KİŞİ BAŞINA DÜŞEN GSYİH DEĞERLERİNE GÖRE TÜRKİYE DEKİ COĞRAFİ BÖLGELERİN VE GSYİH YI OLUŞTURAN SEKTÖRLERİN KÜMELENMESİ

KİŞİ BAŞINA DÜŞEN GSYİH DEĞERLERİNE GÖRE TÜRKİYE DEKİ COĞRAFİ BÖLGELERİN VE GSYİH YI OLUŞTURAN SEKTÖRLERİN KÜMELENMESİ Muaer YAYLALI () Erkan OKTAY () Yusuf AKAN (3) Öze: Bu çalışanın eorik kısında hiyerarşik küelee eoları ve iki-yönlü küelee eodu anıılışır. Çalışanın uygulaa bölüünde Türkiye deki coğrafi bölgeler, Kişi Başına Düşen (KBD) Gayri Safi Yuriçi Hasıla (GSYİH) değerleri iibariyle küelenişir. Ayrıca bölgeler iibariyle KBD GSYİH değerlerini oluşuran sekörler de küelenişir. Çalışanın son bölüünde ise KBD GSYİH değerleri yardııyla he coğrafi bölgelere göre ve he de GSYİH değerlerini oluşuran sekörlere göre küelee yaılışır. Bazı küelee ekniklerinde birbirinden farklı küeler elde edilişir. Ancak küelee ekniklerinden elde edilen sonuçlar genelleşirildiğinde akul bir sonuca ulaşılışır. Anahar Kelieler: Küelee Analizi, Hiyerarşik Küelee Analizleri, İki-Yönlü Küelee, Kareli Euclidean Uzaklıklar, Gayrisafi Yuriçi Hasıla. Suary: In he heoreical ar of his sudy, i has been ehasized on he easure of Suared Euclidean Disances which are base for clusering. Then he hierarchical aggloeraive ehods and wo-way joining ehod have been resened. In he racical ar of he sudy, he geograhic regions in Turkey have been aggloeraed according o he Per Caia Gross Doesic Produc for secors. Furherore he secors in GDP have been aggloeraed by regional GDP Per Caia. When hierarchical aggloeraive ehods alied o he exising daa, he clusers which are differen fro each oher have been obained. When he clusers obained fro five hierarchical aggloeraive ehods were generalized, reliable resuls were reached. Finally he regional secors have been aggloeraed by eans of wo-way joining ehod. Key Words: Cluser Analysis, The Hierarchical Aggloeraive Mehods, Two-Way Joining, Suared Euclidean Disances, Gross Doesic Produc. Giriş Bölgeler arasında dengeli bir gelişe sağlanası hedefi, ülke ekonoisi için büyük öne arz eekedir. Dengeli gelişe aacı doğrulusunda alınası gereken edbirlerin ve uygulanacak oliikaların beşeri ve fiziki kaynakların dağılı deseni ile uarlı olası ve kau yaırılarının dağılıında ekonoik coğrafyanın, bölgesel gelişenin ve sosyal faydanın dikkae alınası, kısaca, ekân ve sosyal yaı ile ilişkinin sağlanası önele belirilen hedefler arasında yer alakadır. Benzer şekilde adaylık aşaasında olduğuuz Avrua Birliği nde de bölgesel dengelerin sağlanası öne aşıakadır. Zira, Avrua Birliği, üye ülkelerdeki bölgesel gelişişlik farklılıklarını giderek, ekansal ve sosyal uyuu sağlaak için bu aaç doğrulusunda oluşurduğu fonlar yoluyla geniş finansal olanaklar sağlaakadır. Kaynakların yönlendirileceği bölgelerin belirlenesinde de bölgesel isaisikler öneli bir yer uakadır. Bu bağlada ülkeiz gündeinde öneli bir yeri olan ve bölgesel gelişişlik farklarının giderilesi ve sürdürülebilir kalkına ilkesi ile uyulu oliikaların gerçekleşirilesinde gelişişliğin belirlenesi büyük öne arz eekedir (DPT 003:-3). Bu aaçla bu çalışada bölgelerin gelişişlik düzeyinin belirlenesinde Gayrisafi Yuriçi Hasıla (GSYİH) değişkeni kullanılışır. GSYİH değişkeni, ekonoik erforansı ve gelir düzeyini yansıan eel bir göserge nieliğinde olası nedeniyle dikkae alınışır (Dornbusch ve Fischer 998: 9). Prof. Dr., Aaürk Üniversiesi, IIBF, İkisa Bölüü, yaylali@aauni.edu.r Doç. Dr., Aaürk Üniversiesi, IIBF, İşlee Bölüü, erkanokay@hoail.co 3 Doç. Dr., Aaürk Üniversiesi, IIBF, İkisa Bölüü, yusufakan@yahoo.co

-- Makro ekonoik hesalar, ekonoinin erforansının değerlendirilesine ikân anıyan ve bu hesalar aracılığıyla belirlenen ilişkileri kullanarak ileriye yönelik ahin ve lanlaaya yardıcı olan büüncül bir sisedir. Makro ekonoik hesalar, ekonoide çok sayıda kişi ve kuruluş arasında geçen değişileri siseli ve ekonoik analize ikan verecek şekilde sunayı aaçlaakadır. Ülkedeki ekonoik faaliyelerin genel düzeyini göseresi bakıından, Gayrisafi Yuriçi Hasıla bu hesa siseinde en çok kullanılan değişkendir (Yükseler: 998: ). Bir ekonoide, belirli bir dönede, ülkede yerleşik ürei birileri arafından üreilen nihai al ve hizelerin değerlerinin olaı Gayrisafi Yuriçi Hasılayı verekedir. Gayri Safi Yuriçi Hasıla nın alernaif ölçe yönelerinden biri olan ola ürei yaklaşıında, Gayrisafi Yuriçi Hasılanın kaa değerler olaına eşi olduğu nokasından hareke edileke ve GSYİH, ekonoiyi oluşuran çeşili faaliye alanları arasındaki ü firaların kaa değerleri hesalanarak ölçülekedir. Tola ürei yaklaşıı, bir ekonoideki çeşili ürei dallarının Gayri Safi Yuriçi Hasıla ya kakılarını ve dolayısıyla da üreiin faaliye alanları iibariyle yaısını göserekedir (Ünsal 004:43-44). Faaliye kollarına göre Gayri Safi Milli Hasıla, cari fiyalarla ve sabi fiyalarla olak üzere iki yolla hesalanakadır. Cari fiyalarla hesalanan Gayrisafi Milli Hasıladaki gelişeler, gerçek gelişeleri yansıayabilir. Zira, çeşili yılların GSMH rakalarının reel olarak karşılaşırası gerekiğinde, fiya değişikliklerinin yol açığı ekinin oradan kaldırılası gerekekedir. Sabi fiyalarla GSMH bu ekiyi gidererek belli bir dönede yer alan gerçek değişeleri ölçekedir. Bu nedenle bu çalışada, Devle İsaisik Ensiüsü arafından hazırlanan sabi fiyalarla 987 yılı eel alınarak hesalanan GSYİH değerleri kullanılışır. Faaliye Kollarına göre GSMH hesalaalarında kullanılan ikisadi faaliye kolları şunlardır: -Tarı (Çifçilik, Orancılık, Balıkçılık, Hayvancılık), -Sanayi (Madencilik-Taşocakçılığı, İala Sanayi, Elekrik-Gaz-Su), 3- İnşaa Sanayi, 4- Ticare (Toan-Perakende Ticare, Oel-Lokana Hizeleri), 5-Ulaşıra ve Haberleşe, 6-Mali Kuruluşlar, 7-Konu Sahiliği, 8-Serbes Meslek ve Hizeleri, 9-Diğer Faaliyeler (Devle Hizeleri + Kâr Aacı Olayan Kuruluşlar + İhala Vergisi İzafi Banka Hizeleri) (DİE 00:XI). I. Hiyerarşik Küelee Meoları Küelee analizi kavraı, 939 yılında Tryon arafından lieraüre anıılışır (Lorr, 993: ). Küelee analizi, ölçülen objelerin birbirine benzerliklerine göre sınıflaayı sağlayan çok değişkenli bir eknikir. Objeler önceden esi edilen krierlere göre küelendiğinde aynı küedeki objelerin ölçülen karakerisikleri birbirine çok benzerken küeler arası karşılaşıralarda ölçülen karakerisikler birbirine benzeezler (Hair, 998: 473). Bugün lieraüre kazandırılış çok sayıda küelee ekniği evcuur. Bu ekniklerin en çok bilinenleri, hiyerarşik küelee analizleri, iki-yönlü küelee (blok küelee) analizi ve k-oralaa küelee analizidir. Objeler, aralarındaki benzerliğe, ilişkiye veya uzaklığa göre küelenebilir. Okay, 00 de benzerlik ve ilişki ölçülerini anıan onografik bir çalışa yaışır. Hiyerarşik küeleelerin oluşurulasında Euclidean Uzaklıklar, Kareli Euclidean Uzaklıklar, Manhaan Uzaklıklar, Chebychev Uzaklık Ölçüsü, Yüzde Uyusuzluk, Pearson r ve [ x y ] / r değerleri kullanılabilir. Bu çalışada hiyerarşik küelerin oluşurulasında Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılacakır. n boyulu bir anakülede iki noka arasındaki farkların kareleri olaı, d ij = n k = ( X X ) () ij jk

-3- forülü ile elde edilir. X ij ve X jk değerleri k ade değişkenin i ve j koordinaındaki değerlerini ifade eder. Objeler, birbirinden farklı ölçü birileriyle ölçülüş değişkenlere göre küelenecekse, değişkenler önce sandar değerlere dönüşürüleli ve sonra kareli Euclidean Uzaklıklar hesalanalıdır. Hiyerarşik küelee eoları uygulanırken kaç küe oluşacağı önceden bilinez. Önceden esi edilen krierlere göre (bu çalışa için Kareli Euclidean Uzaklıklar) birbiriyle en fazla benzeşen objeler aynı küenin içinde yer alır. Veri seindeki en son obje kendisine en çok benzeyen küenin içinde yer alasına kadar küelee işleine deva edilir. Başlıca yedi ür hiyerarşik küelee eodu vardır. Bunlar ek bağlanı eodu, a bağlanı eodu, arısız eşlenik gru oralaası eodu, arılı eşlenik gru oralaası eodu, arısız eşlenik gru erkezi eodu, arılı eşlenik gru erkezi (edyan) eodu ve Ward eodudur.. Tek Bağlanı (En Yakın Koşu) Meodu Tek bağlanı eodu, ilk olarak Florek (95) arafından arif edilişir. Bu eo daha sonra, ilk araşıracıdan ve birbirlerinden bağısız olarak Sneah (957) ve McQuiy (957) arafından da ileri sürülüşür (Lorr, 993:6). Tek bağlanı küelee analizi hiyerarşik küelee analizleri içerisinde en basi olanıdır. Her aşaada küesi ile küesi birleşirildiken sonra oluşan yeni küe ( küesi) ile başka bir küe (r küesi) arasındaki benzerlik şöyle arif edilir: Uzaklık ölçüsü d ij ile göserildiğinde, küesi ile r küesinin birbirine en yakın olan iki değeri arasındaki uzaklık d r = in(d r,d r ) ( ) şeklindedir. küesi ile r küesi birleşirilişse, elde edilen küedeki bir değerin en yakın koşusuna olan uzaklığı en fazla d r kadar olur (Anderberg, 973:37). Bu eodun sağladığı en öneli avanaj benzerlik arisinin ekdüze ransforasyonlara karşı değişken olaası ve veri seindeki bağlı değerlerden ekileneesidir (Aldenderfer-Blashfield, 984:38). Bu eo birbirinden yeerince ayrık olan küeleri esie oldukça iyidir. Tek bağlanı eoduyla oluşurulan küedeki değerler, diğer küedeki değerlere göre birbirine daha çok benzer. Tek bağlanı eodu birbirinden çok az farklı olan küeleri ayırada yeersizdir. Tek bağlanı eodu elis şeklinde dağılayan değerleri aynı küede olayabilen az sayıdaki küelee eodundan biridir. Mesela koordina siseinde U şeklinde dağılan nokalar bu eoda göre aynı küenin içerisinde yer alabilir. Bu sebele küenin zı araflarındaki değerler birbirinde oldukça farklı olabilir. Zincirlee ekiyle oraya çıkan bu duru sebebiyle çoğu kez birbirinden oldukça farklı üyeler aynı küede yer alabilir (Anderberg, 973:38).. Ta Bağlanı (En Uzak Koşu) Meodu Ta bağlanı eodu birbirinden bağısız çalışan birkaç araşıracı arafından farklı zaanlarda ileri sürülüşür. Horn (943), bu eodu es değişkenlerini küeleek için kullanışır. Sorensen (948), ekoloji ile ilgili çalışalarda kullanak için bu eodu gelişirişir. McQuiy (96), ür analizlerini ve sıralı ür analizlerini (963) önerişir (Lorr, 993:63). Ta bağlanı eodu ek bağlanı eodunun a ersi bir anıkla küelee yaayı sağlar. Bu eodun uygulanası ek bağlanı eodu kadar kolaydır. Her aşaada küesi ile küesi birleşirildiken sonra oluşan yeni küe ( küesi) ile başka bir küe (r küesi)

-4- arasındaki benzerlik şöyle arif edilir: Uzaklık ölçüsü d ij ile göserildiğinde, küesi ile r küesinin birbirine en uzak olan iki değeri arasındaki uzaklık d r = aks(d r,d r ) ( 3) şeklindedir. Eğer küesi ile r küesi birleşirilirişse, elde edilen küedeki bir değerin en uzak koşusuna olan uzaklığı en fazla d r kadar olur. d r değeri, küesi ve r küesi birleşirildiken sonra elde edilen küeyi kavrayan en küçük dairenin çaıdır (Johnson Wichern, 999:744-745). Bu eoda göre de benzerlik arisi ekdüze ransforasyonlara karşı değişken değildir (Johnson, 967:4-54). Ta bağlanı eodu ek bağlanı eodundan daha kaı kurallara sahiir. Bu sebele a bağlanı eodu X-Y koordina siseinde birbirine yakın nokaların yuura şeklinde dağılı göseresi duruunda bu değerleri küeleede ek bağlanı eoduna göre daha iyi sonuçlar sağlar (Aldenderfer Blashfield, 984:38). 3. Eşlenik Gru Oralaası Meodu Tarısız eşlenik gru oralaası eodu ilk olarak Sokal ve Michener (958) arafından oraya aılışır. Ancak Sokal ve Sneah (963), lieraüre anııını sağlaışır (Lorr, 993:65). Tek bağlanı eodunda birbirine en yakın koşular ve a bağlanı eodunda birbirine en uzak koşulardan başlanarak küelee yaılakadır. Her iki eo da aşırı değerlerin direk ekisi alındadır. Oralaa bağlanı eodunda bu dezavanaj giderilişir. Bu eoda göre bağlanı kurulacak objelerin oralaası alınarak küelee yaılır. Ancak uygulaada arısız eşlenik gru oralaası eoduna göre bulunan sonuçlar a bağlanı eoduna göre bulunan sonuçlara çok benzer. i küesinden bir değer ve j küesinden bir değer alınarak bulunan büün eşlenik kobinasyonlarla ilişkili benzerlikler olaı alınarak ilk benzerlik arisindeki d ij değerleri hesalanabilir. Herhangi bir birleşire yaıladan önce her küe yalnız böyle bir değer ihiva eder ve her küe çifinde böyle bir değer çifi vardır. küesi ile küesi birleşirildiğinde oluşan yeni küe ( küesi) ile başka bir r küesi arasındaki eşlenik benzerlikler olaı, benzerlik arisi kullanılarak d = d + d (4) r r r şeklinde yazılır. i küesinde yer alan büün eşlenik çifler arasındaki benzerlikler olaını o i ve i küesindeki değer sayısını n i ile göserildiğinde, ilk birleşire işleinden önce büün küeler için o i = 0 ve n i = olur. küesi ile küesi birleşirildiğinde elde edilen küe ( küesi), o = o + o + d (5) n = n + n olarak arif edilir. Birbirine en çok benzeyen çifi araşırırken i küesi ile j küesinin aday çifinin birleşirilesinden sonra elde edilen küedeki gru içi benzerlik oralaası (n i o + n i j + o )(n i j + n + d j ij ) / forülüyle elde edilir. Forül 7 deki ayda, i küesi ile j küesinin birleşirilesinden sonra şekillenen birbirinden ayrık eşlenik çif sayısını göserekedir (Anderberg, 973:39). (6)

-5-4. Eşlenik Gru Merkezi Meodu (Medyan Meodu) Bu eoda göre, küelerde birbirine benzeyen oralaa vekörlere göre veya benzer küe erkezlerine göre küeler birleşirilir. Benzerlik arisinin kareli Euclidean Uzaklıklara göre bulunası duruunda ancak bu eo anıklı sonuçlar verir. küesi ile küesi birleşirildiken sonra oluşan yeni küe ( küesi) ile başka bir küe (r küesi) arasındaki uzaklık d r N N N N = d r + d r d (7) N + N N + N N + N şeklinde hesalanır (Lance Willias, 967). Bu eşilik, he değişkenlere he de veri ünielerine rahalıkla uygulanabilir. Daha önce ifade edildiği gibi bu eodun uarlı sonuçlar verebilesi için benzerlik arisi, i küesi ile j küesi erkezleri arasındaki kareli Euclidean Uzaklıklara göre hazırlanalıdır. Medyan eodu ilk olarak Gower arafından oraya aılışır (Gower, 967:66). Değişken değerleri en az sıralaa ölçeği ile ölçüldüğünde bu eo uygulanabilekedir. küesi ile küesi birleşirildiken sonra oluşan yeni küe ( küesi) ile başka bir küe (r küesi) arasındaki uzaklık, d r = (d r + d r ) d (8) 4 forülü yardıı ile elde edilir (Lance Willias, 967:375). Medyan eodu, küelee ölçüsü olarak, ve r küe erkezleri arasındaki kareli Euclidean Uzaklıkların Medyanını kullanır. Bu eoda göre küelerdeki biri sayısı arı olarak kullanılakadır (Sneah Sokal, 973:34-35). 5. Ward Meodu Ward eodu küe içindeki en küçük varyansı oiu kılak için asarlanışır. (Ward, 963) Bu eo gru içi kareler olaı veya haa kareler olaı olarak da bilinir. Wishar (969), küe erkezleri arasındaki kareli Euclidean Uzaklıklar arisini kullanarak Ward eodunun nasıl kullanılacağını göserişir. h küelerinin k ıncısındaki k veri ünielerinin j incisi için n değişkenlerinin i incisinden elde edilen ölçü x ijk ile göserilecekir. Buna göre k ıncı küedeki veri ünieleri için i inci değişkenin oralaası j = j= k x = x / (9) ijk k forülüyle elde edilir. k küesi için haa kareler olaı, k küesindeki her bir veri nokasından k küesinin oralaa vekörüne olan Euclidean Uzaklıklar olaı ve k küesi oralaası erafındaki gruiçi kareli saalar i = n i = j= k j= i = n i = j= k E = (x x ) = x x (0) k ijk ik j= ijk i = n k i = şeklinde göserilebilir. Küeler oluluğu için gru içi haa kereler olaının olaı k h = = E E k () k= forülüyle bulunur. Başlangıça ade veri üniesi varsa, işe başlarken her veri üniesinin kendi içinde bir küe oluşurduğu varsayılır. Bu sebele, başlangıça her küe için E k = 0 ik

-6- kabul edilir. Ward eoduna göre, her aşaada ola gruiçi kareler olaı E deki iniu arışı doğurabilecek küeler bulunarak birleşirilir. Birleşirilecek küeler küesi ile küesi ise elde edilecek küesinin E de eydana geirdiği arış, i= n i= i= n i= i= n E = x + x x () i i= i forülü yardııyla bulunur. Yeni küe için i inci değişkenin oralaası x i = x i + x (3) ilişkisinden bulunur. Her iki arafın karesi alındığında x i = x i + x + x ix (4) bulunur. Oralaaların çarıı x i x = x i + x (x i x ) (5) şeklinde yazılabilir. Böylece elde edilir. x xi ( + )xi + ( + )x + (xi x) = (6) = + dur. Forül 5 deki eşiliğin her iki arafı i x i + x (x i x ) ye bölündüğünde = (7) bulunur. Forül 9 daki ifade Forül 8 deki yerine yazıldığında i = n E = (x i x ) (8) + i= elde edilir. Görüldüğü üzere haa kareler olaındaki iniu arış, birleşirilen küelerin erkezleri arasındaki kareli Euclidean uzaklıkla oranılıdır. Bu sonuç arılı eşlenik gru erkezi eodundan farklıdır. Haa kareler olaı fonksiyonu azalayan bir fonksiyondur ve bu eodun ersi bir fonksiyonun kullanılabilesi ükün değildir. küesi ile küesinin birleşesiyle elde edilen küeye küesi ve başka bir küeye de r küesi denirse, oansiyel olarak r ve küesinin birleşirilesinden kaynaklanan E deki arış E (9) i = n r r = (x ir x i ) r + i= eşiliği ile hesalanır. Eşilik 8 in sağ arafındaki ( x ir x i ) ifadesinde x i yerine x i = ( x i + x ) / yazılır ve = + olduğu dikkae alınırsa ( x (0) ir xi) = (xir xi) + (xir x) (x i x) şeklinde yeniden yazılabilir. Bu ifade Forül 9 daki yerine yazılırsa i n E r = = r + i = r + [ (x i r x (x ) ir ] x i ) + bulunur. Böylece Forül 8 i kullanarak Er = [( r + ) E r + (r + ) E r r E ] () + r r (x ir x ) ()

-7- yazılabilir. Özele Ward eodunun uygulanışı dör safhada gerçekleşir:. Benzerlik arisi (d ij = E ij olak üzere) oluşurulur.. Her aşaada haa kareler olaını en az arıracak iki küe ( küesi ve küesi) birleşirilir ( küesi). 3. Benzerlik arisindeki değerler Forül ye göre düzenlenir. Forül 3 eki ilişkiden harekele haa kareler olaındaki arış hesalanabilir. E = E + E (3) 4. İkinci ve üçüncü addedeki işleler ade veri üniesi için defa ekrar edilerek küelee işleine son verilir. II. İki-Yönlü Küelee Yukarıda izah edilen küelee eoları ya saır değişkenlerini ya da süun değişkenlerini küeleeyi sağlar. He saır değişkenine he süun değişkenine göre analı küelerin oluşurulabilesi duruunda, iki-yönlü küelee eodu kullanılabilir. İki yönlü küelee grafiği oluşurulurken saır değişkeni için oluşurulan küeler X ekseninde süun değişkeni için oluşurulan küeler Y ekseni üzerindeki banlarla göserilir. Böylece X-Y koordina siseinde çeşili renklerle arif edilen al küeler belirlenir. He saır he süun değişkenine göre aynı al küede yer ala duruu aynı renklerle göserilir (Harigan, 975; Zuan, 98; Fisher, 969). III. Türkiye deki Coğrafi Bölgelerin KBD GSYİH Değerlerine Göre Hiyerarşik Küelee Meolarıyla Grulaası Gayri safi yuriçi hasılanın coğrafi dağılıı, o ülkedeki bölgeler ve illerin gelişişlik düzeyini oraya koyan gösergelerden biridir. Bu düşünceden harekele, bir bölgedeki iller arasındaki gelişişlik farkları oraya konabilir (Güler, 999: 68). Yaılan bir çalışada, Doğu Anadolu Projesi (DAP) kasaındaki illerin sekörlere göre GSYİH değerleri iibariyle küelenişir (Okay, 00: 39-345). Bu çalışada, Türkiye deki coğrafi bölgelerin kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle hiyerarşik küelee eoları ve iki-yönlü grulaa eoduna göre küelenesi hedeflenişir. Tablo de, 000 yılı iibariyle Türkiye deki coğrafi bölgelerin Kişi Başına Düşen GSYİH değerleri (987 yılı fiyalarıyla) verilişir. Tablo : Türkiye deki coğrafi bölgelere göre KBD GSYİH değerleri (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) Ulaş. Mali Konu S. Diğer Bölgeler Tarı Sanayi İnşaa Ticare Haber Kur. Sahi. Meslek Faal. Akdeniz 33575 38804 6964 46946 4004 056 7570 303 897 Doğu A. 70455 055 3503 037 7636 7989 4048 5897 85070 Ege 35783 6650 90675 50 58568 397 0750 465 88569 Güneydoğu 60584 77079 40906 768 3580 964 5984 9368 7555 İç Anadolu 0606 30688 43349 379540 640 368 8588 3777 93803 Karadeniz 7760 88756 6097 54 03490 7389 607 7743 99099 Marara 37640 0774 097 5793 356 0956 08846 7574 5693 Türkiye 354 497580 8836 3949 30887 4366 8333 39638 4074 İllere Göre Gayri Safi Yuriçi Hasıla, 000, T.C. Başbakanlık Devle İsaisik Ensiüsü, Ankara, Mayıs 00, s.79-86.

-8- Forül yardııyla KBD GSYİH değerleri kullanılarak bölgeler arasındaki Kareli Euclidean Uzaklıklar elde ediliş ve Tablo de verilişir. Tablo : Türkiye deki coğrafi bölgelere göre KBD GSYİH değerlerinden hesalanan benzerlik arisi (Kareli Euclidean Uzaklıklar) Bölgeler Akdeniz Doğu A. Ege Güney A. İç A. Karadeniz Doğu A. 9E9 Ege 04E9 53E9 Güneydoğu 0E9 9E9 366E9 İç Anadolu 8E9 78E9 4E9 E9 Karadeniz 3E9 85E9 0E9 9E9 4E9 Marara 550E9 30E9 8E9 94E9 554E9 676E9 Şekil deki dendogra, Kareli Euclidean Uzaklıkları kullanarak ek bağlanı eoduna göre coğrafi bölgelerin sekörel kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle küelenişini göserekedir. Akdeniz İç Anadolu Doğu Anadolu Güneydoğu A. Karadeniz Ege Marara 0 5e0 e,5e e,5e Tek Bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar Şekil : Tek bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgelerin 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değerlerine göre (987 yılı fiyalarıyla) küelenesi Tek bağlanı eoduna göre, ilk önce birleşirilen bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir (A Küesi). A Küesinde, KBD GSYİH değerlerine göre birbirine en çok benzeyen en zayıf bölgeler vardır. İkinci erebede A Küesi Karadeniz Bölgesi kaılarak B küesi elde edilişir. Üçüncü erebede Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri birleşirilerek C küesi elde edilişir. Dördüncü erebede B ve C küesi birleşirilerek D küesi elde edilişir. Beşinci erebede D küesi ile Ege Bölgesi birleşirilerek E Küesi elde edilişir. Alıncı erebede E küesi ile Marara Bölgesi birleşirilişir. 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değeri bakıından zayıf bölgeler Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi ve Karadeniz Bölgesidir. Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi Türkiye oralaasına yakın bölgelerdir. Ege bölgesi

-9- Türkiye oralaasının üzerindeki bölgedir. Nihaye, Marara bölgesi kişi başına düşen GSYİH değeri bakıından en iyi bölgedir. Şekil deki dendogra a bağlanı eoduna göre coğrafi bölgelerin sekörel kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle küelenişini göserekedir. Ta bağlanı eoduna göre, ilk önce birleşirilen bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir (A Küesi). İkinci erebede Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi bileşirilişir (B Küesi). Üçüncü erebede B küesi ile Karadeniz Bölgesi birleşirilişir (C Küesi). Dördüncü erebede A Küesi ile C Küesi birleşirilişir (D Küesi). Beşinci erebede Ege Bölgesi ile Marara Bölgesi birleşirilişir (E Küesi). Alıncı erebede D küesi ile E küesi birleşirilişir (F Küesi). 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değeri bakıından zayıf bölgeler Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesidir. Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri Türkiye oralaasına yakın bölgelerdir. Ege ve Marara Bölgeleri ise Türkiye oralaasının üzerindeki bölgelerdir. Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu A. Ege Marara 0 e 4e 6e 8e e,e Ta Bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar Şekil : Ta bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgelerin 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değerlerine göre (987 yılı fiyalarıyla) küelenesi Şekil 3 deki dendogra eşlenik gru oralaası eoduna göre coğrafi bölgelerin sekörel kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle küelenişini göserekedir. Eşlenik-gru oralaası eoduna göre, ilk önce birleşirilen bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir (A Küesi). İkinci erebede Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi bileşirilişir (B Küesi). Üçüncü erebede B küesi ile Karadeniz Bölgesi birleşirilişir (C Küesi). Dördüncü erebede A Küesi ile C Küesi birleşirilişir (D Küesi). Beşinci erebede Ege Bölgesi ile Marara Bölgesi birleşirilişir (E Küesi). Alıncı erebede D küesi ile E küesi birleşirilişir (F Küesi). 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değeri bakıından zayıf bölgeler Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesidir. Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri Türkiye oralaasına yakın bölgelerdir. Ege ve Marara Bölgeleri ise Türkiye oralaasının üzerindeki bölgelerdir.

-0- Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu A. Ege Marara 0 e e 3e 4e 5e 6e Eşlenik Gru Oralaası Kareli Euclidean Uzaklıkları Şekil 3: Eşlenik-gru oralaası Kareli Euclidean Uzaklıkları kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgelerin 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değerlerine göre (987 yılı fiyalarıyla) küelenesi Şekil 4 eki dendogra eşlenik gru erkezi eoduna göre coğrafi bölgelerin sekörel kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle küelenişini göserekedir. Doğu Anadolu Güneydoğu A. Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Ege Marara 0 3 4 5 6 7 Eşlenik-Gru Merkezi Küelee Sırası (Kareli Euclidean Uzaklıklar Tekdüze Değildir) Şekil 4: Eşlenik-gru erkezi eoduna göre Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgelerin 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değerlerine göre (987 yılı fiyalarıyla) küelenesi Eşlenik-gru erkezi eoduna göre, ilk önce birleşirilen bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir (A Küesi). İkinci erebede Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi bileşirilişir (B Küesi). Üçüncü erebede B küesi ile Karadeniz

-- Bölgesi birleşirilişir (C Küesi). Dördüncü erebede A Küesi ile C Küesi birleşirilişir (D Küesi). Beşinci erebede Ege Bölgesi ile Marara Bölgesi birleşirilişir (E Küesi). Alıncı erebede D küesi ile E küesi birleşirilişir (F Küesi). 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değeri bakıından zayıf bölgeler Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesidir. Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri Türkiye oralaasına yakın bölgelerdir. Ege ve Marara Bölgeleri ise Türkiye oralaasının üzerindeki bölgelerdir. Şekil 5 eki dendogra Ward eoduna göre coğrafi bölgelerin sekörel kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle küelenişini göserekedir. Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Ege Doğu Anadolu Güneydoğu A. Marara 0 e 4e 6e 8e e,e Ward Meoduna Göre Kareli Euclidean Uzaklıklar Şekil 5: Ward eoduna göre Kareli Euclidean Bağlanı Uzaklıkları kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgelerin 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değerlerine göre (987 yılı fiyalarıyla) küelenesi Ward eoduna göre, ilk önce birleşirilen bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir (A Küesi). İkinci erebede Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi bileşirilişir (B Küesi). Üçüncü erebede B küesi ile Karadeniz Bölgesi birleşirilişir (C Küesi). Dördüncü erebede C Küesi ile Ege Bölgesi birleşirilişir (D Küesi). Beşinci erebede A ve D küesi birleşirilişir (E Küesi). Alıncı erebede E küesi ile Marara Bölgesi birleşirilişir (F Küesi). 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değeri bakıından zayıf bölgeler Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesidir. Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri Türkiye oralaasına yakın bölgelerdir. Ege ve Marara Bölgeleri ise Türkiye oralaasının üzerindeki bölgelerdir. IV. Sekörlere İibariyle KBD GSYİH Değerlerinin Coğrafi Bölgelere Göre Hiyerarşik Küelee Meolarıyla Grulaası Forül yardııyla Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH değerleri kullanılarak GSYİH yı oluşuran sekörlere göre Kareli Euclidean Uzaklıklar elde ediliş ve Tablo 3 e akdi edilişir.

-- Tablo 3: Coğrafi bölgeler iibariyle sekörlere göre KBD GSYİH değerlerinden hesalanan benzerlik arisi (Kareli Euclidean Uzaklıklar) Bölgeler Tarı Sanayi İnşaa Ticare Ulaşır. Mali K. Kon. S. S.Mesl. Sanayi 85E9 İnşaa 55E9 58E9 Ticare 66E9 6E9 637E9 Ulaşıra 9E9 640E9 33E9 97E9 Mali Kur. 386E9 433E9 3E9 85E9 36E9 Konu S. 45E9 57E9 4E9 645E9 4E9 7E9 S. Meslek 374E9 473E9 0E9 83E9 37E9 E9 5E9 Diğer F. 45E9 08E9 E9 44E9 57E9 80E9 6E 76E9 Şekil 6 daki dendogra ek bağlanı eoduna göre Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle GSYİH oluşuran sekörlerinin küelenişini göserekedir. Tarı İnşaa Konu S. Mali Kur. S. Meslek Diğer F. Ulaşıra Ticare Sanayi 0 5e0 e,5e e,5e Tek Bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıkları Şekil 6: Tek bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH sekörlerinin küelenişi (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) Tek bağlanı eoduna göre ilk önce birleşirilen sekörler Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sekörleridir (A Küesi). İkinci erebede birleşirilen sekörler İnşaa ve Konu Sahiliği Sekörleridir (B Küesi). Üçüncü erebede A ve B Küeleri birleşirilişir (C Küesi). C Küesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre zayıf sekörlerdir. Dördüncü erebede C Küesi ile Diğer Faaliyeler birleşirilişir (D Küesi). Beşinci erebede D Küesi ile Ulaşıra Sekörü birleşirilişir (E Küesi). Alıncı erebede E küesi ile Tarı Sekörü birleşirilişir (F küesi). C küesi hariç, F küesindeki diğer sekörler KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralaası civarındaki sekörlerdir. Yedinci erebede F küesi ile Ticare Sekörü birleşirilişir (G Küesi). Nihaye sekizinci erebede G küesi ile Sanayi Sekörü birleşirilişir (H Küesi). C ve F Küeleri hariç, G Küesindeki Sekörler KBD GSYİH değerlerine göre gelişiş sekörlerdir. Şekil 7 deki dendogra a bağlanı eoduna göre Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle GSYİH oluşuran sekörlerin küelenişini göserekedir.

-3- Tarı Ulaşıra Diğer F. İnşaa Konu S. Mali Kur. S. Meslek Sanayi Ticare 0 e 4e 6e 8e e,e,4e,6e Ta Bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar Şekil 7: Ta bağlanı Euclidean farklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH sekörlerinin küelenişi (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) Ta bağlanı eoduna göre ilk önce birleşirilen sekörler Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sekörleridir (A Küesi). İkinci erebede birleşirilen sekörler İnşaa ve Konu Sahiliği Sekörleridir (B Küesi). Üçüncü erebede A ve B Küeleri birleşirilişir (C Küesi). C Küesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre zayıf sekörlerdir. Dördüncü erebede Ulaşıra ve Diğer Faaliyeler Sekörü birleşirilişir (D Küesi). Beşinci erebede D Küesi ile Tarı Sekörü birleşirilişir (E Küesi). C Küesi hariç, E Küesindeki diğer sekörler KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralaası civarındaki sekörlerdir. Alıncı erebede C küesi ile E Küesi birleşirilişir (F Küesi). Yedinci erebede Sanayi ve Ticare Sekörleri birleşirilişir (G Küesi). Bu küedeki sekörler KBD GSYİH değerlerine göre en gelişiş sekörlerdir. Nihaye sekizinci erebede F Küesi ile G Küesi birleşirilişir (H Küesi). Şekil 8 deki dendogra eşlenik gru oralaası eoduna göre Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle GSYİH oluşuran sekörlerin küelenişini göserekedir. Eşlenik-gru oralaası eoduna göre ilk önce birleşirilen sekörler Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sekörleridir (A Küesi). İkinci erebede birleşirilen sekörler İnşaa ve Konu Sahiliği Sekörleridir (B Küesi). Üçüncü erebede A ve B Küeleri birleşirilişir (C Küesi). Dördüncü erebede C Küesi ile Diğer Faaliyeler birleşirilişir (D Küesi). D küesindeki sekörler KBD GSYİH değerlerine göre en zayıf sekörlerdir. Beşinci erebede Tarı ile Ulaşıra Sekörü birleşirilişir (E Küesi). E Küesindeki sekörler KBD GSYİH değerlerine göre oralaa erafındaki sekörlerdir. Alıncı erebede D küesi ile E Küesi birleşirilişir (F küesi). Yedinci erebede Ticare ve Sanayi Sekörü birleşirilişir (G Küesi). G küesindeki sekörler KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralaasının üzerindeki sekörlerdir. Nihaye sekizinci erebede F Küesi ile G Küesi birleşirilişir (H Küesi).

-4- Tarı Ulaşıra İnşaa Konu S. Mali Kur. S. Meslek Diğer F. Sanayi Ticare 0 e e 3e 4e 5e 6e 7e Eşlenik-Gru Oralaası Kareli Euclidean Uzaklıkları Şekil 8: Eşlenik-gru oralaası Euclidean farkları kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH yı oluşuran sekörlerin küelenişi (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) Şekil 9 daki dendogra eşlenik gru erkezi eoduna göre Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle GSYİH oluşuran sekörlerinin küelenişini göserekedir. Mali Kur. S. Meslek İnşaa Konu S. Diğer F. Tarı Ulaşıra Sanayi Ticare 0 3 4 5 6 7 8 9 Eşlenik-Gru Merkezi Küelee Sırası (Kareli Euclidean Uzaklıklar Tekdüze Değildir) Şekil 9: Eşlenik-gru erkezi eoduna göre Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH yı oluşuran sekörlerin küelenişi (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) Eşlenik-gru erkezi eoduna göre ilk önce birleşirilen sekörler Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sekörleridir (A Küesi). İkinci erebede birleşirilen sekörler İnşaa ve Konu Sahiliği Sekörleridir (B Küesi). Üçüncü erebede A ve B Küeleri

-5- birleşirilişir (C Küesi). Dördüncü erebede C Küesi ile Diğer Faaliyeler birleşirilişir (D Küesi). D küesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre en zayıf sekörlerdir. Beşinci erebede Tarı ve Ulaşıra Sekörleri birleşirilişir (E Küesi). E küesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralaası civarındaki sekörlerdir. Alıncı erebede D küesi ile E Küesi birleşirilişir (F küesi). Yedinci erebede Ticare ve Sanayi Sekörleri birleşirilişir (G Küesi). G Küesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralaasının üzerindeki sekörlerdir. Nihaye sekizinci erebede F küesi ile G Küesi birleşirilişir (H Küesi). Şekil 0 daki dendogra Ward eoduna göre Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle GSYİH oluşuran sekörlerinin küelenişini göserekedir. Tarı Ulaşıra İnşaa Konu S. Diğer F. Mali Kur. S. Meslek Sanayi Ticare 0 5e e,5e e,5e Ward Meoduna Göre Kareli Euclidean Uzaklıkları Şekil 0: Ward eoduna göre Kareli Euclidean Bağlanı Uzaklıkları kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH yı oluşuran sekörlerin küelenişi (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) Ward eoduna göre ilk önce birleşirilen sekörler Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sekörleridir (A Küesi). İkinci erebede birleşirilen sekörler İnşaa ve Konu Sahiliği Sekörleridir (B Küesi). Üçüncü erebede B Küesi ile Diğer Faaliyeler sekörü birleşirilişir (C Küesi). Dördüncü erebede A Küesi ile C Küesi birleşirilişir (D Küesi). D küesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre en zayıf sekörlerdir. Beşinci erebede Tarı ve Ulaşıra Sekörü birleşirilişir (E Küesi). Alıncı erebede D Küesi ile E küesi birleşirilişir (F küesi). Yedinci erebede Ticare ve Sanayi Sekörleri birleşirilişir (G Küesi). G Küesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralaasının üzerindeki sekörlerdir. Nihaye sekizinci erebede F küesi ile G Küesi birleşirilişir (H Küesi). Bulunan sonuçlar arasında öneli farklılıklar vardır. Mesela bir eoda göre zayıf sekörler arasında görülen bir sekör başka bir küelee eoduna göre Türkiye oralaası civarında görülebilekedir. Hiçbir eo ek başına uarlı bir sonuç vereişir. Bu sebele beş eoan üç veya daha fazlasının uzlaşıkları sonuçların genelleşirilesi gereklidir.

-6- V. Sekörlerin ve Coğrafi Bölgelerin KBD GSYİH Değerlerine Göre İki-Yönlü Küelee Meoduyla Grulanası Şekil deki iki-yönlü grafik, KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye deki coğrafi bölgelerin ve sekörlerin küelenişini göserekedir. Akdeniz Bölgesinde zayıf sekörler İnşaa, Konu Sahiliği, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bunu Sırasıyla Diğer Faaliyeler ve Ulaşıra Sekörü izleekedir. Dördüncü küede Tarı ve Sanayi Sekörleri vardır. Bu bölgede KBD GSYİH da en büyük ay Ticare Seköründen gelir. Karadeniz Bölgesinde de zayıf sekörler İnşaa, Konu Sahiliği, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bu küeyi Diğer Faaliyeler izleekedir. Üçüncü küede Tarı, Ticare ve Ulaşıra Sekörleri yer alakadır. Bu bölgede KBD GSYİH da en büyük ay Sanayi Seköründen gelir. Doğu Anadolu Bölgesinde zayıf sekörler Diğer Faaliyeler, İnşaa, Konu Sahiliği, Ulaşıra, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bunu Tarı, Sanayi ve Ticare Sekörlerinin oluşurduğu küe izleekedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde zayıf sekörler Diğer Faaliyeler, İnşaa, Konu Sahiliği, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bunu Sanayi, Ticare ve Ulaşıra Sekörlerinin oluşurduğu küe izleekedir. Bu bölgede KBD GSYİH da en büyük ay Tarı Seköründen gelir. Ege Bölgesinde zayıf sekörler İnşaa, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bu küeyi Diğer Faaliyeler ve Konu Sahiliği Sekörlerinin oluşurduğu küe izleekedir. Bu küeyi küçüken büyüğe doğru sırasıyla Ulaşıra, Tarı, Ticare ve Sanayi Sekörleri izleekedir. Akdeniz Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu A. Ege İç Anadolu Marara Tarı Diğer F. Sanayi İnşaa Konu S. Ulaşıra S. Meslek Ticare Mali Kur. 97340,36,888e5,80e5 3,77e5 4,63e5 5,546e5 6,46e5 7,374e5 8,89e5 9,03e5 Şekil : Sekörlerin ve Türkiye deki Coğrafi Bölgelerin KBD GSYİH Değerlerine Göre İki- Yönlü Küelee Meoduyla Grulanası (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri)

-7- İç Anadolu Bölgesinde zayıf sekörler Konu Sahiliği, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bu küeyi İnşaa Sekörü izleekedir. Üçüncü küede Tarı, Diğer Faaliyeler ve Ulaşıra Sekörleri vardır. Bu küenin üzerinde Sanayi Sekörü vardır. Nihaye bu bölgede KBD GSYİH da en büyük ay Ticare Seköründen gelir. Marara Bölgesinde en zayıf sekör Serbes Meslek Sahiliğidir. Bunu Tarı, Diğer Faaliye, İnşaa, Konu Sahiliği, Mali Kuruluşlar Sekörlerinin oluşurduğu küe izleekedir. Bu küenin üzerinde küçüken büyüğe doğru sırasıyla Ulaşıra, Ticare ve Sanayi Sekörleri vardır. Türkiye de Tarı Sekörüne en düşük kakı Marara ve Doğu Anadolu Bölgelerinden gelekedir. Bir üs küede Karadeniz, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgeleri vardır. Tarı Sekörüne en yüksek kakı ise Akdeniz ve Ege Bölgelerinden gelir. Diğer Faaliyelere en düşük kakı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden gelekedir. Bir üs küede Akdeniz, Karadeniz, Ege ve Marara Bölgeleri vardır. Diğer Faaliyelere en yüksek kakı İç Anadolu Bölgesinden gelir. Sanayi Sekörüne en düşük kakı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden gelekedir. Bir üs küede Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu Bölgeleri vardır. Sanayi Sekörüne en yüksek kakı ise küçüken büğe doğru sırasıyla Ege ve Marara Bölgelerinden gelir. İnşaa Sekörüne en düşük kakı Akdeniz, Karadeniz, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Ege Bölgelerinden gelekedir. Bir üs küede ise İç Anadolu ve Marara Bölgesi vardır. Konu Sahiliği Sekörüne en düşük kakı Akdeniz, Karadeniz, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgelerinden gelekedir. Bir üs küede ise Ege ve Marara Bölgesi vardır. Ticare Sekörüne en düşük kakı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden gelekedir. Bu küenin üzerinde ise Karadeniz Bölgesi vardır. Bir üs küede Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri vardır. Ticare Sekörüne en yüksek kakı ise küçüken büğe doğru sırasıyla Ege ve Marara Bölgelerinden gelir. Ulaşıra Sekörüne en düşük kakı Doğu Anadolu Bölgesinden gelekedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi bir üs basaakadır. Bu bölgenin üsündeki basaaka ise Akdeniz, Karadeniz, Ege ve İç Anadolu Bölgeleri vardır. Ulaşıra Sekörüne en yüksek kakı ise Marara Bölgesinden gelir. Mali Kuruluşlar Sekörüne en düşük kakı Akdeniz, Karadeniz, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Ege ve İç Anadolu Bölgelerinden gelekedir. Bir üs küede ise Marara Bölgesi vardır. Serbes Meslek Sekörüne büün bölgelerin kakısı benzer olakla beraber çok düşük seviyededir. Sonuç KBD GSYİH değerlerine göre bölgeler hiyerarşik olarak küelenirken, ek bağlanı eodu hariç diğer küelee yöneleri benzer sonuçlar verişir. Beş küelee eodu ile elde edilen sonuçlar genelleşirildiğinde KBD GSYİH değerlerine göre zayıf bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir. Türkiye oralaası civarında olan bölgeler Karadeniz Bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesidir. Türkiye oralaasının üzerinde olan bölgeler ise, Ege Bölgesi ve Marara Bölgesidir. KBD GSYİH değerlerine göre sekörler hiyerarşik olarak küelenirken, a bağlanı eodu hariç diğer küelee yöneleri benzer sonuçlar verişir. Beş küelee eodu ile elde edilen sonuçlar genelleşirildiğinde, KBD GSYİH değerlerine göre zayıf sekörler, Mali Kuruluşlar, Serbes Meslek Sahiliği, İnşaa, Konu Sahiliği ve Diğer Faaliye

-8- Sekörleridir. Türkiye oralaası civarında olan sekörler Tarı ve Ulaşıra Sekörleridir. Nihaye Türkiye oralaasının üzerinde olan sekörler Ticare ve Sanayi Sekörleridir. İki yönlü küelee ekniğinde ise yukarıdakilere ilave olarak Hangi bölgeden hangi sekörün KBD GSYİH da ne ölçüde ay sahibi olduğu da görülekedir. KBD GSYİH nın oluşasında en yüksek ay Marara Bölgesinin Sanayi Seköründen gelir (Birincil Bölgesel Sekör). Daha sonra Ege bölgesinin Sanayi Sekörü ve Marara Bölgesinin Ticare Sekörü gelir (İkincil Bölgesel Sekörler). Bu küeden sonra Ege Bölgesinin Ticare Sekörü gelir (Üçüncül Bölgesel Sekör). Bunu izleyen küe Akdeniz ve İç Anadolu Bölgelerinin Ticare Sekörleridir (Dördüncül Bölgesel Sekörler). Sonraki küe Akdeniz Bölgesinin Tarı ve Sanayi Sekörü, Karadeniz Bölgesinin Sanayi Sekörü, Ege Bölgesinin Tarı Sekörü, İç Anadolu Bölgesinin Sanayi Sekörü ve Marara Bölgesinin Ulaşıra Sekörünün oluşurduğu küedir (Beşincil Bölgesel Sekörler). Alıncı küedeki al sekörler, Akdeniz Bölgesinin Ulaşıra Sekörü, Karadeniz Bölgesinin Tarı, Ticare ve Ulaşıra Sekörleri, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Tarı Sekörü, Ege Bölgesinin Ulaşıra Sekörü, İç Anadolu Bölgesinin Tarı, Diğer Faaliyeler ve Ulaşıra Sekörleridir (Alıncıl Bölgesel Sekörler). Yedinci küede Akdeniz Bölgesinin Diğer Faaliyeler Sekörü, Karadeniz Bölgesinin Diğer Faaliyeler Sekörü, Doğu Anadolu Bölgesinin Tarı, Sanayi ve Ticare Sekörleri, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Sanayi, Ticare ve Ulaşıra Sekörleri, Ege Bölgesinin Diğer Faaliyeler ve Konu Sahiliği Sekörleri, İç Anadolu Bölgesinin İnşaa Sekörü, Marara Bölgesinin Tarı, Diğer Faaliyeler, İnşaa, Konu Sahiliği ve Mali Kuruluşlar Sekörleri yer alır (Yedincil Bölgesel Sekörler). Diğer bölgesel sekörler KBD GSYİH da en düşük aya sahi sekörlerdir (Sekizincil Bölgesel Sekörler). Kaynaklar Aldenderfer, Mark S., Roger K. Blashfield (986), Cluser Analysis, Sage Publicaions, Beverly Hills. Anderberg, Michael R. (973), Cluser Analysis for Alicaions, Acadeic Press, New York. Dornbusch, R. ve S. Fischer (998), Makroekonoi, Birinci Bası, Çeviri, McGraw-Hill Akadei Orak Yayını, İsanbul. Fisher, Waler Duer (969), Clusering and Aggregaion in Econoics, Johns Hokins Pres, Baliore. Güler, Fazıl (999), Hiyerarşik Küelee Analizi ve Bir Uygulaa, İsanbul. Gower, J. C. (967), A Coarison of Soe Mehods of Cluser Analysis, Bioerics, Vol: 3, No: 4, 63-637. Hair, Jr. J. F., R. E. Anderson, R. L. Taha, W. C. Black (998), Mulivariae Daa Analysis, Prenice-Hall, Uer Saddle River, New Jersey. Harigan, John A. (975), Clusering Algorihs, Wiley, New York. Lance, G. N., W. T. Willias (967), A General Theory of Classificaory Soring Sraegies. Hierarchical Syses, Cou. Journal, Vol: 9, No: 4, 373-380. Lorr, Maurice (993), Cluser Analysis for Social Scieniss, Jossey-Bass, San Francisco. Miyaoo, Sadaakio (990), Fuzzy Ses in Inforaion Rerieval and Cluser Analysis, Kluwer Acadeic Publishers, Dordrech-Boson. Jain, Anil K. (988), Algorihs for Clusering Daa, Prenice-Hall, Englewood Cliff. Johnson, Richard A., Dean W. Wichern (999), Alied Mulivariae Saisical Analysis, Fourh Edion, Prenice Hall, Uer Saddle River, New Jersey. Özürk, İrfan (999), N < P Boyulu Biyolojik Verilerde Farklı Küelee Yönelerinin Karşılaşıralı Olarak İncelenesi, Harran Üniversiesi Sosyal Bililer Ensiüsü, Yayınlanaış Dokora Tezi, Şanlıurfa. T.C. Başbakanlık Devle İsaisik Ensiüsü (00), İllere Göre Gayri Safi Yuriçi Hasıla, Türkiye, 000, DİE Yayınları, Yayın No: 58, Ankara. T.C. Başbakanlık Devle Planlaa Teşkilaı (003), İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonoik Gelişişlik Sıralaası, DPT Yayını, Yayın No:67, Ankara.

-9- T.C. Başbakanlık Devle İsaisik Ensiüsü (003), İller ve Bölgeler İibariyle Gayri Safi Yuriçi Hasıladaki Gelişeler (987-000), DİE Yayınları, Ankara. Sneah, Peer H. A., Rober R. Sokal (973), Nuerical Taxonoy: The Princiles and Pracice of Nuerical Classificaion, W. H. Freean and Coany, San Francisco. Okay, Erkan (00), Konenjans Tablolarından Elde Edilen İlişki Ölçüleri, Akif Yayınevi, Erzuru. Okay, Erkan (00), Doğu Anadolu Projesi Kasaındaki İllerin GSYİH Değerlerine Göre Hiyerarşik Küelee Analizleriyle Grulanası, Aaürk Üniversiesi İkisadi ve İdari Bililer Dergisi, Cil: 5, Sayı: 3-4, 39-345. Ünsal, Erdal M. (004), Makroikisa, Genişleiliş 5. Bası, Turhan Kiaevi, Ankara. Ward, Jr. J. H. (963), Hierarchical Grouing o Oiise an Objecive Funcion, Journal of The Aerican Saisical Associaion, Vol: 58, 36-44. Wishar, D. (969), An Algorih for Hierarchical Classificaion, Bioerics, Vol:, No:, 65-70. Zuan, Jure (98), Clusering of Large Daa Ses, Research Sudies Pres, New York. h://ekuu.d.gov.r/ekonoi/akro/yukselez/odeeler.dfiyükselermakro Ekonoik Hesalar ve Ödeeler Dengesi. h://sunsie.univie.ac.a/exbooks/saisics/scluan.hl#wo h://singlerow.co/src/as/guideoadvanalyics.as?sg=wj h://64.33.87.04/search?=cache:irgivvfj_ej:www.geociies.co/arha_indica/cluser.df+%woway+joining%&hl=r