler Sanayi ndeki İşlemelerin Rasyoları ve Mi Değerleri Şirkeler TAE BKM AKE AME PSE KYE TVE SSE FSE Mi 1 1,867 2,287 0,851 1,352 1,092 1,27-0,0048 0,743 1,494-3,21 2 0,526 1,456 0,547 0,761 1,848 0,86 0,024 0,407 0,398-4,169 3 1,015 0,914 1,067 0,788 1,191 0,911-0,144 0,876 1,357-1,672 4 0,953 1,036-58,777 1,091 1,133 1,182 0,014 1,08 1,093-6,788 5 1,582 0,996 1,446 1,307 1,369 0,545 0,217 2,359 0,278 0,408 6 1,328 1,982-0,776 1,057 0,757 1,011 0,065 1,327 1,719-2,704 7 3,531 1,048 1,285 0,273 1,009 0,61 0,004 0,469 0,402 0,943 8 1,116 0,569 10,776 1,436 0,915 1,026-0,019 0,869 0,21-0,033 9 1,272-0,693 2,186 2,76 1,048 0,062-0,185 0,145 3,544 1,976 10 0,748 0,99 1,639 2,282 0,976 0,314-0,052 0,641 0,989-1,634 11 0,953 0,982 1,975 1,43 1,245 0,843 0,372 0,913 0,445-1,838 12 0,66 0,884 0,943 0,983 1,169 0,043-0,055 0,628 0,067-1,93 13 0,706 2,62 1,062 0,365 0,832 2,172 0,131 1,605 0,655-5,082 14 76,151 1,297 1,345 0,744 0,268 1,195-0,071 59,31 183,153 161,521 15 0,995 0,95 1,269 0,868 1,496 0,493-0,151 0,144 0,265-2,435 16 2,038 1,71-1,894 1,594 0,519 1,639-0,0005 0,322 0,079-2,547 17 0,81-2,755 0,934 0,902 0,827 0,769 0,054 0,627 1,155 4,503 18 0,887 0,37 0,644 1,265 1,122 1,243-0,118 0,722 0,306-1,158 19 0,855 1,161 1,862 0,964 1,013 1,138-0,04 0,935 0,118-2,291 20 1,188 0,946 0,725 0,848 1,107 1,493 0,084 0,741 1,44-1,984 21 1,164 1,111 0,764 1,06 1,089 4,884 0,054 0,872 1,101-3,873 22 0,625-0,735 1,043 1,007 1,262 1,125 0,068 1,367 0,69 1,016 23 0,748 1,078 0,964 1,697 1,095 0,808-0,044 0,971 0,801-1,982 258

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 24 0,685 0,859 1,121 0,941 1,21 1,598 0,086 0,64 2,179-2,578 25 0,59-3,775 0,837 1,133 1,104 0,471-0,193 1,26 0,578 6,755 26 1,261 1,101 1,115 0,88 1,162 1,454 0,25 1,245 1,131-1,718 27 0,885 1,096 0,912 0,895 0,888 8,152 0,376 1,018 0,702-5,801 28 0,684 1,276-0,4 1,773 0,956 0,681 0,551 1,215 1,605-2,293 İşlemelerin hesaplanan M ı değerlerinden üç anesi uç değere sahip olduğu için söz konusu işlemeler (4,14 ve 25 nolu şirkeler) çalışmamızın kapsamı dışında bırakılmışır. Bu nedenle geriye kalan 25 işleme üzerinden manipülasyon yapılıp yapılmadığı es edilecekir. Tablo 2. Uygulamaya Giren Toplam Veri Sayısı Cases (?) Geçerli Eksik Toplam N Yüzde N Yüzde N Yüzde mi 25 100,0% 0 0,0% 25 100,0% Yukarıdaki abloda da görüldüğü üzere analize M i değişkeninden 25 ade veri dahil edilmişir ve hiçbir eksik gözlem yokur. Tablo 3. Tanımlayıcı İsaisikler İsaisik Sd. Haa mi Oralama -1,6834,44570 Oralama için 95% Güven Al Sınır -2,6033 Aralığı Üs Sınır -,7636 5% Kesilmiş Oralama -1,7783 Medyan -1,9820 Varyans 4,966 Sd. Sapma 2,22852 Minimum -5,80 Maximum 4,50 Aralık 10,30 Çeyrekler Arası Aralık 2,05 Çarpıklık,800,464 Basıklık 1,493,902 259

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 Tanımlayıcı isaisiklerin yer aldığı Tablo 3 e Mi değişkenlerinin oralaması -1,6834, sandar sapmasının ise 2,22852 olduğu görülmekedir. Analizi yapılan işlemelerin M i değerlerinin isaisiksel olarak doğru sonuç vermesi ve yorumlanabilmesi için es edilip normal dağılıma uyup uymadığına bakılması gerekmekedir. Veriler normal dağılıyorsa paramerik esler normal dağılmıyorsa paramerik olmayan esler yapılacakır. Veri grubunun normallik esleri Kolmogrov-Simirnov ve Shapiro Wilk eslerine bakılarak anlaşılabilir. Gözlem sayısı 29 dan az olduğunda Shaipro Wilk esi, gözlem sayısı 29 ve daha büyük olduğunda ise Kolmogrov-Simirnov esi kullanılabilir (Kalaycı, 2010: 10). Bizim çalışmamızda ise 25 işleme üzerinden manipülasyon yapılıp yapılmadığı es edileceği için veri sayımız 25 dir ve Shapiro Wilk esiyle verilerin normal dağılıma uyup uymadığına bakılmışır. Tablo 4. Normallik Tesi Kolmogorov-Smirnov a Shapiro-Wilk İsaisik df Sig. İsaisik df Sig. mi,211 25,005,937 25,128 M i değerlerinden oluşan veri seinin anlamlılık düzeyi de 0,128 çıkmışır. Bu değer 0,05 en büyük olduğu için M i değerlerinin %5 anlamlılık düzeyinde normal dağılım göserdiğini söyleyebiliriz. M i değerlerinin sandar normal değişkene çevrilmesi sonrasında elde edilen Z i değerleri ve manipülasyon yapma olasılılıkları Tablo 5 de şu şekilde göserilmişir. Tablo 5. İşlemelerin Mi ve Zi Değerleri İle Yorumları İşl. Mi Zi Zi Mi Yorumu No Bölge 1-3,21-0,68641 3 Manipülasyon yapma olasılığı hakkında önemli bulgular vardır. 2-4,169-1,11664 4 Manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular vardır. 3-1,672 0,003589 1 Manipülasyonuna başvurduğuna dair bir bulgu yokur. 4 0,408 0,936743 4 Manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular vardır. 5-2,704-0,4594 3 Manipülasyon yapma olasılığı hakkında önemli bulgular vardır. 6 0,943 1,176761 4 Manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular vardır. 7-0,033 0,738896 3 Manipülasyon yapma olasılığı hakkında önemli bulgular vardır. 8 1,976 1,640197 4 Manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular vardır. 9-1,634 0,020637 1 Manipülasyonuna başvurduğuna dair bir bulgu yokur. 10-1,838-0,07088 1 Manipülasyonuna başvurduğuna dair bir bulgu yokur. 11-1,93-0,11216 1 Manipülasyonuna başvurduğuna dair bir bulgu yokur. 12-5,082-1,52624 4 Manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular vardır. 13-2,435-0,33872 2 Manipülasyon yapma olasılığı bulunmakadır. 14-2,547-0,38896 3 Manipülasyon yapma olasılığı hakkında önemli bulgular vardır. 15 4,503 2,77389 4 Manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular vardır. 16-1,158 0,234186 2 Manipülasyon yapma olasılığı bulunmakadır. 17-2,291-0,27411 2 Manipülasyon yapma olasılığı bulunmakadır. 18-1,984-0,13638 1 Manipülasyonuna başvurduğuna dair bir bulgu yokur. 260

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 19-3,873-0,98385 4 Manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular vardır. 20 1,016 1,209511 4 Manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular vardır. 21-1,982-0,13549 1 Manipülasyonuna başvurduğuna dair bir bulgu yokur. 22-2,578-0,40287 3 Manipülasyon yapma olasılığı hakkında önemli bulgular vardır. 23-1,718-0,01705 1 Manipülasyonuna başvurduğuna dair bir bulgu yokur. 24-5,801-1,84881 4 Manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular vardır. 25-2,293-0,27501 2 Manipülasyon yapma olasılığı bulunmakadır. Tablo 5 de görüldüğü gibi BİST Gıda Maddeler Sanayi nde işlem gören 25 ade işlemenin Beneish TR uygulaması denklemiyle hesaplanan Z i değerleri sonucunda, 25 işlemeden 7 anesinin yaraıcı muhasebe uygulamalarıyla manipülasyon yapığına dair hiçbir şüphenin bulunmadığı, 4 işlemenin manipülasyon yapma olasılığının bulunduğu, 5 işlemenin manipülasyon yapma olasılığı hakkında önemli bulgular olduğu ve 9 işlemenin manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular olduğu espi edilmişir. 5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Muhasebe manipülasyonu yönemleri ve eknikleri incelendiğinde, yapılan muhasebe manipülasyonların genellikle işleme kaynaklı olduğu ve sıklıkla da muhasebe ilke ve sandarları kullanılarak yapıldığı görülmekedir. Yaırımcıların özellikle işlemenin gelecekeki kar arışı beklenilerini arırmak manipülasyonun amaçlarından biridir. Bu bekleni işlemenin hisse senelerine olan alebi arırmakadır. Özellikle hisse başına kazancın arırılması için gerekli muhasebe poliikalarını isenilen yönde kullanarak muhasebe manipülasyonları yapılmakadır. Bu şekilde işlemenin performansını da aslında olduğundan farklı göserebilme imkanı doğmakadır. Yaraıcı muhasebe uygulamaları aracılığıyla yapılan muhasebe manipülasyonunun oraya çıkarılmasına yönelik olan çalışmamızda, KÜÇÜKSÖZEN in oluşurduğu Beneish Türkiye Modeli, Gıda Maddeler Sanayi ndeki 25 şirkein 9 farklı finansal oranı yardımıyla çalışırılmış ve 25 işlemeden 7 anesinin yaraıcı muhasebe uygulamalarıyla manipülasyon yapığına dair hiçbir şüphenin bulunmadığı, 4 işlemenin manipülasyon yapma olasılığının bulunduğu, 5 işlemenin manipülasyon yapma olasılığı hakkında önemli bulgular olduğu ve 9 işlemenin manipülasyon yapığına dair çok önemli bulgular olduğu espi edilmişir. Muhasebe ilkeleri ve poliikalarının esnekliğinden yararlanılarak yapılan muhasebe manipülasyonları, sermaye piyasalarının dürüs ve düzenli bir şekilde işlemesini, fiyaların serbes arz ve alep kurallarına göre oluşmasını engelleyerek, piyasaya olan güveni sarsığı için ve kamuya zarar verici ekilerinden dolayı yasaklanmakadır. Çünkü yaırımcılar, işlem yaparken piyasadaki mevcu durumun, hisse senelerine ilişkin gerçek durumu yansıığını düşünmekedir. Dolayısıyla menkul kıymelere ilişkin değerlendirme ve analizlerde, var olan durum üzerinden hareke edilir. Ancak 261

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 manipülaif uygulamalar gerçekleşiren manipülaörler, bu değerlendirme ve analizlerin isabesiz olmasına neden olarak aşırı kazanç elde edebilmekedirler. Çalışmamızda espi eiğimiz bulgulara göre yaırımcıların ya manipülasyon yapma ihimali olan işlemelere ya da o işlemelerin bulunduğu seköre yaırım yapmakan kaçınmaları daha doğru olacakır. Çalışmamızda uyguladığımız model çerçevesinde oraya çıkan ve BİST Gıda Maddeler Sanayi Endeksinde yer alan işlemelerin muhasebe manipülasyonu yapma olasılıklarının yüksek olduğuna dair bulgular, muhasebe manipülasyonu konusunu daha önemli duruma geirmekedir. Sonuç olarak, muhasebe manipülasyonunu oraya çıkarmaya yarayan değişkenler bilindiğinde, modele yeni kaılan şirkelerin gelecekeki durumlarını ahmin emek Beneish Modeli ile mümkün olabilecekir. Ayrıca bu model, farklı finansal oranlar yardımıyla değişik sekörlere uyum sağlayacak şekilde gelişirilerek işlemelerin muhasebe manipülasyonu yapıp yapmadığının anlaşılmasında bir göserge olacakır. KAYNAKLAR Akyel, N. ve Karaca, N.(2005) Bağımsız Deneim Açısından Eik ve Yaraıcı Muhasebe Uygulamaları, Mali Çözüm Dergisi, 72: 242-254. Aren, S. (2003) "Yöneicilerin Kar Yöneimi ile İlgili Tuumları ve İMKB de Bir Uygulama", Dokora Tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü, Kocaeli. Aygün, D. (2013) Yaraıcı Muhasebe Sraejileri, Eskişehir Osmangazi Üniversiesi İİBF Dergisi, 8(2): 49-69. Baron, J. ve Sımko, P.J. (2002) " The Balance Shee as an Earning Managemen Consrain The Accouning Review, 77(1): 1-27. Bayırlı, R. (2006) "Yaraıcı Muhasebe, Eik, Firma Değeri ve Örnek Bir Uygulama", Dokora Tezi, Gazi Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü, Ankara. Bekçi, İ. ve Avşarlıgil, N. (2011) Finansal Bilgi Manipülasyonu Yönemlerinden Yaraıcı Muhasebe ve Bir Uygulama, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 13(2): 131-162. Beneısh, M.D.(1999) " The Deecion of Earnings Manipulaion Financial Analysis Journal, 55(5): 24-36. Canbulu, G. (2008) " Finansal Bilgi Manipülasyonu ve Bir Örnek Uygulama", Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü, İzmir. 262

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 Dalğar, H. ve PEKİN, S. (2011) Kurumsal Yöneim İle Finansal Tablo Manipülasyonu Arasındaki İlişki: İMKB Kurumsal Yöneim Endeksi nde Yer Alan Şirkelerde Bir Araşırma, Mali Çözüm Dergisi, 107: 19-43. Deangelo, L. E. (1986) Accouning Numbers As Marke Valuaion Subsiues: A Sudy of Managemen Buyous of Public Sockholders, The Accouning Review, 61(3): 400-420. Dechow, P.M., Sloan, R.G. ve Sweeney, A.P. (1995) Deecing Earning Managemen The Accouning Review, 70(2): 193-225. Demir, V. ve Bahadır, O. (2007) Muhasebe Manipülasyonu- Yönemler ve Teknikler-, Mali Çözüm Dergisi, 84: 103-119. Doğan, E. (2009) "Finansal Bilgi Manipülasyonu ve Finansal Bilgi Manipülasyonunun Belirlenmesine Yönelik Modeller; İsanbul Menkul Kıymeler Borsası nda Bir Uygulama", Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü, Toka. Eliaş, B.L. (2013) Muhasebe Manipülasyonu ve Muhasebe Bilgi Kaliesine Ekisi, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 58: 41-53. Healy, P.M. (1985) The Effec of Bonus Schemes on Accouning Decisions, Journal of Accouning and Economics, 7(1): 85-107. Hol, A. ve Eccles, T. (2002) "Accouning Pracice in he Pos-Enron Era: The Impliciions for Financal Saemens in he Proper Indusry, Briefings in Real Esae Finance, 2(4):326-340. Jones, L. E. (1991) Earnings Managemen During Impor Relief Invesigaions, Journal of Accouning Research, 29(2): 193-228. Kalaycı, Ş. (2010) SPPS Uygulamalı Çok Değişkenli İsaisik Tekinkileri, 5.Baskı, Ankara: Asil Yayın Dağıım. Küçükkocaoğlu, G., Keskin Benli, Y. ve Küçüksözen, C. (2007) Finansal Bilgi Manipülasyonunun Tespiinde Yapay Sinir Ağı Modeli Kullanımı, İMKB Dergisi, 9(36): 1-30. Küçüksözen, C. (2004) "Finansal Bilgi Manipülasyonu: Nedenleri, Yönemleri, Amaçları, Teknikleri, Sonuçları ve İMKB Şirkeleri Üzerine Ampirik Bir Çalışma Örnek", Dokora Tezi, Ankara Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü, Ankara. Küçüksözen, C. ve Küçükkocaoğlu, G. (2004) "Finansal Bilgi Manipülasyonu: İMKB Şirkeleri Üzerine Ampirik Bir Çalışma" 1s Inernaional Accouning Conference On The Way To Convergence, İsanbul. 263

Yöneim ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi / Journal of Managemen and Economics Research Cil/Volume: 14 Sayı/Issue: 4 Eylül/Sepember 2016 Doi: hp://dx.doi.org/10.11611/yead.285210 Mulford, C.W., Comıskey, E.E., (2002) The Financial Numbers Game Deecing Creaive Accouning Pracices, John Willey&Sons Inc., New York. Ocak, M. ve Güçlü, F.C. (2014) Muhasebe Manipülasyonu: Hile, Yaraıcı Muhasebe, Kar ve İzlenim Yöneimine İlişkin Kavramsal Çerçeve, Uluslararası Alanya İşleme Fakülesi Dergisi, 6(3): 123-135. Özer, G., Alpkan, L. ve Aren, S. (2003) Kar Yöneimi Uygulamalarına İlişkin Eik Yargı Farklılıkları, Öneri Dergisi, 5(20): 97-107. Solowy, H. ve Breon, G. (2000) "A Review of Research on Accouns Manipulaion" 23 rd Annual Congress of European Accouning Associaion, Munich. Solowy, H. ve Breon, G. (2004) "A Lieraure Review and Proposed Consepual Framework " Review of Accouning&Finance, 3(1): 2-66. Trussel, J. (2003) Assessing Poenial Accouning Manipulaion: The Financial Characerisics of Chariable Organizaions Wih Higher Than Expeced Program-Spending Raios, Nonprofi and Volunary Secor Quarerly, 32(4): 616-634. TDK, (2005) Türkçe Sözlük, TDK Yayınları No: 549, Ankara. Varıcı, İ. ve Er, B. (2013) Muhasebe Manipülasyonu ve Firma Performansı İlişkisi: İMKB Uygulaması, Ege Akademik Bakış Dergisi, 13(1): 43-52. 264