MAKROİKTİSAT (İKT209)

Transkript

1 MKROİKTİST (İKT29) Ders 5: Basit Keynesyen Moel Prof. Dr. Fera HLICIOĞLU İktisat Bölümü Siyasal Bilgiler Fakültesi İstanbul Meeniyet Üniversitesi

2 Derste İnelenen Konular Basit Keynesyen moel Toplam planlanan harama enklemi Mal piyasasına enge Çarpan Tasarruf paraoksu Otomatik istikrarlanırıılar Deflasyonist, enflasyonist açık ve maliye politikası 2

3 Basit Keynesyen Moel Basit Keynesyenmoelin temel varsayımı genel fiyat üzeyi (P) sabittir. ani P t P Veri fiyat üzeyinen firmalar isteikleri kaar ürün üretebilirler. Bu neenle S (ggregate Supply) (toplam arz) eğrisi sonsuz esnektir. yrıa bu varsayım nominal faiz oranı, gerçekleşen faiz oranı ve reel faiz oranlarının birbirine eşit olmasını içerir: P e r i r I f i ) t t t t ( t S 3

4 Toplam Planlanan Harama (Toplam Talep) Bir ekonomie tüm sektörler tarafınan alınmak istenen reel GDP ye (GSH) toplam planlanan harama (E gregate Expenitures) enir. Kapalı bir ekonomie E aşağıaki enklem ile ifae eilir: E C I p G C toplam planlanan ve gerçekleşen özel tüketim. Özel planlanan yatırım I p ve G gerçekleşen kamu alımları. Buraaki yatırım kavramı özel konut alımları ışınaki firmaların makine, teçhizat, bina ve arsayı içeriği kabul eilir. E aynı zamana D (ggregate Deman) (Toplam talep olarak a kısaltılmaktaır. 4

5 Keynesyen Tüketim Fonsikyonu C f ( ) C C MTE < 5

6 Keynesyen Tüketim Grafiği C F C B H E 2 6

7 Gelir-Tüketim Mutlak İlişkisi C C H C F C B E 2 3 7

8 Gelir-Tüketim Mutlak İlişkisi Keynesyen tüketim eğrisinin 45 ereelik bir açıyla çizilmesi urumuna, bu oğru üzerineki her noktaa C olaağı için otonom tüketim olmayaaktır. Bu uruma mutlak gelir mutlak tüketime eşit olaaktır ve tasarruf olmayaaktır. Keynesyentüketim eğrisinin otonom tüketim katsayısı ikkate alınarak çizilmesi urumuna ise C oğrusu C oğrusunu noktasına keseektir. Bunun anlamı noktasına kaar tüketim geliren yüksek (aşırı tüketim aha öneki önem tasarruflarıyla finanse eilmekte veya üretim stokları eritilmekteir) noktasınan sonra ise haranabilir gelir tüketimen fazla oluğu için tasarruflar artmakta, servet birikimi veya üretim stokları oluşmaktaır. 8

9 Keynesyen Tasarruf Fonksiyonu Gelirin tüketilmeyen kısmına tasarruf enir. Tasarrufun temel belirleyii eğişkeni haranabilir gelirir. S f ( ) S s S MTE s < s Marjinal tasarruf eğilimi haranabilir gelireki bir birimlik eğişmenin tasarruf üzeyine yarattığı eğişmeir. Marginal Tüketim Eğilimi ()Marginal Tasarruf Eğilimi (s) Diğer bir eyişle s 9

10 Tasarruf Fonksiyonu C S S S S ( ) s s ( ) S s S ( )

11 Tasarruf Grafiğinin Gelir-Tüketim eğrisinen ele eilmesi C M C < C C (a) D N C > 45 2 B 3 S (b) S s S < 2 E G F 3 S >

12 Tasarruf Grafiği Tasarruf oğrusu tüketim oğrusunan a türetilebilir. Otonom tüketimin karşılığı otonom tasarrufur. Tüketim artarken tasarruflar azalmaktaır. Tüketimin haranabilire eşit oluğu noktaa ise tasarruflara haranabilir gelir eşittir. Dolayısıyla tüketim tasarruflara eşit olur, G noktasına oluğu gibi. Marjinal tüketim eğilimi ne kaar üşük ise marjinal tasarruf eğilimi o ölçüe yüksek olur. Otonom tasarruf - TL en -6 TL ye çıkına (-6>-) tasarruflar her gelir üzeyine 4 TL artar. Bu uruma otonom tasarruf miktarı 4 TL yukarı kayar. 2

13 Keynesyen atırım: Planlanan yatırım (harama) I p f (i) I p I bi I >, b > ME i / I p / b veya ME I p / i b i I p I bi i B i2 I p I p2 I Ip 3

14 Keynesyen moel:hükümet haramaları/alımları Keynesyen kapalı ekonomi moeline üçünü en büyük harama faktörü hükümet alımlarıır (G). Hükümet haramaları teorik olarak geliren (GDP) en bağımsızır. Bu neenle hükümet haramaları otonom hükümet haramalarına eşittir: G G G G G 4

15 Keynesyen Toplam Harama (E) E I G I I Ip T T T t t T / ( < t ) 5

16 Keynesyen Toplam Harama/Talep 6 ) ( ) ( ) ( G I T t E G I t T E E t E ) (

17 Mal piyasasına enge Mal piyasasına enge reel GDP nin () nin eğişme eğilimine olmaığı uruma oluşur. Bu noktaa stok yoktur. Talebin arzan yüksek oluğu uruma stoklar azalır tersi uruma ise stoklar artar. Keynesyen moele mal piyasası engesi toplam planlanan haramaların (E) toplam arza ( ye) eşit oluğu uruma oluşur. E E ( t) ( t) ( t) ( t) ( ( t)) 7

18 Mal piyasasına enge E F E E < B E E >

19 Mal Piyasasına Denge: Sızıntılar ve ilaveler Mal piyasasına enge geliri sızıntılar ve ilaveler yaklaşımı ile e ele eilebilir. Sızıntılar ilavelere eşit oluğuna mal piyasasına enge geliri oluşur. CIG yerine CSG yazılığına IS olur. Benzer şekile 9 G I T S G I C T S C E T S C T S C T S C ) ( ST : sızıntılar IG : ilaveler

20 Mal piyasasına enge: sızıntılar ve ilaveler S I T G D S T F E B I G 2 3 2

21 Çarpan Otonom haramalaraki bir birimlik eğişmenin reel milli gelir üzerine yarattığı eğişme, çarpan mekanizması ile izlenir. Mal piyasasına farklı çarpanlar varır. Bunlaran bazıları aşağıa belirtilmiştir:. Harama çarpanı 2. Transfer öemeleri çarpanı 3. Vergi çarpanı 4. İthalat çarpanı (açık ekonomi urumuna hesaplanır) 2

22 . Harama çarpanı Basit Keynesyen kapalı ekonomik moel e otonom haramalar toplamıaşağıaki şekile tanımlanmıştır: T I G Milli gelir engesi ise aşağıaki şekile ele eilmekteir: E E E ( ( ( ( T t) t) t) t ) I G Buraa harama çarpanı: ( /( ( t) olarak bulunur. 22

23 . Harama çarpanı /(. 8 (. ) x 357 ( t ) 357 ( t ) T I G 23

24 . Harama çarpanı 24 ) ( t G I T k E ) ( t G I k E

25 . Harama çarpanı Otonom haramalarınan birine bir eğişim oluğuna iğer otonom haramalar eğişmez iken milli gelireki egişmeyi harama çarpanı yoluyla bulabiliriz. k E I G ( t) I G k E 2 G 2 Buraa hükümet haramaları (G) bir birim arttığına harama çarpanı yoluyla milli gelire 2 birimlik bir meyana geleeği öngörülmekteir. 25

26 . Harama çarpanı Harama çarpanını belirleyen temel katsayılar marjinal tüketim eğilimi () ve marjinal vergi oranı (t) ir. Marjinal tüketim eğilimi arttıkça çarpan büyür olayısıyla milli gelir artar. Vergi oranı yükselikçe çarpan küçülür olayısıyla milli gelir azalır. Örneğin.5 ve t. iken harama çarpanı.8 ((/(-.5(-.)).8) Örneğin.7 ve t. iken harama çarpanı2.7 ((/(-.7(-.))2.7) Örneğin.5 ve t.2 iken harama çarpanı.6 ((/(-.5(-.2)).6) 26

27 . Harama çarpanı: etaylı örnek Bir ekonomie.8, t. ise nihai marjinal tüketim eğilimi.72 olur: ( t).8(.).72 Bu ekonomie t önemine hükümet haramalarına TL lik bir artış oluğuna yani G. Hükümet haramalarınaki bu artışın çalışanlara maaş olarak veriliğini kabul eersek, t önemine çalışanların maaşı ve bu maaşı haramalarınan olayı tüketimleri artaaktır. Tüketim ise nihai marjinal tüketim miktarına yani.72 katsayısı ile orantılı olarak artaaktır. Her harama iğer kişiler için bir gelir kaynağı olaaktır. Bu geliri ele eenlere aynı harama eğilimi katsayısı ile haramalarını aha sonraki önemlere sürürürler. Fakat haramaların etkisi önemler geçtikçe azalmaya başlar ve ilk TL lik hükümet haramasının etkisi belli bir süre sonlanır. Bu süree çarpan sürei enir. 27

28 . Harama çarpanı: etaylı örnek Tablo: Çarpan/çoğaltan mekanizması (.8, t.) Milli gelireki artış Hes aplama Bu önem Toplam Dönem G Dönem Dönem Dönem Dönem Dönem Dönem Dönem ( t) G.72x 2 2 ( t) G 3 3 ( t) G 4 4 ( t) G 5 5 ( t) G 6 6 ( t) G 7 7 ( t) G.5x.37x.26x.9x.3x.9x n n [ ( t) ( t) ( t) ( t)... ( t) ] G [ / ( t)] x G /(.72 ) x

29 Harama çarpanı grafiği E N K H L P S E E 2 2 E G 2 NM M 45 t t t ( t) t t 2 t s 29

30 . Harama çarpanı: etaylı örnek Uyarılmış haramaların uyarılmış yatırımlara önüşüp çoğaltan (çarpan) mekanizması sonlaığına gelireki artış toplama 357 TL olmuştur. Başlangıçtaki TL lik hükümet haraması milli gelir üzeyine 3.57 katlık bir gelir artışına yol açmıştır. k E k E I G ( t) 357.8( ) Harama mekanizmasının bu şekile çalışması için tüm tüketiilerin aynı tüketim eğilimi ile tüketim yapması şarttır. Harama zinirinin herhangi bir yere kopmaması gerekir

31 2. Transfer öemeleri çarpanı Transfer haramaları (TR Transfer Revenues) bireylere evlet tarafınan yapılan karşılıksız öemeleri (emeklilik maaşı, yoksulluk maaşı, ul ve yetim maaş öemeleri, gazi ve şehitler için yapılan öemeler) içerir. Bu haramaların milli gelir üzerineki etkisi aşağıaki çarpan ile hesaplanabilir: ( ( TR ) t ) k TR TR I G ( t) 3

32 3. Vergi Çarpanı ( T t ) I G T T t ( T ) ( t ) k T T I G ( t ) 32

33 4. İthalat çarpanı Basit Keynesyen enge gelir belirme enklemini kapalı ekonomi yerine açık ekonomie analiz ettiğimize ış tiaretin milli gelir üzerineki etkisini haramalar (talep) yönünen ithalata (M) bakarak çözümleyebiliriz. İhraat ise bir harama (yurt içi talep) eğişkeni olmaığı için onun çarpanı bu aşamaa hesaplanmaz. İthalat enklemi şu şekile kurulur: M M m ve m M / Milli gelir ile oğru orantılı bir ithalat talebi varır ve (m) marjinal ithalat oranı (eğilimi) olarak belirlenmiştir. Bu enkleme M otonom ithalat miktarıır. 33

34 4. İthalat çarpanı İthalat yurtışı mallara talep oluğu için yurtiçi geliri azaltıı bir rolü varır, bu neenle milli geliren sızıntı olarak kabul eilir. 34 ) ( ) ) ( ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( m t m t m t m t M X G I T E m t E m M X G I t T E ) ( ) ( M m t

35 Tasarruf Paraoksu Keynesyen moele milli gelir talebe (haramalara) bağlı olarak eğişir. Bireylerin tasarruf yapması ve tasarruf miktarlarını artırması iktisaen rasyonel bir avranış olmasına karşın, tüm toplumun tasarruf miktarını artırması otonom tüketim miktarının çarpan katsayısının çarpımı kaar milli gelire azalmaya yol açar. Bu uruma tasarruf paraoksu (paraox of saving-thrift) enir. Kısa öneme tasarrufun teşvik eilmesi bu paraoksa yol açar, fakat uzun öneme tasarrufa teşvik bu paraoksa yol açmaz. Kişilerin enflasyonist ortama tasarruf etmeleri urumuna tasarruf paraoksu oluşmaz. 35

36 Tasarruf Paraoksu Grafiği S, T I, T B ( S T) 2 ( S T) I G 2 Mal piyasası noktasına engee ve (IG) sabit iken sızıntılara (ST) bir artış olması urumuna örneğin tasarrufların artması haline, (ST) oğrusu yukarı kayar. Bunun sonuuna mal piyasasına enge B noktasına oluşur. Bu uruma oluşan gelir (2) ise () en aha küçüktür. Hem gelir heme üretim azalmış olur. 36

37 Tasarruf Paraoksu: örnek /(. 8 (. ) x 357 t ( ) T I G 9 x 9 /(. 8 (. ) x 9 32 ( t ) 37

38 Otomatik İstikrarlanırıılar Hükümet müahalesi olmaan, otonom haramalaraki eğişmelerin milli gelir üzerine yarattıkları azaltıı etkilere otomatik istikrarlanırıılar enir. Gelir vergileri ve işsizlik sigortası öemeleri önemli otomatik istikrarlanırıı eğişkenlerir. Örneğin gelir vergisi böyle bir görev üstlenir. T T t iken gelire vergisine bağlı harama çarpanı eğeri: /( ( ) k g t Eğer vergiler geliren () bağımsız ise bu uruma vergi oranı t olur. Bu uruma yeni harama çarpanı: /( ) 38 k g 2

39 Otomatik İstikrarlanırıılar Gelir vergisi urumuna.5 ve t. iken harama çarpanı.8 olur. ( /( ( t) /(.5(.).8) k g Otonom vergi (t) urumuna ise çarpanın eğeri 2 olur. ( 2 /(.5( ) /(.5(.) 2) k g Görülüğü gibi harama çarpanın eğeri gelir vergisinin olmaığı uruma yükseli. Bu neenle otonom tüketim miktarına (otonom yatırım, otonom hükümet haraması gibi) bir eğişme urumuna gelir vergisi hükümet müahalesi olmaan milli geliri azaltıı bir rol oynamaktaır. Bu neenle otomatik istikrarlanırıılar milli gelireki algalanmaları azaltmaya yarımı olurlar. 39

40 Deflasyonist çık ve Maliye Politikası Keynesyen moele mal piyasasına oluşan milli gelir üzeyi ile tam istiham gelir üzeyi birbirine eşit olabileeği gibi onan küçük veya büyük e olabilir. Farklılığın oluğu urumlara Keynesyen moele eflasyonist ve enflasyonist açık kavramları analiz eilir. Keynesyen moele tam istiham üzeyine toplam planlanan harama tam istiham gelir üzeyinen üşükse eflasyonist açık ortaya çıkar (toplam arz toplam talep en yüksek). Keynesyen moele tam istiham üzeyine toplam planlanan harama tam istiham gelir üzeyinen yüksek ise enflasyonist açık ortaya çıkar (toplam talep toplam arzan büyük). 4

41 Deflasyonist çık ve Maliye Politikası E L E E 2 E 2 S K 45 F 4

42 Deflasyonist çık ve Maliye Politikası Mal piyasasına ilk enge S noktasına sağlanmıştır. Bu uruma enge geliri (). Fakat tam istiham üzeyi milli gelir üzeyi (f) ise enge gelir üzeyinen () yüksektir. Bu uruma f- kaar bir işsizlik oluşur. KL arasınaki uzaklık eflasyonist açık olarak tanımlanır. Bu uruma oğal GDP, fiili/gerçekleşen GDP en büyüktür. Keynesyen moele faiz oranı sabit oluğunan bu oranı eğiştirerek (para politikası) ve haramaları uyararak, eflasyonist açık kapatılamaz. Bu açığı kapatmak için genişletii maliye politikası kullanılır. Deflasyonist açık haranabilir geliri artırarak (gelir vergisinin üşürülmesi veya transfer haramalarının artırılması ya a kamu haramalarının artırılması ile kapatılır. Böylee toplam talep E en E2 ye yükseltilmiş olunur. 42

43 Enflasyonist çık ve Maliye Politikası E E N S E 2 M E 2 45 F 43

44 Enflasyonist çık ve Maliye Politikası Mal piyasasına toplam harama (talep) ile toplam arzın kesiştiği noktaa (S) ilk enge geliri () oluşmuştur. Fakat bu uruma tam istiham üzeyi gelir (f) enge gelir gelirinen () küçüktür. f üzeyine toplam harama toplam arzan büyüktür. Bu neenle NM arasınaki farka enflasyonist açık enir. Bu uruma, fiyatların sabit oluğu yolunaki varsayım geçersiz hale gelir, talep fazlalığı mal fiyatlarının artışına yol açar. Bunu giermenin yolu araltıı ise araltıı bir maliye politikası (yani kamu haramalarını azaltmak, transfer haramalarını azaltmak ya a vergi oranlarını yükseltmek gibi) uygulamaktır (faiz politikası buraa a uygulanamaz). Haramaların NM kaar azaltılması urumuna veya vergi oranlarının yükseltilmesi ile enflasyonist açık kapatılır. Bu uruma yeni toplam talep üzeyi E en E2 ye üşürülür. 44