İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... iii 1. Bölüm EKONOMİK GÖSTERGE ANALİZİ A. MİKROEKONOMİK GÖSTERGELER... 2 1. Ekonomik Sistemler... 2 1.1. Kapitalist Sistem... 2 1.2. Sosyalist Sistem... 3 1.3. Karma Ekonomik Sistem... 4 2. Arz ve Talep... 5 2.1. Arz ve Talebi Etkileyen Faktörler... 5 2.2 Arz Talep Dengesi... 7 3. Piyasa, Piyasa Çeşitleri ve Piyasa Müdahaleleri... 7 3.1. Piyasa ve Piyasa Çeşitleri... 7 3.2. Piyasa Müdahaleleri... 8 4. Üretim Maliyetleri... 9 B. MAKROEKONOMİK GÖSTERGELER... 9 1. Milli Gelir... 9 2. İstihdam İşsizlik... 9 3. Gelir Dağılımı... 10 4. Dış Ticaret... 10 5. Ödemeler Dengesi (Dış Ödemeler Bilançosu)... 11 6. Kalkınma Büyüme... 12 7. Para Banka... 12 7.1. Para... 12 7.2. Banka... 13 2. Bölüm İŞ YERİ KURMA A. İŞ FİKRİ GELİŞTİRME SÜRECİ... 18 1. İşletme ve Temel Kavramlar... 18 1.1. İhtiyaçlar... 19 1.2. Fayda... 21 1.3. Üretim Faktörleri... 21 1.4. Girişim (Teşebbüs) Girişimci... 22
vi İŞLETME 1.4.1. Girişim (Teşebbüs) Çeşitleri... 22 1.4.2. Girişimcilik ve Özellikleri... 23 1.4.3. Girişimcilik Türleri... 24 1.5. İşletmenin Amaçları... 25 1.5.1. Kăr Elde Etme Amacı... 25 1.5.2. Topluma Fayda Sağlama Amacı... 25 1.5.3. Devamlılık Sağlama Amacı... 26 2. İşletmelerin Türleri... 27 2.1. Faaliyet Alanlarına Göre İşletmeler... 27 2.2. Tüketicilerin (Alıcıların) Türüne Göre İşletmeler... 28 2.3. Üretilen Mal ve Hizmet Türüne Göre İşletmeler... 28 2.4. Üretim Faktörlerinin Mülkiyetine (Sahipliğine) Göre İşletmeler... 29 2.5. Büyüklüklerine Göre İşletmeler... 30 2.6. Hukuki (Yasal) Yapılarına Göre İşletmeler... 32 2.6.1. Tek Kişi İşletmeleri... 32 2.6.2. Şirketler (Ortaklıklar)... 32 2.6.2.1. Adi Şirketler... 33 2.6.2.2. Ticaret Şirketleri... 33 2.6.2.2.1. Kişi Şirketleri... 33 2.6.2.2.2. Sermaye Şirketleri... 34 2.6.3. Kooperatifler... 35 2.7. Birlikler (İşletmelerin Birleşmeleri)... 36 3. İşletmenin Çevresi... 37 B. YATIRIM... 38 1. Yatırım Kavramı ve Yatırım Türleri... 38 1.1. Sabit Sermaye Yatırımları... 39 1.1.1. Yeni Yatırım (Kuruluş Yatırımı)... 39 1.1.2. Yenileme Yatırımları... 39 1.1.3. Genişletme (Tevsii) Yatırımları... 40 1.1.4. Modernizasyon Yatırımları... 40 1.2. Stok Yatırımları... 40 2. Yatırım Kararı ve Süreci... 40 C. YAPILABİLİRLİK (FİZİBİLİTE) ETÜTLERİ... 44 1. Ekonomik Araştırma... 45 2. Teknik Araştırma... 46 3. Finansal Araştırma... 47 4. Yasal Araştırma... 47 5. Örgütsel Araştırma... 48 D. İŞLETME- ÇEVRE İLİŞKİLERİ... 48 1. İşletme-Çevre Etkileşimi... 48
İçindekiler vii 2. İşletmelerin Makro Çevre Faktörleri... 49 2.1. Ekonomik Çevre Faktörleri... 49 2.2. Teknolojik Çevre Faktörleri... 50 2.3. Hukuki Çevre Faktörleri... 51 2.4. Politik Çevre Faktörleri... 52 2.5. Sosyo-Kültürel ve Demografik Çevre Faktörleri... 52 2.6. Doğal Çevre Faktörleri... 52 2.7. Uluslararası Çevre Faktörleri... 53 3. İşletmelerin Mikro Çevre Faktörleri... 53 3.1. Tüketiciler/Müşteriler... 53 3.2. Rakipler... 53 3.3. Tedarikçiler/Aracılar... 54 3.4. Finansal Kuruluşlar... 54 3.5. Sendikalar... 54 3.6. Yerel Yönetimler... 55 3. Bölüm İŞ YERİ KURULUŞ İŞLEMLERİ A. TALEP TAHMİNLEME... 60 1. Pazar Analizi... 60 1.1. Müşteri/Tüketici Analizi... 61 1.2. Kanal Analizi... 62 1.3. Rakiplerin Analizi... 62 1.4. İşletmenin Analizi... 62 2. Talep Tahmin Yöntemleri... 63 2.1. Kalitatif Talep Tahmin Yöntemleri... 63 2.2. Kantitatif Talep Tahmin Yöntemleri... 64 3. Temel Ekonomik Göstergeler... 65 B. İŞLETMENİN KURULUŞ YERİ... 67 1.Kuruluş Yerinin Önemi... 67 2. Kuruluş Yeri Seçiminde Etkili Olan Faktörler... 68 2.1. Ekonomik Faktörler... 69 2.2. Doğal Faktörler... 70 2.3. Sosyo-Psikolojik Faktörler... 70 2.4. Kamusal (Politik) Faktörler... 71 3. Kuruluş Yeri Seçiminde Kullanılan Yöntemler... 71 3.1. Kuruluş Yeri Seçiminde Karşılaştırmalı Yöntemler... 72 3.1.1. Faktör Karşılaştırma ve Puanlama Yöntemi... 72 3.1.2. Maliyetleri Karşılaştırma Yöntemi... 72
viii İŞLETME 3.1.3. Kârlılıkları Karşılaştırma Yöntemi... 73 C. İŞLETME BÜYÜKLÜĞÜ ve KAPASİTE KULLANIMI... 73 1. İşletme Büyüklüğü... 73 1.1. Büyük İşletmeler ve Özellikleri... 73 1.2. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler ve Özellikleri... 74 2. İşletme Kapasitesi ve Türleri... 75 2.1. Kapasite Kavramı... 76 2.2. Kapasite Türleri... 77 2.2.1. Teorik (Maksimum) Kapasite... 77 2.2.2. Normal (Pratik) Kapasite... 77 2.2.3. Gerçekleşen (Fiili) Kapasite... 77 2.2.4. Atıl (Kullanılmayan) Kapasite... 77 2.2.5. Optimum Kapasite... 78 D. MALİYET ve FİNANSMAN KAVRAMLARI... 79 1. Maliyet Kavramı... 79 2. Maliyet Türleri... 80 2.1. Sabit ve Değişken Maliyetler... 81 2.2. Genel ve İdari Maliyetler... 81 2.3. Fırsat Maliyeti (Alternatif Maliyet)... 81 2.4. Marjinal Maliyet (Son Birimin Maliyeti)... 81 2.5. Sermaye Maliyetleri... 82 2.6. Amortisman... 82 2.7. Safha Maliyetleri... 82 3. Maliyet Hesaplama Yöntemleri... 82 3.1. Maliyetin Kapsamını Belirleyen Yöntemler... 82 3.2. Maliyetlendirme Zamanını Belirleyen Yöntemler... 83 3.3. Maliyetlendirme Şeklini Belirleyen Yöntemler... 83 4. Finansman Kavramı... 84 4.1. Finansman Türleri... 85 4.1.1. Kaynağına Göre Finansman Türleri... 85 4.1.2. Sürelerine Göre Finansman Türleri... 86 E. GELİR VE GİDER KAVRAMI... 86 1. Gelir ve Türleri... 86 2. Gider ve Gider Türleri... 86 2.1. Üretim Maliyetlerinin Oluşturduğu Giderler... 87 2.2.Üretim Maliyetlerinin Dışında Kalan Giderler (Dönem Giderleri)... 88 3. Mali (Finansal) Tablolar... 88 3.1 Bilanço... 89 3.2 Gelir Tablosu... 89 4. Kâra Geçiş (Başabaş Noktası) Analizi... 90
İçindekiler ix 4. Bölüm İŞ YERİNİN FAALİYETE AÇILMASI A. İŞ YERİ DÜZENİ VE ÜRETİM PLANLAMASI... 100 1. İş yeri Düzeninin Kapsamı, Amaçları ve Önemi... 100 2. İş yeri Tasarımını Etkileyen Faktörler... 101 3. İşyeri Düzeni Türleri... 102 3.1. Sürece Göre İş Yeri Düzenleme... 102 3.2. Ürüne Göre İş Yeri Düzenleme... 103 3.3. Sabit Konumlu Mamule Göre İş Yeri Düzenleme... 103 3.4. Grup Yerleşim Düzeni (Hücresel Üretim-Grup Teknolojisi)... 103 4. Üretim Sistemleri... 104 4.1 Üretim Sistemlerinin Sınıflandırılması... 104 4.1.1. Üretim Yöntemlerine Göre Sınıflandırma... 104 4.1.2. Üretim Miktarına veya Akışına Göre Sınıflandırma... 105 4.2. İş Akış Şemaları... 106 4.2.1. Sürece Göre İş Akışı... 106 4.2.2. Ürüne Göre İş Akışı... 106 4.2.3. Kesikli ve Sürekli Üretim Tiplerinin Özellikleri... 106 5. Kontrol Sistemleri... 108 5.1. Üretim Kontrolü... 109 5.2. Stok (Envanter) Kontrolü... 110 5.3. Kalite Kontrolü... 110 B. İŞLETME KURULUM İŞLEMLERİ... 111 1. Kuruluş İçin Gerekli Hukuki İşlemler... 112 1.1. Şahıs İşletmelerinin Kuruluş İşlemleri... 112 2. İşletme Kuruluşuyla İlgili Kurumlar... 114 C. İŞYERİ AÇILIŞI... 117 1. Örgüt ve Örgüt Yapısı... 117 1.1. Örgütleme Kavramı ve Özellikleri... 117 1.2. Örgüt Yapısı ve Bölümlere Ayırma Yöntemleri... 119 2. İnsan Kaynakları Kavramı... 119 2.1 İnsan Kaynakları Yönetiminin Amaçları ve Özellikleri... 120 2.2. İnsan Kaynakları Yönetiminin Temel İşlevleri... 122 3. Pazarlama Kavramı ve Pazarlama Bileşenleri... 123 3.1 Pazarlama Kavramı ve Pazarlama Anlayışı... 123 3.2 Pazarlama Bileşenleri... 124 4. Fiyat Belirleme Politikaları... 125 4.1. Fiyat Kavramı... 125 4.2. Fiyat Politikaları... 126 4.3. Fiyatlandırma Yöntemleri... 128 5. İş Yeri Açılışı... 128
x İŞLETME 5. Bölüm YÖNETİM FONKSİYONU A. YÖNETİM KAVRAMI... 132 1. Yönetime İlişkin Temel Kavramlar... 132 1.1.Yönetim Sürecinin Özellikleri... 133 1.2. Yönetim Düzeyleri... 134 1.3.Yöneticilik Kavramı ve Özellikleri... 136 1.4.Yönetimin Fonksiyonları... 138 B. PLANLAMA... 138 1. Planlamanın Tanımı, Önemi ve Özellikleri... 138 2. Planlama Aşamaları... 139 3. Plan Türleri... 140 C. ÖRGÜTLEME... 142 1. Örgütlemenin Anlamı, Kapsamı ve Önemi... 142 2. Örgütleme İlkeleri... 144 3. Örgütleme Süreci... 144 4. Bölümlere Ayırma... 145 4.1. Fonksiyonlara Göre Bölümlere Ayırma... 146 4.2. Coğrafi Alanlara (Bölgelere) Göre Bölümlere Ayırma... 147 4.3. Mal ve Hizmet Türüne Göre Bölümlere Ayırma... 147 4.4. Müşteri Temeline Göre Bölümlere Ayırma... 148 4.5. Süreç veya Makine Temeline Göre Bölümlere Ayırma... 148 4.6. Zaman Temeline Göre Bölümlere Ayırma... 149 4.7. Sayı Temeline Göre Bölümlere Ayırma... 149 D. YÖNELTME (YÜRÜTME)... 149 1. Emir-Komuta İlişkisi... 149 1.1. Etkin Bir Emir-Komuta İlişkisinin Sağlanması... 150 1.2. Örgütlerde Güç, Etkileme ve Otorite... 151 2. Motivasyon... 152 2.1. Motivasyon Kuramları (Teorileri)... 153 2.1.1. Kapsam Kuramları... 153 2.1.2.Süreç Kuramları... 154 2.2.Başlıca Motivasyon Araçları... 155 2.2.1. Ekonomik Araçlar... 155 2.2.2. Psiko-Sosyal Araçlar... 156 2.2.3. Örgütsel ve Yönetsel Araçlar... 157 3. Lider ve Liderlik Teorileri... 158 3.1. Liderlik Türleri... 160 3.2. Liderlik Teorileri... 161 4. Örgütsel İletişim... 162
İçindekiler xi 4.1. İletişim Kavramı ve Süreci... 162 4.2. Örgütsel İletişim... 164 4.2.1. Örgütsel İletişim Engelleri ve Giderilmesi... 165 4.2.2. Örgütsel İletişimde Yöntemler... 168 E. KOORDİNASYON (EŞGÜDÜMLEME)... 168 F. KONTROL... 169 1. Kontrolün Anlamı ve Önemi... 169 2. Kontrol Sürecinin Aşamaları... 170 3. Kontrol Türleri... 170 6. Bölüm İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ A. İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ KAVRAMI... 178 B. İŞ ANALİZİ VE İŞ TASARIMI... 181 1. İş Analizinin Amaçları... 182 C. İNSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI... 183 D. İŞGÖREN BULMA, SEÇME VE YERLEŞTİRME... 185 E. EĞİTİM VE GELİŞTİRME... 188 1. Eğitim ve Geliştirme Kavramları, Önemi ve Kapsamı... 188 2. Eğitim Yöntemleri... 190 2.1. İş Başı Eğitim Yöntemleri... 190 2.2. İş Dışı Eğitim Yöntemleri... 191 F. KARİYER YÖNETİMİ... 192 G. PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ... 193 H. İŞ DEĞERLEME VE ÜCRET YÖNETİMİ... 195 1. İş Değerleme, Önemi, Kapsamı ve Yöntemleri... 195 2. Ücret Yönetimi... 197 2.1. Ücret Kavramı, Önemi ve Kapsamı... 197 2.2. Ücretlendirme Yöntemleri... 199 2.2.1. Ana Ücret Yöntemleri... 199 2.2.2. Performansa Dayalı Ücret Yöntemi... 200 I. İŞGÖREN SAĞLIK VE GÜVENLİĞİ... 200 J. ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER... 201
xii İŞLETME 7. Bölüm ÜRETİM FONKSİYONU A. ÜRETİM YÖNETİMİ KAVRAMI... 206 B. ÜRETİM PLANLAMASI... 207 1. Üretim Planlaması Kavramı, Kapsamı ve Önemi... 207 2. Üretim Planlaması ve Kontrolü Süreci... 209 C. ÜRETİM ÖRGÜTLEMESİ VE SÜRECİ... 210 1. Üretim Bölümü Örgütlemesi... 211 2. Üretim Programı... 211 3. Üretim Sistemleri... 213 3.1. Üretim Yöntemlerine Göre Üretim Sistemleri... 213 3.2. Üretim Miktarına veya Akışına Göre Üretim Sistemleri... 214 3.3 Yeni Üretim Sistemleri... 215 3.3.1. Mamul Tasarımı ve Üretimine Yönelik Uygulamalar... 215 3.3.2. Stok Planlama ve Kontrolüne Yönelik Uygulamalar... 216 3.3.3. Üretim Kaynakları Planlaması (MRPII)... 216 3.3.4. Esnek Üretim Sistemleri (FMS)... 216 3.3.5. Grup Teknolojisi... 216 3.3.6. Tam Zamanında Üretim Sistemi... 216 D. ÜRETİMDE KONTROL SİSTEMLERİ... 217 1. Üretim Kontrolü... 217 2. Stok Kontrolü... 218 2.1. Stok Kontrol Yöntemleri... 218 3. Kalite Kontrolü... 220 3.1. Kalite Kontrolünün Amacı... 221 3.2. İstatistiksel Kalite Kontrolü... 221 3.3. Toplam Kalite Yönetimi... 222 8. Bölüm PAZARLAMA FONKSİYONU A. PAZARLAMA KAVRAMI, KAPSAMI VE ÖNEMİ... 226 1. Pazarlama Kavramının Gelişimi... 226 1.1. Klasik Pazarlama Anlayışı Dönemi... 226 1.2. Modern Pazarlama Anlayışı Dönemi... 227 1.3. Toplumsal (Sosyal) Pazarlama Anlayışı Dönemi... 228 1.4. Global Pazarlama Anlayışı Dönemi... 228 2. Pazarlamanın Tanımı ve Bileşenleri... 229 B. PAZAR VE HEDEF PAZAR BELİRLEME... 231 1. Pazar ve Çevresel Faktörler... 232
İçindekiler xiii 1.1. Mikro Çevre Faktörleri... 232 1.2. Makro Çevre Faktörleri... 233 2. Pazar Kavramı ve Pazar Çeşitleri... 233 2.1. Tüketici Pazarları... 234 2.2. Örgütsel Pazarlar... 234 2.3. Aracı Pazarları... 234 2.4. Kamu Pazarları... 234 2.5. Uluslararası Pazarlar... 235 3. Pazar Bölümleme ve Hedef Pazar Seçimi... 235 3.1. Pazar Bölümleme... 235 3.2. Hedef Pazar Seçimi... 236 C. ÜRÜN... 237 1. Ürünlerin Sınıflandırılması... 238 2. Ürün Yaşam Seyri... 239 2.1. Sunuş (Giriş) Aşaması... 240 2.2. Büyüme Aşaması... 241 2.3. Olgunluk Aşaması... 241 2.4. Düşüş Aşaması... 242 3. Yeni Ürün Geliştirme... 242 4. Marka, Ambalaj ve Etiketleme... 243 D. FİYATLANDIRMA... 244 1. Fiyat, Fiyatlandırmanın Önemi ve Amacı... 244 2. Fiyatlandırmayı Etkileyen Faktörler... 245 3. Fiyatladırmada Pazar Yapısı... 246 4. Fiyatlandırma Yöntemleri... 248 4.1. Maliyet Odaklı Fiyatlandırma... 248 4.2. Rekabet Odaklı Fiyatlandırma... 248 4.3. Talep Odaklı Fiyatlandırma... 248 5. Fiyatlandırma Stratejileri... 249 5.1. Yeni Ürün Fiyatlandırma Stratejileri... 249 5.2. Psikolojik Fiyatlandırma Stratejileri... 249 E. TUTUNDURMA... 250 1.Tutundurma Bileşenleri... 250 2. Reklam... 251 3. Kişisel Satış... 253 4. Satış Özendirme... 254 5. Halkla İlişkiler, Tanıtım-Duyurum... 254 6. Doğrudan Pazarlama... 255 F. DAĞITIM... 257 1. Dağıtım Kanalları... 257
xiv İŞLETME 2. Dağıtım Kanalı Türleri... 258 2.1. Tüketim Ürünlerinin Dağıtım Kanalları... 258 2.2. Endüstriyel Ürünlerin Dağıtım Kanalları... 260 3. Fiziksel Dağıtım... 260 G. PAZARLAMA BİLGİ SİSTEMLERİ... 261 1. Pazarlama Araştırması... 262 9. Bölüm FİNANS FONKSİYONU A. FİNANS KAVRAMI VE FİNANS YÖNETİMİ... 268 1. Finans Kavramı ve Kapsamı... 268 2. Finans Yönetimi... 269 B. İŞLETME VARLIKLARI... 269 1. Duran Varlık Yatırımları... 270 2. Dönen Varlık Yatırımları (Çalışma Sermayesi)... 270 C. FİNANSMAN TÜRLERİ... 270 1. Kaynağına Göre Finansman Türleri... 271 1.1. Öz Kaynaklardan Sağlanan Finansman... 271 1.2. Dış Kaynaklardan Sağlanan Finansman... 271 1.3. Oto Finansman... 272 2. Süreye Göre Finansman Türleri... 273 2.1. Uzun Süreli Finansman... 273 2.2. Kısa Süreli Finansman... 273 3. Yeni Finansman Kaynakları... 274 3.1. Finansal Kiralama (Leasing)... 274 3.2. Faktoring (Factoring)... 276 3.3. Forfaiting... 278 3.4. Risk Sermayesi (Venture Capital)... 279 D. FİNANSAL TABLOLAR... 280 1. Bilanço... 280 2. Gelir Tablosu... 280 3. Fon Akım Tablosu... 280 E. FİNANSAL ANALİZ ve KONTROL... 282 1. Finansal Analiz... 282 1.1. Finansal Analiz Teknikleri... 283 1.1.1. Rasyo (Oran) Analizleri... 284 1.1.2. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi... 284 1.1.3. Yüzde Yöntemiyle (Dikey) Analiz... 284 1.1.4. Eğilim Yüzdeleri (Trend) Analizi... 284
İçindekiler xv 2. Finansal Kontrol... 285 F. FİNANSAL PLANLAMA... 285 1. Finansal Planlamanın Tanımı ve Amacı... 285 2. Finansal Planlama Araçları... 286 2.1. Proforma Bilanço... 286 2.2. Proforma Gelir Tablosu... 286 2.3. Proforma Fon Akım Tablosu... 287 2.4. Nakit Bütçeleri... 287 KAYNAKÇA... 291