PEYZAJ DÜZENLE MELERİ NDE Bİ TKİ SEL TASARI M BAHÇEŞEHİ R DOĞA PARKI ÖRNEĞİ. YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Peyzaj Mi marı Ebru ERBAŞ

Transkript

1 İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ PEYZAJ DÜZENLE MELERİ NDE Bİ TKİ SEL TASARI M BAHÇEŞEHİ R DOĞA PARKI ÖRNEĞİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Peyzaj Mi marı Ebru ERBAŞ Anabili m Dalı : ŞEHİ R VE BÖLGE PLANLAMA Progra mı : PEYZAJ PLANLAMA MAYI S 2003

2 ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ PEYZAJ DÜZENLE MELERĠ NDE BĠ TKĠ SEL TASARI M BAHÇEġEHĠ R DOĞA PARKI ÖRNEĞĠ YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ Peyzaj Mi marı Ebru ERBAġ ( ) Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 5 Mayıs 2003 Tezi n Savunul duğu Tari h : 26 Mayıs 2003 Tez DanıĢ manı : Di ğer Jüri Üyel eri Prof. Dr. Ahmet Cengi z YI LDI ZCI Doç. Dr. Hakan ALTI NÇEKĠ Ç Yard. Doç. Dr. Reyhan YĠ ĞĠ TER MAYI S 2003

3 ÖNS ÖZ Tezi mi n ortaya kon ma süreci nde araştır mal arıma yön veren ve bana gerek t ez çalış ma mda gerekse eğiti m hayatı m boyunca doğr u yol u gösteren değerli hoca m Pr of. Dr. Ah met Cengi z YI LDI ZCI ya teşekkürleri mi sunmayı bir borç biliri m. Çalış ma al anı m ol an Bahçeşehir Doğa Par kı nı n pl anları nı el de et me süreci nde bana çok yardı mcı ol an ve aynı za manda Doğa Par kı nı n t asarı mcısı ol an Sayın Pr of. Dr. Yüksel ÖZTAN a çok teşekkür ederi m. Bu çalış mada bana bil gileri yle ışı k t utan, her za man her konuda desteklerini benden esirge meyen sevgili arkadaşları m ve mesl ektaşları m Ar aş. Gör. Ayçi m TÜRER, Ar aş. Gör. Bahar BAŞER e sonsuz t eşekkürler. Bu zor süreçte beraber yol al dı ğı m ve her zor anı mda gerek bil gisi yle gerekse manevi ol arak her za man yanı mda ol an sevgili arkadaşı m ve meslekt aşı m Funda KAVİ ye çok t eşekkür ederim. Manevi anl a mdaki büyük kat kıları ndan öt ürü sevgili yüksek lisans arkadaşlarım Zeynep ERDAL, Gül nur TAHRALI, Devri m İ ŞBECER ve Bengü Bİ LGİ Ç e de ayrıca teşekkürleri mi sunarı m. Hayatı m boyunca bana ver di kleri sevgi ve t üm ol anakl arı yla sağl adıkl arı orta m, i mkan ve destekl eri nden dol ayı aile me ve sonsuz sevgiler ve t eşekkürler. Bugüne kadar her dai m her koşulda yanı mda ol dukl arı nı bildi ği m can dostları ma, çalış ma mı n ortaya çı kma süreci nde bana gösterdi kleri sabır, anl ayış ve manevi anl a mdaki destekl eri nden öt ürü çok teşekkür ederi m. Mayı s, 2003 Ebru ERBAġ ii

4 Ġ ÇĠ NDEKĠ LER TABLO LĠ STESĠ ġekġ L LĠSTESĠ ÖZET SUMMARY vii viii xi x xxi 1. GĠ RĠ ġ Gi riģ ve ÇalıĢ manı n Amacı ÇalıĢ manı n Kapsamı 2 2. BĠ TKĠ SEL TASARI MI N TANI MI VE AMACI Bitkisel Tasarı mı n Tanı mı Bitkisel Tasarı mı n Amacı BaĢarılı Bi r Bit kisel Tasarı m Nedi r? 6 3. BĠ TKĠ MATERYALĠ Bi r Tasarı m Aracı Ol arak Bit kiler Tasarı mcı nı n Bit kilere Bakış Açısı Bitki Materyali Tavan El e manı Olarak Ağaçl ar Di ki ne Al an Böl ücül er: Çalılar Taban El e manı: Yer ört ücül er ( Ze mi n ört üsü) BĠ TKĠ LERĠ N ĠġLEVLERĠ Bitki Materyali ni n Mühendisli k ve Ekol ojik ( Çevresel) Kull anı mı Gör ünt ü (Işı k) Kontrol ü Gür ült ü Kontrol ü Erozyon Kontrol ü Trafi k Kontrol ü Kirli Havayı Te mi zl e me İkli m Kontrol ü Sıcaklı k Kontrolü Rüzgar Kontrol ü Güneş Radyasyonun Kontrol ü ve Bit kilerin Göl ge Yapı cı Et kileri Yağış ve Ne m Kontrol ü Doğal Hayatı Kor uma Bitki Materyali ni n Mi mari Kull anı mı Bit kileri n Yapısal Özellikleri Mekan Ol uşt ur ma 52 iii

5 Mekan Kavra mı Açı k ( Dış) Mekan Kavra mı Bit kileri n Mekansal Fonksi yonl arı Bit kilerle Ol uşt urulan Mekan Ti pleri İlişkilendir me ( Bağl a ma) Perdele me Mahre mi yeti Sağl ama ( Gi zlilik) Bitki Materyali ni n Esteti k Kull anı mı Ta ma ml ayı cılar Birleştiriciler Vur gul ayıcılar Fon Ol uşt ur ma Yu muşatıcılar Gör üş Çerçevele me Dekorasyon Mal zemesi Ol ma ve Görsel Çeki ciliği n Sağl anması Böl üm Sonucu BĠ TKĠ SEL TASARI MI N TEMEL Ġ LKELERĠ Esteti ği n Kaynağı Bitkisel Tasarı m Öğel eri ( Bitkileri n Görsel Özelli kleri) Görsel Özellikleri n Analizi Çi zgi ( Hat) For m Tekst ür ( Doku) Renk Ko mpozisyonda Üç Te mel Kavra m Görsel Enerji Ko mpozisyon Öl çeği Net Gör üş Açısı Bakış: Gör meni n Yeni Yönt e ml eri Bitkisel Tasarı mda Görsel Ko mpozisyon Ġlkel eri (Sanat Prensi pleri) Uyu m ve Zıtlık ( Kontrast) Tekrar Denge Vur gu Di zi Sıra ( Kora m) Öl çek Birlik ve Çeşitlilik Böl üm Sonucu BĠ TKĠ SEL TASARI M SÜRECĠ Ko mpozisyon ( Geriye Doğru Yönte mi) For mincele mel eri Tekst ürün İncelenmesi Renk İncele mesi Bit ki Seçi mi ve Araj manı Ti pi k Peyzaj Bit kilendi r mel eri Soliter Bit kiler 182 iv

6 Gr up Bit kilendir me Monoti p Bit kilendir me Çalı Kitleleri Böl üm Sonucu BAHÇEġEHĠ R DOĞA PARKI NI N BĠ TKĠ SEL TASARI MI NI N ĠġLEVSEL VE GÖRSEL AÇI DAN Ġ NCELENMESĠ Parkı n Konu mu ve Ge nel Özelli kleri Parkı n Bit kisel Tasarı mı nı n ĠĢlevsel Kull anı ml ar Açısı ndan Analizi Mühendislik ve Ekol oji k Kullanı ml ar Açısından Değerlendir me Trafi k Kontrol ü Havayı Te mi zleme İkli m Kontrol ü Doğal Hayatı Koruma Mi mari Kullanı ml ar Açısı ndan Değerlendirme Mekan Ol uşt ur ma İlişkilendir me ( Bağl a ma) Perdele me Mahre mi yeti Sağlama Estetik Kullanı ml ar Açısı ndan Değerlendirme Ta ma ml a ma Birleştir me Vur gul a ma Fon Ol uşt ur ma Yu muşat ma Gör üş Çerçeveleme Dekorasyon Malze mesi Ol ma Parkı n Bit kisel Tasarı mı nı n Ko mpozisyon Ġl keleri Doğrult usunda Görsel Analizi Uyu m ve Zıtlık Tekrar Denge Vur gu Di zi Sıra ( Kora m) Öl çek Birlik ve Çeşitlilik Böl üm Sonucu BAHÇEġEHĠ R DOĞA PARKI ÖRNEKLEM ALANI NDA YAPI LAN ARAġTI RMA AraĢtır manı n Yönte mi Anket For ml arı nı n Hazırlanması Ör nekl e m Modeli Araştır manı n Hi potezi Verileri n Analizi Tasarı mcıları n Sosyo- De mografi k Yapısı na İlişki n Bul gul ar Ci nsi yet Dur umu Yaş Gr upl arı 243 v

7 Meslek Dur umu Akade mi k Kari yer Çalış ma Süresi Tasarı mcıları n Parkı n Bit kisel Tasarı mı nı Görsel Açı dan Değerlendir mesi ne İlişki n Bul gul ar Bir Bit kisel Tasarı mı n Görsel Başarısı İçin Önceli kli Ol an Ko mpozisyon İl kesi ni n Terci h Sırası na Göre Değerlendiril mesi Tasarı mcıları n Bahçeşehir Doğa Parkı nı n Bit kilendir mesi ni Bit kisel Tasarı m Öğel erini n Ko mpozisyon İl keleri ile İlişkisi Bakı mı ndan Değerlendir mesi Bahçeşehir Doğa Parkı nı n Bit kisel Tasarımı nı n Mutlak Öl çek (İnsan Boyutları na Uygunl uk) Bakı mı ndan Tasarı mcılar Tarafı ndan Değerlendir mesi Bahçeşehir Doğa Parkı nı n Bit kisel Tasarımı nı n Rel atif ( Göreceli) Öl çek Bakı mı ndan Tasarı mcılar Tarafı ndan Değerlendir mesi Bahçeşehir Doğa Parkı nı n Bit kisel Tasarımı nda Birlik ve Çeşitliliğin Sağl anma Derecesi ni n Tasarı mcılar Tarafından Değerlendir mesi Bahçeşehir Doğa Parkı nı n Bit kisel Tasarımı nı n Görsel Açı dan Sıfat Çiftleri ne Göre Değerlendiril mesi Parkı n Bit kilendir mesi ne Dayanarak Tasarı mcıları n Parkt a Bul unmayı İsteyip İste me mel eri ni n Değerlendiril mesi Yapılan Çapraz Tabl olardan El de Edilen Bulgular Mesleğe Bağlı Olarak Bit kisel Tasarı mda Önceli kli Ol an İl keni n Sapt anması Akade mi k Kari yere Bağlı Ol arak Bit kisel Tasarı mda Önceli kli Ol an İlkeni n Sapt anması Mesleğe Bağlı Olarak Birlik ve Çeşitliliğin Sağl anma Derecesi ni n Sapt anması Akade mi k Kari yere Bağlı Ol arak Birlik ve Çeşitliliği n Sağl anma Derecesi ni n Saptanması Tasarıcıları n Çalış ma Süresi ne ( Tecrübeye) Bağlı Ol arak Birlik ve Çeşitliliği n Sağl an ma Derecesi ni n Sapt anması Genel Değerl endi rme ve Böl üm Sonucu SONUÇ 270 KAYNAKLAR 273 EKLER 278 ÖZGEÇ MĠ ġ 293 vi

8 TABLO LĠ STESĠ Sayfa No Tabl o Tasarı möğeleri ni n görsel enerji sınıflandır ması Tabl o Tasarı mcıları n ci nsi yeti Tabl o Tasarı mcıları n yaş grupl arına göre dağılı mı Tabl o Tasarı mcıları n meslek durumu Tabl o Tasarı mcıları n akade mi k kari yeri Tabl o Tasarı mcıları n çalış ma süreleri ne göre tecrübe durumu Tabl o Ko mpozisyon İl kesi 1. Terci h Tabl o Ko mpozisyon İl kesi 2. Terci h Tabl o Ko mpozisyon İl kesi 3. Terci h Tabl o Çi zgi ile Ko mpozisyon İlkel eri İlişkisi Tabl o For mile Ko mpozisyon İlkel eri İlişkisi Tabl o Tekst ür ile Ko mpozisyon İlkeleri İlişkisi Tabl o Renk ile Ko mpozisyon İlkel eri İlişkisi Tabl o Mutl ak ölçeği n değerlendiril mesi Tabl o Rel atif ölçeği n değerlendiril mesi Tabl o Bi rlik ve Çeşitliliği n Sağlanma Dur umu Tabl o Par kı n bit kisel t asarı mını n görsel açı dan sıfatlara göre 256 değerlendiril mesi... Tabl o Par kta bul unma isteği ni n değerlendiril mesi Tabl o Mesl eğe göre 1. Terci h Tabl o Akade mi k Kari yere göre 1. Terci h Tabl o Mesl eğe Göre Birlik ve Çeşitliliği n Sağl anma Derecesi Tabl o Akade mi k Kari yere Göre Birlik ve Çeşitliliğin Sağl anma 261 Derecesi... Tabl o Çalış ma Süresi ne ( Tecrübeye) Göre Birlik ve Çeşitliliği n Sağl anma Derecesi vii

9 ġekġ L LĠSTESĠ Sayfa No ġekil 3. 1 : Dı ş haci ml eri ol uşt uran üç te mel düzle m ġekil 3. 2 : Tasarı mele manı olarak bitkileri n üç farklı boyut u ġekil 3. 3 : Boyl arı na göre ağaç tipleri ġekil 3. 4 : Ağaçl arı n çeşitli işlevleri ġekil 3. 5 : Kı sa boyl u ağaçl arı n odak nokt ası olarak kullanı mı ġekil 3. 6 : Geniş Yapraklı ve İğne Yapraklı (İbreli) Ağaçlar ġekil 3. 7 : Boyl arı na göre çalı tipleri ġekil 3. 8 : Yapraklı ve İğne Yapraklı (İbreli) Çalılar ġekil 3. 9 : Taban Düzl e mi ni ol uşt uran yer ört ücü bit kiler ġekil : Yer ört ücü bit kileri n yaya sirkül asyonunu yönl endir me işlevi ġekil : Yer ört ücü bit kilerle mi mari deki çirki n ve sert gör ünt üler yumuşatılabilir ġekil 4. 1 : Bit kiler far ışıkları nı n ve güneşi n sürücül er ve çevre yerleşi ml er üzeri ndeki rahatsız edici et kisi ni azaltırlar. 23 ġekil 4. 2 : Çeşitli yüksekli klerdeki ve konu ml ardaki bitkiler, gün içerisi nde güneşi n durumuna göre değişen gün ışı ğını n parlaklı ğı nı kontrol et mede kullanılabilirler ġekil 4. 3 : Bit kiler aydı nlat ma ele manl arı nı n rahatsız edici ışıkları nı engelleyebilirler ġekil 4. 4 : Yansı yan ışı ğı n büyük ve küçük su yüzeyl eri nde bit kilerle kontrol ü ġekil 4. 5 : Güneşten gelen ve yansıyarak pencerelere veya yerleşi malanları na gi den ışık bit kilerle bl oke edilebilir ġekil 4. 6 : Gür ült üyü önl e mek içi n kullanılan çeşitli bit kilendir me yönt e ml eri ġekil 4. 7 : Yapraklı ve ibreli ağaç ve çalıları n gürült üyü önl eme dereceleri ġekil 4. 8 : Yapraklı ve ibreli bitkilerle karışı k olarak ol uşt urulan gür ült ü perdeleri tek t ür ile ol uşt urulanlara oranla daha iyi sonuç verir ġekil 4. 9 : Bit kilerle kombi ne edilerek ol uşt urulan t oprak... tepeci kler gürült ü kontrolünde me mnun edici sonuçl ar verir ġekil : Er ozyonu et kileyen fakt örler ġekil : Eği mi n di k ol duğu yerlerde yer ört ücül er iyi bir kor uma şekli dir ġekil : Bit kileri n erozyon kontrolündeki yararları 32 viii

10 ġekil : Kentiçi yollarda bit kiler özellikle de yol ağaçları araç trafi ği ni yönl endir mede oldukça et kilidirler ġekil : Yapılan yol ağaçlandır mal arı ile he msürücünün ilgi al anı sı nırlanarak di kkatini yola ver mesi sağlanır he m de ışı ma engellenmi ş ol ur ġekil : Bit kiler yaya sirkül asyonu üzeri nde de kontrol edici et ki ye sahi ptirler ġekil : Bit kiler hava filtresi gi bi görev yaparak kirli havanı n temi zlenmesi ne büyük katkı da bul unurlar ġekil : Bit kilerle köt ü kokul arı n e mili p güzel kokul arı n alana haki mol ması sağlanabilir ġekil : Yapraklı ağaçları n yaz ve kış mevsi ml eri ndeki sıcaklı k kontrol ü ġekil : Rüzgarı n bit kiler ve çeşitli yapı ele manl arı yla engellenmesi ġekil : Bit kilerle ol uşt urulan rüzgar perdesi ni n et ki alanı bit kilendir meni n yüksekliği ne bağlı dır ġekil : Her de myeşil ibreli bitkilerle yapıl mış bir rüzgar perdesi ġekil : Bi nal ara yakı n yapılan bitkilendir me he mbi nanı n etrafı ndaki rüzgarı kontrol altına alır he mde iç mekan de doğal haval andır ma sağl ar ġekil : Bit kiler güneş radyasyonun engelleyerek ve filtre ederek kontrol ederler ġekil : Bit kiler göl ge sağlayarak ikli mi n düzenl enmesi ne kat kı da bul unurlar ġekil : Bit kilerle yağış kontrol ü ġekil : Bit kiler kökl eri yle topraktan al dı kları suyu buhar hali nde tekrar at mosfere vererek ne mkontrol ünü sağlarlar ġekil : Bit kiler pek çok canlı türü içi n yaşa morta mı sağlar ġekil : Bit kiler yapısal özellikleri sayesi nde büyük ölçekli yeryüzü kullanı ml arı nı n iskeleti ni ol uşt ururlar ġekil : Küçük ölçekl erde de bit kiler peyzajı n yapılandırıl ması na öne ml i kat kılarda bul unurlar ġekil : Mi mari deki tavan, duvar ve taban ele manl arı na karşılık gelen dış mekandaki bit kisel ele manl ar ġekil : Dı ş mekanı n ol uşt uran üç te mel düzle mi n ( Duvar, Tavan, Taban) işlevleri ġekil : Taban ele manı bit kiler ġekil : Tavan ele manı bit kiler ġekil : Duvar ele manı bit kiler ġekil : Negatif ve Pozitif Mekan Gösteri ml eri ġekil : Lao Tzu nun vazol ara göre pozitif-negatif mekan hi poztezi ġekil : Yer sevi yesi nde bit kilendir meni n özellikleri ġekil : Yer ört ücü bit kiler mekanın sı nırları nı belirleyerek mekan ol uşumuna kat kı da bul unurlar ġekil : Al çak Boyl u Bit kilendirmeni n özellikleri ix

11 ġekil : Sarılıcı ve yerört ücü bit kiler yatay düzle ml e düşey düzl e mi birleştirip, aralarındaki sert açı yı yumuşatırlar 58 ġekil : Di z ve göz sevi yesi arasındaki bit kilendir me ile fizi ksel hareket engellenir ama görüş açı ktır ġekil : Ort a boyl u bit kilendir meni n güvenli k a macı yla mekanl arı fizi ksel olarak ayır mada kullanı mı ġekil : Göz hizası nı n üzeri nde olan boyl u çalılar dış mekanda fizi ki ve görsel açı dan bariyer ol uşt ururlar ġekil : Ağaçl arı n gövde ve taçlarıyla mekan ol uşt ur ması ġekil : Ağaç gövdel eri tek başı na mekanda sı nırlar yaratabilirken, küçük ağaç veya çalılarla kullanıl dı ğı nda mekanda tambir kapalılık ol uşt urabilirler ġekil : İbreli herde myeşil ağaçlarla yapraklı ağaçları n mevsi ml ere göre mekan ol uşumu ve kapalılık üzeri ndeki et kileri ġekil : Ağaçl ar taç yapıları yla bir dış mekanı n üst yüzeyini ol uşt urabilirler ġekil : Çok katlı yapıları n yer aldı ğı alanlarda ağaçlar çatı et kisi yaratarak mi mari tarafı ndan tanı ml anan ana mekanı alt mekanl ara bölerler ġekil : Ağaçl arı n tepe düzle mi ni belirleyerek i nsan ölçeğinde alt mekanl ar ol uşt ur ması ġekil : Br yant Park ( Manhattan- Ne w Yor k) ġekil : Ağaçl arı n ol uşt urduğu mekanl arda, yaprakl arı n yoğunl uğu, taç yapısı, dalsız gövde yüksekli ği, diki m aralı kları gi bi değişkenl er o mekanı n tepe düzl e mi ni n kapalılık derecesi ni et kileyen fakt örlerdir ġekil : A daki gözle mci mekanı çevreleyen ağaçlara, ağaçları n yüksekli kleri nin 3 katı ndan daha az bir mesafede bul unduğu içi n kapalılığı üç tarafta da hisseder. Fakat B deki gözl e mci bul unduğu mesafeden öt ürü kapalılık hissi ni kaybet meye başla mı ştır ġekil : Me kanı n kapalılığı nı et kileyen 3 değişken yer düzle mi (taban), düşey düzle m(duvar) ve tavan (üst düzl em) dış çevredeki mekanl arı n şekillenmesi ndeki et kiler ġekil : Ta ma men Açı k Mekan (Görsel ve fizi ksel olarak açı k) 67 ġekil : Açı k Mekan ( Görsel açı dan Açı k, Fizi ksel açı dan Kapalı) ġekil : Yarı Açı k Mekan ( Görsel açı dan Kıs men, Fizi ki açı dan Ta ma men Kapalı) ġekil : Fi zi ki olarak kapalı, görsel olarak sadece bir tarafa açı k mekanl ar bakışı n istenen manzaraya yönl enmesi ni sağlarlar ġekil : Üst ü Kapalı Yanl arı Açık Mekan ( Görsel olarak kıs men açı k, fizi ki olarak açı k) ġekil : Ağaçl arla ol uşt urul muş tünel mekanl ar ġekil : İki Yanı Kapalı Mekan (Di key Mekan) ġekil : Ört ül ü Mekan ( Görsel ve Fizi ki olarak ta ma men kapalı) x

12 ġekil : Bi r parktaki değişi k mekan tipleri ġekil : Me vcut yapılar bit kilerle birbiri ne bağl anarak alanda eksi k olan mekansal tanıml a ma sağl anabilir ġekil : Bit kilerle istenmeyen görünt üleri n perdelenmesi ġekil : Far klı bir peyzaj ele manı (yapay tepe) ile bit kilerin birlikte ol uşt urduğu perdel e me ġekil : Bi r bitki ni n perde ele manı olarak kullanıl ması için yüksekli ği ni n en az göz hizası olan c mve üst ünde ol ması gerekir ġekil : Bit kiler mahre mi yeti sağlayarak, mekanı onu çevreleyen alandan ve istenmeyen bakışlardan izole edebilirler ġekil : Per del e me sadece seçilen (köt ü) bakışları örterken, mahre mi yet kontrol ü ile tü m bakışları engellenerek al an kuşatılır ve etrafı ndan ayrılır ġekil : Değişi k boyda ve t ürdeki bitki mat eryali ni n mahre mi yet kontrol ündeki et kileri ġekil : Bit kilerle mi mari biçi mi n deva mlılığı sağlanabilir ġekil : Bit kilerle içeri deki mekanı n dışarı ya uzanması sağlanabilir ġekil : Ağaçl ar bir yandan cadde ve sokakl arda yapıları n arası nda birlikteliği sağlarken di ğer yandan da mekana çeşitlilik katarlar ve kentleri n monot on görünü ml erini hareketlendirirler ġekil : Kentlerdeki büyük kütleler sahi p yapıları n bit kiler sayesi nde çevredeki peyzajla büt ünl eş mesi sağlanabilir ve köt ü görünü ml eri izole edilerek çevreyl e uyuml u bir hale getirilebilir ġekil : Değişi k mekanl arda renkle yapıl mış vurgu örnekleri ġekil : Bi çi msel zıtlıkla bi nanı n girişi ni n vurgul anması ġekil : Çeşitli amaçl ara yöneli k vur gu örnekl eri ġekil : Bit kilerle sokak ayrı ml arını n vurgul anması ġekil : Bit kilerle topografyanı n vur gul anması ġekil : Mi mari bir öğeni n yanı nda veya arkası nda kullanılan bit kiler, öğeye fon ol uşturarak daha ön plana çı kması nı sağlarlar ġekil : Ar ka planda bul unan bit kiler ön planda bul unan dekoratif bitkilere fon oluşt ur makt adır ġekil : Bit ki mat eryali ile yapılan düzenl e mel erle kentlerdeki bi nalar, sağır ve çı plak duvarlar, yapı kitleleri ni n sert köşeleri vb. gi bi keski n çizgili mi mari öğeler daha doğal bir görünüme kavuşt urulabilirler ġekil : Bit kilerle görüş çerçevele me ġekil : Mi mari mat eryalleri n bitkilerle güzelleştiril mesi ġekil : Bit kileri n göl geleri ni n suya ve duvara yansı mal arıyl a ortaya çı kan görünt üler mekanl arı dekoratif açı dan güzelleştirir ġekil : Bit kileri n budanarak dekoratif ele man olarak kullanı mı ġekil : Yer ört ücü bit kileri n dekoratif olarak kullanı mı xi

13 ġekil 5. 1 : Tek bir bitki ni n ol uşt urduğu çizgi ġekil 5. 2 : Bit ki topl ul uğunun ol uştur duğu çizgi ġekil 5. 3 : Gr up hali ndeki bitkileri n ol uşt urduğu çizgi mekanlar arası nda görsel bir bağ oluşt urur ġekil 5. 4 : Yat ay çizgiler pot ansi yel enerji içer mezl er ve huzur verici dirler; diagonal çizgiler ise daha hareketli ve enerjiktirler ġekil 5. 5 : Sar kı k ( Ağl ayan) Hatlar gözü aşağı doğru yönl endirirler ġekil 5. 6 : Ko mpozisyonda doğrusal hatlar ġekil 5. 7 : Bit ki ni n tümkısı ml arı (gövde, dallar, yapraklar) beraberce for m u ol uşt ururlar ġekil 5. 8 : Çeşitli bitki for ml arı ġekil 5. 9 : Fasti giata for ml ar kompozisyona yüksekli k verirler ve vur gul a ma sağlarlar ġekil : Yayılıcı ve Yat ay for ml ar gözü yatay yönde yönl endirirler ve kompozisyonda genişlik hissi uyandırırlar ġekil : Yat ay for ml u bit kiler bi nal arı n yatay çizgileri ni alana taşırlar ġekil : Yuvarlak for ml u bit kiler gözü yönl endir mezl er ve ko mpozisyonda nötr etki ye sahi ptirler ġekil : Koni k (Pira mi dal) for ml u bit kiler di kkat çeki ci dirler ve yuvarlak ve yayılıcı for ml uları n arası nda vurgu el e manı olarak kullanılabilirler ġekil : Sar kı k ( Ağl ayan) for ml u bit kiler gözü aşağı doğru yönl endirirler ve görsel enerjileri yüksektir ġekil : Fagus syl vatica pendul a ġekil : Düzgün ol mayan - Resimsi (pitoresk) for ml u bitkiler ġekil : Bi r bitki ni n for mu, kendisi yle benzer veya aynı for mdaki bitkilerle grup ol uşt urduğu za man bireysel özelliği ni yitirir ġekil : Uzun ve i nce for ma sahip olan bit kileri n yanyana gel erek ol uşt urduğu bit ki grubu, tamaksi ne t opl amda yat ay bir for ma sahi p olabilir ġekil : Daha aralı klı bir şekil de yan yana gelen bit kileri n ol uşt urduğu grupl arda bitkiler bireysel for ml arı nı kor uyabilirler ġekil : İlgi çeki ci ve zıt for ml arın yanyana ve fazla kullanıl ması yla ortaya çıkan uyu msuzl uk ġekil : Süt un for ml u bit ki ni n ol uşt urduğu odak nokt ası ġekil : Zıt for ml ardaki bitkiler, iyi ve dengeli bir ko mpozisyonl a karışı klı k yarat madan ilgi nç bir hale gel ebilir ġekil : Süt un for ml u bit ki tekrar edil di ği nde odak nokt ası yeri ne riti mve hareket yarat mış ve mi mari yi tama ml a mı ştır ġekil : Mesafeye göre tekst ürün al gılanma şekilleri... xii

14 ġekil : Uzak mesafeden göze fazl a çarpmayan ve karanlık ve büyük bir kitle hissi veren bit ki topl ul uğunun, yakın mesafeden görünü mü ġekil : Kı şı n i nce tekst üre sahi p ol an bir bitki, yazı n yaprakl andı ğı nda daha kaba bir tekst üre bürünebilir ġekil : Tekst ür tipleri ġekil : Kaba Tekst ürl ü bir bitki (Aescul us hi ppocastaneum- Beyaz çiçekli At kestanesi) ġekil : Kaba tekst ürl ü bit kiler (Ver bascumspp.) mekanın ol duğundan daha küçük gözük mesi ni sağl arlar 110 ġekil : Ort a Tekst üre sahi p Ouercus robur (Saplı Meşe) ile İnce Tekst üre sahi p Fagus syl vatica asplenifolia ( Avr upa Kayı nı) ġekil : İnce tekst ürdeki Hercai Me nekşeler kendisi yle çok zıt olan kaba tekst ürl ü Süs Lahanal arı ile bir denge meydana getire me mi ştir ġekil : Tekst ürdeki yavaş değişimi n ol uşt urduğu uyu ml u gör ünt ü ġekil : Kaba, orta ve ince tekst ürleri n tedrici geçişleri ġekil : Kaba dokudan i nce dokuya doğr u bir geliş me gözl eyi ci de deri nli k izleni mi uyandırır ve daha yakı n gözükür; İnce dokunun en arkada ol duğu ve kaba dokuya doğr u olan geçişlerde ise göz kompozisyonu daha uzakt aymı ş gi bi al gılar ġekil : Ko mpozisyonun belli nokt aları nda tekst ürde yapılan ani değişi kli kler kompozisyona canlılık katar ve vur gu yaratır ġekil : Sı cak ve Soğuk renkl er (Hue) ġekil : Renkt e değer bir rengin açı klı ğı nı ve koyul uğunu ifade eder; açı k tonlar tint, koyu t onlar shade ol arak adlandırılır ġekil : Açı k t onlar gözleyen kişi üzeri nde uzakl aşı yor muş et kisi yaratırken, koyu t onl ar gözleyici de yakı nlaşı yor muş hissi uyandırırlar ġekil : Ar ka planda bul unan koyu renkli bitki, ön plandaki açı k renkli bitki ye fon oluşt urarak onu vur gul a makt adır ġekil : Renk Çe mberi ġekil : Anal og renkl er kullanılarak ol uşt urul muş bir ko mpozisyon ġekil : Ta ml ayı cı renkl er kullanılarak yapıl mış bir çiçek parteri ġekil : Pek çok rengi n birarada kullanı mı yl a ol uşt urul muş bir düzenl e me ġekil : Bi r kompozisyonda değişik mevsi ml erde meydana gel en renk değişi ml eri ġekil : Açı k renk yaprakl ar ve dallar, ze mi ndeki koyu renkli taban üzeri nde daha göze çarpıcı ve et kili bir görünüşe sahi p ol urlar xiii

15 ġekil ġekil ġekil ġekil ġekil ġekil ġekil ġekil ġekil ġekil ġekil ġekil ġekil : Ar ka fonda bul unan koyu renkli bitki ön fondaki açı k renkli bitki yi vurgul ayarak kompozisyonda daha etkili ol ması nı sağlar : Ort a tondaki yeşiller kompozisyonda nötr tonlar ol arak görev yaparlar ve koyu ve açı k yeşiller arasında bir geçiş ol uşt ururlar : Parlak ve sıcak renkl er tropi kal ikli mveya Akdeniz ikli mi gi bi güneş ışınlarını n güçl ü ol duğu böl gelerde pastel renkl erden daha etkileyici gözükürler : Ilı mlı ikli me sahi p ve güneş ışı nları nı n daha yumuşak ol duğu böl gelerde ise kırmı zı gi bi sıcak renkl er güneş ışınları nı n güçl ü ol duğu böl gelerdeki gi bi et kileyici bir görünt üye sahi p ola madı kları ndan, buralarda pastel renkl er daha i yi değerlendirilebilir : Fil oli Gardens ta güneşli ve bul utl u günl ere ait iki farklı görünüş : Sarı ve yeşil gi bi tama ml ayı cı renkl er biraraya gel di kleri nde güçl ü bir renk kontrastı ol uşt ururlar ve birbirleri ni n et kisi ni daha da artırırlar : Açı k renkl er beyazla daha i yi gözükür, koyu renkler ise beyazla güçl ü bir kontrast ol uşt ururlar : Gri ile sol uk ve pastel renkl er parlaklı k kazanırken, koyu renkl er ise gri ni n yarattığı kontrast sayesi nde ortaya çı karlar : Bet on duvar ve pe mbe çitin önüne yerleştirilen her iki resi mdeki bit kiler, kendileri ni çevreleyen veya fon ol uşt uran bu yapısal elemanl arı n rengi sayesi nde daha et kili ve göze çarpıcı görün mekt edirler : Tasarı möğeleri ndeki zıtlık, eğer belli bir mi ktarda uyu m da varsa daha gözle görül ür olacaktır : Aynalı Bahçe, Chelsea Flower Show ( Allison Ar mour Wilson) : Tekst ür ve yeşil tonları yla renk olarak uyu ml u olan ko mpozisyonda sarılıcı gül ün sarkan for mu ve yazın açan çiçek rengi ile ol uştur duğu kontrast : Robert Ir wi n i n bu tasarımı nda renk uyumi çi n sabit tut ul muş fakat tekst ür ve for mdeğiştirilerek kontrast ol uşt urul muşt ur ġekil : Tekrar ġekil : Tasarı möğeleri nden birini n düzenli veya düzensiz aralı klarla belli bir modele göre tekrarı ile ol uşan riti m ġekil : Federal Rezerv Bankası Çatı Bahçesi, Dallas- Texas ġekil : For mda tekrarı n değişi k tür de bit kilerle sağlanması ġekil : Si metri k ve Asi metri k Denge ġekil : Si metri k dengede eksenin bir tarafı ndaki görünt ü di ğer tarafı n aynadaki yansı ması gi bi dir ġekil : Asi metri k denge xi v

16 ġekil : Asi metri k dengede eşitlik, tasarı möğel eri ni n her biri ni n görsel enerjisini te mel alarak yapılan seç me ve aranj man vasıtası yla sağlanabilir ġekil : Si metri k (for mel) denge ile Asi metri k (infor mel) dengeni n başarılı bir kombi nasyonu ġekil : Odak nokt aları nı n fazlalığı dengeyi bozar ġekil : Gör me alanı içerisi nde sadece bir vurguya yer ver mek kompozisyonu kar maşadan kurtaracaktır ġekil : Değişi k şekillerde yapılan vurgu örnekl eri ġekil : For mve tekst ürün kontrollü bir şekil de dizilişi (kora mı) gözü istenen vurgu nokt ası na göt ürür ġekil : Derece derece değişi mve ilerle mel er şekli nde ol uşan di zi veya sıra (kora m) ġekil : Mutl ak ve Göreceli Öl çek ġekil : Gör üş mesafesi ne bağlı olarak bit ki grupl arı nı n al gılanması ġekil : Küçük ölçekli tasarı ml arda bakış mesafesi kısal dığı içi n daha çok detaya ve çeşitliliğe yer verilebilir; kent parkı gi bi daha büyük ölçekli tasarı ml arda ise görüş mesafesi arttığı ndan dol ayı daha az çeşitliliğe ve daha çok tekrara yer verilip büyük bit ki kitleleri ol uşt urul ması daha doğr u olacaktır ġekil : Tasarı mı n heybeti ni vurgul a mak a macı yla ölçeği n ġekil abartıldı ğı bir örnek : Sanat prensi pleri ni n tasarı möğeleri ne başarılı bir şekli de uygul anması sonucu birliği n sağlandı ğı bir ko mpozisyon ġekil : Çeşitlilik ġekil : Fazl a çeşitliliği n yol açtığı kar maşa ġekil : Bi rliği n ve ilgi ni n beraberce sağl andı ğı iki örnek ġekil 6. 1 : Çalı kitlesi örnekl eri ġekil 6. 2 : Gr up bit kilendir mesi örnekl eri ġekil 6. 3 : Soyut bl okl arda tekst ür incel e mesi ne bir örnek ġekil 6. 4 : Soyut bl okl arda renk i ncel e mesi ne bir örnek ġekil 6. 5 : Bi r parkı n bit kisel tasarımı içi n yapıl mış plan, soyut bl ok ve perspektif görünüş çalış ması (Park 200 Square- Ted Har paı nter) ġekil 6. 6 : Soyut bl ok çalış ması tama ml anmı ş (for m, tekst ür, renk seçi mi) bir kompozisyonda t ür seçi mi ġekil 6. 7 : Bi r konut çevresi nde ol uşt urulan doğr u ve eğrisel hatları n yeri nde ve doğru kullanı mı ġekil 6. 8 : Bit kilerle yapılan düzenle meni n ze mi n döşe me şekli ile uyuml u ve uyu msuz olduğu duruml ar ġekil 6. 9 : Ağacı n görsel et kisi ni n ta manl a mı yl a sağlanabilmesi.. içi n ağaç altına getirilen kısa boyl u çalıları n ağacın tepe çatısı nı n altındaki mekanl arı kapat ma ması ve ne çok boşl uk bırakması ne de ta ma mi yl e dol dur ması gerekmekt edir ġekil : Açı k çi malanı nda tek başı na kullanılan soliter bit ki 182 xv

17 ġekil : Bi r çalı kitlesi içi nde özel ilgi çekmek a macı yla kullanılan soliter bit ki ġekil : Yer ört ücü bit kiler soliter bit kileri n altında kullanılarak, onl arı n a macı na ulaşı p görsel olarak ko mpozisyonda baskı nlık yarat ması nda et kili ol urlar ġekil : Çeşit kenar üçgen yönt e miyle ol uşt urul muş bit ki gr upl arı ġekil : Gr up bit kilendir mesi ne iki örnek ġekil Çalı kitlesi ni grup bit kilendir meden ayırt eden özellik, çalı kitlesi nde t ümbit kilerin birbirine temas edecek, örtecek şekil de düzenl enmesi dir ġekil 7. 1 : Bahçeşehir Doğa Parkı nın konu munu gösteren haritalar ġekil 7. 2 : Doğa Parkı nı n Bahçeşehir topl u konut alanı 1. etap içerisi ndeki konumu ġekil 7. 3 : Bahçeşehir Doğa Parkı ġekil 7. 4 : Yaya yol unda boyl u ağaçlarla ve kısa boyl u çalılarla yapıl mış yönl endir me ġekil 7. 5 : Par k Allesi ni n bit kilendir me sayesi nde kazandı ğı yönl endirici et ki ġekil 7. 6 : Boyl u ve geniş yapraklı ağaçl arı n göl ge a maçlı kullanı mı ġekil 7. 7 : Bazı ot ur ma ele manl arı arkası nda kullanılan i breli ve yere yakı n dallanan ağaçlar ġekil 7. 8 : Çok Amaçlı Çi m Al an ġekil 7. 9 : Par kı n kuzey kesi mi nde bul unan Ar boret umkuzeyden gel en rüzgarları kes me işlevi ni de gör mekt edir ġekil : Su kı yısı nda yapılan bit kilendir me ġekil : Par kta ördek, kuğu vb. gibi kuş türleri ne rahatça yaşabilecekl eri bir orta msunul muşt ur ġekil : Kuğul arı n barı nakl arı (ahşap kuğu evi) dışı nda su kenarı nda rahat ça hareket edebilecekl eri orta myapay tepeleri n üzeri ndeki bitkilendir me ile sağlanmı ştır ġekil : Göl çevresi ndeki mekan ol uşumunu destekler şekil deki bit kilendir me ġekil : Sadece yapraklı ağaçlarla ol uşt ur muş bir mekan ör neği ġekil : Fi zi ki olarak bir tarafı alçak su kenarı bitkileri yle kapalı di ğer tarafı ise boylu ağaçlarla kapatıl mış, görsel olarak ise sadece bir tarafa açı k mekan örneği ġekil : Kapalılığı n sadece bir tarafta ibreli ağaçlarla sağlandı ğı ve kuğul ar için ol uşt urul muş bir mekan ör neği ġekil : Par kta ağaçlarla ol uşt urulmuş üst ü ört ül ü mekan ve tama men açı k mekan örnekl eri ġekil : İngiliz Bahçesi ndeki tama men açı k çi malan ġekil : Yapay tepelerden ol uşan topografyanı n ol uşt urduğu mekan hissi ni n bitkilerle kuvvetlendiril mesi ġekil : Aydı nlat ma ele manl arı nın yerört ücü bit kilerle perdelenmesi xvi

18 ġekil : Ot oparkı perdele mekt e yet ersiz kalan bit kilendir me ġekil : Bit kilerle mahre mi yeti n sağl andı ğı bir mekanı n dışarı dan ve içeri den görünüşü ġekil : Göl manzarası nı n bit ki örtüsü ile tama ml anması ġekil : Bit kilendir me sayesi nde ya maçl ardaki bi naları n çevreye entegrasyonu ġekil : Par k Allesi ni n bit kilendirme ile vurgul anması ġekil : Koşu yol u girişi n süt un for ml u bit kilerle vurgul anması 212 ġekil : Bazı girişlerde büyük haci mli bitkileri n kullanıl ması girişleri n al gılanması nı zorlaştır makt adır ġekil : Topografyanı n bit kilerle vur gul anması ġekil : Par ka fon ol uşt uran Ar boret um ġekil : Par ktaki bir heykel e fon ol uşt uran i breli ağaçlar ġekil : Bit kileri n fon ol uşt urduğu mekan örnekl eri ġekil : Heykeli n ibreli çalılarla yu muşatıl ması ġekil : Danış ma kul übesi ni n sert hatları nı ört mek içi n kullanılan bit kiler ġekil : Küt ük çitin arkası ndaki bitkilerle yumuşatıl ması ġekil : Yaz Yol u ndan bir görünüş ġekil : İlkbahar Yol u ndan bir gör ünüş ġekil : Balı k Lokant ası önündeki Japon Bahçesi sayesi nde daha dekoratif görünmektedir ġekil : Göl kenarı ndaki söğüt ağaçları nı n suya yansı yan göl geleri dekoratif açı dan parka güzellik kat maktadır ġekil : Soğanlı ve Yu mr ul u Bit kiler Bahçesi nden bir görünüş 219 ġekil : Al andaki mevcut dere yatağı çok yıllık çiçekl er kullanılarak daha dekoratif hale getiril miştir ġekil 8. 1 : Tasarı mcıları n ci nsi yeti ġekil 8. 2 : Tasarı mcıları n yaş grupl arına göre dağılı mı ġekil 8. 3 : Tasarı mcıları n meslek durumu ġekil 8. 4 : Tasarı mcıları n akade mi k kari yer durumu ġekil 8. 5 : Tasarı mcıları n çalış ma süreleri ne göre tecrübe durumu 245 ġekil 8. 6 : Ko mpozisyon İl kesi 1. Terci h ġekil 8. 7 : Ko mpozisyon İl kesi 2. Terci h ġekil 8. 8 : Ko mpozisyon İl kesi 3. Terci h ġekil 8. 9 : Çi zgi ile kompozisyon ilkel eri ilişkisi ġekil : For mile kompozisyon ilkel eri ilişkisi ġekil : Tekst ür ile kompozisyon ilkeleri ilişkisi ġekil : Renk ile kompozisyon ilkel eri ilişkisi ġekil : Mutl ak Öl çeği n değerlendiril mesi ġekil : Rel atif Öl çeği n değerlendiril mesi ġekil : Bi rlik ve Çeşitliliği n sağlanma durumu ġekil : Par kı n bit kisel tasarı mı nın görsel açı dan sıfatlara göre değerlendiril mesi ġekil : Par kta bul unma isteği ni n değerlendiril mesi ġekil : Mesl eğe göre 1. Terci h ġekil : Akade mi k kari yere göre 1. Terci h ġekil : Mesl eğe göre birlik ve çeşitliliği n sağlanma derecesi ġekil : Akade mi k kari yere göre birlik ve çeşitliliği n sağl an ma derecesi xvii

19 ġekil : Çalış ma süresi ne (tecrübeye) göre birlik ve çeşitliliği n sağlanma derecesi ġekil B. 1 : Bahçeşehir Doğa Parkı Pl an: 1/ ġekil B. 2 : Bahçeşehir Doğa Parkı Bitkilendir me Pl anı : 1/ xviii

20 PEYZAJ DÜZENLEMELERĠ NDE BĠ TKĠ SEL TAS ARI M: BAHÇEġ EHĠ R DOĞA PARKI ÖRNEĞĠ ÖZET İnsan, kendi müke mmelli yeti ne yakışır bir şekil de çevresi ni düzenl eyi p güzelleştirdi ği kadar i nsandır. Bit ki ört üsü ise yaşadı ğı mı z çevreni n öne mli bir parçası dır. İnsanoğl u gerek eki p bi ç mek gerekse kendisi ne bir bahçe yapmak gi bi çeşitli sebepl erle yaşadığı çevreni n bu öne mli parçası nı bilinçli ol arak kullanmayı öğrenir öğrenmez, bit kilerle t asarı m i çi n ol anakl ar yarat maya başla mı ştır ve bu konu za manl a gelişerek bugün peyzaj mi marlı ğı nı n temel disi plinleri nden biri hali ne gel mi ştir. Bu çalış ma bitkilerle nasıl tasarı myapılacağı hakkı ndadır. Bit kilerle t asarı m yaparken doğayl a t asarı m yaparız. Çünkü t üm bit kiler yaşarlar, büyürler ve değişirler. Bu özellik bit kileri di ğer t asarı m araçları ndan farklı kılan şeydir. Onl arı n doğal şekillenmel eri ni ve büyü me süreçleri ni anl a mak hortikült ürel açı dan gerekli ol duğu kadar, ayrı ca bit kilendir me sanatı i çi n bir il ha m ol uşt urabil mekt edir. Bu bağl a mda il k ol arak, bitkisel t asarı m ve bir t asarı m aracı ol arak bit ki mat eryali kavra ml arı t anı ml anmı ş ve t asarı mcıları n bit kilere bakış açısı ndaki farklılıklar dile getiril meye çalışıl mıştır. Tasarlanan çevreleri n başarısı, işlevsel ol mal arı nın yanısıra görsel anl a mda ne kadar doyur ucu ol duğu ile de orantılıdır. Bu dur umda bit kilendir meni n estetik rol ünün i yi kavranması t asarı mcılar i çi n büyük bir i hti yaçtır. Bit kisel t asarı mı n görsel ve mekansal kalitesi, onun estetik anl a mda başarısını sağl ayan biri ncil et kendir ve bu sebepl e bu çalış ma bit kileri n işlevsel anl a mda t asarı mda kullanıl mal arı nın yanısıra, mi mari ve görsel özellikleri ni n de siste mati k bir şekil de i ncelenmesi ni ve böyl eli kle bit kileri n t üm pot ansi yelleri ni üç boyutl u bir t asarı m aracı ol arak açı ğa çı kar mayı a maçl a makt adır. Bit kisel Tasarı m, peyzaj mi marlı ğı mesl eği nde çok öne mli bir yere sahi ptir. Bununl a birlikte bit kisel t asarı m mi marları, kent pl ancıları nı ve i nşaat mühendisleri ni de ilgilendir mekt edir, çünkü bit kilendir me onl arı n karşılaştıkları bazı estetik ve t ekni k pr obl e ml eri n çözü münde ol anakl ar sağl a makt a ve ayrıca başarılı bir pl anl a ma i çi n bi naları n, yolları n, köpr üleri n ve di ğer yapısal elemanl arı n çevreye ent egrasyonun da büyük rol üstlenmekt edir. Me kansal ve dekoratif t asarı mı n pek çok il kesi peyzaj mi marlı ğı, mi marlık ve di ğer tasarı m disi plinleri nde ortaktır. Bu çalış ma, tasarı m i çi n bit kileri araç yapan özellikleri keşfet meni n yanısıra ayrıca t asarı m disi pli nleri arası ndaki ortak il kel eri n bit kisel t asarı ma da uygulanabileceği ni göster mektedir. Bu kapsa mda bit kisel t asarı m öğel eri ve görsel ko mpozisyon il keleri açı klan mı ş ve t üm bu bil giler ışı ğı nda xi x

21 anl atılan Geri ye Doğr u Yönt e mi ile bu kavraml arı n t asarı ma nasıl uygul anacağı üzeri nde durul muşt ur. Tezi n çalış ma al anı ol an Bahçeşehir Doğa Par kı ile il gili araştır ma kapsamı nda i se yukarı da açı klanan t üm bu kriterler değerlendirilerek parkı n bit kisel t asarı mı işlevsel ve estetik açı dan irdelen mi ş ve son ol arak da t asarı mcılarla yapılan anketlerle pr ofesyonel açı dan parkı n görsel ko mpozisyon il keleri ne uygunl uğu ve est eti k başarısı değerlendiril miştir. Al anl a il gili yapılan çalışmal ar sonucunda; Bahçeşehir Topl u Konut Al anı içerisi nde bir kent parkı niteli ği nde düzenl enmi ş ol an Doğa Par kı nı n bit kilendir mesi nde, işlevsel, ekol oji k ve esteti k açı dan bir bit kisel t asarı mda başarı ya ul aş mak i çi n gerekli kriterleri n büyük çoğunl uğunun yeri ne getirildi ği ve buna ek ol arak da yapılan i yi uygul a ma ve bakı m çalış ması sayesinde parkı n bit kilendir me açısı ndan başarı ya ulaştığı görül mekt edir. xx

22 PLANTI NG DESI GN I N LANDSCAPE ARRANGE MENTS: THE CASE OF BAHÇEġEHI R NATURE PARK SUMMARY Veget ati on is an essential part of our environment. As soon as we begi n consci ousl y to modify t he veget ati on i n our hu man habitat, whet her f or far mi ng, buildi ng or t o make a garden, t hen we created possi bilities for desi gni ng wit h pl ants and today t his subj ect has become t he mai n disci pli nes of landscape arhitect ure by gai ni ng i mportance i n ti me. This st udy is about howt o design wit h plants. When we desi gn wit h plants we desi gn wit h nature. Because all pl ants are li vi ng, gr owi ng and changi ng. This characteristic makes pl ants different from any ot her medi um of desi gn. An understandi ng of nat ural for ms and pr ocesses is necessary f or horticult ure, but it can also be an i nspiration f or t he art of pl anti ng. İn t his connecti on, firstly t he concepts of pl anti ng desi gn and pl ant mat erial as a medi um f or desi gn were descri bed and desi gner s view of plants was expressed. The succes of desi gned environments are directl y pr oporti onal t o t heir visual qualit y in addition t o t heir functional quality. Therefore, understandi ng of t he aesthetic r ol e of pl anti ng desi gn is an i mportant necessit y f or desi gners. The visual and spatial quality of pl anti ng design is t he pri mar y fact or t hat pr ovi des its sucess i n t he meani ng of aest hetic, and so t his st udy is an attempt t o exa mi ne t he architect ural and visual qualities of pl ants syste maticl y i n addition t o usi ng t he m i n t he meani ng of functi onal and by t his way ıt ai ms t o uncover t he f ull pot ential of pl ants as a t hree di mensi onal medi umof desi gn. Pl anti ng desi gn pl ays a pri mar y r ol e i n t he pr ofessions of l andscape architect ure. It is also of relevance t o architects, urban desi gners and ci vil engi neers because it hol ds possi bilities for t he sol ution of some ki nd of aest hetic and t echni cal probl e ms t hat they encount er and because buil di ngs, roads, bri dges and ot her structures must frequentl y be integrated wit h planti ng i n order to achi eve successful site planni ng. Ma ny of t he pri nci ples of spatial and decorati ve desi gn are shared by landscape architect ure, architect ure and ot her desi gn disci plines. This st udy ai ms t o show bot h what pl anti ng desi gn have i n co mmon wit h ot her desi gn disci pli nes, as well as t o expl ore t he deli ghtful characteristics whi ch make pl ants a medi um f or design. I n t his concept, pl anti ng desi gn el e ments and visual desi ng pri nci ples were explai ned and how t hese concepts can be applied t hrough design by Feed Back Met hod was consi dered. xxi

23 In t he i nvesti gati on of Bahçeşehir Doğa Par k whi ch is t he st udy area of t his thesis, t he pl anti ng design of t he park i n t er ms of f uncti onal and aesthetic was exa mi ned by t o be evaluated all t opi cs whi ch descri bed above and finall y t he appr opriateness of t he park t o visual desi gn pri ncipl es and ıts aest hetic success were det er mi ned by t he questionnaires that were made wit h desi gners. As a result of t he st udi es related t o t he research area, it is bei ng seen t hat t he pl anti ng desi gn of Bahçeşehir Nature Park is successf ul by t he meani ng of all t he criteria of pl anti ng desi gn. xxii

24 BÖLÜM1. Gİ Rİ Ş Gi riş ve Çalış manı n Amacı Doğal denge özellikle 20. Yüzyılın başı ndan beri hı zla t ahri p edil meye başlandı. Bu tahri pten nasi bi ni al an insan ise al abil di ği ne yalnı z ve huzursuz. Dağl arı, oval arı, dereleri, ağaçları, or manları, deni zleri; kısaca maddi getiri sağl ayabilecek herşeyi, füt ursuz ve kuralsız bir kazanma hırsı adı na t ahri p edilen ve kirletilen dünya, bu hali yle misafirleri ne gerekli hiz meti vere meyen mahzun bir ev sahi bi gi bi adet a. Ta ma mi yl e t ahri p edilen ve kirletilen böyl esi bir orta mda i nsan, huzur duyabileceği tabii ve ahenkli çevreyi yeni den ol uşt ur mak zorunda ve çabası nda. Dı ş mekan ve çevre düzenl e me sanatı ol arak t anı ml anan peyzaj mi marisi çevreni n bu denli tahri batı yla son yıllarda gi derek artan bir öne me sahi p bul unmakt adır. Peyzaj mi marı nı n gel eneksel ve en gözl e gör ül ür görevleri nden biri Bit kisel Tasarı m dır. Aslı nda peyzaj mi marı nın i nsanl arı n kafası ndaki rol ü genel ol arak sadece bit ki seçi mi ve bit kilendir me pl anları nı n hazırlanmasıdır. Doğr u veya yanlış, bu al gıla ma doğr u bit kisel tasarı mı n öne mi ni n altını çiz mekt edir. Bit kisel t asarı m ar dı ndan mi ras kal an doğa, gel eceğe bir bakış at ma mı zı gerektir mekt edir. Çünkü bit kiler di na mi k el e manlardır, sürekli değişi m halindedirler, büyürler ve gelişi p ol gunl aşırlar. Bu değişi mi n göz ar dı edil mesi yle ortaya bi na ve tesisatları n zarar gör düğü ve uzun yıllar süren bakı m çalış mal arı gerektiren bit kisel tasarı mhataları çı kabilir. Bu çalış ma işlevsel a ma aynı za manda çeki ci, göze hoş gel en ve sürdürülebilir peyzaj uygul a mal arı ol uşt ur ması içi n yaşayan mat eryaller ol an bit kileri birer t asarı m aracı ol arak gör üp onl arla nasıl tasarı m yapıl ması gerektiği ni ve böyl elikle bit kisel t asarı m süreci ni n daha i yi kavranıp, ilerletil mesi ni amaçl amakt adır. 1

25 1. 2. Çalış manı n Kapsa mı Yapılan t ez çalış ması seki z böl ümden ol uşmakt adır. Biri nci böl ümde, t ezi n ol uşumundaki a macı n ne ol duğu ve çalış ma kapsa mı nda yapılan araştır mal ar hakkı nda bil gi veril miştir. Bit kisel t asarı m konusu beş başlı k altında irdelenmi ş ve daha sonra Bahçeşehir t opl u konut al anı i çerisi ndeki Doğa Par kı nda yapılan çalış mayl a, alanı nı n verilen t eori k bil gilere uygunl uğu değerlendiril miştir. Bu beş başlı k altında; iki nci böl ümde bit kisel tasarı m kavra mı ve hangi a maçl ara hi z met ettiği kısaca t anı ml anmaya çalışıl mış, üçüncü böl ümde bit ki mat eryali horti kült ürel açı dan değil, çalış manı n a macı na uygun ol arak bir t asarı m aracı ol arak t anı ml anmı ştır. Dör düncü böl ümde bit kilerin mühendislik, ekol ojik, mi mari ve estetik kullanı ml arı ndan bahsedil miş, beşi nci böl ümde ise bit kisel t asarı ma t e mel ol uşt uran il keler ve t asarı m öğel eri ve bunl ar arası ndaki ilişkiler açı klanarak görsel anl a mdaki t eori k bil giler veril miştir. Altı ncı böl ümde anl atılan Geriye Doğr u Yönt e mi ile de t üm bu kavra ml arı n t asarıma nasıl uygul anacağı üzeri nde dur ul muşt ur. Yedi nci böl ümde çalışma al anı ol an Bahçeşehir Doğa Par kı nı n bit kisel t asarı mı anl atılanlar ışı ğı nda işlevsel ve estetik açı dan irdelenmi ş, seki zi nci bölümde de tasarı mcılarla yapılan anketlerle pr ofesyonel açı dan parkı n görsel kompozisyon ilkeleri ne uygunl uğu ve estetik başarısı değerlendiril miştir. 2

26 BÖLÜM2. Bİ TKİ SEL TASARI MI N TANI MI VE AMACI Bitkisel Tasarı mı n Tanı mı Tanrı m, Dil eği m odur ki senden yaşadı kça, kit ap dol u bir evle çiçek dol u bir bahçe. Konf üçyüs Bit ki ört üsü ( vejetasyon), i çi nde yaşadı ğı mı z çevreni n öne mli bir parçası dır. İnsanoğl u gerek eki p biçmek gerekse kendisi ne bir bahçe yap mak gibi çeşitli sebepl erle yaşadı ğı çevreni n bu öne mli parçası nı bili nçli ol arak kullanmayı öğrenir öğrenmez, bit kilerle t asarı m i çi n ol anakl ar yaratmaya başla mı ştır. Bit kilerin seçi mi, düzenl enmesi ve ayrıca bakı mı gi bi konul arı i çeren bit kisel t asarı m, bugün peyzaj mi marlı ğı nı n te mel disi plinleri nden biri haline gelmi ştir [9, s ]. Bit kisel Tasarı m, bilim ve sanatı n beraberce el ele yürüdüğü bir süreçtir [2]. Bit kisel Tasarı m Görsel Sanat tır. Çünkü her görsel sanat dalı gi bi he m bir il ha m gerektirir he m de t asarım öğel eri ni n (çizgi, form, t ekst ür, renk) sanat prensi pleri ışığı nda düzenl enmesi ni i çerir. Fakat bir sanat dalı ol arak bit kisel t asarı m, heykeltıraşlık, resi m ya da mi marlı k gibi gel eneksel sanat dalları yla karşılaştırıldı ğı nda, bunlardan çok farklı dır. Çünkü t asarı mı ol uşt uran mat eryaller statik ( durağan) değil dir. Tasarı mcı bit kilerle tasarı m yaparken aslı nda doğayl a tasarı m yap makt adır. Bu da bit kileri di ğer t asarım araçları ndan farklı kılan şeydir. Güzel sanatlardaki kil, boya ve t aşı n ya da mi marlıktaki t uğl a, ca m ve çeliği n aksi ne bit kiler sürekli değişi m hali ndedir. Genç bit ki bireyleri ni n yetişki n bireyl er hali ne gel mesi ve ol gunl uk çağı na eriş me süreci nde yaşadı kları değişi ml er, mevsi msel değişi ml er ve ayrıca güneşi n doğuşundan batışı na kadar, göl ge ve ışı k şekilleri ndeki varyasyonl ar sonucu bitkileri n görsel karakt erleri ndeki değişi kler; t üm bunl arı anl a mak ve kavra mak hortikült ürel bir bil gi biri kimi ni gerektirir. İşte bu da, bit kisel tasarı mı n Bili msel kısmı nı ol uşt ur makt adır [5, s. 1; 37, s ]. 3

27 Sanat ve bili mi n beraber i şl edi ği bit kisel t asarı m, soyut anl a mda bi r kavr a m ol uşt urul ması nı ve he m güzel he m de işlevsel ve doğr u bir bit kilendir me pl anı üret mek i çi n al anı n çevresel istekl eri yle bu soyutla manı n ko mbi ne edil mesi ni gerektirir. İyi t asarı m, bunl arı t aki ben gel en doğr u uygul a ma ve bakı ml a tama ml anır. Bir başka deyişle, bu süreç beceri, görüş ve sabır gerektirir [2] Bitkisel Tasarı mı n Amacı Neden Tasarı m yapı yoruz? ve Bit kisel Tasarı mı n bir büt ün ol arak çevresel tasarı mdaki yeri nedir? Tü m bu sor ul arı n cevabı aslında gayet basittir: İnsan hayatı nı n kalitesi ve bi zi m yaşayan dünyanı n kal an kıs mı yl a ol an ilişki mi z. Peyzaj t asarı mı ve özelli kle de bit kisel t asarı m bi ze her ikisi ni de ilerlet mek i çi n fırsat t anı makt adır [1, s.3]. Çünkü insan kendi müke mmeli yeti ne yakışır bir şekil de çevresi ni düzenl eyi p güzelleştirdi ği kadar i nsandır. Çevreni n farkı na var mak ve onu huzurl u bir şekil de yaşanabil ecek bir güzelliğe ve ahenge kavuşt ur mak çabası, i nsanoğl una yakışan yegane davranış bi çi mi olsa gerek. İlk ol arak, bit kisel t asarı m yaşadı ğı mı z çevre içi n eli mi zden gel eni n en i yisi ni yap ma mı za yardı m eder. İyi bir bit kisel t asarı m i şlevsel bakı mdan doğr u bir peyzajı n yaratı mı ndaki ve yönetimi ndeki başlıca el e mandır. Tasarı mcı arazi kullanı mı ndan, kentlerdeki yoğun kullanı ma sahi p veya sadece özel kişileri n kullanımı na açı k peyzajlara kadar geniş bir yel pazede pl anl ama yapabil mekt edir. Bu değişi k kullanı ml ar oyun, çalışma, oku ma gi bi faali yetler ile aktif ve pasif rekreasyonu içer mekt edirler. Burada ihtiyaç duyul an şey, bu fonksi yonl arı üzeri ne uygun ol arak ot urtan bir çevredir ki bu da yet erli mi kt arda mekan, uygun i kli m ve uygun est eti k özellikleri n sağl anması yla mü mkün ol makt adır. Bit kilendir me, fonksi yonu üzeri ne uyduran, yakıştıran bir çevre yarat maya yardı meder [1, s. 4]. Pek çok i nsan akti vitesi bi nalara, yollara, ot oparklara vb. gi bi pek çok yapısal el e mana i hti yaç duyar. Bit kisel t asarı m, bu yapı sal el e manl arı n sert hatları nı yu muşat arak, mevcut bitki ört üsündeki t ahri pleri t a mir ederek, görsel çirki nli ği azaltarak ve göze daha hoş gel en, çeki ci alanl ar yaratarak yapıları n çevreye ent egre edil mesi ni sağlar [1, s. 4]. 4