SÜRDÜRÜLEBİ Lİ R KONUT VE YAKI N ÇEVRESİ TASARI MI. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Gül seren GEREDE. Anabili m Dalı : Mİ MARLI K

Transkript

1 İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ SÜRDÜRÜLEBİ Lİ R KONUT VE YAKI N ÇEVRESİ TASARI MI YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar Gül seren GEREDE Anabili m Dalı : Mİ MARLI K Progra mı : Bİ NA Bİ LGİ Sİ HAZİ RAN 2003

2 ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ SÜRDÜRÜLEBĠ LĠ R KONUT VE YAKI N ÇEVRESĠ TASARI MI YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ Mi mar Gül seren GEREDE ( ) Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 5 Mayıs 2003 Tezi n Savunul duğu Tari h : 2 Hazi ran 2003 Tez DanıĢ manı : Prof. Dr. Orhan HACI HAS ANOĞLU Di ğer Jüri Üyel eri: Prof. Dr. Yurdanur DÜLGEROĞLU YÜKSEL (Ġ. T. Ü.) Prof. Dr. Nesli han DOSTOĞLU ( Ul udağ Ü.) HAZĠ RAN 2003

3 ÖNS ÖZ Tez çalış ması nı n hazırlanması i çi n kat kı ve desteği ni esirge meyen danış manı m Sayı n Pr of. Dr. Or han Hacı hasanoğlu na ve benden maddi ve manevi yardı ml arı nı esirge meyen sevgili aileme teşekkür eder, sevgi ve saygıları mı sunarı m. Ma yı s, 2003 Gülseren GEREDE ii

4 Ġ ÇĠ NDEKĠ LER KI SALT MALAR TABLO LĠ STESĠ ġekġ L LĠSTESĠ ÖZET SUMMARY v vi vii viii ix 1. GĠ RĠ ġ 1 2. MĠ MARLI KTA SÜRDÜRÜLEBĠ LĠ RLĠ K Ekol oji k Sürdürül ebilirli k Kült ürel Sürdürülebilirli k Teknol oji k Sürdürül ebilirli k Sosyal Sürdürül ebilirli k Ekono mi k Sürdürülebilirli k Böl üm Sonuçl arı SÜRDÜRÜLEBĠ LĠ R KONUT TANI MLARI, KURAMLARI VE YAKLAġI MLARI Ekol oji k Konut Konut un Yönl endi ril mesi Ġkli me Göre Bi çi ml enme YeĢil Mi mari Sonucu Ol uģan Konutl ar Soft Mi marlı k Sonucu Ol uģan Konutl ar Gel eneksel Mi marlıkt an Akt arıl an Evl er GüneĢ Evl eri Böl üm Sonuçl arı SÜRDÜRÜLEBĠ LĠ R KONUT Ġ LE Ġ LGĠ LĠ KAVRAMLARI N Ġ LĠġKĠ SĠSTEMĠ Ekol oji ve Ekol oji k Kura ml ar Ekono mi ni n Et kisi Nüf us ArtıĢı Endüstri yel GeliĢ me Doğal Kaynakl arı n Kull anıl ması Çevresel Koruma Enerji Koruma Ġkli mġartl arı DönüĢüm Kull anı cı ya Saygı Çevresel Ki rlili k TaĢı ma Kapasitesi Yeni den Yapıl anma ve Korunma 180 iii

5 Böl üm Sonuçl arı SÜRDÜRÜLEBĠ LĠ R KONUT PLANLAMASI VE TASARI MI Ġ LĠġKĠ LERĠ Ġ ÇĠ N REHBER Sürdürül ebilir Konut Pl anl a ması Arazi ye ilişki n planl a mayl a ilgili kararlar Yoğunl uğa ilişki n pl anla mayl a ilgili kararlar Kentsel donatılara ilişki n kararlar Alt yapı ya ilişki n kararlar Sürdürül ebilir Konut Yakı n Çevresi Pl anl aması Yeşil alanlar Çocuk oyun alanları Ot oparklar Eğiti mbi naları ve sağlı k kurul uşları Konut Bl oğu ve Kendisi ni n Tasarı mı na ĠliĢki n Pl anl a ma Konut un yönl enmesi, arazi ye ot urt ul ması Sürdürülebilir yapım mal ze mel eri kullanıl ması Sürdürülebilir yapım el e manl arı nı n kullanılması Sürdürülebilir detay tasarı mı Sürdürülebilir yapım, i nşaat Konut un kullanıcıya uygun ol ması Konut un sürdürül ebilir hiz meti ve ihtiyaçları karşıla ması Böl üm Sonuçl arı SONUÇLAR VE ÖNERĠ LER 272 KAYNAKLAR 279 ÖZGEÇMĠ ġ 293 iv

6 KI SALT MALAR WCED BM I MF OECD UK CHP DH TOKĠ UI A CFC AB AT : Worl d Co mmi ssi on on Environment and Devel op ment : Birleş mi ş Milletler : Internati onal Monet ary Fund : Or gani zati on for Economi c Cooperati on and Devel opment : United Ki ngdo m : Co mbi ned Heat and Power : District Heati ng : Başbakanlı k Topl u Konut İdaresi : Ul uslararası Mi marlar Bi rliği : Chl orofl uoro-carbon : Avr upa Birliği : Avr upa Topl ul uğu v

7 TABLO LĠ STESĠ Sayfa No Tabl o Konvansi yonel ve ekol ojik tasarı mı n te mel çı kışları. 29 Tabl o Konvansi yonel ve ekol ojik kentsel tasarı mparadig mal arı nı n belli kavra mve nor ml arını n karşılaştırıl ması 30 Tabl o Konut göstergeleri Tabl o Sür dürülebilir bi na yapım modeli. 229 Tabl o Bi na tasarı mı nı n farklı evreleri nde gereksi nme duyul an çevre verileri vi

8 ġekġ L LĠSTESĠ Sayf a No ġekil 2. 1 ġekil 2. 2 ġekil 2. 3 ġekil 2. 4 ġekil 2. 5 ġekil 2. 6 ġekil 3. 1 ġekil 3. 2 ġekil 3. 3 ġekil 3. 4 ġekil 3. 5 ġekil 3. 6 ġekil 3. 7 ġekil 4. 1 ġekil 4. 2 ġekil 4. 3 ġekil 4. 4 ġekil 4. 5 ġekil 5. 1 ġekil 5. 2 ġekil 5. 3 ġekil 5. 4 ġekil 5. 5 ġekil 5. 6 ġekil 5. 7 ġekil 5. 8 ġekil 5. 9 ġekil ġekil ġekil ġekil ġekil ġekil : Sürdürül ebilir topl umesasları... : Kült ür- Eyl e mşe ması... : Al gıla ma süreci... : Teknol oji seçi mi ile ilgili karar ilişkileri... : Bili msel ve teknol oji k yakl aşı ml ar içerisi nde enerji ve tasarı m... : Sürdürül ebilir kal kı nmanı n sosyal yönü... : Ekol oji k holistik tasarım.... : İkli me göre yerleş me ve planl a ma, düzenl e me örnekl eri... : Adolfo Nat ali ni ni n bi na cephel eri ndeki çalış maları... : Site tarafı ndan yapılan pr ojeler... : Lugano Sanat Gal erisi, Mari o Botta... : Ankara Saraçlar Çarşısına ait eskiz çalış ması... : G. Rottier in Ecopolis- Güneş şehri projesi... : Ekono mi k ve ekol oji k siste met kileşi mi ve sürdürülebilir böl gesel kal kı nma... : Deni z Kenti, Kuzey Buz Deni zi... : Yeşil bir gelecek içi n kült ür değişi kliği... : Bir ürünün yaşa mdevri aşa mal arı... : Su döngüsü... : Sürdürül ebilirliği en yüksek düzeye çı kar mak için yerleşi m düzenl eri... : Ta ma ml anmayan borula manı n önl enmesi... : Tasarı ma sürdürülebilir yakl aşı m... : Sürdürül ebilir geliş me içi n teori k bir model... : Güney Tübi ngen, Al manya... : Bel apur da Charles Correa tarafı ndan yapılan evler... : Bi na planl a ması ve di ğer tasarı mkavra ml arı nı n ilişkisi... : Topl ayı cıları n yönl enmesi ni gösteren di yagra ml ar... : İkli mve bi na çevresi üzeri ndeki et kileri... : İkli mi n et kileri ni opti mize et mek içi n topoğrafyanı n kullanıl ması. : Topoğrafyanı n mi kroklimayı et kile mesi... : Bi nanı n ve yolları n rüzgara göre düzenl enmesi... : Sürdürül ebilir İnşaat- Tasarı m- Kal kı nma ilişkisi... : Sürdürül ebilir inşaat ile ilgili ilişkiler... : Yet ersiz gelirin konut, ekono mi ve t opl umüzerindeki et kileri vii

9 SÜRDÜRÜLEBĠ LĠ R KONUT VE YAKI N ÇEVRESĠ TASARI MI ÖZET Çalış manı n konusu, sürdür ülebilir kentte günlük hayatı n her parçasını n yaşa mı güzelleştirecek şekil de düzenl enmesi gerekti ği ve sürdürülebilir kenti yarat manı n ancak sür dürül ebilir konut ve yakı n çevreleri ni t asarla mak ile başlayacağı düşüncesi nden ortaya çı kmı ştır. Çalış manı n a macı, uygar yaşa ma açılan bir pencere ol an sürdürülebilir kal kı nmanı n konut ve çevresi açısı ndan nasıl ele alı ndı ğı nı araştır mak; topl umun ilerle mesi nde ve ekono mi k ol arak büyü mesi nde çok öne mli ol an i nsan yerleş mel eri ni n karşısı na çı kan pr obl e ml er ve t aşı dı ğı pot ansi yel konusunda insanlara bil gi ver mektir. İnsan yerleş mel eri nde, konut ve yakı n çevresini n, doğal kaynakl ardan yenilenebilir enerji kaynakl arı nı kullanan, ekol oji k döngünün bozul ması na mahal vermeden en az kirleten, doğaya karşı son derece duyarlı ol an, ekstra enerji t üket meyen t ut uml u nitelikte ol ması nı ve bu yönde t asarı ml arı nı n gerçekl eştiril mesi i çi n bilinçlenmeni n ol uşt urulması nı sağl a maktır. İnsanl arı n bu konul ardaki bil gi düzeyleri ni yükselterek t edbirli ve bilinçli düşünen topl uml ar ol arak yaşa ml arı na kat kıda bul unmaktır. Altı böl ümden ol uşan t ez çalış ması nı n giriş bölü münde, çalış manı n a macı, kapsa mı, çalış mada i zlenen yönt e m ve pr obl e m al anı üzeri nde dur ul muşt ur. İki nci böl ümde ise son yılları n günde mi ne ot ur muş konu ol an sürdürülebilirlik kavra mı el e alı nmı ştır. Bu kavra mı n çı kış nokt ası ve t anı mı yapıl dı ktan sonra mi marlıkl a ilişkisi kur ularak küresel öl çekten yerel öl çeğe kadar her düzeyde uygul anması ve küresel değişi m süreci i çi nde beraber ol arak günde me gel mesi gereken alt açılı ml arı açı klanmı ştır. Üçüncü böl ümde, sürdür ülebilirliğe konut açısı ndan nasıl yakl aşıl dığı, konutları n t aşı dı ğı holistik özelliklerle sürdürülebilirliği si mgel edi kleri ve ifade ettikleri açı klanarak; holistik değerler deri nle mesine i ncelenmi ştir. Dör düncü böl ümde, sürdür ülebilir konut ve çevresi ni n t asarlanması yol unda bazı kavra ml arı n ne kadar öne mli ol duğu, nel er ol duğu ve bunl arı n birbirileri ne zi ncirle me bağl antılı ol duğu üzeri nde dur ul muştur. Beşi nci böl ümde, sürdür ülebilir konut ve yakı n çevresi ol uşt urul ması nda t e mel il keleri ve öğel eri i çeren rehber niteliği ndeki sürdürülebilir konut planla ması ve tasarı mı ilişkileri sunul muştur. Altı ncı böl ümde ise, sonuçl ar derlenerek, başlangı çta t anı ml anan a maçlara ul aşıl ması konusunda değerlendir me yapıl mıştır. Ul aşılan sonuçl arla benzer çalış mal arı n sonuçl arı nın ilişkileri kur ul muşt ur ve mi marlı k, t eori ve uygul a maya kat kısı doğr ult usunda öneriler veril miştir. İnsan yerleş mel eri nde konutlar ve yakı n çevreleri nde sürdürül ebilirliği n gel ecek ve şi mdi ki nesil açısı ndan gereklili ği ve bunun öne mi vurgul anmı ştır. viii

10 DESI GN OF SUSTAI NABLE HOUSI NG AND NEAR ENVI RONMENT SUMMARY The subj ect of t he st udy i s based on t he concept of creati ng sustai nabl e cit y begi ns wit h desi gni ng sustai nabl e housi ng and i ts near environment. In sustai nabl e cit y every pi ece of daily life shoul d be arranged as if it is goi ng t o make life beautiful. The ai m of t he st udy is payi ng attenti on t o consi der meani ng of sustai nability and its connecti on wit h housi ng and near environment, for its citizens t o creat e accept able i nternal and ext ernal environment f or livi ng. Moreover gi ve a knowl edge to peopl e about t he pr oble m of settlements and potential of it s own. Buil dings must pr ovi de shelter for t heir occupants and t heir i ndoor acti vities. Buil di ngs shoul d also make possi ble t he creation of suitable environment al conditions i n whi ch t o pursue these acti vities. Housi ng shoul d never da mage t he ecosyste m and ecol ogi c vi ci ous circle. Desi gn of housi ng shoul d be environmentally consci ous, because buil di ngs shoul d be econo mi c, sensitive t o nat ure and it shoul d use rene wabl e energy sources instead of nonrene wable energy sources. It i s very i mportant to beco me environment all y consci ous for cont e mporary peopl e. The st udy consist of six mai n secti ons. In i ntroduct ory secti on, t he aim, cont ents, met hod and pr obl e m fi el d of t his st udy i s expl ai ned. In t he second part, t he concept of sustai nability was consi dered. Aft er the expl anati on of its ori gi ns and defi nitions a connecti on was established wit h architect ure and was studi ed t he applications of it from t he worl dwi de scal es t o the l ocal ones, and considered t he subtitles of t he subj ects t hat must become a current issue i n a gl obal alternati ve pr ocess. Exa mpl es of houses about some holistic appr oach, as whi ch express sustai nabl e architect ure are gi ven i n t he t hird part. Different appr oaches were expl ai ned by exa mpl es. So me concepts are i mportant f or sustai nabl e housi ng, t hese are connect ed each ot her. In t he f ourt h part, t hese concepts were consi dered. In t he fift h part, gui de whi ch consist of basic princi ples was devel oped f or desi gn of sustai nable housi ng and its near environment. Results were consi dered t o co mpare t o t he defined ai ms. Rel ati ons were founded by obt ai ned knowl edge wit h t he si milar st udi es and s uggestions were exa mi ned. The results and wit h additional recommendati ons f or sustai nabl e architect ure of housi ng. ix

11 1. Gİ Rİ Ş Doğal denge i çi nde yaģayan yeryüzü, i nsanoğl u varol duğundan bu yana, ilk önce i nsan nüf usunun art ması yla baģlayan il k uygarlık mer kezleri ni n kurul ması ve bunun neticesi nde t arım ve hayvancılığa geçiģle il k müdahal elere maruz kal dı. Gi derek artan nüf us daha çok arazi ni n t arı m a macı yla kullanıl ması nı zorunl u kıl dı. Enerji ve t ekni k aracılığı yla çevresi ni t a mamı yl a kendi hedefleri yol unda bi çi ml endir me ol anağı na sahi p ol an i nsanoğl u etrafı ndaki arazileri eski ye göre daha büyük öl çüde değiģtirdi. Ġnsanl arı n doğayı değiģtir me et ki nli kleri ve bu etki nli kl eri n gün geçti kçe artan bir orana sahi p ol ması ol uml u sonuçl ar doğur madı. Nüfusa bağlı ol arak yerleģi m al anl arın gerekliliği sürekli bir artıģ i çi ne girdi. Bununl a birli kte yolları n açıl ması ve sanayi böl geleri ni n de kurul ması gereklilik hali ne gel di. Bu faali yetleri n sonucunda değerli tarı m t oprakl arı yok ol du. Ayrıca hı zla geniģleyen ul aģı m sekt örüyl e yollar, havaal anl arı, köpr üler, t üneller yapıl dı. Bu dur um günü müzde de hal a deva m et mekt edir. Ġnsanl arı n bil gisizlik, dar gör üģl ül ük, u mursa mazlı k i çi ndeki tavır ve eyl e ml eri yeryüzünde doğanı n yanı nda kendileri içi nde zararlı, geri dönüģü ol mayan yı kı ml ara yol aç makt adır. Tah mi nl er altı mil yarı aģan i nsan nüf usunun gel ecek yıllarda da artacağı nı ve büyük bir kıs mı nı n kentlerde yaģayacağı nı göster mekt edir. Günü müzde bile insanları n yet erli nitelikte i hti yaçları karģılana mı yor ken bu fazladan i nsanı n nerede, ne Ģartlarda yaģayacağı, yaģa m bi çi ml eri ni n ve yerleģi m strükt ürleri ni n ne Ģekil de geliģebileceği düģüncesi akl a gel mekt edir. Sor unları n kar maģı klı k ve nitelik düzeyi bakı mı ndan farklılıklar gösterdi ği dünyanı n değiģi k yerleri nde, özellikle zarar gör müģ ekono mil eri n, yüksek doğu ml arı n ve doğal afetleri n ol duğu yerlerde sorunl ar daha da büyü mekt edir. Bugün küreselleģ me süreci nde ol duğu muzu söyle mekt eyi z; i nsanl arı n büyük bir kıs mı nı n gel ecekt e yoksull uk i çi nde yaģayacağı ol asılığı nı n ol duğu, sosyal eģitsizlikleri n, gelir farkl arı nı n ve fakirliği sergileyen ekono mil eri n bul unduğu, çevresel sorunl arı n geçmi Ģe nazaran çok fazla yaģandı ğı bir süreç. Ġ nsanl arı n kült ürünü, ruhsal dur uml arı nı, ekono mi k ve t eknolojik dur uml arı nı sarsacak niteli kt e 1

12 et kileyen bu süreçte kent mer kezl eri ni n yoğunl uğu art makt a, ot omobile ol an bağı mlılığı n art ması ndan kaynakl anan daha fazla kar maģa ve hava kirliliği ol uģ makt adır. Kentler sınırları nı ve geç mi Ģi ni yıkarak ve çeper kentler ol uģt urarak geliģ mekt edir. ĠĢlevsel dıģ mekanl ara, yollara ve ka musal hi z metlere yapılan pahalı iyileģtir mel ere ol an gereksi nmel er artarak kamuya ait alanl ar özelleģ mekt edir. Ekono mi k kaynakl arı n ta ma men dengesiz dağılması, kent öl çeği nden biri m konut öl çeği ne kadar yaģa m kalitesi ni n düģ mesi, i nsan yerleģ mel eri nde depre me karģı dayanı ksızlık, hava kirliliği ni n ol uģ ması, alt yapı yet ersizliği gi bi sorunl ar i nsan sağlı ğı nı t ehdit edecek unsurlar ol muģt ur. Kentlerin al gılanabilir ve t anı nabilir birer kült ürel varlık ol makt an uzakl aģ ması, t opl umda davranıģ nor ml arı nı n aģın ması, yer ve t opl umsal birlik duygusunun yitiril mesi gi bi t opl umu bir arada t utacak ort ak yaģa mve davranıģ değerleri ni n yok ol ması na neden ol muģt ur. Kür eselleģ me t ut umunda mutl ul uk, yaģa ma sanatıyla değil de, boll ukl a ve tüketi m fiiliyle ört üģ mekt edir. Bu anl ayıģ yeģil kapitaliz mi n israfı yok edeceği ne inanma makt adır. Böyl e bir yaģa m t arzı nı dünya çapı nda sürdür mek i çin, i çi nde bul unduğu muz gezegen dıģı nda daha birçok gezegen gerekli ol acaktır. Çünkü gezegeni mi z bu yaģa mtarzı nı karģıla mak içi n yeterli gele meyecektir. Kür eselleģen orta ml a t opl uml ar değiģi m süreci ne gir mi Ģ, birtakı m eğiliml er ile birlikte t opl umda değiģi ml er meydana gel mi Ģtir. Biri nci Dünya SavaĢı ndan sonra küresel söyl e ml e payl aģılan mi marlı k et ki nli ğinde, gel eneksel kült ürü kor u ma altındaki ür ünl er t e msil ederken, yeni ür ünl er ul usal ve küresel ol arak düģünül müģt ür. Aslı nda yoğun trafi kli yolları, gökl ere varacak yüksekli kteki bi naları yla sözde küresel niteliğe sahip kentler genel kura ml arla pl anlana ma mı Ģlardır. Kaynakl arı n kor unmasında, mi mari kalitede, düģünce yapısı nda, ekol oji k doğal döngüde sorunl ar ortaya çı kmı Ģtır. Kı r da yaģayanl ar kendi yaģadı kları yerleģi ml erde bul a madı kları kentleri n sunduğu yaģa msal boyutlar karģısı nda büyül enerek kentlere doğr u akı n et miģlerdir. Belli yerlere estetik ve düzen kaygısı ol madan plansız ol arak yerleģ mi Ģlerdir. Yeni yaģa m bekl entileri ni, arayıģları nı, yaģa m i stençleri ni t e msil eden bu yerleģi ml erle geniģ al anlara yayıl mıģlardır. Kentlere bağlı ol up göç edilen bu çeperler göç edenl eri n isi msi z mi marisi ile biçi ml endiril miģ durumdadır. 2

13 Tı pkı bardağı n al abil di ği su mi kt arı ve fazlası nı n taģ ması gi bi kentlerde kendi kapasitesi dahilindeki insanı barı ndırırken, diğerleri kenti n çeperlerinde kent e tut unmaya çalıģ makt adır. Böyl ece zorla sı nırlarını aģ maya gayret gösteren kent büyü mekt edir. Hayal edilemeyen bu büyü me, planlı ol arak konutları altyapı yı ve istihda mı karģılayacak sağl a m bir ekono mi k t abanı n sağl anması ndan önce ol uģt uğundan, sağlı ksız, kontrolsüz, t ekni ği yet ersiz, hatta çoğu yasadıģı ol an i nsan yerleģi ml eri ve çevre koģulları ol uģ makt adır. Kentlere i yice yükl enil di ği nden, kentler yor ularak alt yapısı, ekono mi k ve ekol oji k yapısı, doğal kaynakl arı, sosyal ve kült ürel ol anakl arı ile bu kadar i nsana yet me meye baģla makt adır. Kaynakl arı n aģırı kullanıl ması ndan dol ayı fosil enerjileri n ve su kaynakl arı nı n yok ol ması yla, küresel ısınma ve i kli mdeğiģ meleri yle kentler dünyayı tehdit eder duruma gel mektedir. Ayrı ca uygun ol mayan t eknol oji seçi mi en büyük sorunl arı mı zdan birisidir. Bunun sebebi; dünyadaki i nsanl ar ve böl gel er arası nda ekono mi k bir eģitliği n ol ma ması, ekono mi k, politik ve kült ürel ege menlikl eri ol an geliģ mi Ģ ül kelerin, yet erli olsun ol ması n yoksul ülkel eri pahalı yapı t eknolojileri seçerek t opt an olarak it hal et meye ve bunun neticesi nde ol uģan f or ml arı kullanmaya zorla ması dır. Bu dur u m teknol oji it hal edilen ülkeleri n ekono mil eri nde deri n et kiler bırakmakt adır. Bu seçi mde maal esef en az sözü geçen kiģiler mi marlar ol uyor i ken, politikacılar sözü en çok ve en son söyl eyen kiģilerdir. Oysa değiģ meyi hı zlandırıcı r ol oynayan teknol oji ni n, böl gesel ve yerel t aleplere göre farklılaģan özellik göst ermesi nden dol ayı ül keler kendileri ne en uygun t eknol oji yi soruml ul ukl a kullanmalı dırlar. Ne var ki geliģ miģ ül kel eri n düzeyi ne gel ebil mek i çi n zaman gerekmekt edir. Ül ke mi zi n bir süre daha sosyo- ekono mi k ve kült ürel yapıya iliģki n i kililikleri yaģayacağı anl aģıl makt adır. Bugün çevre sorunl arını n, sorunsalları n gi derek daha kar maģı k nitelik kazanarak çok boyutl u ol ması, doruk nokt asına ul aģ ması, enerji kaynakl arı nı n tüket meye meyilli ol arak sorumsuzca kullanıl ması, dünya nüf usunun- kentlerdeki nüf usları n aģırı derecede art ması, ayrıca hı zla kentleģen- t üketen t opl uml arı n ve asalak yaģa m orta ml arını n var ol ması gi bi nedenl er, Ģi mdi ki nesli n yaģa ml arı nı tehli keye at arak, gel ecek nesilleri daha da köt ü hayat koģulları nı n bekl ediği ni, hatta onl ara yaģa ma Ģansı nı n bile kal a mayacağı nı gösterdi ği nden, bu çaresizlik i çi ndeki düģüncel er sürdürül ebilir hayat düģüncesi ni ortaya çı kar mı Ģtır. Bilinçli hal k kitleleri ni n sesleri ve büyük çapt a çevreci sı nıfların hareketleri süratle geliģerek bu 3

14 fikri yay mı Ģtır. Ül kelerin pot ansi yelleri ni en i yi Ģekil de kullanmal arı, doğaya karģı duyarlı ol mal arı, t eknol oji yi uygun Ģekil de kullanmal arı gi bi düģünceler öne m kazanarak, ul uslararası öl çekt en yapı mal ze mesi öl çeği ne kadar t üm öl çekl erde sürdürül ebilir dünya, sürdürül ebilir i nsan yerleģ mel eri, yenilene mez enerji kaynakl arı nı n yeri ne yenilenebilir kaynakl arı n kullanıl ması, enerjiyi bilinçli ol arak en et ki n Ģekil de kullanma fi kri ül kel eri n ve büt ün t opl uml arı n hayatı na bir ok gi bi gir mi Ģtir. Sonu ol mayan bu düzensiz iģleyi Ģ daha ne kadar deva m edebilir. Ül kel eri n dıģa bağı mlı ol an enerji siste ml eri ne sahi p ol mal arı çok zor bir dur umdur. Bi r ül kede satı n alı nan enerji (doğalgaz,.. vs) ve t üketilen enerji ne kadar az ise o ülke o kadar medeni dir. Ül ke enerjisini en az t üket erek, t a ma men kendi kendi ne enerji üret en bi nalar, kendi ne yeterli sakı nı mlı ve tut uml u bi nalar üret meli dir. Amaç: Uygar yaģa ma açılan bir pencere ol an sür dürülebilir kal kı nmanı n konut ve çevresi açısı ndan nasıl el e alı ndı ğı nı araģtır mak; t opl umun ilerle mesi nde ve ekono mi k ol arak büyü mesi nde çok öne mli ol an insan yerleģ mel eri ni n karģısı na çı kan pr obl e ml er ve t aģı dı ğı pot ansi yel konusunda i nsanl ara bil gi ver mek; ayrıca i nsan yerleģ mel eri nde, konut ve yakı n çevresi ni n, doğal kaynakl ardan yenilenebilir enerji kaynakl arı nı kullanan, ekol oji k döngünün bozul ması na mahal ver meden en az kirleten, doğaya karģı son derece duyarlı ol an, ekstra enerji t üket meyen t ut uml u nitelikte ol ması nı sağl amak; ve bu yönde t asarı ml arı nı n gerçekl eģtiril mesi i çi n bilinçlenmeyi gerçekl eģtir mek, i nsanl arı n bu konul ardaki bil gi düzeyl eri ni yükselt mek, t edbirli ve bili nçli düģünen t opl uml ar ol arak yaģa mal arına kat kı da bul unmak te mel a maç olmuģt ur. Kapsa m: Bu t ez çalıģ ması, Ul uslararası öl çekt en konut öl çeği ne kadar her aģa mada sür dürülebilirliği sağl a mak açısı ndan ekol oji k, kült ürel, teknol ojik, sosyal, ekono mi k sür dürülebilirliği n bir büt ün ol arak el e alı nması nı sağl a manı n gerekliliği ni; sürdürül ebilir konut yakl aģı ml arı ndan ol an i klime göre bi çi ml enen, yönl enmeyi di kkate al an, ekol oji k konutları, yeģil ve soft mi marlı k sonucu ol uģan konutları, gel eneksel mi marlı ktan akt arılan evl eri ve güneģ evl eri ni; sürdürül ebilir konut ve çevresi ni ol uģt ur mada etki n kavra ml arı n t anı ml arı nı ve iliģki siste ml erini; ayrıca sürdürül ebilir konut pl anl a ması ve t asarı mı i çin t e mel il keleri kapsayan rehberi içer mekt edir. 4

15 Yönt e m: Bu t ez çalıģ ması nı n yönt e mi, sür dürül ebilir yerleģ meleri n ol uģ ması nda mi marlı k ve pl anl a ma öl çeği nde sürdürülebilir konut ve çevreleri i çi n stratejiler geliģtir mek ve mevcut kor unması gereken doku ile yapılacak yeni konut ve çevreleri nden ol uģan i nsan yerleģ mel eri ni n sürdür ülebilir geliģ mesi ni ve bural arı n kaynakl ar ve mi marlı ğın önündeki fırsatlar ol arak gör ünmesi ni sağl a mak a maçlı sürdürül ebilir konut ve yakı n çevresi i çi n tasarı m rehberi ni geliģtir mek ve kullanmaktır. Pr obl e m al anı: Yapılı çevreleri mi z, kentleri mi z, insan yerleģ mel eri mi z sosyokült ürel, ekono mi k, si yasi, teknol oji k süreçleri n ür ünü niteliği nde bir ülkeni n en öne mli öğel eri nden birisi ol makl a birlikte, ülkel eri n birbirileri yle iliģkileri nde iliģki ni n niteliği nde ve düzeyi nde belirleyici rol oyna makt adırlar. Çünkü, kentler ve kent i çi nde bul unan insan yerleģ mel eri ni n fizi ksel özellikleri o topl umda yaģayanl arı n hayat kaynağı hatta hayatları nı n aynası ol makt adır. Ġnsanl ar, kentleri n ve i nsan yerleģ mel eri nin niteliği nden; orada yaģayanl arla birlikte nasıl bir iliģki kurabileceği ne, onl arla dayanıģ ma, de mokrasi ve barıģ i çi nde ol mayı baģarı p baģara mayacağı na karar verebil mekt edir. Bu yüzden, i nsanlı k t ari hi ni ve gel eceği ni aktif bir Ģekil de et kileyen mi marlı ğı n, gel eceği n yönl endiril mesi nden soruml u ol ması ve mi marlı ğı n daha uzun yaģa m döngül eri çerçevesi nde düģünerek gel eceğe Ģekil ver mesi açısı ndan; bugünl er i çi n ve yarı nlarda çocukl ara i çi nde yaģanabilir bir dünya bırakmak i çi n; yaģa mı n her nokt ası nı sürdürülebilir kıl mak, kentleri n sürdür ülebilir geliģ mesi ni sağl a mak ve dünyada çok i yi bir yere sahi p ol mak i çi n; konut ve yakı n çevresi ni bir nüve kabul ederek buraları n bir pr obl e m ol arak ele alı nması gerekmekt edir. Bundan dol ayı, doğa ile ent egre edil miģ yaģamı n desteklenmesi; değerli ol anı n kor unması; t eknoloji k, ekol oji k, kült ürel, sosyal ve ekono mi k çözüml eri n bir büt ün ol arak kılınması; yeni mal ze mel eri n, t eknol oji ni n, üreti m yönte ml eri ni n üzeri ne deneyi me ve deneyl ere dayalı ol arak gi dil mesi gerekmekt edir. Ayrı ca insanlara hayatları nı doğr u pl anla ma hakkı nın veril mesi, yaģa m pl anl arı nı ve ü mitleri ni bi zzat kendilerini n gerçekl eģtirebil meleri ni n sağl anması, onl ara ol anakl ar yaratıl ması da lüzuml u olmakt adır. Sür dürülebilir mi marlı k gi derek kentleģen bir dünyada medeni yeti n en değerli malları ndan biri ol arak, kentsel orta mda anl a mlı bir nitelik öğesi ol malı dır. Yenili ği yansıt malı ve t opl umsal dönüģümün çeģitli yönl erini önceden kestirebilir ol malı dır. 5

16 Topl umsal hi z meti nde, çağı n yükselen değerleri ni kendi bağl a mı nda yeni den belirle meli, herhangi bir ki mli k kaybı na uğra madan, en yüksek düzeyde esnekli ğe eriģebil meli dir. Konut üreti m süreci ne farklı bir anl ayıģla bakarak, onun bugüne kadar geçirdi ği aģa mal arı doğr u değerlendir meli dir. Gerçek t e mellere dayan malı ve topl umtarafı ndan beni msenecek gerekçel ere sahip ol malı dır. Mi marlı k ise doğası gereği yeģili yok eden bir eylem ol arak al gılanmakt adır. Fakat, onun doğa düģmanı ol madı ğı nı n, ol ma ması gerekti ği ni n ve bunun nasıl ol uģabileceği ni n araģtırıl ması, irdelenmesi ve i Ģlenmesi; ayrıca i nsanoğl unun düģledi ği, özledi ği doğa ve yeģil ile birlikteliği ni n sağlanması gerekmekt edir. 6

17 2. Mİ MARLI KTA SÜRDÜRÜLEBİ Lİ RLİ K 1972 gi bi erken bir t ari hte Bar nara War d ve Rene Dubos t arafı ndan Çevre ile kal kı nma arası ndaki esaslı bağl ar vur gul anmı Ģtı. Sadece Tek Bir Yer yüzü Var ( Onl y One Eart h) isi mli eser, aynı yıl St ockhol m da Ġ nsani Çevre konul u Bi rleģ mi Ģ Mi lletler Konferansı nı n topl anması na neden ol an endiģeleri konu alı yordu. Yazarlar, insanları n t e mel gereksini ml eri karģılanmadan ve sefalet ortadan kal dırıl madan, gezegeni mi zi n doğal kaynakl arı nı n t aģı yabileceği kapasite dahilinde hayat sürdür meni n i mkanı nı n ol madı ğı nı kabul edi yordu. Bunl ardan sonra 1983 yılında B. M. Genel Kurul u 38/ 161 sayılı karar il e Dünya Çevre ve Kalkı nma Ko mi syonu nu kur mak üzere Genel Sekreteri görevl endir miģtir. Ko mi syonun çalıģ mal arı kal kın ma ve çevreni n bağı ntılı ol duğu temel yakl aģı ma dayandırıl mıģ ve bunl ara bağlı ol arak Sür dürülebilir Kal kı nma, ilkeleri ni n geliģ miģ dünyada özenl e hazırlandı ğı, 1987 yılında BirleĢ mi Ģ Milletler Genel Kur ul u nun 42. t opl antısı nda ko mi syonun ORTAK GELECEĞĠ MĠ Z adı yl a kabul ettiği, Çevre ve Kal kı nma Rapor u nun ( Brundtland Rapor u) yayı nlanması ile yeni bir kal kı nma stratejisi ol arak ortaya çı ktı. Amaç çevresel politi ka enstrümanl arı na kal kı nma perspektifinden bakmaktır. WCED ( Dünya Çevre ve Kal kı nma Ko mi syonu), 1987 de açı klanan Br undtland raporuna göre Sürdürülebilir Kal kı nma, bugünün i hti yaçları nı, gelecek kuģakl arı n kendi i hti yaçları nı karģılayabil me olanakl arını tehli keye sokmadan, karģılayan kal kı nma dır. Sür dürülebilir kal kı nma t anı mı nda i hti yaçlar kavra mı nı n yanı nda yarı nı düģün meden sor umsuzca hareket et meni n yerine, bi ze yet enden fazlası nı israf et meyecek Ģekil de, harca mal arı mı zı daha i nsani sı nırlara çekme mi zi belirten bir sı nırla ma söz konusu. Bu i ki kavra mdan Edward Do mmen e göre bunlar ortaya çı kı yor ( Do mmen, 1993). Ġhti yaçlar kavra mı, dünyanı n yoksul kesi mi ne özgü asıl i hti yaçl arı n önceli kle onl ara veril mesini n sağlanması dır. 7

18 Sı nırla ma nı n anl a mı, Ģi mdi ki nesli n ve gelecek nesilleri n i hti yaçları nı karģılamak i çi n çevrenin yet erliği üzeri nde t eknol oji ve sosyal ör gütlenmeni n dur umuyl a, zorla yaptırılması dır. Sür dürülebilir kal kı nmanı n sağl anması i çi n 4 ana zor unl ul uğun üzerinde dur mak gerekir. Bu zor unl ul ukl ardan özellikle ilk i kisi sürdürülebilirliğin ol mazsa ol mazı yani önceli kli ilkel eri dir, di ğer i ki il ke geliģi m ile il gilenmektedir ve bu ilkeleri n t a ma ml ayı cısı dır. Bunl ar sırası yla gel eceğe yöneli k ol ma ve çevre, adal et ve hal k katılı mı dır. i) Gel eceğe yöneli k olma; Her t ür i nsani faaliyette, o faali yeti n, ilerideki nesilleri n, i hti yaç ve arzul arı nı yeri ne getir me yeteneği üzeri ne ol an et kileri di kkat e alı nmalı dır ( El ki n ve di ğ., 1991). Sür dürülebilirliği n anl amı doğaya el sür me mek değil dir. Her nesli n doğal kaynakl arı n yöneti mi ni gel ecek nesiller adı na üstlendi ği anl a mı na gelir. Burada t e mel kabul, dünyayı at aları mı zdan miras değil de, e manet al dı ğı mı z ve t orunları mı zdan ödünç al mı Ģ ol duğu muzdur. Topl uml ar dünya kaynakl arı nı; çocukl arı mı zı ve onl arı n çı karları nı düģünerek kullanmalı dır. Sür dürülebilir geliģ me eski kal kı nma çalıģ mal arı modelleri ni n öngör düğünden çok farklıdır, gel ecek ve t orunl arı mı z i çi n büyük kaygıları ort aya koy makt adır. Sür dürülebilirlik gel ecek nesiller adı na ekosiste mi n sağlığı, doğal kaynakl arı n t ahri p edil me mesi, ekol oji k dengel erin kor unması ve sürdürül ebilirliği konusundaki çabaları, soruml ul ukl arı kapsa makt adır. Gel ecek kuģakl arı n gereksi nmesi ni karģılayabil mek il kesi kabul edili nce de bu çaba ve soruml ul ukları n gereği he men gör ül mekt edir. Sonuç ol arak gel eceğe yöneli k ol ma il kesi gelecek kuģakl arı kendi i htiyaçları ile karģılaģ maları na i zi n ver mek i çi n ve onl arı bili msel/ kült ürel ser maye ve doğal kaynakl ar ile birli kte bırakmak içi n, bir soruml ul ukt ur. ii) Çevre; Ekono mi pi yasaları nda yer alı p al madığı na bak maksızı n, her tür insani faali yette, o faaliyeti n çevre ile il gili doğr u mali yetleri ni n t a mamı hesaba katıl malı dır. Burada, sürdürülebilirlik sı nırla maları konsepti, değerlidir ( El ki n ve di ğ., 1991). Bu sı nırla mal ar i çerisi nde i nsanı n t üketi m alıģkanlı kları, bi çi mi, t eknoloji k geliģ meni n ve yapılan yatırı ml arı n yönl endiril mesi, değerlendiril mesi ne deği n i nsan 8

19 kaynaklı ol an her akti viteni n yarattığı sonuçl arla birlikte bir di zi sor gul a madan geçiril mesi ve irdelenmesi gerekti ği savunul maktadır. Sür dürülebilirlik kavramı nı n i çi nde gi zli bazı güçl ü fi kirler var. Gi zli kavra ml ardan bir ( bireysel ol duğu gi bi) bi ziz, yaģa mı n deva mı nı n bir parçası yı z ve bi zi m t ürleri mi zi n var ol ması nı (hayatta kal masını) sağl a mak i çi n bir soruml ul uğa sahi biz. Bir di ğer kesi n gör üģ ise kendi mi zi n dıģı ndaki di ğer t ürlere karģı sı kı bir bağı mlılık arz eden soruml ul uğumuzdur. Üçüncü unsur ise dünyanın yaģa msal gereklilikleri karģılama kapasitesi ni n sı nırlı ol uģudur. Sonuçt a uzun vadede hepi mi z bireysel seçi ml eri mi zi n sonuçl arı nı payl aģacağı z. Eğer dünya hepi mi zi n bir parçası ol duğu bir siste m i se beni m sürdürül ebilir ol mayan seçi ml eri m her kesi n bugününü ve yarı nı nı et kileyecektir ( La wrence, 1996). Bu yüzyıl daki il k za manl arı ndan bu yana sürdür ülebilirliği n genel kabul gör müģ bazı hedefleri pl anl a ma pr osesi ni n bir parçası ol muģt ur. Doğal ser maye st oğu dahil doğal kaynakl arı n kor un ması, yapay çevreni n doğal çevre ile uyu ml u hal e gel mesi ni n sağl anması, doğal çevreni n kirlilikten kor unması ve rejeneratif kapasitesi ni n kor unması en azı ndan bir öl çüde planl a manı n da yıllardan beri i zledi ği sürdürül ebilirliği n üç hedefi dir ( Hall, 1996). Hudutlar öt esi soruml ul uk il kesi dir (birçok çevre sorunl arı nı n gittikçe artan gl obal ol ma özelliği dir). Büt ün çevresel kaynakl arı (t oprak, su, hava, bi yol oji k çeģitlilik...) i dare et mek ve onl arı et kili bir Ģekilde kor umak i çi n bir soru ml ul ukt ur. Bunun t e meli ndeki il ke de çevresel kaynak stokl arı nı n kendi ni yeni den üret me kapasitesi ni n üzeri nde t üketil me mesi dir. Sürdür ülebilirlik t anı ml arında i nsanmer kezli bir unsur barı ndır mal arı na rağmen esasen çevreyi ön pl anda t ut an, çevre ve ekono mi ni n büt ünl eģtirilmesi nden bahset mekt e olan bazı görüģler vardır. Bunl ar; Bart on a göre: "Sür dürül ebilirlik, gl obal ekoloji ile il gilidir. Bi yosferi n sağlı ğı nı n sürdürül mesi ve hava, t oprak ve mal ze mel er ol an kilit kaynakları n i dareli kullanıl ması hakkı ndadır..." ( Önal, 1997). Raj agopal an ise fi kirlerini Ģu Ģekil de dil e getir miģtir ( Raj agopal an, 1992); BaĢarılı geliģi m sür dürülebilir geliģi m ol malı dır, ör neği n dünya nüf usunun büyük çoğunl uğunun hayat kalitesi ni, gel ecek nesillere kabul edile mez çevresel fat uralar bırakmaksı zı n yükselten geliģi m. GeliĢi m, dünya gezegeni ni n ha mmadde sağl ayan ve artıkları absorbe eden (emen) kapasitesi ne saygı göster meli dir. Bi zi m, gezegeni mi zi n 9

20 kapasitesi ni müt evazı Ģekil de kavrayıģı mı z t edbirli ol mayı e mr eder. GeliĢi m nasıl sürdürül ebilir kılınır. Dı Ģ ekono mil er çevre i çi n güçl ü bir çevresel vaka oluģt ururlar. Fakat müdahal eler iyi Ģekil de yerleģtiril miģ ol malıdır. Sür dürülebilir geliģi m kavra mı, radi kaliz mi n bu i ki Ģekli arası ndaki gerilime meydan okur. Sür dürülebilir geliģi m, ekonomi k geliģi m a maçl arı yla çevresel kahyalı k (çevreni n vekili, savunucusu) anl ayıģı nı n birbirine bağlı ol dukl arını savunur ( Raski n, 1992). Sonuç ol arak sürdürülebilir geliģi m dengeli ve uyu ml u evri msel süreçtir ve onun i çi n çevresel ve ekono mi k yararları n dengel enmesi gerekir. Ekono mi k politikalar çevresel gör üģlerle sağl a ml aģtırılıp kalkı nma stratejileri ni n gerçekl eģ mesi içi n çevresel politikalarla ortak bir çerçeveye yerleģtiril meli dir. Bu bağl a mda sürdürül ebilirlik, ekonomi k kal kı nmanı n doğal çevre t e meli ni n dengeli kullanı mı ve iģletil mesi de mektir. Bunun önkoģul u, doğal kapital st okunun kor un ması ya da t ekrar yenilenmesi dir. Çevre ile di na mi k bir denge i çerisinde ol an sürdürül ebilir kal kı nma, fizi ksel ol arak büyü menin ekono mi k siste mdeki ni celi ksel değiģi mi dir. Kal kı nma sadece ul usal gelir artıģıyl a sunul an geliģ me anl amı nda ol ma makl a birlikte ni celi ksel kadar niteliksel ilerle meyi de kapsa makt adır. iii) Adal et ( El ki n ve di ğ., 1991); Gel eceğe yönelik ol ma il kesi (nesiller arası adal et) ve sosyal adal et ( nesiller i çi adal et) olarak t anı ml anabil mekt edir; bu da, nesiller arası nda ve nesiller i çi nde eģitliğe, haklara ve kaynakl ara adal etli ul aģ ma sağla maya bir t aahhütt ür. Yerel ve evrensel ol arak t e mel adal et i çi nde eriģilebilen doğal kaynakl arı payl aģmak içi n bir vazifedir. Sür dürülebilirlik il kesi en dar anl a mı yl a bile ele alı nsa kuģakl ar arası bir adal et il kesi dir, çevresel yarar ve mali yetleri n kuģakl ar arası nda i yi bir bi çi mde dağıtı mı nı kapsar. KuĢakl ar arası adal ete duyarlı bir düģünceni n sosyal adal etle kaçı nıl maz bir bağl antısı vardır ve aynı kuģak içi ndeki adal ete duyarlı ol ma ması düģünül e mez. Sür dür ül ebilirli k il kesi ekol oji k denge kadar hakçalı ğa da öne m ver mekt edir. Bu, sadece basit bir bi çi mde kaynakl arı n kor unması ve refahı n yaratıl ması nı değil aynı za manda onl arı n ül ke içi nde ve ül keler arası nda uygun dağıtı mı nı da belirler. iv) Hal k Katılı mı; De mokrati k katılı m ol madan "ekono mi k geliģi m" sor unları, za man i çi nde ortaya konul muģt ur ( El ki n ve diğ., 1991). Katılı mcılar tarafı ndan 10

21 bil gilere açı k bir Ģekil de eriģilebilen ve çevresel mesel eleri n en i yi Ģekil de el e alı ndı ğı bir bilinçtir. Sür dürülebilir kal kı nmanı n bu il kelere deği nen ve çeģitli kitaplarda değiģi k Ģekillerde birçok tanı mı bul unmakt adır. Genel anl a mda sür dürülebilirlik bir t opl umun, ekosiste mi n ya da sürekliliği ol an herhangi bir sistemi n iģlevi ni kesi ntisiz, bozul madan, çürümesine meydan ver meden, aģırı kullanı mla t üket meden yada sistemi n hayati bağı ol an ana kaynakl ara aģırı yükl enmeden sür dür ülebil mesi yet eneği olarak t anı ml anmakt adır. Kı sa bir deyiģle ekosiste mi n t aģıma siste mi ni belirle me yet eneği de denilebilir. Bu kavra m, topl umsal ve doğal yaģamı n her biri mi nde yeni bakıģ açıları, yeni düģünce ve t avırlar geliģtir meyi öner mekt edir ( Kara man, 1993). Sür dürülebilirlik, gel ecek nesiller ve onl ardan da sonraki nesillere kal acak Ģekil de yet erli büt ünl üğe sahi p kült ürleri ve yerleri yarat mak i çi n gerçek u mutları içeren bir düģüncedir. Sürdürülebilirlik, tek bir hareket veya yakl aģı mdeğildir. Me ydana getirdi ği ol aylarla Ģu anda uğraģan t opl ul ukl arı n ve menfaatl eri n ol duğu kadar çeģitlidir. Sür dürülebilirlik, bir t arafta, gl obal politika yapanl arı n ve ot uzbeģbi n fit yüksekli ğinde bir konferanstan di ğeri ne uçan çevre uz manları nı n yet ki al anı dır, di ğer t arafta da, hal ka yakı n çevre ve sosyal gur upl arı n, gel eneksel uygul a mal arı muhafaza eden yerli hal kı n ve kendi topl ul ukl arı nı değiģtir meyi t aahhüt eden i nsanl arı n sahasıdır. "Sür dürül ebilir" keli mesi, Webst er'in Üni versite Öğr encileri ne Özgü Onuncu Yeni Sözl üğü' ne göre aģağı daki Ģekil de tanı ml anmakt adır: " Kaynağı n t üketil meyecek veya kaynağa sürekli olarak zarar veril meyecek Ģekil de, bir kaynağı n değerlendiril mesi veya kullanıl ması, onunl a il gili ol an veya böyl e bir yönt emi ol an. " Sür dürül ebilirlik, bu on yıllık döne mi n en öne mli kavra ml arı ndan birisi olup, gl obal hükü met politikası nı n t asarlanması nı, i ktisadı, enerji kaynakl arı nı, teknol oji yi, i mal atı, t oplul uk pl anl anması nı ve mi marlı ğı et kile mekt edir ( Önal, 1997). Böyl ece, sürdürülebilir geliģi m, ekosiste ml eri ni ve doğal kaynak t e melini destekl e me ve deva m ettir me yet eneği i çi nde yaģayan i nsanoğl unun ekono mi k, sosyal, çevresel, kült ürel ve t eknol oji k yaģamı nı n kalitesi ni n sürdürül mesi ve değeri ni n arttırıl ması hakkı ndadır. Ekosiste ml erin t aģı ma kapasitesi ni aģa madan, hayatı n kalitesi ni yükseltme çabası dır. 11

22 Manuel Leal Da Cost o Lobo ya göre sürdürül ebilir kalkı nmanı n anl amı ( Cost o Lobo, 1993): Geliş meni n doğurduğu kriz ve sorunl ara yönelik güçl ü bir bilinç. Güçl ü bir mekan anl ayışı (yer, kent, böl ge...) Amaçl ara ul aş manı n aracı ol arak her düzeyde pl anl ama. Belirsizlik içi nde uf ukl arı n kaydırıl ması, hareket ettiril mesi. Pl anl ama eylemi içi ndeki boşlukl arı n kal dırıl ması. Pl anl amanı n her düzeyi nde mekansal sürekliliği ni n sağl anması. Daha et kili pl an bağl antıları i çi n üst üst e bi nen pl anl ama al anl arı nı çoğalt ma- pl an al anl arı nı n sı nırl andırıl maması. Gel ecek nesiller içi n, doğal yapı nı n ve besi n zi ncirleri ni n zengi nl eştiril mesi, korunması. Bi reyl eri n/ azı nlıkl arı n özl ük hakl arı na (sosyal ve kült ürel değerleri ne) saygı duyul ması. Hal kl ar ve kuruml ar arası nda işbirliği ni n eleştiril mesi. De mokratik araçl arı n geliştiril mesi Karar ver me süreçleri ni n diyalog, görüş me ve adal et ilkelerine dayandırıl ması. Karar ver me süreçleri ni n teknik, bili msel, yardı ml arl a destekl enmesi. Pl anl amanı n, pl anl arı n ve geliş meni n izlenmesi. İzleme sonuçl arı ndan hal kı n haberdar edil mesi-herkesi n paylaştığı soruml ul uk. Yaratıcı ve t ümdenci teknol oji geliştir mek. Teknol oji bağı mlılığı na acil önl eml er getiril mesi. Yaratıcı tasarı muz manl arı nı n-pl ancıl ar ve danış manl ar-yardı ml arı nı n sağl anması. Geliş me ve pl anl ama araştır mal arı nı n ve araştır ma programl arı kara kıst asl arı nı n desteklenmesi. Çok disi pli nli anl ayış ve disi plinler arası si nerjileri n güçl endiril mesi. Sistematik kararl ar ve sistemli pl anl ama (t araflı karar yok). Ayırı mcı politikal ar yol uyl a değil, eğili ml eri n yansı ması ol arak değişi m, Doğaya saygılı ve akılcı yaşam bi çi ml eri ni n eğiti myol uyl a geliştiril mesi, uygul anması. Herkese istihdam ol anakl arı nın göz önünde bul undurul ması (sosyal hedefler). Met ruk al anl arı n, fabrika ve konutl arı n rehabilite edilerek yeni den kull anıl ması. Yeni bir kent kavramı nı n geliştiril mesi, vahşi hayat ve çevreni n kavrama dahil edil mesi. Yerel/ böl gesel denge arayışı, dışa bağı mlılığı n her düzeyde en aza i ndiril mesi. 12

23 Sağl am kent işlet meciliği ve arazi politikası. İnsan ölçeği kalitesi ni n sağl anması Sür dürülebilirlik bir kavra mdır; o deva mlılığı aslı nda sonsuza kadar deva mlılık kapasitesi ol ma niteliği dir. Sürdür ülebilir kal kı nma kavra mı nı n beraberi nde getirdi ği fikirler Ģu Ģekil de özetlenebilir: kaynakl arı n sınırlılığı nı gözet en, doğal ser mayeyi t üket meyen ( doğal ser mayeden yıl dan yıla alı nabilir veri mi aģ madan), gel ecek kuģakl arı n kendi gereksi nmeleri ni karģılayabil mel erini de göz önüne al an, onl arı n hakları na gasp et meyecek Ģekil de bireysel özl e m ve ihtiyaçl ara cevap ver meyi isteyen, ekosiste m ile ekono mi arası ndaki dengeyi kor uyan, çevreye duyarlı, ekol oji k açı dan sür dürülebilir nitelikte ol an ekono mi k kal kı nma. Sür dürülebilir kal kı nma kaynakl ara iliģki n, canlı hayatı na iliģki n, sosyal ve ekono mi k hedefleri büt ünl eģtirir. Gel ecek nesilleri n i hti yaçlarını di kkate al an bir yaklaģı mı n ise daha az t üket me gi bi etiksel, çevreye duyarlı kalkı nma gi bi ekono mi k değiģkenl eri n sı nırladı ğı bir çerçeveye ot ur ması gerekmekt edir. Kentleri n ve i nsan yerleģ mel eri ni n sürdürül ebilir ol up ol madı ğını, sürdürülebilir kal kı nma derecesi ni belirli öl çütler ile t espit edebiliriz. Bu öl çütleri n ortaya kon ması, yerleģmel eri n artı ve eksilerinin nel er ol duğunu öğrenmek, geliģ meni n ne yönde ol ması gerekti ği ni fark et mek ve daha istikrarlı bir gel ecek i çi n gerekli dir. Ni u (1993) bu a maçl a beģ ölçüt belirle mekt edir: Kaynakl arı n zengi nli ği ölçüt ü Ekono mi k güç ölçüt ü Topl umun kararlılığı ölçüt ü Çevreni n dayanabilirliği öl çüt ü Karar ver mede güçl ül ük. Okt ay ı n bakıģ açısı na göre ise nitelikli kentleri ve kasabaları inceledi ği mi zde, kentsel çevreni n sürdürül ebilir baģarısı nı belirleyen beģ t e mel ilkeni n belirleyici ol duğunu gör mekt eyi z. Bunl ar ( Okt ay, 2001): a. t asarı mda üst ünl ük, b. ekono mi k güçl ül ük, c. çevresel soruml ul uk, d. kent i daresi ne yatırı m e. topl umsal gönenci n artırıl ması dır. 13

24 Br undtland önerileri doğrult usunda 1992 Haziran ayı nda BirleĢ mi Ģ Milletler tarafı ndan bir dünya zirvesi ol arak yi ne düzenl enen Ul uslararası Çevre ve Kal kı nma Konferansı, gl obal öl çekt e sürdürülebilir kal kın manı n gerçekl eģtirilebil mesi i çi n gösterilen çabal ar çerçevesi nde bir dönü m nokt ası ol makt adır. Bu zirvede sürdürül ebilir kal kı nmanın daha so mut bir kavram ol ması yol unda i ki öne mli adı m atıl mıģtır ve hükü metlerin onayı na sunul muģtur. Bunl ar, Çevre ve Kal kı nma hakkı nda Ri o Bil dirgesi ve sürdürülebilir kal kı nmanı n sağl anabil mesi i çin bir eyl e m pl anı niteliği ndeki Günde m 21 dir. Habitat II ni n t e mel kavra ml arı da bunl ardan yol a çı kılarak geliģtiril miģtir. Kentsel sürdürül ebilirliğin ortaya çı kan pr obl e ml erinde il k düģünceni n adalet ol duğu gör ül ür. Bu hatırlanırsa Günde m 21 in t e mel prensi pleri nden biri ydi. Sür dürülebilir yaģa m t arzları na yöneli k giriģi ml er büt ün t e mel ort akl arı n sürdürül ebilir kal kı nmayı sağl ayacak unsurları tartıģ mak ve müzakere et mek bir araya getiren bir t opl umsal karar ver me sürecini gerekli kıl makt adır. Bur ada söz konusu ol an zorl ukl arı n baģı nda, yoksulları di nlemek ve zengi n ve güçl üleri sa mi mi bir t artıģ maya davet etmek i çi n or gani zasyon soruml ul uğu verilenleri n i steksizli ği gel mekt edir. Bir sonraki sorun küreselleģ me i deol ojisi ile il gilidir. KüreselleĢ me herkesi yerel ekono mi deki çeģitliliği-ki bu aynı za manda yerel çevre anla mı na da gel mekt edir- göz ar dı etmeye ve ekono mil eri, özü itibari yle, t alana zorla makt adır. Çevreciler küreselleģ me i çi n çeģitli kal kı nma alternatifleri ni t artıģı yor. Bunlardan biri bi o-böl geselliktir. Bi obölgesellik ( bi oregi onalis m) Ameri ka BirleĢi k Devletleri nde ortaya çı kan bir harekettir. Veri mli kaynak sömür üsü sorunu ile il gili ol mayan Böl gesel Bili m kavra mı ndan farklı ol arak, uygul anabilir böl gesel kült ür ve sürdürül ebilen i dare hatta böl gesel çevreni n (ekoloji ni n) beslenmesi arası ndaki iliģki ile il gilidir. Bir sonraki prensi p ise sürdürülebilir kal kı nmayı sağl a mak i çi n hayati öne m t aģı yan bil gilendir me ve kapasite inşası dır. Son ol arak, kentsel sürdürül ebilirlik i çi n yerel kült ürün ol uģt urul masında kurumsal bir çalış ma t e meli ne sahi p ol mak gerekli dir (At ki nson, 1996). Kentleri n pl anlanmasında ve bi çi ml endiril mesi nde t e mel hedef sürdürül ebilirlik ol duğunda; esas ol an gereksi nmel eri n ni celi ksel boyut u değil, onl arı n çevresel değerlere ve kaynak t e meli ne zarar ver meden, onl arı t ahrip et meden karģılanı p karģılanmadı ğı ol malı dır. 14

25 Sür dürülebilir ĢehirleĢ me, sürdürülebilirlik düģüncesi ni n faydal arı nı tü m topl uma, t opl um i çi ndeki büt ün fertlere en azı ndan kabul edilebilir öl çüdeki farklılıklarla payl aģtır mayı iste mekt edir ve t opl umun büt ün bireyleri ni eģdeğer bir düzeye ulaģtır mayı a maçla makt adır. Sür dürülebilir ĢehirleĢ me, ekosiste m ile ĢehirleĢ me arası ndaki uyu mu ve dengeyi gözeten, doğaya mi ni mu m müdahale ile en az zarar verecek i nsan yerleģ mel eri ni hedefleyen ve bu doğr ult uda i nsanları n ve yerleģ mel eri n gelecekt e de var ol mal arı nı sağlayacak bir kavra mdır. Sür dürül ebilir kent kalkı nması, kaynakl arı kor urken ve birey, t opl ul uk ve ekosiste mi n sağlı ğı nı geliģtirirken, ekono mi k kalkı nmayı da t eģvi k eden, yapılaģ mı Ģ çevredeki değiģi m süreci ( Ri chardson, 1989) bi çi mi nde t anı ml anmı Ģtır. Daha sonra bu t anı m aynı araģtır macı t arafı ndan sürdürülebilir kent kal kı n ması, kaynakl ar üzeri nde en az iste ml e ve doğal çevre üzeri nde en az t ers et kilerle, hoģnut edi ci bir insan çevresi sağl a maya ol anak verecek bir bi çi mde, bir kenti n fizi ksel strükt ürünün, siste ml eri ni n ve ekono mik t e meli ni n (süregelen) deva m eden, bakı m, adapt asyon, yenilenme ve geliģ mesi (Macl aren, 1992) biçi mi nde geniģletil miģtir. Sür dürülebilir kal kı nmanın farklı ölçeklerdeki anla ml arı ise Ģunl ardır: Kür esel öl çekt e sürdürül ebilir kal kı nma; Küresel öl çekt e sürdürülebilir kal kı nma i çi n, çevresel koģullara uyarak geliģ me özl e mi denilebilir ( Breheny, 1992). Bl owers a ( 1992) göre küresel öl çekt e sürdürül ebilirlik i çi n 4 t e mel adı m gerekli dir, fakat bunl ar her za man yet erli değil dir. Bu sebepl e sürdürülebilirliği n il k Ģartı, ul usları n üzeri nde bir ot oriteye sahi p ve gücünü böl gesel ve yerel ot oritelere dağıtan hal kla gör üģ meler yapan ve güçl ü bağlantılar kurabilen ul uslararası bir or gani zasyonun kur ul ması dır. Sür dürülebilirliği n i ki nci Ģartı, ul usal ve uluslararası kontrol Ģartı ile çokul uslu birliklerdir. Bu birlikleri n yatırı ml arı, üreti m al anl arı ve pazarları geniģ çapt a ve hareketlidir. Sür dürülebilir kal kı nmanı n üçüncü Ģartı, kaynakl arı koor di ne et mek ve kuvvetlendir mek ve kirliliği kontrol altına al mak i çi n her aģa mada, katılı mcı, de mokrati k bir politik siste mde pl an ( pl anla ma) yap maktır. Bl owers a göre, yeni den dağıtı m Ģartı, kaynakça zengi n ol andan fakir ol ana ver meyi a maçl a makt adır. Bu yolla he m eģit geliģ me sağl anacak, he m de çevreni n daha fazl a tahri p ol ması önlenecektir. 15

26 Böl gesel öl çekt e sürdürül ebilir kal kı nma; Böl gesel sürdürülebilir kal kı nma, bir mezo öl çektir. Böl gesel öl çek yöneti msel ve politik açı dan, kontrol i çi n daha uygundur. Eğer böl gesel öl çekt e sosyo-ekono mik geliģ me ve çevresel değiģi ml er bilinirse, sürdürülebilir kal kı nma a macı na daha kol ay ul aģılacaktır. Bölgel er arası farklılıkları n ol duğu ve kaynakl arı n t aģı nabilir özellikte ol dukl arı dur uml arda bir böl geye ait kaynakl arı n eksi kli ği di ğer bir böl geni n kaynak fazlası yla karģılanabilir. Böl gesel sürdürülebilir kal kı nma da a maç, ul uslararası düzeyde belirlene sürdürül ebilir kal kı nmaya iliģki n öğel erle t ers düģ meden, böl geni n sürdür ülebilir refah düzeyi ni sağl a mak, ol malı dır. Her bölgeye ait Böl gesel Sürdür ülebilir Kal kı nma kararları nı n alınması dur umunda küresel bir sürdürülebilir kal kınma fi kri kendiliği nden ol uģacaktır ( Özügül, 1998). Yerel öl çekt e sürdürülebilir kal kı nma; Yerel öl çek, küresel ve böl gesel öl çekt e alı nan kararları n uygul a maya geçirildi ği bir öl çektir ve di ğerleri ne nazaran teknol oji yle daha i ç i çedir. Bu öl çek Ģehirden ve ko mģul uk ünitesi nden, t ek yapı öl çeği nde sürdürülebilirlik fi kri ne kadar ayrılabilir. Bu üç öl çek birbirileri ni n tama ml ayı cısı dırlar ( Özügül, 1998). Sür dürülebilir kal kı nma her öl çekt e uygul anması i nsanlı k i çi n bir borç ve gereklilik ol an, bu öl çekl erde büt üncül bir anl ayıģ i çerisi nde el e alınması ve ul uslararası düzeyde etki n bir or gani zasyona kavuģ ması gereken, bu düzeydeki ilkeleri böl gesel öl çekt eki organi zasyonl ara gereksi ni m duyarak yerel öl çeğe i ndiren, yerel öl çekt e geniģ ve bili nçli hal k kitleleri nin ol uģt urul ması nı, sürdür ülebilir topl umu a maçl ayan bir kavra mdır. Sür dürülebilir bir t oplu m, sürdürül ebilir kalkı nma hedefi ne ul aģ mada bugünün uygarlığı i çi n bir a maç ol makt adır. Sür dür ülebilir bir t opl um, nesiller boyu ayakt a kal arak deva mlılığı nı ve özünü sürdürebilen, geniģ gör üģl ü ve esnek ol an, uzağı yet eri nce görebilen, sosyal yada maddi destek siste ml eri ni yok et meyecek kadar aklı baģı nda, zeki bir topl umdur. Sür dürülebilir bir t opl um büyüyen değil sabit veya azalan bir i nsan nüf usunu, yenilenebilir enerjiye güveni ve yenilenebilir mal ze mel eri n kullanıl masını gerekli kıl makt adır. Sür dürül ebilir bir t opl um di ni n, topl umun, ci nsi yeti n, düģünceni n, yaratıcılığı n ve katılı mcı sanatları n değerleri ne kaba t üketicilikten daha çok değer ver mekt edir ( Callenbach, 1998). 16