Meriç - Ergene Havzas nda Bulunan Nehirlerdeki Tarihi Ta k nlar n De erlendirilmesi

Transkript

1 Takn ve Heyelan Sempozyumu / Ekim 213, Trabzon Meriç - Ergene Havzas nda Bulunan Nehirlerdeki Tarihi Taknlarn Deerlendirilmesi Ar. Gör. Mehmet Anl Kzlaslan 1, Doç. Dr. Emrah Doan 2 1 Sakarya Üniversitesi Esentepe Kampüsü naat Mühendislii Bölümü Serdivan / Sakarya - Tel: mkizilaslan@sakarya.edu.tr 2 Sakarya Üniversitesi Esentepe Kampüsü naat Mühendislii Bölümü Serdivan / Sakarya - Tel: mkizilaslan@sakarya.edu.tr 1. ÖZET Takn genel olarak; akarsuyun çeitli nedenlerle yatandan taarak, çevresinde bulunan tarm arazileri ve yerleim yerlerine maddi zarar veren doal bir afet olarak tanmlanr. Takna sebep olan baz etkenler; uzun süreli ar ve iddetli yalar, fazla eimli ve geçirimsiz topraklar, youn kar ya sonras scakln birden artmas ve kar örtüsünün erimesidir. Meteoroloji Genel Müdürlüü nün bildirdii üzere yllar arasnda akarsularda görülen takn olay saysnn tüm hidro meteorolojik afetler içindeki oran %33 iken, yllar arasnda bu oran %14 tür. Devlet Su leri verilerine göre yllar arasnda 82 adet takn olay görülmü; bu taknlar sonucu 66 can kayb olmu ve hektar tarm arazisi sular altnda kalmtr. Marmara Bölgesi nde bulunan Meriç - Ergene Havzas tarma elverili araziler sayesinde ülkemizin buday, ayçiçei ve çeltik ihtiyacnn önemli bir bölümünü karlayan bir havzadr. Havzada; Meriç, Arda ve Tunca bata olmak üzere ülkemiz açsnda önemi büyük akarsular bulunmaktadr. Meteoroloji Genel Müdürlüü nün yapt çalmada yllar arasnda takn ve iddetli ya afetlerinin gözlenme saylarna bakldnda Edirne de 44, Krklareli nde 19 Tekirda da ise 27 vakann gözlendii görülmütür. Bu çalmada Meriç - Ergene Havza snda bulunan önemli nehirlerdeki takn tarihçesi incelenmitir. Bölgede yerleik yaamn çok eskilere dayanmas ve bir dönem Edirne nin Osmanl mparatorlu una bakentlik yapm olmas bölgenin önemini artrmaktadr. 1. ABSTRACT Flood generally defined as a damage which causes pecuniary damage in the vicinity of farmland and residential areas because of overflow stream bed for various reasons. Some factors which causes flood are long-term excessive and heavy rains, steep slopes and impermeable soils, increasing temperature after heavy snowfall and melting of the snow cover. General Directorate of Meteorology reported that the rate of the flood event is %33 in all hydro-meteorological hazards between This rate decreased %14 between According to State Water Works 82 flood events was seen between and because of this floods 799,758 hectares of farmland was flooded. Meriç - Ergene Basin which is in the Marmara Region with the productive lands, meets the significant portion of Turkey's wheat, sunflower and rice requirement. In the basin there are Meriç, Arda ve Tunca rivers which are so important for Turkey. According to General Directorate of Meteorology between in Edirne 44, in Krklareli 19 and in Tekirda 27 flood event was seen. In this study, the history of the floods studied in the Meriç - Ergene

2 Takn ve Heyelan Sempozyumu / Ekim 213, Trabzon Basin. The importance of the region based on civilization s age and Edirne which was the capital city of Ottoman Empire. 2. GR Bir akarsu debisinin, ar ya ve kar erimesi sonucu yatak kapasitesini aarak tamas sonucunda etrafnda bulunan arazilere, binalara ve canllara zarar vermesi durumu takn olarak tanmlanr. Doadaki pek çok deikenin takna sebep olduu bilinmektedir. Bu nedenle takn olay rastgele kabul edilen bir doal afettir (Aslan, B., 1997). Takna sebep olan bu deikenlerden bazlar; uzun süreli iddeti düük yalar, ksa süreli iddeti yüksek yalar, kar erimesi, toprak kaymas, depremler, gelgit olaylar, barajlarn veya seddelerin yklmas olarak gösterilebilir. Ayn zamanda havzann büyüklüü, havzann eimi, zemin cinsi, bitki örtüsü akarsu younluu, drenaj younluu ve akarsu profili de takn etkileyen dier nedenlerdir. Meteoroloji Genel Müdürlüü nün bildirdii üzere yllar arasnda akarsularda görülen takn olay saysnn tüm hidro meteorolojik afetler içindeki oran %33 iken, yllar arasnda bu oran %14 tür. DS verilerine göre yllar arasnda 82 adet takn olay görülmü; bu taknlar sonucu 66 can kayb olmu ve hektar tarm arazisi sular altnda kalmtr. Bu çalmada ülkemiz için önem arz eden Meriç - Ergene Havzas nda meydana gelen tarihi taknlar incelenmitir. Çalmann, geçmite yaanm taknlar incelemesi açsndan önemli olduunu ve gelecekte yaplacak olan takn önleme çalmalarna hatrlatc nitelikte olduu düünülmektedir. 3. YÖNTEM Meriç - Ergene havzas, stanbul il snrndan balar Yunanistan ve Bulgaristan ülke snrlarnda biter. Tekirda, Edirne ve Krklareli bu havzada yer almaktadr. Bölgede bulunan organize sanayi bölgeleri sebebiyle nüfus art yaanmaktadr. Havza Trakya Yarmadasnn tam ortasndadr ve üzerinde pek çok küçük kollar bulunmaktadr. Resim 1. Ergene Havzas (

3 Takn ve Heyelan Sempozyumu / Ekim 213, Trabzon Meriç nehri, Bulgaristan snrlarnda doar ve ülkemize Edirne den girer. Kuzeyden gelen Tunca ve batdan gelen Arda ile birleerek güneye devam eder. Meriç in toplam havza alan 5385 km 2 olup bunun 1222 km 2 si Türkiye yi ilgilendirir. Ergene Nehri ana kolu, Karatepe eteklerinden doar ve Ege Denizi ne dökülür. Nehrin kollar; Çorlu, Soucak, Poyral, Lüleburgaz, Beiktepe, Poaça, Hayrabolu, eytan, nece ve Sülolu dereleridir. Tunca Nehri, Meriç in kuzeyden gelen en büyük koludur. Bulgaristan dan doar ve Meriç Nehri ne katlr. Meriç - Ergene Havzasnn korunmas ile ilgili DS tarafndan yaplan çalmalar havzann önemini göstermektedir. Toplam uzunluu 283 km ve havza alan 11 km 2 dir. Havzada yar kurak bir iklim görülmektedir. Bölgede yllk scaklk ortalama 13 ºC, yllk ya ise 5 mm ile 75 mm arasnda deimektedir. Nehrin kollarnn fazla olamas ve düzensiz bir akm rejimi göstermesi Ergene Nehrinin, takn tehlikesi ile kar karya olduunu gösterir. Ergene Nehri çevresindeki sanayi bölgelerinden dolay kirlenmekte ve takn ile kar karya kaldnda sular altnda kalan Ergene Ovas olumsuz yönde etkilenmektedir. Ayn zamanda nehir üzerinde bulununan Uzunköprü, Pehlivanköy, Alpullu, Sinanl, Çorlu, Çerkezköy, Muratl gibi yerleim birimlerinde yaayan insanlar can ve mal kaybna uramaktadr. Meriç - Ergene Havzas nda bulunan Tunca, Arda, Meriç ve Ergene Nehirleri nin DS tarafndan kurulmu Akm Gözlem stasyonlar ndan elde edilen veriler ile debi deiimleri ekil 1- te verilmitir. Debi verileri; Tunca Nehri için Suakaca, Arda Nehri için vaylovgrad, Ergene Nehri için Yenicegörece, nanl ve Meriç Nehri için ise Svilengrad AG lerinden elde edilmitir (DS, 29). DEB (m 3 /s) ,2,4,6,8 1 ZAMAN (%) ekil 1. Tunca Nehri Suakaca stasyonuna ait Debi Süreklilik Çizgisi 3 25 DEB (m 3 /s) ,2,4,6,8 1 ZAMAN (%) ekil 2. Arda Nehri vaylovgrad stasyonuna ait Debi Süreklilik Çizgisi

4 Takn ve Heyelan Sempozyumu / Ekim 213, Trabzon DEB (m 3 /s) ,2,4,6,8 1 ZAMAN (%) ekil 3. Meriç Nehri Svilengrad stasyonuna ait Debi Süreklilik Çizgisi 4, 35, 3, DEB (m 3 /s) 25, 2, 15, 1, 5,,,2,4,6,8 1 ZAMAN (%) ekil 4. Ergene Nehri Yenicegörece stasyonuna ait Debi Süreklilik Çizgisi DEB(m 3 /s) ,,2,4,6,8 1, ZAMAN(%) ekil 5. Ergene Nehri nanl stasyonuna ait Debi Süreklilik Çizgisi

5 Takn ve Heyelan Sempozyumu / Ekim 213, Trabzon Ayn istasyonlara ait aylk ortalama akm deiimi grafikleri ekil 6 9 da verilmitir. Bölgenin karakteristik yapsna uygun olarak; grafikler incelendiinde en yüksek debilerin ubat, Mart ve Nisan aylarnda geçtii görülmektedir. 45 ( ) DEB (m3/s) EKM KASIM ARALIK OCAK UBAT MART NSAN AYLAR MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLÜL ekil 6. Tunca Nehri-Suakaca AG de Aylk Ortalama Akmlarn Deiimi 25 (26-29) 2 DEB (m3/s) EKM KASIM ARALIK OCAK UBAT MART AYLAR NSAN MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLÜL ekil 7. Arda Nehri-voylovgrad AG de Aylk Ortalama Akmlarn Deiimi 25 (26-29) 2 DEB (m3/s) EKM KASIM ARALIK OCAK UBAT MART AYLAR NSAN MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLÜL ekil 8. Meriç Nehri-Svilengrad AG de Aylk Ortalama Akmlarn Deiimi

6 Takn ve Heyelan Sempozyumu / Ekim 213, Trabzon 9 8 ( ) DEB (m3/s) EKM KASIM ARALIK OCAK UBAT MART NSAN AYLAR MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLÜL ekil 8. Ergene Nehri-Yenicegörece AG de Aylk Ortalama Akmlarn Deiimi 3.1. MERÇ - ERGENE HAVZASI TARHSEL TAKINLARI Meriç - Ergene Havzas sklkla takn olaylarnn yaand bir havzadr. Osmanl mparatorluu dönemlerinden günümüze kadar pek çok takn olay görülmü, bu taknlarda can ve mal kayplar yaanmtr. Osmanl döneminde yaanm olan taknlar ancak günümüze kadar gelmi yazl kaynaklardan anlayabilir. lk olarak 189 ylnda bölgede yaanan takn fotoraflanmtr. Resim takn (Foto: D.Michailides 189) (Akt: Altnayar, G. 212) Cumhuriyet dönemine geldiimizde ise Aralk 1929, Mart 1936, Aralk 194, 5 Mart 1946, 27 Ocak ve 5 ubat 1947, 4-5 Mart 195, 6 Kasm 195, 1 Ekim 1953, 23 Subat 1954, 5 Mart 1954, 2-21 Kasm 1954, Subat 1956, 9 Aralk 1966, Ocak ve Subat 1981, 6-1 Mart 1984, 15 Subat-7 Mart 25, 11-2 Mart 26, Kasm 27, 2 ubat 21, 8.ubat.212 tarihlerinde havzada taknlar görülmütür.

7 Takn ve Heyelan Sempozyumu / Ekim 213, Trabzon Takn görülme zamanlar tahmin edilebilecei gibi en yüksek debilerin geçtii dönemlere denk gelmektedir. Mart 1984 taknnda Meriç Nehri Köprüsünde 186 m 3 /s debi ölçülmütür. Karaaaç yolu ve drenaj kanal köprüsünden geçen debi 616 m 3 /s olarak hesaplanmtr. Böylece Meriç Nehrinden Kirihane mevkiinde 2476 m 3 /s debi geçtii tahmin edilmitir (EE, 29). 25 ylnda havzada görülen taknlara ise kar erimesi, sanak yalar ve Bulgaristan Devletinin mevcut barajlardan su brakmas sebep olmu ve nehirlerdeki su seviyeleri artarak yatandan tamtr (Malkaral, Korkmaz ve Sezen,28). 8 Mart 26 tarihinde Bulgaristan Arda, Meriç ve Tunca havzalarnda meydana gelen yalar sonucunda özellikle Arda Nehri ve dolaysyla Meriç Nehrinde, az miktarda Tunca Nehrinde sular yükselmi 12 Mart tarihinden itibaren taknlar meydana gelmitir. (14) No'lu Tunca Nehri - Suakaca AG'de ölçülen deerlere göre 13 Mart 26 tarihinde Tunca Nehrinden geçen debi 21 m 3 /s'dir. 14 Mart 26 tarihinde Meriç ile Tunca nehirlerinin birletii Kirihane mevkiinde (1-3) No'lu Meriç Nehri - Kirihane AG'de ölçülen debi 1791 m 3 /s'dir. Meriç Nehrinde bu takn debilerinin olumasnda, Bulgaristan tarafnda bulunan baraj kapaklarndan birinin arza yapmas ile kontrol d kalan suyun aka geçmesi etkili olmutur (Saltaba L., 21). Havzada son takn ise ubat 213 tarihinde meydana gelmitir. Balkanlardaki yalar ve karlarn erimesi sonucu Tunca ve Meriç nehirlerinde su seviyeleri artm, bölgeyi olumsuz yönde etkileyen taknlar meydana gelmitir. Resim 3. Tunca ve Meriç nehirleri ubat 213 takn ( 4. SONUÇ VE ÖNERLER Ülkemizde 26 adet hidrolojik havza bulunmaktadr. 1 numaral Meriç - Ergene Havzas gerek üzerinde bulunan su kaynaklar, gerekse verimli topraklaryla ülkemiz için önem arz etmektedir. Havza, stanbul il snrndan balar Yunanistan ve Bulgaristan ülke snrlarnda biter. Havza toplam km2 ya alanna sahiptir. Bulunduu bölge itibaryla havza özellikle ubat, mart ve nisan aylarnda oldukça fazla ya almaktadr. Yalar sonucunda suyun akarsu yataklarn amas sonucu taknlar sklkla meydana gelmektedir. Bu çalmada Meriç - Ergene Havzas nda meydana gelen önemli taknlar ve üzerinde bulunan nehirlerin debi süreklilik erileri incelenmitir. Özellikle 1984, 25 ve 26 yllarnda görülen taknlar önemli kayplara neden olmutur. Osmanl mparatorluu na bakentlik yapm Edirne ehrini içerisinde bulunduran bu önemli havzann geçmie yönelik taknlarnn bir kez daha hatrlanmas ileride yaplacak olan çalmalara referans olacaktr.

8 Takn ve Heyelan Sempozyumu / Ekim 213, Trabzon 5. KAYNAKLAR Altnayar, G., Meriç Irma Taknlar ve Edirne deki Tarihi Eserler, Ankara, 211 Aslan, B., S.C.S. Sentetik Birim Hidrograf Yönteminin Türkiye artlarnda Uygulanabilirliinin Aratrlmas, TÜ,Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,stanbul Teknik Üniversitesi, 1997 Saltaba L., Doan E., Sönmez O., Köklü R., Meriç Nehri Yatann Takn Kapasitesinin Aratrlmas, Sakarya Üniversitesi Bilimsel Aratrma Projesi, Sakarya, 21 DS, Türkiye Akarsu Havzalar Maksimum Akmlar Frekans Analizi, Ankara, 29 EE, Aylk Ortalama Akmlar ( ), Malkaral,S.,M.S.Korkmaz ve N.Sezen, Meriç Nehri Takn ve Taknlar ile lgili Gelitirilen Uluslararas Projeler, Edirne, 28