UZUN SUNBIi NNIT,EK YOLUYLA SBS VE KONU$MACI TANIMA

Transkript

1 Polis Bilimleri Dergisi Cilt: 3 (3-4) Turkish Journal of Police Sfudies Vol: 3 (3-4) UZUN SUNBIi NNIT,EK YOLUYLA SBS VE KONU$MACI TANIMA Levent BAYRAM * NN.lsN t"nsn /oice identijication and recognition consists oj'both aural (listening) and spectro- Y graphic (instrumental) comparison oj'one or more known voices to unknown or questioned voice. pecognition oj'j'amiliar voices is a daily occurrence for most people, as they identijy Ilspouses, children, coworkers, friends, and business associates ajier only a few words spoken on the telephone or by hearing themfrom an adjacent room.this process involves long-ternt memory, where recognition occurs through a prior knowledge oj' speech characteristics, including such attributes as accent, speech rate, pronunciation, pitching, vocabulary and vocal variance (intaspeaker variability). this study, fn l5 individuals were asked to listen to speech samples of 23 coworkers I (all male ) whom they had known Jbr several years and one speaker unknown to the listeners. decisions could be made; positive Dire identfication, positive elimination, probable I' ide nt ijica t ion, p robable eliminotion, pos s ible ide nt ij'ication, possible elimination and unable to make a decisionwith the samples submitted. study indicates that a trained This examiner can make very reliable decisions, using I the aural and vistnl methods of comparing known and unknown voices. Key words: Intraspeaker variability, speech rate, vocabulctry, pronunciation, accent. Girig Ses bir enerjidir. Titregen bir kayna$rn ortam molektillerini titregtirmesi sonucu ortaya glkar. Kulalrmrzl uyaran ve bu yolla beynimizde duyumlara yol agan etkiler sesi olu$turmaktadlr. Ses, kigili$e iligkin ipuglarr verdili gibi, go$u zamanruh halini de yansrtrr. Bir bakrma bizler sesimizdeyizdir. Ne kadar engellenmeye gah$llsa da gogu zaman kigiyi ses ele verir. Her gahrs farkh yaprda oldulu iein do$al olarak ses ve konugma bigimi araslnda btiyuk farkhhklar ortaya grkmaktadrr. Kriminal P olis Laboratuulan Daire BagkanhQ tnd a G1revli Komiser

2 Tanrnmayan ama yalmzca sesi duyulabilen bir kimsenin hakkrnda, gegitli grkanmlarda bulunularak yaklagrk olarak kag yagrnda oldulu. cinsiyeti, e$itim ve ktiltur duzeyi, kiqili$ ile ilgili birkag ipucu ve o anda negeli mi UzgUn mti oldu- $u ytiksek bir dolrulukla kestirebilir. Kula$rn olafantisti.i algr yetenefi ile guglu bellek sayesinde de tanrnabilen insanlartn sesleri kolayhkla ayrrt edilebilir. Sesin bazr ayrrcr dzelliklerinden dolayt, tantdtk birinin bir veya birkag kelimeden olugan sesi bitigik odadan ya da telefondan duyuldu$unda tanrnabilmektedir. Bununla birlikte birgok kigi igin eglerin, Eocuklartn, aynt meslek mensubu kigilerin, arkadaglann seslerinin tanrnmasr her gun kargrlagrlan gtincel bir olay olarak kargrmrza grkmaktadrr. Ancak gergeklegtirilen tanrma iqlemi igin uzun bir zaman dilimi gereklidir. QunkU bu iglem strastnda kigilere ait konugma karakteristiklerini ortaya koyan konugma qekli, give, vurgu, konugma hatalan, sdzcukleri sdylemedeki anlagrlrrhk diizeyi, konugma bozukluklan gibi dzellikleri igeren bir takrm alt bilgilere ihtiyae duyulmaktadrr. Bu alt bilgileri saklayan zihinsel ya da yaprsal bir depolama sistemi olan bellek, pasif bir depo deeil; sdzgelimi, kimi zaman gelen bilgileri var olan qemalara uydurarak kaydeden, kimi zaman da gemalarrnr gelen uyanlara 96- re deligtiren, kendine 6zgU suregleri olan bir sistemler btittinudiir. Bellelin olmadrlr yerde o$renimden ve dfirenilen geylerin birikiminden soz edilemez. Bellek sayesinde insano$lu dil ve ktilti.irti geligtirebilmig ve boylece son derece karmagrk modern toplumlar olugturabilmigtir. Yaprlan bu gahgmada, bellelin sahip oldulu nitelik ve ozelliklerin gtincel hayatta kullantlmasryla ilgili birtakrm incelemeler yaprldr. Bununla birlikte kigilere ait konuqma karakteristiklerini ortaya koyan dzellikler ile bellek arasrndaki ba!- lantr ve ilgi de ortaya konmaya gahgrldr. Yaprlan gahgmalar ve de[erlendirmeler dofirultusunda gciyle bir sonug ortaya grkryor; ozellikle ses ve konugmacr analizine ihtiyag duyulan adli olaylarln soru$turulmast ve gdzumunde belle[in kullanrlmasr Eok yardrmcl olacak ve sorugturmalann seyrini etkileyecek cjnemli bilgiler ortaya koyabilecektir. 1. Bellek Bellek dlrenmeyi, usa vurmayr, bilinci ve dolayrsryla kiginin butunlu$unii sa$ayan temel bir beyin iglevidir. insan biliginin, karmagrk ve gok yuzlti bir y6- ni.idtir ff altkaya, 2ooo). insan belle$i statik delil dinamiktir. Bellek bilingdrgr bir gekilde bilgilerden gtkarsamalar yapar. Bilgileri stirekli olarak duzenler, yeniden yaprlandrrtr ve gereksiz bilgileri atar. Bellek tum canhlar ve dzellikle de insan igin hayati 6neme sahiptir. Bellek gegmiq, hal ve geleceli birbirine ba$ayan k6prudur. Bellek ruh salhlrmrz agrsrndan kitik 6nem taqryan kimlik algrmrzrn temelidir ffarakas,leee).

3 Uzun Stireli Bellek Yoluyla Ses ve Konugmau Tamma Bilimsel aragtrrmalara gdre insanrn bilgi igleme surecinde Ug ttir bellek yer alrr. insanr etkileyen bir uyancrdan sonra sistemde ilk olarak duyusal bellek igleme girmektedir. Duyusal bellek bir saniyeden gok daha krsa stireler igin gegerlidir. igerebilece$i bilgiler agrsrndan gok genig bir kapasiteye sahiptir. Faaliyete gegmesi dikkate balh de$ildir ve normal koqullarda kigi duyusal bellekteki bilgilerin bilincinde de$ildir. ikinci bellek turu olan krsa sureli bellek (KSB), srnrrlandrrrlmrq bir kapasiteyle bilgiyi sadece gok kuguk bir zaman diliminde saklayabilen bir bellek turiidur (Karakas, tggg. KSB'de sozcukler, sadece aktif olarak kullanrldrklarr stirece kalabilir, aksi halde, gok gabuk kaybolurlar Fidan, tsss). Bir metni 6$renirken, bir telefon numarasrnr, bir yeri akrlda tutmaya gahqrrken etkinlik gcisteren bellek turu KSB'dir. Yeni o[renilen davranrg veya bilgi, krsa siireli bellekte 30 saniye kadar kalrr ve sonra uzun sureli bellele (USB) aktarrljf, qiicetoglu, 1999). USB, bellek izleri agrsrndan gok genig kapasiteli ve uzun sureli olan bir depodur. Ustelik USB sadece do$rudan depolanan bilgileri de igermez; belle$in daha biiyuk bir bolumu, gtkarsanan bilgidir. insan beyni depolanmrg bilgiden grkarsama yapar, ayrrca nedensel, iglevsel, zamansal, yersel, semantik grkarsamalar yapar. Oyle ki, esastnda go[u durumda bilgiler do$rudan hatrrlanmaz var olan bilgilerden grkartlrr Karaka$,199el. Slnrsrz kapasitesi olan USB, genellikle, seslerden gok anlamla ilgilenir fidan, teee). Uzun sureli depolamadaki kodlann duzeni, 6teki depolardakinden farkhdrr. Buradaki malzemeler "anlamlarrna gdre" kodlanrrlar. Kahcr bellek olarak da adlandrrabilece$imiz uzun siireli depolama, anrlanmrzrn saklandr$r yerdir. Arulanmtz, algladrlrmrz geylerin kayrtlarr oldu[u igin kokular, gcirdu$umiiz ya da iqitti[imiz geyler, ipucu yerine gegerek golu zaman anlmsadrklanmrzr etkller lzutat, 200q.Hatfflanmast gereken yeni birimler ne kadar anlamh ise ve birimler araslnda ne kadar iyi iligkiler kurulmu$sa o kadar iyi hatrrlarrr pucetostu, tsss). insan zihninin bilinen bir di$er 6zelli$i, USB'de depolanmrg olan bilgileri biling-drqr olarak igleme tabi tutmasrdu. USB iglemleri, bilgileri zaman iginde dtizgunlegtirir veya tersine keskinlegtirebilir, bilgileri guncellegtirir. Yani USB, dinamik bir yaprdrr. Bu nedenle go$u durumda hatrrladrlrmrz bilgi baglangreta edinilmig olan bilgi de[ildir. Bilginin gegen zaman iginde yeniden yaprlandrrrlmrg geklidir. Ornelin, tanr[rn ifadelerinin gerge$i yansrtmamasl bilerek yalan soylemesinden de$il, belle$in bilgiyi zaman iginde, biling-drgr bigimde de$igtirmesinden kaynaklanabilir ffarakag t ee9). Belle[in tig agamast vardtr: Kodlama, depolama ve araylp-bulup-geri getirme. $ekil I'de de belirtildigi tizere. kodlama drg dtinyadaki uyarrcrlann belle$e kaydedilebilecek bigimde dontigmesine, depolama kodlanan bilginin tutulmasrna ve

4 ara-bul-geriye getir iglemi de depolanan bir bilginin gerektili zaman aranrp-bulup-grkarrlmasrna verilen addrr pilcetogtu, 1999). "" Kfdlla. ','',, *,.'--,,', pgpgl6614'.'. Bellede yerlestirilir Bellekte tutulur * Ara-Bul-Geriye Getir Bellekten ga{rilr $dcil1. Bellegin ilg agamau. 2. Ses, Bapkalannrn Sesinden Nasrl Ayrrt Edilir? Ses, kendisine has birtakrm aylncl cizellikler tagrmaktadrr. Bu ayncr ozelikler, hem birlikte hem de ayn ayn etkinlik gcisteren bir dizi konuqma-ses eylemlerinden olugmaktadrr. Bu ayrncl dzellikleri gu gekilde srralamamrz miimktindtir. Vurgu: Scizctiklerde en azbir seslem bulunur. Seslem saylsl birden gok olunca, her seslem genellikle aynr gtiete sciylenmez, bazrlan dilerlerine gore daha baskrh Erkarrlrr. Bu gcireceli soluk baskrsrna vurgu, bciylece baskrh grkan sesleme de vurgulu seslem denir grgeng, tglg). Pargalar tistii sesbirimlerden sayrlan vurgu, gergekten dilde anlam ayrrt edici olarak belirir. Vurgu, bildirigmeyi sallayan birimler arasrndaki diziligte, dizimle oldu[u kadar konuqantn ruhsal durumu ve cinem verdili kavramla da ilgilidir. Konugantn cizellikle belirtmeyi gerekli gordii$i kavram, ti.imce iginde vurgulu s<iylenir (Aksan, 1 980). Siire: Tek bir soluk ahgta sciyledi[imiz scizctiklerin sayrsryla konugmahrzrmrz konugma ritmimizi belirler. Bununla birlikte her seseil gergeklegme eklemleme agtstndan belli bir siire kapsar. Sciyleyigteki uzunluk ya da siire agrsrndan ortaya Erkan degigmeler kimi durumlarda dilbilimsel, ayrrcr bir iglev yerine getirebilir. Bciylece aynt sesbirimin uzun ya da krsa sciylenigine gcire anlam birimler birbirinden ayrt edilebilir. Unlti sesbirimlerin grkanhg stireleri, dilde anlam ayrrt edici giigtedh frgens, rcaq. KonuEma htzt: Ola$an konugmahvr yaklagrk olarak dakikada 150 scizciikttir. Bu stirede dahafazla ya da daha az sayrda sdzciik sesletiyorsak bu, sesimizin kendine cizgti cizelli[ini daha da belirginlegtirir. Soluk almadaki rahstltk: Kimimiz konugurken yeterli miktarda solula sahip olamama konusunda endigeye kaprlrr. Kimimizeyse solulu hig bitmeyecekmiq gibi gelir. Ahgkanhk haline gelen bu ttir soluk alma bigimleri sesimizin ozellifini belirler. Ton: Bir seslemdeki srkhk ytikseklifi ya da dtigtikliifii, yani bir seslemin tiz ya da pes sesletilmesidir. Kigiden kigiye, hatta aynr yaqta ve cinsiyetteki kiqiler arasrnda bile farkhhk gcisterir. Tiirkge'de ezgi birimine baflr olarak genellikle tek scizc{ikten olugan bildirilerde anlam ayrncr bir ozellik tagrr. Konugma zinciri iginde algalan ve yilkselen ton'lar anlam aymcl birer sesbirim olarak kullanrhr Ergeng,

5 Uzun Slireli Bellek Yoluyla Ses ye /esel. Sesimizin tonundan ne kadar dingin ya da gergin oldu$umuz anlaqrlrr. Sesimizin nasrl grktr$t, aynt zamanda psikolojik durumumuza iligkin fikir verir. Ses kuvvefi.' Sesin kuvveti, do$al olarak konugtu$umuz ortama gdre defigir. Ancak bazt insanlar her ttirli.i ortamda daha kuvvetli ya da daha yumuqak bir ses tonuyla konugurlar. Ruhsal durum: Sesimizin ozgun yaplsl ruh halimizden, yani mutlu, i.izgtin, heyecanh, srkrntrh, endigeli veya iyimser olmamndan etkilenir. Ezgi: Bir konugma zincirindeki seslem, bieimbirim ve sdzcukleri kapsayan ton deliqimlerinin ti.imune ezgi diyorlz Ergens, tele). Ktsaca ifade edilirse ezgi, konu$ma slraslnda, konu$maya egemen olan temel tonun de$igiklikleridir. Ruhsal etkenlerle, ttimce iginde kimi bigimbirimlerdeki, sdzcuklerdeki ton ytikseltilmesi ya da algaltrlmasl, anlatrlmak istenende belli anlam aynmr sallar. Konugma zincin ieinde gerek s6zctikleri olugturan Unltilerdeki, gerekse 6nem verilen ve anlam aynmlnl sallayan bigimbirim ve sdzcuklerdeki ton yukselmesi, deneyli sesbilim aygrtlarryla saptanrr. Ttimce iginde ton ve vurgu drgrndaki algahp yukselmeler ttimcenin ezgisinde farkhlaqmayr, dolayrsryla belli anlamlarr aktarmayr sallar gksan,leel). KonuEma hatalan ve siizciikleri siiylemedeki anlaeiltrhk diizeyi: Konugma ya da sciyleyigin anlagrlrrhlr kigiden kigiye buyuk farkhhklar gdsrerir. Bazr kigiler konugurken, sdzctikleri deligik bigimde vurgular ya da sdylerler. Bazrlarrnrn kuguk ya da buyuk sdyleyig sorunlan vardrr. Ornelin, diyaloglar igerisinde yer alan konugma hatalart, konugmalarrn seslendirilmesi srrasrnda ortaya grkan bazr anormallikler, peltek konugma, bazr harf ya da kelimelerin sesletilmemesi ya da sesletilmesinde ya$anan giiglukler ("r"lerin duzgiin grkarmasrn d.a bazen giigli.ikler yaganabilir), sessizlik problemi ve de zayff gegici etkiler. Sciyleyig farkhhklart, konugma bigimimizi baqkalarrnkinden aylran baghca davranrglardandtr. Ses firust: Sesimiz, buytik olgude trnrsr yoluyla tanrnu. Konugurken, dilimizin pozisyonu, a$ztmrzrn agrkhlr siirekli de$iqir. Bunlar da sesimizin 6zgun olmaslna katkrda bulunur. igte konugurken butun bu konugma-ses eylemleri bir araya gelir ve bunun sonucunda ortaya yalnrzca kendimize ait olan 6zgUn sesimiz grkar pi)neng, t99e). 3. Adli Olaylarda Kullanrmr Ses tantma ve tantmlama iglemi, butun igitsel ve gdrsel duyularrn kullanrldr$r gok yonlti bir iglemdir ffosi, tstq.bu iglemi, bilinmeyen bir sesin bir veya dahafazla bilinen sesle tantnmasr veya elenmesi amacryla igitsel veya gorsel olarak kargtlagtrrrlmasr geklinde tantmlayabiliriz. Bu olayrn temel olarak dayandr[r varsaytm, seslerin sahip oldulu karakteristik Ozellikleri yardrmryla gegitli analiz teknikleri ve ycintemleri uygulanarak di$erlerinden ayrrt edilmesidir 1cain, rsso1. Ses ve gciruntu kasetleri igerisinde yer alan ses kayrtlarr, olayrn ortaya grkarrl-

6 6 Polis BilimleriDergisi masrnda eldeki tek delil olabilir ve gtipheli ya da qtipheliler ortaya Erkanlarak iglenen sueun faillerinin bulunmasrnda bizlere kolayhk sa$ayabilir. Ses tanrma ve tanrmlama iqlemi, Eegitli kriminal olaylarrn Eciztilmesinde kullanrlmaktadrr. Bu kriminal olaylarr cinayet, hrsrzhk, soygun, giivenlik kuvvetlerine yaprlan asrlsrz ihbarlar, uyuqturucu, kumar, ri.igvet, kagakgrhk, organize sug olaylan, qantaj, terdrist eylemler, bombah eylemler, tehdit telefonlarr, suikast giriqimleri vb. geklinde ifade edebiliriz gmrkovski, 1ee6). Elimizde bulunan kayrt iginde yer alan konugmalarrn sahibini bulmak veya kimligini ortaya grkarmak iein birtaklm metot ve tekniklerden faydalanrlmaktadrr. Konunun ilk olarak ortaya grktrlr ve ihtiyag duyulmaya bagladrfr gi.inlerden bu yana birbirinden farkh iki elilim belirmiqtir. Bunlardan, akustik analize dayanan "voicegram" veya "voiceprint" gelenefii denen yaklagrmda ses drnekleri, gorsel birtakrm incelemelere tabi tutulur. Bu incelemeler srrasrnda ses orneklerinin genel formant gekli ve pozisyonu, perde periyot diizeni, enerji da[rhmr, srzmah, patlamah sesler, formant arahklan gibi dzellikleri kargrlagtrrrlrr ($ekil 2). $ekil2. "Bellek" kelimesine ait ornek spektrogram ve dalga formu gdsterimi. Konu ile ilgili di[er bir yaklagrm olan oditori-fonetik gelenefinde ise, seslerin sciyleyig ozellikleri ieinde yer alan konugma stili,lehee, baflam, kavgak ve durak, stres, ritim, siire, ton, ezgi, kullandrfr jargon (aynr meslek grubuna has bir alt dil sistemi) kekeleme, konugma hatalan, konuqma bozukluklan, konuqma slraslnda duraksamalar gibi dilsel cizellikler incelenir. 4. Grup Qahqmasr Bu Eahgmada 15'i inceleme iqlemine btzzat katrlan, 23'i de incelenecek ses ornekleri ahnan toplam 38 kigi gorev almrgtrr. Gorev alan kigiler, birisi harie aynr meslek mensubu, aynl gatl altrnda gorev yapan ve birlikte en az 3 yrldrr gahqan kiqilerden olugmaktadrr. Bahsedilen bir kigi ise Eahgmanrn bir pargasr olarak di[erleriyle hig ilgisi olmayan ve sesini daha once hig duymadrklarr birisidir. Ses cirnekleri ahnan biittin konugmacrlar, yaglan 25 ila 48 arasrnda defigen, istanbul Ti.irkgesi ile konugan, igitme sorunu, herhangi bir konuqma hatast ya da bozuklu-

7 Uzun Sureli Bellek Yoluyla Ses ve [una sahip olmayan kigilerden oluqmaktadrr. Egitim diizeyleri ise Universite, Yiiksekokul ve Lise olarak deligmektedir (Tablo l). E$itim Durumu Tablo 1. Qalrymaya katilan kigilerin egitim durumlart. Yaprlan gahqmada inceleme iglemine toplam 15 kigi katrldr. incelemeye katrlan bu kigiler, konuqmacrlardan elde edilen ses orneklerinin iqitsel kargrlagtrrmalannt yaptrlar. incelemeyi yapan kigilerin higbirisi bu konuda daha once gahgmrq ya da bilgi birikimine sahip kigiler delildi. 5. Fonetik Materyal ve Deneysel Prosediir QahEma: Tamamr erkek 23 konugmacr tek tek ahnarak sessiz ve gi.irtiltiistiz bir ortamda toplam 22kelimeden olugan "Ses, trpkr el yazrsl gibi de[igken ve dinamik bir yaprya sahiptir. Dolayrsryla, analiz iglemleri igin gahrslardan bol miktarda ses cirnelinin ahnmast gerekmektedir" ctimlesi bir defa okutturuldu ve bu konugmalar da mikrofon aracrhlryla direk kasetgalara kaydedildi. Kayrth seslere, incelemede kolayhk sallamasr amacryla birden yirmi iige kadar tek tek numara verildi. incelemeye katrlacak kigiler, birbirlerinden etkilenmemesi igin laboratuara tek tek ahndr. Qahgmanrn genel amacr ve uygulanacak iglemler kendilerine anlatrldr. Konugma kayrtlanntn igerisinde birlikte gahgtrlr, kendi meslek mensubu kiqiler ile birlikte tantmadrklarr birtakrm kiqilerin de olabileceli aktanldr. Numaralandrnlmrq konuqmalar hoparlcir aracrhlryla kendilerine dinlettirildi ve neticede agalrda belirtilen 7 farkh karar verebilme imkanr sa[landr. Bunlar;

8 a- Tanrmlama b- Kuvvetle Muhtemel Tanrmlama c- Muhtemel Tanrmlama d- Karar Verememe e- Muhtemel Eleme f- Kuvvetle Muhtemel Eleme g- Eleme Qahgma grubu, cevaplamalan igin belirli bir stire ile srnrrh tutulmadr. Ancak ttim cevaplar en fazla 30 saniye igerisinde verildi. istemeleri durumunda gahrslara ancak ikinci ve son bir dinleme imkanr verildi. SonuEta tanrmlama 235, kuvvetle muhtemel tanrmlama 15, muhtemel tanrmlama '7,karar verememe 64, do[- ru eleme 2, yanhg tantma 22 geklinde veriler elde edildi. Elde edilen sonuglar agalrda tablo halinde sunulmugtur (Tablo 2). Tanrmlama Kriterleri hangi bir hata ihtimaline karqr "kararslz" olarak kalmayr tercih ettiler (Tablo 3). 2- Kayfi iglemi esnasrnda kaliteli, profesyonel ses kayrt sistemleri kullanrlmasrna rafmen dinleyicilere sadece hoparlorler aracrhfryla dinleme imkanr verildi. Bu da kayrth seslerdeki birtakrm akustik bilgi ve cizelliklerin azalmasrna neden olmugtur. Eler dinleyicilere kulakhk gibi sesleri gok daha iyi duyabilecekleri imt7o6 t.o6g rtanrmlama (Vo) x Kuvvetle Muhtemel Tanrmlama (7o) + Muhtemel Tanrmlama (Vo) rkarar Verememe (7o) Do!ru Eleme (Vo) r Yanhgr Tantma (7o) Tablo 2. lncelemeler sonunda ortaya Ekan igitsetkargilagtuma sonuglan. 6. Elde edilen Sonuglar ve Yorumlanmasr 1- Yaprlan gahgmada ses cirnekleri incelenen 23 kiqi arasrna, incelemeye katrlan kigiler tarafindan bilinmeyen ve birlikte gahgmadrklarr bir kiginin konuqmalarr yerlegtirildi. incelemeye katrlan kigiler,23 kigi arasrnda yer alan bu kigiyi bi.iytik oranda kendileri ile birlikte Eahgmayan bir kigi olarak yorumladrlarsa da her-

9 Uzun Stireli Bellek Yoluyla Ses ye Konugmacr Tanma kanlar verilmig olsa bagan oranlan da bununla paralel olarak artabilecektir. 3- Dinleyicilere bir kaydr en fazla iki kere dinleme imkanr verildi. Bu durum da verilen "tanlmlama" karannrn bir miktar azalmasrna neden oldu. E[er inceleyicilere istedikleri siire ve miktarda dinleme imkanr verilmig olsaydr Eok daha ytiksek baqan oranr elde edilebilirdi. 4- incelemeye katrlan kiqilerden higbirisi bu konuda gahgmrg, e[itilmig ya da bilgi birikimine sahip profesyonel kiqiler defiildi. Bu durum da "dolru tanrmlama" kararlanntn oranlnl dtigiirdii. Eler inceleyiciler bu konuda yeterince elitilmiq, igitme ve konugma bilimi konulannda akademik egitim almrg ve belirli bir si.ireden fazla tecriibeye sahip olmug olsalardr daha bagarrh sonuglar elde etmek mtimkiin olabilirdi. 5- SonuElar igerisinde Vo 18.5 lik, 64 "karar verememe" karan btiyiik bir oran oluqturuyor. Bu ise, gahrslar ile daha sonradan yaprlan deferlendirmede, her ses kaydrnda gergekte kesinlikle "kararslz" olduklanndan defil, ortam gereli hata yapmaktan korktuklanndan kaynaklandrfrnr ifade etmiglerdir. Elitim Durumu me Yanhg'lanrmlama Tarumlama Do!ru Eleme Tablo 3' Bilinmeyen bir kigtye ait konugmara,n degerlendirme sonuqrarr. 7. Kullanrlan Cihazlar 1- Tascam l22'ldk III Kasetgalar, seri No: gg00l 64,230v,50H2,23w. 2- QSC Professional Amplifier, Model: usa 400, VAC-3A Hz. 3- Shure SM 48 Mikrofon. 4- Kefk, 160-Sp 3134 Hoparlcir. 5- Tascam 202l{k III Dublikatrir, Seri No: ,230v,50H2. 15w. 8. Sonug Bugtin ses tanrma ve analizi iqlemi konusu, galdag ve geligmiq tanrma teknikleri igerisinde en son teknoloji biliminin de hizmete sokulmasryla geligmig ve ol-

10 gunla$mr$tr. Buna ra[men hentiz bu konuda sabit, de[igken ve deligebilir biitun gartlar ve dzelliklere karqr sabit ve de[iqmez parametrelerin ortaya kondulu bir sistem hentiz yerlegtirilememiqtir. Halen gunumuzde kullanrlan "konugma drneklerinin igitsel ve gdrsel incelenmesi" geklinde tarif edebilece[imiz bu sistemin dunyada kabul edilebilirliei yontinden herhangi bir guphe yoktur. QUnkU bu sistem teknik hakkrnda gergekten ve tam olarak bir bilgi sahibi olmadan, sistemin gahgmayaca$rnr iddia eden bazt muhalif kigilerin fikirlerine dayanarak gdz ardr edilemeyecek olan yasal sistemin bir ihtiyacrnrn yerine getirilmesini sa$lar. Yaprlmasr gereken en Onemli ig, ses tanrma konusunda Eahgan herkesin kullanrlan biitun teknik ve sistemleri mukemmel hale getirebilmek igin birlikte galtgmalan ve igbirli$ine gitmeleridir. Birgok mahkeme ses tanrma, tanrmlama ve analizi konusunda ortaya konan bulgularr kabul edilir bir delil olarak ele almadtysa da higbirisi bunlart gtivenilmez olarak da dtigunmedi. Bilimsel delil olarak kabul edilmemesinin altrnda yatan sebep ise; ortaya konan delillerin incelenmesi ve de$erlendirilmesi agamastnda uygulanan tekniklerin, bilimsel topluluklar tarafindan kabul edilip edilmemesi ile ilgili net bir agrklamantn olmamastndan kaynaklanmaktadrr. Ortaya grkan sonug, elde edilen verilerin iglenip de[erlendirildili metodun ortaya grkardrfr tek dolru sonug de[ildir. Ancak gu da agrkga ortaya grkryor ki; iyi bir gekilde e[itilmig, bilgili, tecrubeli, profesyonel uzmanlar konugma drneklerinin sayrsr ve dzellikleri gibi konularda herhangi bir srnrrlamaya maruz brrakrlmazlarsa, uluslararasr alanda kabul edilmig standartlara ba$h kalarak yaptrklart gahgmalardan ytiksek dolruluk oranlna sahip, guvenilir sonuglar elde etmektedirler.

11 Uzun Siireli Bellek Yoluyla Ses ye Kaynakga Aksan, D. (1990), "Her Yiiniiyle Dil, Ana Qizgileriyle Dilbilim 1trl.", TDK. Yuy.,Ankara. Cain, S. (1990), "Voiceprint ldentification,the Legal Investigator,r, November 1990: Cucelo$lu, D. (1999), "insan ve Davraruy Psikolojinin Temel Kavramulurf', Remzi Kitabevi. Istanbul. Ergeng, i. (tg8q), "Tiirkiye Tiirkgesinin Giirevset Sesbilimi,,, Ankara. (1995), "KonuEma Dili ve Tilrkgenin Siiyleyis Siiz${il Tiirkgesinin Gdrevsel Sesbilimi", Simurg Kitapgrhk ve Yay., Ankara. Fidan, D. (1999), "Travma Sonrast Stres Bozuklu{u Olan KiEilerde Dil ve Bellek iligkisi", Yiik. Lis. Tezi, Ankara. G[inenE, A. Y. (1999), "Sesimizi BaEkalartnm Sesinden Nasil Ayvt Editir, Ki- Eili{imizin Aynast Sesimiz" Bilim ve Teknik, ArahVI999u{nkara. Karakag, s. (1999), "Bellek Nedir? Belle$in Gilglendirilmesi", Populer Bilim, Temmuz Ankara. Smrkovski,L. (1996),"Investigative,Technical, and Legal Aspects of Forensic Voice ldentification and Introduction to Audio/Video Enhancement and Authentication", Applied Forensic Technologies Int'I, Lake Geneva, Wisconsin. Tosi, o. (1979),"voice Identification,Theory and Legal Apptications",university Park Press, Baltimore, Maryland. Yaltkaya, K. (2000), "Belle{in Fizyolojisi,,, Bilim ve Teknik, Sayr: 389, Nisan/2000 Ankara. zid.lal, A. (2000), "YaEam Kitabtmtz Bellek", Bilim ve Teknik, Sayr: 399, Nisan/2000 Ankara.

12