SOĞANLI BOTANİ K PARKI NI N SERT PEYZAJ TASARI MI NI N İŞLEVSEL VE ESTETİ K AÇI DAN DEĞERLENDİ Rİ LMESİ. Peyzaj Mi marı Bahar BAŞER

Transkript

1 İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ SOĞANLI BOTANİ K PARKI NI N SERT PEYZAJ TASARI MI NI N İŞLEVSEL VE ESTETİ K AÇI DAN DEĞERLENDİ Rİ LMESİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Peyzaj Mi marı Bahar BAŞER Anabili m Dalı: Şehi r ve Böl ge Pl anl a ma Progra mı: Peyzaj Pl anl ama Tez Danış manı: Prof. Dr. Ah met Cengi z YI LDI ZCI HAZİ RAN 2002

2 ÖNS ÖZ Bu çalıģ manı n ortaya çı kma süreci nde benden desteği ni esirge meyen t üm dostları ma ve arkadaģları ma, hocalarıma t eģekkürleri mi sunuyor um. Önceli kle her koģul da yanı mda ol an ve maddi manevi her t ürl ü konuda arka mda duran sevgili dost um ve mesl ekt aģı m ġenay KAPLAN a bana sunduğu sonsuz sevgisi içi n t eģekkürler. Teknik anl a mdaki yardı ml arı ndan dol ayı Koray ALTAYLAR a, her t ürl ü desteği ve ol uml u el eģtirileri i çi n Ġrfan BAYCAN a, t ezi yazı ya akt ar ma mda eme ği geçen kar deģi m Fer hat Ce m BAġER e, bil gi ve el eģtiri anl a mı ndaki kat kıları ndan dol ayı mesl ekt aģı m Ayçi m TÜRER e sonsuz t eģekkürler. Bana her za man t üm ol anakl arı yla verdi ği dest ekl eri nden dol ayı değerli anne me en i çten sevgileri mi ve t eģekkürleri mi sunuyoru m. Bana bu çalıģ mada sundukl arı akade mi k destekleri nden öt ürü hocaları m Pr of. Dr. Handan TÜRKOĞLU na, Pr of. Dr. Adnan UZUN a, Prof. Dr. Yal çı n ÖZGEN e, Doç. Dr. Gül den ERKUT a en i çten t eģekkürleri mi sunuyor um. Ve lisans eğiti mimden bugüne kadar bil di ği m çoğu Ģeyi kendisi nden öğrendi ği m değerli hoca m Pr of. Dr. Ah met Cengi z YI LDI ZCI ya, gerek t ez çalıģ ma mda yaptı ğı ol uml u el eģtirileri ve yönl endir mel eri i çi n gerekse eğiti m hayatı mda bana yansıttığı sonsuz ıģı ğı i çi n en i çten teģekkürleri mi sunmayı bir borç biliri m. Hazi ran, 2002 Bahar BAŞER ii

3 İ Çİ NDEKİ LER TABLO Lİ STESİ ŞEKİ L LİSTESİ ÖZET SUMMARY vi viii xvi xviii 1. Gİ Rİ Ş Giriş ve Çalış manı n Amacı 1 2. ESTETİ K DEĞERLENDİ RMEYLE İ LGİ Lİ KAVRAMLAR Estetik Ol gusu ve Kapsa mı Güzellik Kavra mı ve Güzel Estetik İlişkisi Sanat Yapıtını n Estetik Güzelliği İnsanı Nasıl Et kiler 8 3. ALGI AÇI SI NDAN ESTETİ K KAVRAMI Estetik ve Çevresel Al gıla ma Al gıla ma Çevresel Al gıyla İlgili Kura ml ar Gestalt Kura mı Çevresel Al gı nı n İşle msel Kuramı Çevresel Al gı nı n Ekol oji k Kuramı Çevresel Al gı nı n Kült ürel Kuramı Estetik Al gıla ma Duyumsal Estetik Bi çi msel Estetik Se mbolik Estetik Çevresel Algı da Estetik Değerler PEYZAJ Mİ MARLI ĞI NDA TASARI M AÇISI NDAN ESTETİ K 28 KAVRAMI Açı k Peyzaj Mekanı Mekan Kalitesi ve Mekansal Duyu m Mekanı n Oluşumu ve Mekan Kalitesi Mekanı n Hac mi Mekanı n Öl çeği Mekansal Duyu m ve Mekanı n Birey Üzeri ndeki Et kileri Farklı Mekan Ti pleri ve Bunl arı n Al gılanması Peyzaj Mi marlı ğında Kullanılan Tasarı mel e manl arı Sert Peyzaj El e manl arı Döşeme El e manl arı Donatı Ele manl arı Su Ele manl arı 81 iii

4 Kayalar Yu muşak Peyzaj El e manl arı Arazi Pl asti ği Bit kisel Ele manl ar Peyzaj Mi marlı ğı nda Başlıca Tasarı m Kriterleri Bi çi m Geo metrik For m Nat uralist For m Bi çi msel İlişki Renk Doku Peyzaj Tasarı mı nda Estetik Değerlendir me İçi n Kullanılan 118 Or gani zasyon Prensi pleri Birlik Uyu m( Har moni) İlgi nçli k Basitlik ve Kar maşı klı k Vur gul a ma Denge Riti m Ar dışı klı k BURSA SOĞANLI BOTANİ K PARKI NI N SERT PEYZAJ TASARI MI NI N İŞLEVSEL VE ESTETİ K AÇI DAN İ NCELENMESİ Parkı n Konu mu ve Genel Özellikleri Parkt a Yer Al an Fonksi yon Al anl arı nı n İşlevsel Analizi Giriş Mekanl arı Park İçi Ul aşı m Aksl arı ( Yaya Yolları) Su Yüzeyleri ve Çevreleri ndeki Dinl enme Al anl arı Te ma Bahçel eri Çocuk oyun alanları Spor Amaçlı Al anlar Büfe, Cafe ve W. C. ler Parkt a Yer Al an Fonksi yon Al anl arı nı n Esteti k Analizi Mekansal Özellikler Açısı ndan Değerlendir me Parkt a Yer Alan Özgür Mekanl ar Parkta Yer Al an Stati k Mekanl ar Parktaki Li neer Mekanl ar Bi çi msel Özellikler Açısı ndan Değerlendir me Geometri k Bi çi mli Mekan ve Yapılar Or gani k ( Natural) Bi çi mli Mekan ve Yapılar Parkt aki Bi çi ml eri n Birbiri yle İlişkileri Parkt a Kullanılan Sert Peyzaj Ele manl arı nın Analizi Parkt a Kullanılan Döşe me Ti pleri Döşe mel eri n İşlevsel Kullanı ml ar Açısı ndan Değerlendiril mesi Döşe mel eri n Tasarı m Açısından Değerlendiril mesi Parkt a Kullanılan Donatı Ele manları ve Bunl arı n iv

5 Kullanım ve Tasarı m Açısı ndan Değerlendiril mesi Aydı nlat ma El e manl arı Otur ma Biri ml eri İşaret Panol arı ve Çöp Kut uları Üst Ört ü Öğel eri Çocuk Oyun El e manl arı Parkt aki Su El e manl arı nı n Kullanı mve Tasarı m Açısı ndan Değerlendiril mesi Parkt aki Kaya El e manl arı nı n Kullanı mve Tasarı m Açısı ndan Değerlendiril mesi Böl üm Sonucu BURSA SOĞANLI BOTANİ K PARKI ÖRNEKLE M ALANI NDA YAPI LAN ARAŞTI RMA Araştır manı n Yönte mi Anket For ml arı nı n Hazırlanması Ör nekl em Modeli Araştır manı n Hi pot ezi Verileri n Analizi Kullanıcıları n Sosyoekono mi k Yapısı yla İlgili Bil giler Kullanıcıları n Al anı Kullanma Şekli İle İlgili Bil giler Mekanı n Estetik Kalitesi yle İlgili Kullanıcıları n Gör üşlerine İlişki n Bil giler Genel Değerlendirme ve Sonuç 225 KAYNAKLAR 233 EKLER 237 ÖZGEÇMİ Ş 242 v

6 TABLO Lİ STESİ Tabl o 4. 1 Tabl o 4. 2 Tabl o 5. 1 Tabl o 5. 2 Tabl o 5. 3 Tabl o 5. 4 Tabl o 6. 1 Tabl o 6. 2 Tabl o 6. 3 Tabl o 6. 4 Tabl o 6. 5 Tabl o 6. 6 Tabl o 6. 7 Tabl o 6. 8 Tabl o 6. 9 Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tablo Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Sayf a No : İnsan akti viteleri ve donatı ele manl arı ilişkisi 74 : Birlik, uyum,ilgi nçli k arası ndaki farklar ve ilişkiler 122 : Girişleri n alansal büyüklükleri 133 : Al an içi ulaşı maksları nın alansal büyükl ükl eri 136 :Su ele manl arı nı n alansal büyükl ükl eri 139 : Te ma bahçeleri ni n alansal ölçül eri 142 : Kullanı cıları n yaşları 177 : Kullanı cıları n ci nsi yeti 178 : Kullanı cıları n Medeni Dur umu 179 : Kullanı cıları n alana ulaşı mşekli 179 : Kullanı cıları n Ot urduğu İl 180 : Kullanı cıları n çalış ma dur umu 180 : Kullanı cıları n çalış ma ma nedeni 181 : Mesl ek sahi bi olanları n dağılı mı 182 : Genel meslek dağılı mı 182 : Kullanı cıları n gelir düzeyi 183 : Kullanı cıları n alana geliş sı klığı 184 : Kullanı cıları n alana geliş saati 185 : Kullanı cıları n Al ana Geliş Amacı 186 : Kullanı cıları n Al ana Geliş Amacı nda I. Terci hleri 187 : Kullanı cıları n Al ana Geliş Amacı nda II. Terci hleri 188 : Parkı n estetik açı dan değerlendiril mesi 189 : Girişlerden İşlevsel Açıdan Me mnunl uk Düzeyi 189 : Aksl ardan işlevsel açı dan me mnunl uk düzeyi 190 : Di nlenme Al anl arı ndan işlevsel açı dan me mnunluk düzeyi 191 : Çocuk oyun alanları ndan işlevsel açı dan me mnunl uk düzeyi 192 : Spor alanları ndan işlevsel açı dan me mnunl uk düzeyi 193 : Doğa ve kült ür alanlarından işlevsel açı dan memnunl uk düzeyi194 : Satış biri ml eri nden işlevsel açı dan me mnunl uk düzeyi 194 : Girişlerden estetik açı dan me mnunl uk düzeyi 195 : Aksl ardan estetik açı dan me mnunl uk düzeyi 196 : Di nlenme alanları ndan estetik açı dan me mnunl uk düzeyi 197 : Çocuk oyun alanları ndan Esteti k Açı dan Me mnunl uk Düzeyi 198 : Spor alanları ndan estetik açı dan me mnunl uk düzeyi 198 : Doğa ve Kült ür alanlarından estetik açı dan me mnunl uk düzeyi199 : Parkta en çok beğenilen mekan 200 : Parkta en çok beğenilen mekanı n beğenil me nedenl eri 201 : Döşe me ele manl arı ndan me mnuni yet düzeyi 202 vi

7 Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Tabl o Sayfa No : Ot ur ma El e manl arı ndan Me mnuni yet Düzeyi 203 : Aydı nlat ma El e manl arından Me mnuni yet Düzeyi 204 : Su El e manl arı ndan Memnuni yet Düzeyi 204 : Göl gele me El e manl arı ndan Me mnuni yet Düzeyi 205 : İşaret ve Bil gi Levhal arından Me mnuni yet Düzeyi 206 : Kafe, Pastane, W. C lerden Me mnuni yet Düzeyi 207 : Kullanı cılara göre parkın eksi k yönl eri I. Seçenek 208 : Parkı n eksi k yönl eri II.Seçenek 210 vii

8 ŞEKİ L LİSTESİ Şekil 2. 1 Şekil 2. 2 Şekil 3. 1 Şekil 3. 2 Şekil 3. 3 Şekil 3. 4 Şekil 3. 5 Şekil 3. 6 Şekil 4. 1 Şekil 4. 2 : Resi ml er Çernişevski nin Güzel yaşa mdır sözleri ni anlatıyor... : Güzel ve işlevsel onl arı ol uşt uran di ğer kavra ml arla birlikte düşünül meli dir : Çevresel al gıla manı n süreci... : Al gıla mada Kişisel ve Kült ürel Filtreler... : Sol üstte Edgar Rubi n in Vazosunda şekil ze mi n ilişkisi görül üyor. Sağ alt ve üstte bu ilişki peyzaj a uygulandı ğı nda göl ve gökyüzünün yansı ması ile ol uşan estetik algıla ma gör ül üyor. Sol altta Gestalt teorisi ni doğrulayan, Fi nl andi ya dan bir göl manzarası... : Kült ürel Yönel mede Al gı nı n Çokl u Duyu msal Yöneli mi... : İnsan gereksi nmel eri ve onları karşıla mak içi n gerekli sosyofizi ksel mekani z malar... : Çevresel Et ki ni n Boyutları... : Negatif ve Pozitif Mekan Gösteri ml eri... : Lao Tzu nun vazol ara göre pozitif negatif mekan hi potezi... Sayfa No Şekil 4. 3 Şekil 4. 4 Şekil 4. 5 Şekil 4. 6 Şekil 4. 7 Şekil 4. 8 Şekil 4. 9 Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil : Çevrele meni n dereceleri... : Mekansal kapalılık ve çevrele me içi n açı k peyzaj mekanı nda kullanılabilecek pek çok alternatif vardır... : İnsan ölçeği ne göre makr o ve mi kro ölçekteki mekan tipleri... : Mekana biçilen değeri etkileyen bireysel izleni ml er... : Gerili m... : Gevşe me... : Kor ku... : Neşe... : Küçü mse me : Di na mi k Hareket... : Aşka ait hisler... : Saygı yla karışı k korku, Gi ze mli saygısal korku... : Statik (durağan) mekan... : Li neer mekan... : Açı k (özgür) mekan : Döşe meni n şekli hareketin niteliği ni belirler... : Döşe meni n şekli hareketi yönl endirir... : Farklı tipte döşenmi ş taş bl okl ar hareketi n rit mi ni et kiler viii

9 Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil : Di nlenme alanı içi n durağan for ml u, yön belirt meyen döşe mel er ve eşit oranlar kullanılır... : Döşe me şekli hareketi n yönl enmesi ni et kiler... : Döşe medeki değişi kli k yayal ara tehli keli duruml arı haber ver mede kullanılabilir... : Sol da döşe me et kisi yle öl çeği küçül müş sağda ise büyü müş bir mekan... : Sol daki bet on mekan sağda t uğla ile parçalanarak okunur hale gel mi ş... : Döşe me, peyzaj daki kopuk ele manl arı birleştirir ve birlik et kisi sağlar... : Döşe me mat eryali yerleşi malanı ele manl arı ve bi na ile koordi ne edil miştir... : Döşe me ele manı ile perspektifte de değişi k manzaralar yakala mak mü mkündür... : Farklı döşe mel eri n ilişkisi... : Birbiri ne zıt döşe mel erin ilişkisi... : Taş mal ze meyl e ol uşt urul abilecek döşe me şekilleri... : Tuğl a dairesel for ml arda kullanılabil mekt edir... : Üç farklı tuğla kullanı m şekli... : Farklı kilit taşı döşe me şekilleri... : Kilit taşı nı n renk ve doku özellikleri... : Taş ve tuğla mal ze meyle bet on döşe meye hareketlilik veril miş... : Hazır dökme çi mtaşı nın ebatları ve görünüşü... : Çakıl ve kes me taş malze meyl e ol uşt urul muş farklı bir tasarı m örneği... : Çi müzeri ne serbest döşenmi ş bet on bl okl arı n ahşap ve tuğlayl a ilişkisi... : Ağaçları n aydı nlatıl ması... : Bir su ele manı nı n aydı nlatıl ması... : Kl asi k ve modern yüksek aydı nlat ma ele manl arı... : Kl asi k ve modern alçak aydı nlat ma tipleri... : Ko mbi ne bir ot ur ma elemanı... Sayfa No Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil : İst onun tasarladı ğı İstanbul da kullanılan bet on çöp kut usu.. : Üst ü ve yanl arı kapalı bir pergol a... : Al man Ei be fir ması nı n ürettiği değişi k oyun elemanl arı... : Farklı fonl ar önünde plasti k objeni n yaratacağı etki de farklı ol makt adır... : Hollanda dan i ki plastik obj e örneği... : Barcel ona dan bir plastik obj e örneği... : Geo metri k bir havuz perspektifi... : Geo metri k bir havuzun kesit ve görünüşü ix

10 Şekil : İnfor mel bir havuzun kesit ve görünüşü... Sayf a No 88 Şekil : Japonya dan bir gölet örneği... Şekil : Çeşitli kaskat ve şelale tasarı ml arı ndan kesitler... Şekil : Farklı tipte fıski ye çeşitleri... Şekil : Çeş mel er içi n farklı tasarı molanakl arı mü mkündür... Şekil : Bir su bahçesi ni n dört mevsi me göre farklı görünt üleri... Şekil : Kayal arla ol uşt urulabilecek tasarı malternatifleri... Şekil : Japon bahçe sanatı nda kayal arı n kullanı mı... Şekil : Kayal arla düşey hareket kazandırıl mış bir su aynası... Şekil : Te mel geometri k şekiller... Şekil : Geo metri k biçi ml erle tasarlanan bir bahçeni n Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil bi çi msel tasarı maşa mal arı... : 45 /90 açısal çizgilerle bir tasaı mı n geliştiril mesi... : Hekzagonal for ml arla ortaya çı kan bir mekan... : Hekzagonal for ml arı n üçüncü boyutta kullanıl ması... : Hekzagonal for ml arı n döşe mede yarattığı illüzyonl ar... : Dairesel for ml arı n kullanışı... : Ağaç kabuğunun üzeri ndeki desenl er... : Ağaç kabuğu desenl eri uyarlanarak düşünül müş bir tasarı mörneği... : Eli psle ol uşt urul muş bitki sel ve mekansal düzenle mel er... : Bir liken yaprağı nı n elips for mundaki kı vrı ml arı... : Düzensiz poli gonl arı n peyzaj da görünümü... Şekil : Sert ve yumuşak organik for ml ar... Şekil : Farklı biçi ml eri n birbirleri yle olan ilişkileri... Şekil : San Di ego Çocuk Hast anesi ni n bahçesi ndeki renk ve biçi milişkileri... Şekil : Bit kilerde rengi n yarattığı monot onl uk ve ilgi nçle karışı k çeşitlilik... Şekil : Çeşitli mal ze mel eri n dokul arı na göre al gılanışları da farklı dır... Şekil : Bit kileri n tekst ürel özellikleri... Şekil : Bit kileri n tekst ürel özellikleri ne göre mal ze mel erle olan ilişkileri... Şekil : Döşe me, su ve kaya elemanl arı nda birlik kompozisyonu... Şekil : Obj eleri n birbirleri yle uyu mu veya uyumsuzl uğu kütle, renk ve tekst ürleri yle ilişkilidir... Şekil : Do mi nant olan bir obje ve aynı baskı nlı kta birden fazla objeni n yaratacağı çatış ma et kisi x

11 Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil : Tekst ür ve renge bağlı vur gul a ma tekni kleri... : Bit kiler ve di ğer peyzaj ele manl arı yla yapıl mış vurgu örnekl eri... : For mal denge... : İnfor mal denge... : Belli aralıklarla tekrar edilen öğel eri n yarattığı görsel riti m.. Sayf a No Şekil Şekil Şekil 5. 1 Şekil 5. 2 : Mekanl ar arası ardışı klık... : Yeni Zelanda da bir kent parkı nda tasarı mprensipleri ne rastlanabiliyor... : Parkı n Güney Kapısı nın dışardan görünüşü... : Ihla murl u yol un, parkı n girişi nden içi ne doğru gör ünüşü Şekil 5. 3 : Çı narlı Yol... Şekil 5. 4 : Bisi klet Yol u... Şekil 5. 5 : Yür üyüş yolları... Şekil 5. 6 : Koşu yol u üzeri ndeki bir tabela... Şekil 5. 7 : Parkı n odak nokt ası ndaki suni göl etin görünüşü ve planı... Şekil 5. 8 : Göl eti n karşısı ndaki ot ur ma terası... Şekil 5. 9 : Göl eti n kışı n ve yazı n sunduğu manzaral ardan kesitler... Şekil : Te ma bahçeleri nde bulunan di ğer iki göl etin pl andaki görünüşü... Şekil : Japon Bahçesi ne ait olan göl et ve üzeri ndeki ahşap köpr ü... Şekil : Te ma Bahçeleri ni n ortası nda yeralan i ki parçalı suni gölet.. Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil : Su oyunl arı havuzu ve yanı ndaki ot ur ma terası ile sağda alanı n plandaki görünüşü... : Üst kotta doğal ze mi nl e düzenl enmi ş olan ot ur ma mekanı... : Fransız Bahçesi ni n yaz ve kış halleri... : Şekilli bitkiler bahçesi nin görünüşü... : Japon Bahçesi ni n genel görünüşü... : Kaya Bahçesi ni n hareketli topoğrafyası ve bit kileri yle genel görünüşü... : İngiliz Bahçesi... : Gül Bahçesi : Batı k Ge mi çocuk oyun alanı nı n planı ve fot oğrafı... : Girişteki çocuk oyun alanı nı n planı ve görünüşleri xi

12 Şekil : Bir w. c. bi nası nı n görünüşü... Şekil : Bisi klet kirala ma yeri ve yoğun kullanı mlı kafeterya bi nası nı n göl et tarafı ndan görünüşü... Şekil : Göl et çevresi ni n açı k mekan niteliği nde ol uşu haci msel genişliği nden kaynakl anmakt adır... Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil : İngiliz bahçesi ve giriş mekanı nı n özgür mekan ol ması nı n nedeni görüşe açı k mekanl ar ol mal arı dır... : Şekilli Bit kiler Bahçesi ve Fransız Bahçesi nde maksi mu m kapalılık ve hareketi n yönl endiril mesi fazlası yla et ki ndir... : Göl et çevresi ndeki statik mekanl ar ve bit kisel ele manl arla ol uşt urul muş kuşat ma etkisi resi mde görül mekt edir... : Gül bahçesi ni n lineer mekan özellikli pergol ası... : Bisi klet yol undan kokulu bit kiler bahçesi ne yöneli m nokt ası... : Fransız bahçesi ni n geometri k tasarı mı ve di ğer mekanl arla ol an biçi msel ilişkisi... : Parktaki yolları n organik for mu ve mekanl arla olan ilişkileri ndeki uyuml ul uk şekil de görül mekt edir... : Göl et çevresi ndeki sert ze mi ni n çizgisi göleti n for muna uyacak şekil de kı vrılarak ilerle mekt edir... : Bursa Soğanlı Bot ani k Par kı nı n sert peyzaj tasarı mı nı n bi çi msel ilişkileri yukarıda açı kça görül mekt edir... : Ana akslarda kullanılan taraklanmı ş bej renk beton bantlı granit döşe me ve detayı... : Şekilli bitkiler bahçesi ve ot ur ma alan ları nda kullanılan çakıl derzli doğal taş döşe me ve detaydaki görünümü... : Bisi klet yol unda kullanılan granit bantlı kır mı zı asfalt döşe me ve yol döşe me det ayı nda görülen işaretlendir me siste mi... : Yür üyüş yol u olarak kullanılan i nce çakıl ve sı kıştırıl mış toprak ze mi nli yolları n gör ünüşü, bordür sı nırla ması ol ma ması doğallığı vurgul uyor... : Akışkan hatlarla ilerleyen ana aks döşe mesi ni n gör ünüş ve detayı... : Yukarı da döşe me farklılıkları yla ol uşt urulan ot urma di nlenme ve durakla ma mekanl arı gösteril miştir... Sayfa No xii

13 Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil 6. 1 Şekil 6. 2 Şekil 6. 3 : Yukarı da görülen t uğl a derzli bet on döşe me göl etin... yanı ndaki anfi tiyatronun önünde kullanıl mış ve bu mekanı statik hale getirerek vurgul a mı ştır. : Yukarı daki fot oğrafta ortadaki granit mal ze menin genişliği kenardaki bet on döşe melerden daha fazla ol duğu hal de tüm döşe mel er he men he men eşit miş gi bi al gılanı yor. Bu da döşe meni n ölçek et kisi ni doğr ul uyor... : Granit döşe meni n bit ki ve suyl a uyumu ve di ğer el e manl arla bunl arı birleştirici özelliği parkta kullanıl mıştır : Burada döşe meni n he m rit mi k hareketi yle bir akış içerdi ği ni he m de su oyunl arı havuzu, per gol a, ot ur ma el e manl arı gi bi donatıları birleştiriyor... : Gül ve Fransız bahçelerinde kullanılan serbest dök me çakıl : Yukarı da görül düğü gi bi ser me kum döşe me, plastik obje niteliği ndeki çocuk oyun ele manı nı n sergilenmesi ne ol anak sağla mı ştır... : Aksl ardaki bağl antı noktaları nda bet on ve granit arası ndaki mal ze me değişi ml eri ndeki geçişler görül düğü gi bidir... : Al anda kullanılan biri moder n biri klasi k iki tip aydı nlat ma vardır... : Ar kalı klı ve arkalı ksız bankl ar... : Anfi basa makl arı nda kullanılan mal ze me detayı... : Su oyunl arı havuzundaki anfi ni n tabela, çöp kutusu ve aydı nlat mal arla olan ilişkisi ile ahşap ve granit ot ur ma kısı mdetayı resi mde görül mekt edir... : Zi yaretçilere mesaj veren bir tabela örneği yönl endir me a maçlı tabelaları n çevreleri ndeki ele manl arla olan ilişkileri.. : Parktaki di ğer panol ardan farklı ol uşu... : Sol da met al çöp kut usu sağda renkli çöp kont eynerleri... : Sol da i ngiliz bahçesi nin ahşap pergol ası... : Gül bahçesi nde kullanılan üst ört ü ele manı... : Üstte gül bahçesi ni n yanı ndaki dairesel met al pergola... : Batı k Ge mi şekli ndeki çocuk oyun aleti... : Orijinal tasarı mı yl a ahşap ve plastıkten ol uşan bir çocuk oyun ele manı... : Sallanma ve tır man ma a maçlı, ahşap konst ürksiyonl u oyun el e manı... : Göl et çevresi nde grup hali nde kullanılan kayaların görünüş : Japon Bahçesi ndeki gölet ve köprü çevresi nde kullanılan kaya grupl arı... : Küçük göl et etrafı nda kullanılan mavi-gri kayalar... : Gör üşü aşağı ya çeken pendul bit kilerle sebest çim üzeri nde kullanılan kaya... : Kullanı cıları n yaşları... : Kullanı cıları n ci nsi yeti... : Kullanı cıları n Medeni Dur umu... Sayfa No xiii

14 Şekil 6. 4 Şekil 6. 5 Şekil 6. 6 Şekil 6. 7 Şekil 6. 8 Şekil 6. 9 Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil : Kullanı cıları n alana ulaşı mşekli... : Kullanı cıları n Ot urduğu İl... : Kullanı cıları n eğiti mdurumu... : Kullanı cıları n çalış ma dur umu... : Kullanı cıları n çalış ma ma nedeni... : Mesl ek sahi bi olanları n dağılı mı... : Genel meslek dağılı mı... : Kullanı cıları n gelir düzeyi... : Kullanı cıları n alana geliş sıklı ğı... : Kullanı cıları n alana geliş saati... : Kullanı cıları n Al ana Geliş Amacı nda I. Terci hleri... : Kullanı cıları n Al ana Geliş Amacı nda II. Terci hleri... : Kullanı cıları n Al ana Geliş Amacı nda III. Terci hleri... : Parkı n estetik açı dan değerlendiril mesi... : Girişlerden İşlevsel Açıdan Me mnunl uk Düzeyi... : Aksl ardan işlevsel açı dan me mnunl uk düzeyi... : Di nlenme Al anl arı ndan işlevsel açı dan me mnunluk düzeyi : Çocuk oyun alanları ndan işlevsel açı dan me mnunl uk düze : Spor alanları ndan işlevsel açı dan me mnunl uk düzeyi... : Doğa ve kült ür alanlarından işlevsel açı dan me mnunl uk düzeyi... : Satış biri ml eri nden işlevsel açı dan me mnunl uk düzeyi... : Girişlerden estetik açı dan me mnunl uk düzeyi... : Aksl ardan estetik açı dan me mnunl uk düzeyi... : Di nlenme alanları ndan estetik açı dan me mnunl uk düzeyi.. : Çocuk oyun alanları ndan Esteti k Açı dan Me mnunl uk... : Spor alanları ndan estetik açı dan me mnunl uk düzeyi... : Doğa ve Kült ür alanlarından estetik açı dan me mnunl uk düzeyi... : Satış alanl arı ndan estetik açı dan me mnunl uk düzeyi... : Parkta en çok beğenilen mekan... : Parkta en çok beğenilen mekanı n beğenil me nedenl eri... : Döşe me ele manl arı ndan me mnuni yet düzeyi... : Ot ur ma El e manl arı ndan Me mnuni yet Düzeyi... : Aydı nlat ma El e manl arından Me mnuni yet Düzeyi... : Su El e manl arı ndan Memnuni yet Düzeyi... : Göl gele me El e manl arı ndan Me mnuni yet Düzeyi... : İşaret ve Bil gi Levhal arından Me mnuni yet Düzeyi... : Kafe, Pastane, W. C lerden Me mnuni yet Düzeyi... : Kullanı cılara göre parkın eksi k yönl eri I. Seçenek... : Parkı n eksi k yönl eri II.Seçenek... : Yaşa bağlı olarak alana geliş a macı... : Yaşa bağlı olarak beğenilen mekan... : Eğiti me bağlı olarak mekanı n estetik kalitesi... : Profesyoneller ve profesyonel ol mayanl ara göre estetik... Sayf a No xi v

15 Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil : Ci nsi yete bağlı olarak dinlenme alanları ndan işlevsel açı dan me mnuni yet... : Ci nsi yete bağlı olarak dinl enme alanları ndan estetik açı dan me mnuni yet... : Mekansal nitelikleri n mi marl ar tarafı ndan al gıla ma açısı ndan değerlendiril mesi... : Tasarı mele manı öncelik sırası nda 1. Terci h... : Tasarı mele manı öncelik sırası nda 2. Terci h... : Tasarı mele manı öncelik sırası nda 3. Terci h... : Park tasarı mı nda estetik ve işlevsel açı dan daha etkili olan bi çi ml eri n terci hi... : Bir park tasarı mı nda, tasarı mı n estetik ve işlevsel pot ansi yeli açısı ndan daha öne mli olan organi zasyon prensi pleri ni n değerlendiril mesi 1. Terci h... : Bir park tasarı mı nda, tasarı mı n estetik ve işlevsel pot ansi yeli açısı ndan daha öne mli olan or gani zasyon prensi plerini ndeğerlendiril mesi 2. Terci h... : Bir park tasarı mı nda, tasarı mı n estetik ve işlevsel pot ansi yeli açısı ndan daha öne mli olan organi zasyon prensi pleri ni n değerlendiril mesi 3. Terci h... Sayf a No xv

16 ÖZET İnsanl arı n, günü müz kentsel çevre koşulları nda en çok i hti yacı ol an şey, doğal ve i zol e edil miş yeşil mekanl ardır. Son günl erde bu konuya ol an eğili mi n art ması yl a bu mekanl arı n, daha kaliteli esteti k ve görsel niteliklere sahi p ol ması gerekliliği de öne m kazanmı ştır. İşlevsel anl a mda kullanıcıları n t alepleri ne karşılık verebilen, uygun, ekono mi k ve fonksi yonel açı dan önceden düşünül müş bir t asarı m başarılı bir t asarı m olabilir. Est eti k açı dan ise, t asarı m prensi pleri ne uygun, kol ay algılanabilen, t ekdüze olmayan, il gi ve mer ak uyandıran, uyu ml u ve büt ün t asarı ml ar başarılıdır. Fakat bir t asarımı n yal nı zca estetik veya işlevsel anl amda başarılı ol ması o t asarı mı yet erli kıl maz. Tasarlanan al anda estetik ve işlev bir büt ünün birbirini t a ma ml ayan i ki par çası gi bi düşünül meli ve buna göre hareket edil meli dir. Peyzaj mi marlı ğı nı n genel uğraşı alanları ndan birisi ol an park t asarı mı kapsa mı nda, sert peyzaj uygul a mal arı nı n da işlevsel ve estetik olması gerekir. İnsanl arı n hareket edceği, yür üyeceği, ot uracağı veya herhangi bir rekreasyonel akti viteyi gerçekleştireceği sert peyzaj mekanl arı fonksiyonel ve görsel anl a mda doyur ucu ol duğu oranda başarılı ol abilir. Bu çalış ma, park t asarımı nda kullanılan sert peyzaj el e manl arı nı n estetik ve işlevsel nitelikleri ni ortaya koyarak, bunl ara ilişki n tasarı m il ke ve prensipl eri ni dünya geneli ndeki bakış açısı yla değerlendir mi ştir. Bu bağl a mda, il k ol arak estetik ve güzelli k kavra ml arı t anı ml anarak esteti k ve işlev arası ndaki ilişki ortaya kon muştur. Ar dı ndan al gı açısı ndan estetik kavra mı na deği nil miş, bu konuyl a il gili kuram ve t eoriler açı klandı ktan sonra peyzaj mi marlı ğı açısı ndan estetiklik ve işlevsellik konusu açı klı ğa kavuşt urul muşt ur. Peyzaj mi marlı ğı kapsa mı nda mekan kalitesi, mekan organi zasyonu, tasarı m prensi pleri, organi zasyon prensi pleri ve sert peyzaj el e manl arı üzeri nde dur ul muşt ur. Tezi n çalış ma al anı ol an Bursa Soğanlı Bot ani k Parkı ile il gili araştır ma kapsa mı nda i se yukarı da açı klanan t üm bu kriterler değerlendirilerek parkı n t asarım pr ensi pleri açısı ndan estetik ve işlevsel özelliği ortaya kon muş son ol arak da par ka gel en zi yaretçilerle yapılan anket gör üş mel eri değerlendirilerek parkı n estetik ve işlevsel yet erlilik derecesi tespit edil miştir. Genel ol arak Bursa kentini n genel yapısı na bakıl dığı nda kl asi k akti vitelere hi z met eden pek çok parkı n varlı ğı di kkati çekmekt edir. Fakat bu parklar yüksek pot ansi yelleri ne rağmen genellikle çay i ç me, manzara seyretme, pi kni k gi bi akti vitelerle kısıtlı kal makt adır. Bu bakı mdan Soğanlı Bot ani k Par kı işlevsel anl a mda farklılık, est eti kli k ve topl umu bilinçlendir me anl a mı nda ol dukça ol uml u ve başarılı bir nokt ada dur makt adır. Beşi nci böl ümde parkta yer al an f onksi yon al anl arı nı n ve sert peyzaj el e manl arı nı n al andaki konu ml arı ve t ekni k özellikleri irdel enerek, önceki böl üml erde anl atılan kriterlere uygunl uk açısından değerlendiril miştir. Bunun yanı nda parktaki mekansal xvi

17 ilişkiler ve bunl arı n biçim özellikleri de ortaya konarak sı nıflandırıl mıştır. Bursa Soğanlı Bot ani k Par kı nın t asarı mı nı n or gani k f orml ar üzeri ne kur ul u ol duğu ve bu geniş parkı n bu şekil de bir t asarı ma sahi p ol ması nı n yükl endi ği t e ma iti bati yle uygun ol duğu açı ktır. Doğal t asarı mı nın büt üne yansıtıl ması anla mı nda kullanılan donatı el e manl arı da ol dukça başarılı ol up işlevsel açı dan da kullanıcıları me mnun et mekt edir. Bursa Soğanlı Bot ani k Par kı yal nızca Bursa ya değil Tür ki ye ye park t asarı mı na yeni bir bakış açısı sağlayacak nitelikte, son derece estetik ve yeni t asarı ml ara ör nek ol acak bir pozisyonda dur makt adır. Soğanlı Bot ani k Par kı nı n kullanıcıları nı n bu al andan me mnuni yetini belirle mek a macı yla yapılan araştırmada yönt e m ol arak alan gel en kullanı cılara daha önceden hazırlanmı ş anket soruları sorul muş ve bu sor ular ile kullanı cıları n sosyo-ekono mi k yapısı, alanı kullanma şekilleri ve mekanı n estetik ve işlevsel kalitesi yle ilgili görüşleri tespit edil meye çalışıl mıştır. Soğanlı Bot ani k Par kı nı n kullanıcıları nı n bu al andan me mnuni yetini belirle mek a macı yla yapılan bu araştır manı n sonucunda kullanıcıları n, alandaki kullanı m al anl arı ndan işlevsel açıdan i yi derecede; estetik açı dan i yi derecede memnun ol dukl arı ve donatı ele manl arını işlevsel ve estetik açı dan yet erli bul dukl arı belirlenmi ştir. Kullanıcılar parka doğayl a başbaşa ol mak, ot ur mak ve di nl enmek a macı yla gel mekt e ol up genellikle su el e manl arı ve çevresi ni t erci h et mekt edirler, buraları beğen mel eri ni n en öne mli nedeni parkı n doğal, saki n ve di nlendirici ol ması dır. Kullanıcılara göre parkı n en öne mli eksi ği yeni ve farklı akti viteleri n getiril mesi ve bankl ar ile çocuk oyun ele manl arı nın adetleri ni n az ol ması dır. Sonuç ol arak araştır manın sonunda el de edilen bul gul ara ve sahada yapılan analizlere dayanrak gör ül mekt edirki Soğanlı Bot ani k Parkı nı n sert peyzaj t asarımı kullanı cılar açısı ndan işlevsel ve estetik anla mda i yi derecede me mnunl uk verici dir. xvii

18 THE EVALUATI ON OF BURSA S OĞANLI BOTANI CAL PARK S HARD LANDSCAPE DESI GN I N THE FUNCTI ONAL AND AESTHETI CAL ASPECTS SUMMARY What peopl e need so much i n dail y condition is nat ural and isol ated green areas. By the i ncreasi ng of i ntention about t his issue recentl y, for green spaces havi ng mor e qualified aest hetic and functi onal feat ures has gai ned i mportance. In t he meani ng of f unction, a desi gn whi ch can response user s de mands, suitable, econo mi c, consi dered before about f uncti onal approach is a succesfull design. I n t he sense of aest hetic, all desi gns whi ch are appropriate t o desi gn pri ncipl es, easl y percept ed, not bei ng ordi nary, exciting i nterest and curi osity, har moni zed are succesfull also. But, having onl y aest hetical or onl y f uncti onal success do not make sufficient a desi gn. On t he desi gned area, aest hetic and f uncti on must be consi dered as ingredi ents that compl et e each ot hers and desi gners must act suitable for that idea. In t he concept of park desi gni ng, whi ch is t he study fiel d of l andscape archit ect ure, hard l andscape applications shoul d be aest hetic and f uncti onal. The wal kabl e, movabl e, sittiable ar recreati onal hard l andscape spaces may succesful, if t hey are satisfyi ng by t he sense of visual and functi onal. This t hesis, by put f or ward t he pri nci ples of aest hetic and f uncti onal qualifies of har d landscape el e ments which has been used i n park desi gn eval uate the desi gn pri nci ples and basis relating t o t he m wit h aspects of t he worl d. In t his connecti on, firstly by descri bi ng aest hetic and beaut y, t he rel ation bet ween aecthetic and functi on has br ought i nt o. Secondl y, i n t he sense of percepti on, concept of aest hetic has been menti oned, after expl ai ned basics and theories about t his t opi c, aest hetic quality and f uncti onality has been made cl ear i n l andscape architect ure aspects. İ n the co mprehence of l andscape architect ure, spatial quality, space or gani zati on, desi gn pri nci ples, organization pri nci ples and hard l andscape el e ments has been insisted. In t he i nvesti gati on about Bursa Soğanlı Bot ani cal Par k whi ch is t he st udy area of t he thesis, all t opi cs whi ch descri bed above has been eval uated and t he aesthetical and functi onal feat ures of park has been br ought i nto i n t he desi gn pri nci ples aspects. And l astl y, The aest hetical and f uncti onal efficiency of Bursa Soğanlı Bot ani cal Par k has been deter mi ned by the questi onnaires that made wit h users eval uated. In general, when we l ook at t he cit y of Bursa s struct ure, t he existing of so many different parks whi ch serve t he cl assical out door acti vities call attenti on. Alt hough their hi gh pot ential, t hese parks has measured co mmon acti vities such as dri nki ng, si ghti ng, pi cnic. Fr om t his aspect, Bursa Soğanlı Bot ani cal Park has kept on quite xviii

19 possitive and succesful poi nt because of t he f uncti onal difference, aest hetic qualit y and renderi ng consci ous peopl e. The fifth part consists of t he discussi on about t echni cal feat ures and l ocation af t he functi onal areas and hard l andscape el e ments i n t he park, and eval uati on of t hese el e ments accordi ng t o desi gn pri nci ples whi ch descri bed i n t he f ort h part. Mor eover, spatial connecti ons and for m feat ures of t he spaces i n t he park has been descri bed and cl assified. What t he cl ear t hi ng is Bursa Soğanlı Bot ani cal Park s desi gn has settled on t he or gani c for ms and havi ng t his t ype of desi gn f or t he park is quite suitable because of its the me. By t he meani ng of its nat ural desi gn reflected t o all, used ur ban f urnit ures also quite succesful and t hey satisfy users i n f uncti onal aspect. Bursa Soğanlı Bot ani cal Par k will bri ng t he ne w aspest about park desi gn qualit y not onl y f or Bursa but also for Tur key, moreover it has good perfor m t o be a succesful exap ml e for the new designs. In t he si xt h part, an i nvesti gati on about satisfacti on of Bursa Soğanlı Bot ani cal Par k s users has been done. I n t his research questionnaire met hod has been used by aski ng questi ons users on t he st udy area or people ar ound t here who ca me t he st udy area before. By t he questionnaire, t heir soci oecono mi c struct ures, usi ng t ypes of t he area and opi ni ons about t he aest hetic and f unctional quality of t he st udy area has been tried t o det er mi ned. At t he end of t his research, det er mi ned results are as foll ows; users satisfy t he f uncti onal areas i n good degree f or t heir aesthetic and functi onal de mands and they t hi nk t hat t he ur ban f ur nit ures are enough i n aest hetic and f uncti onal way. Users usuall y co me t o t he par k t o be i n pri vate wit h nat ure, f or sitting and resting, also they prefer around t he ponds and wat er el e ments to do t hese acti vities. The reasons of pl easureness around wat er el e ments are t o be nat ural, restful and cal m. The most i mportant l acks of t he par k are different acti vities defficiency and number of the seats and play equip ments inefficiency. As a result of t his research st udy, accordi ng t o t he anal ysis and results whi ch t aken hand by wor ki ng on t he st udy area, obvi ousl y it i s seei ng t hat t he hard landscape desi gn of Bursa Soğanlı Bot ani cal Park is gi ves satisfacti on i n good degree by t he meani ng of aest hetic and functi onal for its users. xi x

20 1. BÖLÜM 1. Gİ Rİ Ş Gi riş ve Çalış manı n Amacı İnsanl ar çevreleri nden et kilenmekt e, çevresel nitelikler i nsanl arı n yaşa ml arı nı hatta mutl ul ukl arı nı et kile mekt edir. Bazı araştır macılara göre çevresel niteli kler i nsan yaşa mı nı et kileyen en öne mli et menl erdir. Günümüz şehirsel koşulları nda ise doğa ile büt ünl eş me neredeyse kaybol muş, t opl umsal yaşa mı bi çi ml endir me birlikt eli ği he men he men t a ma men kop muşt ur. Bu dur um bireyleri n ve t opl umun sanatla ve est eti k arayışlarla i ç i çeli ği ni n ve büt ünl üğünün kaybol ması na neden ol muşt ur. Bugün i nsanl ar, ancak yapabil me şansları varsa, uz man ya da uz man dahi ol mayan kişi ve gr upl ar tarafı ndan t asarlanmı ş araç, gereç ve i nşa edil miş çevreler arası ndan bir seçi m yap mak dur umundadırlar. Fi zi ksel çevre t opl umsal davranışlar üzeri nde t ek et kileyici kaynak ol mamakl a beraber, insanları n davranışları üzeri nde öne mli et kiler t aşı dı ğı öne sürül mekt edir. Bugün i çi nde bul unul an, me mnuni yet duyul mayan çevre şartları, di ğer konul arda da ol duğu gi bi, sor u sor mayan, dur uml arı ol duğu gi bi kabullenen t avırlardan kaynakl anı yor gi bidir. Neden bu dur uma gel mi ştir? Neler yapılabilir? Nasıl çözül ebilir? gi bi sorul ar yet eri nce sorul ma makt a, duruml ar herkes tarafı ndan sahi plenil mekt edir. Günü müz çevre koşulları nda özellikle ül ke miz açısı ndan bakıl dı ğı nda, i nsanl ar tarafı ndan en çok öne sür ülen sorun, çevre şartları nı n yet ersiz ol duğudur. Fakat il gi nç ol an Lynch i n ifadesi ile günü müz şehir i nsanı nı n içi nde yaşanılan dünyanın çirki nli kleri hakkı nda ( kirlilik, kaos, monot onl uk) bil gi sahi bi ol ması na ve buna karşılık hoşl ukl ar ve uyu ml u bir çevreni n potansi yel değeri hakkı nda pek fi kir sahi bi ol ma ması na rağ men, insanlara estetik açı dan güzel bir çevre nasıl ol malı di ye sorul duğunda ortala ma ol arak şu cevapl a karşılaşıl maktadır: Çevresi yle ve kendi i çi nde uyu ml u, ol abildi ği nce büt ün, yeşil, sıradan olayan, özgün, planlı, kullanışlı, bakımlı çevreler estetik açı dan güzel dir.

21 Büt ün bu değerlendir mel er ışı ğı nda peyzaj mi marisi nde estetik arayışları n ol uml u sonuçl ara ul aşabil mesi i çin yaratılan mekanl arı n, yaşayan, yaşanılan ve i nsanlara est eti k bilinci aşılayan nitelikte ol ması gerekmekt edir. Bizi m mesl eği mi zi n öne mli bir parçası ol an park t asarı mı nda sert peyzaj el e manl arı nı n estetik, görsel ve işlevsel kalitesi bu t ez içi nde irdelenerek bu konuya esteti k ve işlevsel açı dan bir açı klı k getiril meye çalışıl mıştır. Bu çalış mada esteti k konusu üç başlı k altında irdel enmi ş daha sonra da Bursa ilindeki Soğanlı Bot ani k Par kı nda yapılan çalış mayl a, elde edilen t eori k bil gilerin doğr ul uğu kanıtlanmaya çalışıl mıştır. Çalış manı n i ki nci böl ümünde esteti k ve güzellik ol gusu kısaca t anı ml anmaya çalışıl mı ş, üçüncü böl ümde ise estetik konusuna al gı açısı ndan açı klı k kazandırıl mış est eti k al gıla manı n kökenl eri anl atıl mıştır. Dör düncü böl ümde peyzaj mi marlığı açısı ndan estetik ve işlevsellik konusu açı klanmı ş, bu başlı k altında peyzaj mekanı, sert ve yu muşak peyzaj el e manları, t asarı m kriterleri ve or gani zasyon prensi pleri anl atıl mıştır. Beşi nci böl ümde Bursa Soğanlı Bot ani k Par kı nın esteti k ve işlevsel analizi yapılarak, altıncı ve yedi nci böl ümlerde al anda yapılan anket çalış ması nı n analizi yapıl mış, par kı kullanan i nsanl arı n parktan estetik ve işlevsel anl a mda me mnuniyet dereceleri öl çül müşt ür. 2

22 Topoğraf yanı n For mu Peyzaj mi marisi, i nsan kullanı mı ve zevki i çi n yaratılan dış çevre al anl arı nı n yaratıl ması ve işletil mesini a maçl ayan nokt aları yakal a mak i çi n birçok değişi k fizi ksel tasarı m el e manl arı nı kullanır. Bu el e manl ar i çi nde arazi ya da yer şekli bili nen ve en öne mli el e mandır. Yer şekli her t ürl ü dış çevre aktivitesi i çi n t e mel ol makla beraber, dış çevre düzeni içi nde he martistik he mde gerekli bir ele mandır. [27, s. 1] Ar azi şekli t opografya ile eşanl a mlı dır ve dünya yüzeyi ni n üç boyutl u dış şekli ni ifade eder. Kaba ifade ile, yer şekli t oprağı n yayıl mış hali dir. Böl gesel anl a mda, yer şekli, değişi k ti pteki vadi, dağ, t epe, çayır vs. ifade eder. Bu ti p yer şekilleri makr o yer şekilleri ol arak adl andırılırlar. Küçük anl a mda ise yer şekilleri, yükselti, girinti, çı kı ntı, bayır, kade meli böl geler, ra mpa, basa mak gi bi sevi ye farklılıkları nı si mgel er ve buna mi kro yer şekilleri denilebilir. En dar anl a mda mi ni arazi şekilleri ku m, giri nti, çı kı ntıları nı, yürünül en döşe me t aş ve kayal ardaki dokusal farklılıklar anl amı nı t aşır. Her dur umda yer şekilleri, dış çevreni n alansal ele manıdır. Peyzaj mi marisi nde çok öne mli bir anl a mı ol an yer şekilleri, dış çevreyle il gili birçok değişi k el e manl a direkt bağl antısı nedeni yle t opoğrafi k dur uml ar, başka ögel erle ilişkileri, bir böl geni n esteti k karakt eri, alan t anı mı ve al gılanması, manzaral ar yetiştir mel er, yükseltiler, mi kr o i kli ml er, t oprak kullanı mı ve belli bir mekanda işlevl eri n or gani zasyonuna et ki ederler. Di ğer t üm el e manl arı n birleştiği nokt a ol duğu içi n, yer şekilleri dış çevreni n birl eştirenl eri nden bi ri dir. Yer şekilleri el e man ol arak, peyzaj al anl arı ve di ğer t ü m el e manl arı bir araya getiren ve su sevi yesi ne ya da uf uğa kadar uzanan bir bağ ol arak kabul edilebilir. Bir mekanı n i ncelenmesi söz konusu ol duğunda il k önce topoğrafyası nı incele mek gerekir. Yer şekilleri, t asarı mcı ya değişi k kullanı ml arı n, mekanl arı n, el e manl arı n kullanı mı nı or gani ze et me ve yönl endir me i mkanı verir.[27, s.1-3] I. Başlıca Arazi Şekilleri Yer şekilleri ni eği m gr upl arı na göre sı nıflandır manı n yanı sıra işlevsel ve görsel açı dan taşı dı kları potansi yellere göre beş gruba ayırabiliriz: Düz Araziler Dı şbükey Araziler Sırt İçbükey Araziler Vadi Düz Araziler: Uf uk düzl e mi ne paralel ol duğu varsayılan arazilerdir. Teori k ol arak bu mü mkün olsa da prati kte böyl e bir arazi bul mak mü mkün değildir, çünkü her arazi ni n üzeri nde mutlaka bir takı mi nişler, çı kışlar, pürüzl ü yüzeyl er vardır. 3

23 Yüksekli kteki değişkenliği n ol mayışı nedeni yle düz araziler statik ve dünyanı n denge unsurları yla uyu m i çi ndedir. Düz arazi de dengede durabil mek i çi n ilave bir güç harcanmadı ğı ndan ve gör üşe açı k ol duğundan dol ayı bu ti p al anlar üzeri ne kur ul u mekanl ar daha güvenilirdir [27, s. 34]. Düz alanl arda çalış mak t asarımcı açısı ndan kol aydır, fakat bu ti p al anl ar monot on ve durağan ol abilirler, herhangi bir al ansal t anı m içer medi kleri nden dol ayı kuşat ma ve hareketi sağl a ma yapay t epelerle, bit kilerle ve başka obj elerle sağl anmalı dır ( Şekil 4. 18) [ 17, s. 80]. Üçüncü boyut un ol mayışı; düz arazi de açı klı k; genişlik duygusu yaratır, bu özelliğe bağlı ol arak, manzara ve gör üş uzun mesafeler i çi n bile et kilidir. Düz arazi de kol ay gör üşün sağl adı ğı bir büt ünl ük anl a mı öne çı kar ve birçok farklı el e manı n birbirine bağlı ol ması nı ve görülebil mesi ni sağlar. Fransız Rönesans ı ndaki allées lerin başarısı biraz da üzeri nde bul undukl arı arazi ni n sunduğu görsel birleştiricilik özelliği ndendir[27, s. 35]. Şekil Düz arazileri n yüzeyi yapay t epel er veya bitkilerle hareketlendirilebilir [25, s. 41] Düz arazileri n üzeri nde yat ay çi zgileri n bir kuvveti vardır ve arazi yl e uyu m sağlarlar. Bu arazilerde kullanılan di k el e manl ar do mi nanttırlar, uzakt an al gılanırlar ve arazi yle kontrast ol uşt ururlar (Şekil 4. 19). Şekil Düz arazi ni n yat ayda ve düşeydeki kuvvet çizgileri [25, s. 41] Düz arazileri n görsel t arafsızlıkları onl arı barışçıl ve di nlendirici kılar. Bu özelli k saki n ve dur gun su el emanl arı nı n kullanı mı i çin uygundur ve suyun saki n özelli kte ol ması mekanı n da saki n karakt eri ne kat kı da bul unur. Karşı anl a mda ise bu ti p yerl eri n barışçıl özelliği birçok değişi k el e manı n göz t arafı ndan kol ayca al gılanması nı sağl ar. Cesur renk ve yüzeyl er buralara yerleştirildi ği nde heykel ve mi mari de istenilen sonuçl ar bu özellik sayesi nde el de edilir. Ayrıca bir t eatral yapı nı n sahnesi ol ma özelliği de buna ekl enebilir. Vaux l e Co mte ve Varsailles şat oları bu özellikten yol a çı karak geniş ve düz bahçeleri n ortaları na ot urtul muşt ur. Tü m bunl ara ek ol arak düz araziler çok yönl üdürler, belli bir nokt adan t üm yönl ere hareket et me ol anağı na sahi ptirler. Bu ti p yerlerde hangi yönün doğr u ol duğuna ait i puçları çok azdır, her ol anak aynı ağırlığa ve öne me sahi ptir. Bu özelli kleri nden öt ürü düz araziler üzerindeki t asarı m şekilleri ve el e manl arı kol ayca fazlalaştırılabilir, yaygı nlaştırılabilir ve çok yönl ü ol abilirler. Aynı şekil de soyut geo metri k, kristal şekilli gi bi kendileri ni t ekrarlayan ve modası geç meyen şekiller de burada kullanılabilir. Kı sacası, düz t opoğrafya çok esnek ve prati k bir yer şekli dir ve birçok görsel ve işlevsel kullanı ma olanak verir [27, s. 37, 38]. 4

24 Dı şbükey Araziler: Tü msek, çı kı ntı, tepe ve dağl ar gi bi arazi şekilleri dışbükeydir. İki nci t e mel yüzey şekli ol an dışbükey arazi for mu sal dırgan, heyecan, güç ve dayanı klılık duygusu verir. Pozitif katı kütleleri ve negatif boşl ukl arı dol duran dışbükey yüzeyl eri n zirvel eri manzaranı n sı nırlarını ve boşl uğun al gılanması nı sağl ar. Genel anl a mda, t epe ne kadar yüksek ne kadar di kse, boşl uk kavra mı nın t anı mı da o kadar sert ol ur. Peyzaj mi marlı ğı nı n pozitif bir nokt ası ol arak, dışbükey araziler başka estetik ve işlevsel karakt erlere de sahi ptirler. Dı şbükey yüzeyl eri n etrafları nispet en al çak ve daha nötr yer şekilleri ile çevrelendi ği nden kol aylı kla odak görevi görebilirler. Aynı za manda böyl e yerler referans nokt ası ol arak da belirlenebilir. Dı şbükey arazi şekilleri ni n et kisi buralara bi nalar, ağaçlar vs. yerleştirilerek fazlalaştırılabilir ( Şekil 4. 20). Böyl ece buraları n öne mi ve çevreden görül ebil me özellikleri arttırıl mı ş ol ur ve se mboli k bir üst ünl ük sağl ar. Aynı şekil de dışbükey yerleri n yüksekli ği arazi üst ünde eği me paralel for ml ar ve çi zgiler koyul arak da belirgi nleştirilebilir. Enine çi zgiler ise yüksekli k kavra mı nı azaltacak et ki dedir [27, s. 42]. Şekil Dı şbükey arazileri n görsel et kisi buralara başka el e manl ar ekl enerek arttırılabilir [27,s. 43] Dı şbükey arazi şekilleri üzeri ne çı kıl dı ğı nda egemenli k duygusu verir, bural arda çevreye göz at ma, kontrol et me en kol aydır ve bu t ür yerler yerleşime uygundur. Dı şbükey al anl ar ayrıca suyun hareketli, di na mi k ve dökül erek akışı na ol anak verdi kleri nden suyl a ol uşt urulacak lirik ko mpozisyonl arda başarı ol anağını arttırırlar. Düşen bir su, yerçeki mi ni n gücünü ve bir eği mden dengeli aşağı düşüşü ifade eder. İtal ya daki Villa d Este de kullanılan yukarıdan ze mi ne düşen su el e manl arı, yerçeki mi ni gücünün i yi bir ör neği dir. Kı sacası dışbükey arazi şekilleri, heyecan verici ve dra mati k kullanı ml a peyzaj tasarı mı nı n öne mli bir öğesi dir [27, s. 43]. Sı rt: Dı şbükey arazi şekline benzer yapı daki bir ör nek benzer yapı daki sırt tır. Sırt bir önceki ne göre daha ko mpakt, sı kışı k ve içi nde bul unduğu kütlenin bir uzantısı şekli nde bir yükseltidir. Sırtlar da boşl ukt a bir engel ol uşt ururlar ve etrafı gözl e ml e me ol anağı sunarlar. Sırtların pek çok nokt ası ndan gözl e m ol anağı olsa da en uygunu bitiş nokt ası dır. Bundan başka sırtlar, peyzaj da gözl eri boşl ukt a bir yere göt ür meye, bir yer de odakl a maya yararlar. İşlevsel bir dur uş nokt ası nda he m araç he m de yaya trafi ği sırtı n üst ünde en azı ndan sırta paralel ol duğunda daha kol ay ol ur. Hareket sırta dik ya da karşı ol duğunda ise zor hatta dikse ol anaksız ol ur. Sırtları n bir başka karakt eri ise ayırıcı özelliği t aşı mal arı dır. Doğal bir engel ol arak sırtlar i ki vadi yi ya da iki boşl uğu birbirinden ayırırlar. Sırtları n ol uşt urduğu sı nırlar burada ve orada kavra mı nı ortaya çı karırlar [27, s. 44]. 5