Psikiyatri Kliikleride Yata Hastalar ı Terapötik Geçi şleride Kulla ıla Evci izi Durumlar ı Nesri AŞTI * ÖZET Bu çal ışma, İstabul Üiversite ve Devlet Hastaesi Psikiyatri kliikleride terapötik geçi şleri kullaıl ıp kullaılmadığıı belirlemek içi yap ıldı. Souç olarak; terapötik geçişleri hastaları psikososyal uyumua yard ım etmek içi kulla ılmadığı ı, terapötik geçişle hastaede yatış süresi arasıda alamlı bir ilişki oldu ğuu söyleyebiliriz (p<0.1) Aahtar kelimeler: Terapötik geçiş, evci izi Düşüe Adam; 1995, 8 (2): 43-47 SUMMARY The study was carried out i order to determie whether the therapeutic passes are used at the psychiatry cliics of Uiversity ad Govermet's Hospitals i Istabul. As a result of that research, we ca say that the passes were ot therapeutically used (to help patiets "psycho-social adjustmet) ad it was foud a sigificat relatioship betwee patiets" therapeutic passes ad ipatiets period (p<0.1). Key words: Therapeutic passes, weekly boorders GIRIŞ Ruhsal rahats ızl ık çeke ki şiler, geellikle çe şitli psikiyatri kliikleri veya hastaeleride belli bir süre tedavide sora ailelerie ve içide ya şadıkları topluma dömektedirler. Bu ki şileri büyük bir k ısm ı uygulaa k ısa süreli tedavide bir süre sora psikiyatri kliiklerie yeide ba şvurmakta ve tekrar tedavi görmektedirler. Psikiyatri klii ği ve hastaeleride tedavi edile hastaya, taburcu olmaya yakı verile evci izileri ya da hafta sou izileri hastae d ışı, aile ve toplum yaşam ıa uyumlar ı ı kolaylaştır. Bu hastalara ve ailelerie evci izi öcesi ve süresi fiziksel, psikolojik ve sosyal yöde gerekli bilgi, destek sağla ırsa hasta ı iyileşme ve ta- burcu olma ve yeide ailesie döme süresii lasalacağ' ı ve hastaeye yeide yat ışla azalaca ğı ya da yatışlar aras ıdaki sürei uzayaca ğı düşüülebilir. Hem şirelik bakım ıda hedef, hasta ı bağımsız kedisi ve çevresi ile bar ışık, kedii yöetebile bir birey rolüü beimsemesie yard ımc ı olmaktır. Dolayısıyla, hem şire buu gerçekle ştirirke hasta bireyi hastal ığı ve hastal ığı ı yarattığı çe şitli yaşam sorular ıyla başedebilecek güce gelmeside yardımda bulumay ı amaç ediir. Hasta ı hastae d ışı yaşam ıa uyum sağlayabilecek, bireysel ba şa ç ıkmada yeterlilik gösterebilecek seviyeye geldi ğii ya da iyileşmeye başladığıı e iyi şekilde hastaya ve- * İ.Ü. Florace Nightigale Hem şirelik Yüksek Okulu, Psikiyatri Hem şireliği Aabilim Dalı 43
Psikiyatri Kliikleride Yata Hastalar ı Terapiitik Geçişleride Kulla ıla Evci izi Durumlar ı A ştı rile evci izileri ve bu süredeki gözlem ve raporlarla alayabiliriz. Psikiyatri klii ğide taburcu olma hasta ve aileside aksiyeteye ede olur. Çükü, eve döü şle birlikte hasta ve ailesi psikiyatri hastas ı damgas ıı olumsuz etkisii yaşarlar. Hastalara taburcu öcesi verile evci izileri ile terapötik geçi ş, hastae d ışı ev ve toplum ya şam ıa uyumu sağlaır ve taburcu krizi ve aksiyetesi hafifletilir. Psikiyatri hastas ıda özsayg ı ve özgüve eksikli ğie bağlı olarak psikososyal becerileride azalma, toplum bekletilerie uygu davramay ı egeller. Psikiyatri hem şiresi terapötik geçi ş döemide evci ç ı- kacak hasta ve ailesii aksiyetelerii gidermede ve evci süresice hastaya as ıl yardımc ı oluacağı ilaç, tedavi ve bak ım ı hakkıda bilgi/destek vermelidir. Taburcu olmas ı yakı hasta ile ilgili yap ılacak ö değerledirme, plalama, uygulama ve de ğerledirmeyi içere evci pla ıa hasta, ailesi, sa ğlık ekibi ve hasta ı çevresi de aktif olarak kat ılmal ıd ır. Hasta ı hastaeye kabulü ile ba şlaya tedavi, bak ım, rehabilitasyo diamik bir süreç olup hasta ı ve ailesii taburcu olmaya haz ırlamas ıda terapötik geçiş ola evci izi oldukça öemlidir. Evci izi, hasta ı taburcu olmaya haz ır olduğuu göstere öemli bir ölçüdür. Evci izi; aileye, hastas ıa uyum sağlama, ou alama, yard ım etme ve bu sırada karşılaşacağı soruları sağlık ekibi ile paylaşma ve çözümüü öğreme fırsatı verirke psikiyatri ekibie de, hasta ve ailesi ile i şbirliği yapma ve bütücül yakla şımı kullaabilme olaağıı sağlar (1,2,3,4,5,6). Araştırmacıı amacı : Psikiyatri kliikleride yata hastaları, iyileşmelerie do ğru terapötik geçi ş amac ıyla evci izi kullama, evdeki uyum ve evci öcesi psikiyatri ekibide bilgi destek alma durumlar ıı tespit etmektir. Evci izileri, psikiyatri hastas ıı hastaede yatış süresii kısalttığı ve taburcu karar ıı çabuklaştırdığı varsay ım ı olarak kabul edilmi ştir. MATERYEL ve METOD 1994 y ılıda ta ımlay ıcı olarak plalaa ve gerçekleştirile araştırma ı evreii, İ.Ü. İstabul ve Cerrahpa şa Tıp Fakültesi Hastaeleri Psikiyatri kli- ikleride ve SSYB. Bak ırköy Ruh ve Siir Hastal ıkları psikoz katlarıda yata hastalar olu ş- turmaktad ır. Öreklemii, ta ılarıa bakılmaks ızı adı geçe kliiklerde taburcu ola 100 hasta ve aileleri oluşturmaktad ır. Araştırmac ı tarafıda haz ırlaa hastalar ı demografik özellikleri ve evci izie ç ıkma durumlarıı içere sorular taburcu ola hastaya, evdeki durumu ile ilgili sorular hasta ile birlikte ola aile üyesie soruldu. Ara ştırma souçlarıı istatistiksel de ğerledirmesi bilgisayarda yap ılmıştır. TARTİŞMA ve SONUÇ İ.Ü. İstabul Tıp Fakültesi ve Cerrahpa şa Tıp Fakültesi Psikiyatri Kliikleride ve SSYB Bak ırköy Ruh ve Siir Hastal ıkları Hastaesi psikoz katlarıda taburcu ola 100 psikiyatri hastas ı ile gerçekle ştirile araştırmam ızda hasta ve ailesie yöelik demografik özellikleri ve evci ç ıkarke bilgileme durumu ile ilgili veriler Tablo 1-13'de gösterilmi ştir. Araştırma kapsam ıa al ıa hastaları çoğuluğu üiversite psikiyatri bölümüde yata (% 74.7), kadı (% 64.9), ilkokul mezuu (% 36.4), bekar (% 57.9), çal ışmaya ve emekli sad ığı güvecesi altıda (% 41.4) olalar, ilk kez psikiyatri klii ğide yatalar (% 43.0), ortalama bir ay yat ış süresi ola- Tablo 1. Demografik özellikler da ğı l ımı Demografik özellikler Taburcu olduğu psikiyatri klii ği Üiversite SSYB Cisiyet Kad ı Erkek Eğitim Okur-yazar de ğil ilkokul Ortaokul Lise Üiversite Sosyal güvece Yeşil kart Emekli sad ığı Bağ-Kur SSK Özet Yok 74 74.7 25 25.3 * 1 eksik 63 64.9 37 35.1 * 3 eksik 3 3.0 36 36.4 14 14.1 31 31.3 16 15.2 * 1 eksik 6 6.1 41 41.4 9 9.1 19 19.2 4 4.0 20 20.2 44
Psikiyatri Kliikleride Yata Hastaları Terapötik Geç-işleride Kulla ıla Evci izi Durumlar ı A ştı Tablo 2. Psikiyatri klii ğide yat ış durumu/so bir y ı l Tablo 5. Hasta ve ailei evci izide bilgiledirilme durumu Yatış s ıkl ığı ilk kez bir kez iki kez üç kez % Yatış süresi 40 43.0 < 15 gü 21 21.2 32 34.4 1 ay 51 51.5 18 19.4 > 2 ay 27 27.3 *3 3.2 * 1 eksik * 7 eksik Geliş şekli Kedi isteği ile 45 45.9 Zorla 37 37.8 Polis tarafıda 2 2.0 Kad ırdarak 8 8.2 Diğer 5 5.1 * 2 eksik * işaredemediğ içi değerledirilmeye ya ıtlar. Tablo 3. Psikiyatri klii ğide kald ığı sürede hasta ı evci izi kullama durumu Evet Hay ır 64 34 Tablo 4. Psikiyatri kliiğide evci izi i şlemii yapa 65.3 34.7 Hem şire 40 62.5 Doktor 1 0 15.6 Psikolog Persoel 14 21.9 64 lar (% 51.5) ve kedi iste ği ile psikiyatri kliiğide yatalard ır. Ortalama yat ış süreleri bir ay ve ya ş ortalamaları ise 32.36'd ır (Tablo 1,2,11). Araştırma kapsam ıa al ıa hastalar ı çoğuluğuu ilk kez ve kedi iste ği ile yatm ış olmalar ı hasta ve ailei, psikiyatri hastas ı olmaı ya da psikiyatri kliiğide yatma ı olumsuz toplumsal imaj ı ve sorular ı ile karşı karşıya kalmaları demektir. Bu edele hasta ı kliikte tedavisi sürerke, hastae d ışı yaşama uyum sağlamada, evci izi gibi terapötik bir geçi şi kullaılmas ı ve izi öcesi hasta ve ailei bilgiledirilmesi ve desteklemesi oldukça öemlidir. Araştırma kapsama ı al ıa hastalar ı % 65.3 (64) psikiyatri kliiğide yatt ıkları sürede evci izi kul- Evet Hay ır 24 40 64.0 Tablo 6. Bilgiledirmeyi yapa psikiyatri ekibi üyesi 37.5 62.5 Doktor 12 50.0 Hem şire 8 33.3 Psikolog Persoel 4 16.7 24.0 Tablo 7. Evci izie ç ıka psikiyatri hastas ı ı kliiğe yattığı güe göre evdeki durumu Deği şmedi 8 12.5 Daha iyi 42 65.6 Daha kötü 8 12.5 Alayamad ım 6 9.4 24.0 lam ışlardır. Hasta ve ailei verdi ği yaıta göre, hastay ı evci izie haz ırlaya ve e şyaları haz ırlayıp aileye teslim ede olarak bilici s ırada hem şire (% 62.5), ikici s ırada persoel (% 21.9) ve üçücü s ı- rada doktor (% 15.6) saptam ıştır (Tablo 3,4). Evci izie ç ıka hasta ve ailei % 62.5 gibi bir çoğuluğu, evci öcesi bilgiledirilmedilderii ve evci soras ı hasta ı evdeki durumu ile ilgili ailede bilgi ve rapor al ımadığıı ifade etmi şlerdir. Bilgiledirmeyi yapa olarak da, doktor (% 50) birici s ırada, hem şire (% 33.3) ikici s ırada ve persoel (% 16.7) üçücü s ırada belirtilmi ştir (Tablo 5,6). Bu souçlara göre, evci izii geelde terapötik geçiş amac ıyla kullaılmadığı, sadece hasta ı evide hijyeik gereksiimlerii kar şılamas ı, ev yemeği yemesi ve özlem gidermesi gibi edelere dayal ı plaladığı ı/kulla ıldığıı dü şüdürmektedir. Ayrıca, az bir orada yap ıla bilgiledirme ve evci soras ı, ekibi aile tarafıda bilgiledirilmesi plal ı ve bir forma dayal ı olmamaktad ır. 45
Psikiyatri Kliikleride Yata Hastalar ı Terapötik GeOşleride Kulla ıla Evci izi Durumlar ı Aştı Tablo 8. Evci izi süresice evdeki uyum durumu Tablo 10. Evci istek durumu Hasta ı evdeki durumu* % Bayo, kahvalt ı yapt ı. Odas ıı toplad ı TV seyretti. 45 70.3 ilac ı ı mutazam ald ı. 30 46.9 Işyerie gitti, arkada şlar ı ı ziyaret etti. 1 1.6 Herkes ile uyumlu idi, arkada şlar ıı ziyaret etti. 18 28.1 Yemeğii yemedi, ilac ı ı içmedi, yatakta/odada ç ıkmad ı. 8 12.5 Uyuyamad ı, d ışar ı ç ıkt ı, çok sigara içti. 8 12.5 Paras ı ı dü şücesizce harcad ı, para istedi. 4 6.3 Kedii öldürmek istedi. 2 3.1 Bize sald ırdı, kavga etti. 3 4.7 Durmada içti, egelleyice k ızd ı. 1 1.6 Abuk, subuk kou ştu, bağırd ı, güldü. 3 4.7 Hastaeye dömek istemedi, aileyi suçlad ı. 5 7.8 * Birde fazla ya ıt işaretlemiştir. Tablo 9. Psikiyatri hastas ı ı evci izi istek durumu Evet 84.0 87.0 Hay ır 16.0 13.0 Araştırma souçlar ı, evci izie haz ırlama, bilgi verme ve bilgiledirmede klii ği temizlik ve posta işlerii yapa hizmetlii, zama zama hem şire ve hekimi yerii ald ığı ı göstermektedir. Di ğer çarp ıc ı bir souç ise, hasta ve ailei uyum soruuda çok öemli görevleri ola psikoloğu, hasta ve ailei evci öcesi, süresi, soras ı bilgi ve desteği de hiç belirtilmemi ş olmas ıdır. Ailei büyük bir çoğuluğu, (% 65.6) hasta evci izie çıktığı zama, evdeki durumuu ilk güe göre daha iyi olduğuu belirtmişlerdir (Tablo 7). Evdeki durumu ilk güe göre ay ı ola ve daha kötü ola hastalar, özellikle evci soras ı, ailei forma ba ğl ı rapor, bilgi vermeside ele al ımalı ve hasta ı tedavisi, yakla şım biçimi ve süresi yeide belirlemelidir. Böyle olursa, evci izi amaca uygu terapötik bir izi olur. Evci izie ç ıka hasta ı evdeki durumua bak ıldığıda, büyük bir ço ğuluğu gülük aktiviteleride (% 70.3), tedaviside (% 46.9) ve ili şkileride (% 28.1) uyumlu ike, diğerleri gülük aktiviteleride, tedavileride ve ili ş- kileride uyumsuz, sald ırga, kedisie ve çevresie zarar verici davra ışlar sergilemi şlerdir (Tablo 8). Psikiyatri klii ğide yatt ığı sürede hastalar ı çoğuluğu (% 87.0) evci izie ç ıkmak istemi şlerdir. Evci olmak istememe edei* % Evde daha kötü olacağı korkusu 6 42.9 Hastaede kedii daha güvelikte hissediyor 6 42.9 Çevreye zarar vereceğide korkuyor 2 14.3 Çevre ile uyum sağlayamayac ığıda korkuyor 6 42.9 Ekoomik olarak evde kötü ko şullara sahip 1 7.1 Diğer edeler 1 7.1 * Birde fazla ya ıt işaretlemiştir. Tablo 11. Psikiyatri kliiklerie yatış ve hastaları yaş ortalamas ı varyas aalizi sd kareleri kareleri f top. ort. lararas ı 3 1187.89 395.96 içi 86 10941.00 127.22 Yat ış s ıkl ığı/so 1 y ı l yaş (X) 3.11 <.05 İlk kez 40 35.35 Bir kez 31 28.19 İki kez 16 31.37 Yau ş yaş X:32.36 Üç kez 3 41.66 Çıkmak istemeyeleri 5% 13) büyük ço ğuluğu (% 42.9) evde daha kötü olacaklar ı, kedilerii hastaede daha güvede hissettiklerii ve çevre ile uyum sağlayamayacaldar gibi edelerde dolay ı evci izi istemediklerii belirtmektedirler (Tablo 9,10). Hasta ve ailesii hastae d ışı yaşama uyumuu kolaylaştırıc ı bilgi ve desteği verilmesi ve aile işbirliği içide olmak, evci ç ıkmak istememe edelerii azaltmada yararl ı olacaktır. Bu souçlar hasta ve ailei evci izie haz ırlamas ıı öemli olduğuu, ailei hastas ıı alama, gözleme ve as ıl destek olacağı kousuda bilgi ve desteğe gereksiimi oldu ğuu çok iyi bir şekilde vurgulamaktad ır. Bu kouda özellikle ülkemizde toplum ruh sağlığı çal ışmaları olmadığı içi kliik hekim, hem şire ve psikoloğua öemli görevler dü ş- mekte ve iyi bir ekip çal ışmas ı gerekmektedir. Evci izie ç ıkma ile yat ış s ıklığı aras ıda alaml ı bir ilişki bulumam ıştır (p>0.5). Evci izie ç ıkalar daha s ık yatış deeyimlemişlerdir. Bu souç evci izilerii terapötik geçi ş amac ıyla kulla ılmadığı içi hasta ı hastae dışı yaşam ıda uyumuu uzu süre devam ettiremedi ğii dü şüdürmektedir (Tablo 46
Psikiyatri Kliikleride Yata Hastalar ı Terapiitik Geçişleride Kulla ıla Evci izi Durumlar ı Aştı Tablo 13. Evci izie ç ıkma ile psikiyatri klii ğide yatış süresi Yat ış süresi Evci izi < 15 gü 1 ay (%) (%) > 2 ay (%) (%) X2 sd p Gide 10 (15.62) 31 (48.44) Gitmeye 11 (32.36) 19 (55.88) 23 (35.94) 4(11.76) 64 (100) 34 (100) 7.84 2 <.01 Tablo 12. Psikiyatri hastas ı ı yatış s ıkl ığı ve evci izie ç ıkma durumu aras ıdaki ilişki Yat ış sıklığı/yıl Evci izi Bir kez İki kez Üç kez İlk Evet 19 13 3 26 Hay ır 12 5 14 31 18 3 40 1( : 2.18 SD: 3 p>.0s 12). Evci izie ç ıkma ile psikiyatri klii ğide yatış süresi aras ıda istatistiksel olarak oldukça alaml ı bir ilişki bulumu ştur (p<0.1). Evci izie ç ıkalar, ç ıkmayalara göre daha uzu süre hastaede kalmışlardır (Tablo 13). Bu souç bizim varsay ımım ıza ters dü şmektedir. Fakat araştırma souçlar ıda saptad ığım ız evci izilerii terapötik geçi ş amac ıyla kulla ılmaması, hasta ve aileye bu kouda bilgi ve deste ği verilmemesi souçlar ı evci izie ç ıkaları kliikte daha uzu süre kald ıkları soucuu desteklemektedir. Evci izie iyi haz ırlamam ış ya da iyile şme döemi öcesi erke evci izie göderilmi ş ve evdeki uyumu plal ı değerledirilmemi ş hastalarda evci soras ı daha uzu süre hastaede kald ıklarıı söy- leyebiliriz. Ya da uzu süre yata hastalar terapötik amaçl ı olmaya evci izie göderiliyor diyebiliriz. Bu souçlar, Akdemir, Bulduko ğlu ve Tel'i, Farhell'i ara ştırma souçlar ı ile ve Clemet, Frapgio ve Harrsi'i yorumlar ı ile uyguluk göstermektedir (3,5,6). Araştırmam ız souç olarak; evci izie ç ı- kacak hasta ı terapötik geçi şi kullaacak bir iyileşme düzeyie gelmesii, evci izi formu ışığıda hasta ve ailei psikiyatri ekibi taraf ıda evci izi içi haz ırlamas ıı ve hasta ı evdeki durumu ile ilgili bilgi ve destek verilmesii öemii vurgulamaktad ır. KAYNAKLAR 1. Akdemir N, Bedük T, Bostao ğlu H: Hacettepe Üiversitesi Eri şki Hastaesi Dahiliye Servisleride taburcu ola hastalar ı hastal ıklar ı-tedavileri ve diyetlerie ili şki bilgileri saptamas ı. Ulusal Hem şirelik Kogresi Bildirileri Kitapç ığı, 13-14 Eylül, İzmir 1985. 2. Buldukoğlu K, Tel H: Psikiyatri klii ğide yata psikotik hasta ailelerii hastaya ve hastal ığa kar şı tutum ve yakla şımlar ı. 111. Ulusal Hemşirelik Kogresi Kitab ı, 24-26 Hazira, Sivas 1992. 3. Clemet J: Psychiatric ursig pheomea ad the costruct of family boudaires. Arch Psych Nurs 4:236, 1991. 4. Farhell S: Ucoditio discharge. Nurs Times 43:30, 1992. 5. Fraggio B: The challege of discharge plaig. Joa 23:4, 1993. 6. Harrsi J: Self-care actios of chroic schizophereics associated with meetig solitude ad social iteractio requisites. Arch Psych Nurs 5:298, 1990. 47