Alt Ekstremite Ampute Hastalarımızın Demografik ve Klinik Özellikleri

Transkript

1 ORİJİNAL ARAŞTIRMA Alt Ekstremite Ampute Hastalarımızın Demografik ve Klinik Özellikleri Dr. Nuray AKKAYA, a Dr. Semih AKKAYA, b Dr. Nilgün ŞİMŞİR ATALAY, a Dr. Gülin FINDIKOĞLU, a Dr. Hakan ALKAN, a Dr. Füsun ARDIÇ a a Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon AD, b Ortopedi ve Travmatoloji AD, Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi, Denizli Ge liş Ta ri hi/re ce i ved: Kasım 2011 Ka bul Ta ri hi/ac cep ted: Kasım 2011 Yazışma Adresi/Correspondence: Dr. Nuray AKKAYA Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon AD, Denizli, TÜRKİYE/TURKEY nrakkaya@gmail.com ÖZET Amaç: Bu ça lış ma nın ama cı or to pe dik re ha bi li tas yon po lik li ni ği mi ze baş vu ran alt eks tre mi te am - pu te has ta la rı mı zın de mog ra fik ve kli nik özel lik le ri ni sun mak ve am pu tas yon ne de ni ne gö re fonk si yo - nel du rum ile iliş ki li de ğiş ken le ri araş tır mak tır. Ge reç ve Yön tem ler: Has ta la rın de mog ra fik ve ri le ri, am pu tas yon ve pro tez kul la nı mıy la iliş ki li kli nik ve ri le ri kay de dil di. Has ta la rın vas kü ler ve trav ma tik ne den li am pu tas yon ol ma sı na gö re iki grup oluş tu ru la rak fonk si yo nel du rum ve ya şam ka li te si ile iliş ki - li de ğiş ken ler araş tı rıl dı. Fonk si yo nel du rum has ta la rın pro te zi ile yü rü me hı zı ve al tı da ki ka yü rü me me sa fe si ile de ğer len di ril di. Tüm has ta lar dan Am pu te Vü cut Al gı sı Öl çe ği, Beck Dep res yon en van te ri, Kı - sa form-36 (SF-36) an ke ti ni ya nıt la ma la rı is ten di. Bul gu lar: Yaş or ta la ma sı 54,2 ± 17,5 yıl (15-85), am pu - tas yon son ra sı ge çen sü re or ta la ma 113,4 ± 49,8 ay ve pro tez kul la nım sü re si or ta la ma 84,8 ± 124,8 ay olan 71 has ta de ğer len di ril di. Has ta la rın 62 si (%87,3) er kek, 9 u (%12,7) ka dın dı. Has ta la rın 42 sin de (%59,2) vas kü ler, 29 un da (%40,8) trav ma tik ne den li am pu tas yon ol du ğu sap tan dı. Yü rü me hı zı, vas kü ler grup - ta 0,3 ± 0,3, trav ma tik grup ta 0,9 ± 0,4 m/sn, al tı da ki ka yü rü me me sa fe si, vas kü ler grup ta or ta la ma 78,3 ± 84,3, trav ma tik grup ta 243,3 ± 111,7 m ola rak sap tan dı (p<0,05). SF-36 fi zik sel fonk si yon, fi zik sel so ru - na bağ lı rol kı sıt lı lı ğı ve sağ lı ğın ge nel al gı lan ma sı alt skor la rı nın, vas kü ler am pu te ler de an lam lı dü şük ol - du ğu sap tan dı (p<0,05). So nuç: Pe ri fe rik vas kü ler yet mez lik ne de niy le alt eks tre mi te am pu tas yo nu ya pıl mış has ta la rın fonk si yo nel du ru mu nun ve ya şam ka li te si fi zik sel fonk si yon, fi zik sel so ru na bağ lı rol kı sıt lı lı ğı ve ge nel sağ lı ğın al gı lan ma sı alt skor la rı nın trav ma tik ne den li am pu te ler den da ha dü şük dü zey - de ol du ğu sap tan mış tır. Alt eks tre mi te am pu tas yo nu olan has ta la rın re ha bi li tas yon prog ra mı plan la nır - ken bu du rum la rın göz önün de bu lun du rul ma sı re ha bi li tas yon he def le ri nin be lir len me sin de fay da lı ola cak tır. Anah tar Ke li me ler: Alt ekstremite amputasyonu; rehabilitasyon; yaşam kalitesi ABS TRACT Ob jec ti ve: The aim of this study was to pre sent de mog rap hic and cli ni cal fe a tu res of lo wer limb am pu te e pa ti ents who con sul ted to our ort ho pe dic re ha bi li ta ti on out pa ti ent-cli nic, and to exp lo re the re la ted va ri ab les with func ti o nal si tu a ti on in res pect of am pu ta ti on re a son. Ma te ri al and Met hods: Demog rap hic da ta, and cli nic da ta of pa ti ents re la ted to am pu ta ti on and prost he sis use we re re cor ded. Rela ted va ri ab les with func ti o nal si tu a ti on and qu a lity of li fe we re exp lo red with com po sing two gro ups ac cor ding to vas cu lar and tra u ma tic am pu ta ti on re a sons. Func ti o nal si tu a ti on was eva lu a ted with wal - king-spe ed with prot he sis (me ters/se cond) and 6-mi nu te-walk-test(me ters).beck-dep res si on-in ven - tory, Am pu te e-body-ima ge-sca le, and Short-Form-36(SF-36) we re as ked for repl ying by the pa ti ents. Re sults: Se venty one pa ti ents with me an age of 54,2 ± 17,5 ye ars (15-85) we re eva lu a ted. Ti me elap sed sin ce am pu ta ti on was ± 49.8, and me an ti me of prost he sis use was 84.8 ± 24.8 months. Sixty two pa ti ents (%87.3) we re ma le, and ni ne pa ti ents (%12.7) we re fe ma le. It was de tec ted that the re we re vascu lar am pu ta ti on in 42 (%59.2), and tra u ma tic am pu ta ti on in 29 pa ti ents (%40.8). Wal king-spe ed was 0.3 ± 0.3 m/s in vas cu lar gro up, 0.9 ± 0.5 m/s in tra u ma tic gro up, 6-mi nu te-walk-dis tan ce was 60m in vas cular, 246m in tra u ma tic gro up(p<0.05). SF-36 physi cal func ti o ning, ro le li mi ta ti ons du e to physi cal problems, and ge ne ral he alth subs co res we re sig ni fi cantly low in vas cu lar am pu te es (p<0.05).conc lu si on: It was de tec ted that func ti o nal si tu a ti on and qu a lity-of-li fe physi cal func ti on, ro le li mi ta ti ons du e to physi cal prob lems and ge ne ral he alth subs co res of am pu te e ca u sed by pe rip he ral vas cu lar re a sons we re lo wer than am pu te e ca u sed by tra u ma tic re a sons. Ke e ping in mind the se re sults will be be ne fi ci al for set ting the tar gets of re ha bi li ta ti on in lo wer limb am pu te e when re ha bi li ta ti on prog ram mes are ar ran ged. Key Words: Lower limb amputation; rehabilitation; quality of life Copyright 2011 by Türk Tıbbi Rehabilitasyon Kurumu Derneği Ro ma tol Tıp Re hab 2011;22(1): Romatol Tıp Rehab 2011;22(1)

2 ALT EKSTREMİTE AMPUTE HASTALARIMIZIN DEMOGRAFİK VE KLİNİK ÖZELLİKLERİ Nuray AKKAYA ve ark. m pu tas yon la iliş ki li has ta ne ta bur cu luk la rı nın Ame ri ka ve ri le ri ne gö re yıl da or ta la ma ol du ğu ve bun la rın %82 si nin vas kü ler ne den - ler le iliş ki li, %16 sı nın trav ma tik, %1 inin ise kon je ni tal ve ya tü mör ne de niy le ol du ğu bil di ril miş tir. Trav ma tik, tü mör ve ya kon je ni tal ne den li am pu tas yon la rın bü yük ço ğun lu ğu nun 30 yaş al tın da gö rül dü ğü be lir til miş tir. 1 Alt eks tre mi te am pu tas yo nu ki şi nin gün lük ya şam ak ti - vi te le rin de cid di kı sıt lan ma la ra yol açar ve ya şam ka li - te sin de an lam lı bo zul ma ya ne den olur. 2 Am pu tas yon son ra sı bi rey hem fi zik sel ye ter siz lik hem de psi ko sos - yal prob lem ler le mü ca de le et mek du ru mun da ka lır. 3 Alt eks tre mi te am pu tas yo nu nun uzun dö nem fonksi yo nel so nuç la rı nın ön gö rül me si nin baş lan gıç de ğer - len dir me le rin de güç ol du ğu, iyi fonk si yo nel so nuç la rın genç yaş, ko mor bid has ta lık la rın az ol ma sı, am pu tas yon ön ce si am bu las yon dü ze yi nin iyi ol ma sı, trans fe mo ra le gö re trans ti bi al am pu tas yon ol ma sı gi bi fak tör ler le iliş ki - li ol du ğu bil di ril miş tir. 1 Bu ça lış ma nın ama cı or to pe dik re ha bi li tas yon polik li ni ği mi ze baş vu ran alt eks tre mi te am pu te has ta la rı - mı zın de mog ra fik ve kli nik özel lik le ri ni sun mak ve am pu tas yon ne de ni ne gö re fonk si yo nel du rum ile iliş ki - li de ğiş ken le ri araş tır mak tır. GE REÇ VE YÖN TEMLER Or to pe dik re ha bi li tas yon po lik li ni ği mi ze baş vu ran alt eks tre mi te am pu te has ta lar ke sit sel ola rak de ğer len di ril - di. Edin sel alt eks tre mi te am pu tas yo nu olan ve kog ni tif fonk si yon la rı so ru la rı ya nıt la mak için ye ter li olan has talar ça lış ma ya da hil edil di. İki has ta kon je ni tal am pu tas - yon ol du ğu için ça lış ma dan dış lan dı. Has ta la rın yaş, cin si yet, boy (cm), ki lo (kg), eği tim, mes lek, eş lik eden sis te mik has ta lık lar, am pu te ta raf (sağ/sol/bi la te ral), am pu tas yon ye ri (sağ/sol), am pu tas - yon se vi ye si (diz al tı, diz üs tü), am pu tas yon dan son ra ge - çen sü re (ay), pro tez kul lan ma sü re si (ay) kay de dil di. Am pu te eks tre mi te dı şın da di ğer eks tre mi te nin du ru mu sor gu lan dı (şika yet yok, kal ça, diz ve ya ayak bi le ğin de ağ rı, di ğer eks tre mi te de pro tez). Has ta lar am pu tas yon ne de ni açı sın dan iki grup ta in ce len di: Vas kü ler (trombo an ji tis ob li te rans, di a be tes mel li tus gi bi ne den ler) ve - ya trav ma tik ne den li (tra fik ka za sı, iş ka za sı ve ya as ker lik sı ra sın da ma yın pat la ma sı, ateş li si lah la ya ra lan ma gi bi ne den ler). Has ta lar dan gü dük ağ rı sı şid de ti ni Gör sel Ağ rı skala sı (GAS, 0-10 cm, 0, hiç ağ rı yok, 10, çok şid det li ağ rı) üze rin de işa ret le me le ri is ten di. Phan tom his, kay be di - len do ku nun has ta ta ra fın dan ha la ye rin de du ru yor gi bi his se dil me si, phan tom ağ rı da kay be dil miş olan do ku da has ta nın ağ rı his set me si ola rak ta nım lan dı ve has ta lar - dan var/yok şek lin de be lirt me le ri is ten di. Fonk si yo nel du rum has ta la rın pro te zi ile yü rü me hı zı ve al tı da ki ka yü rü me me sa fe si ile de ğer len di ril di. Yü rü me hı zı nın de ğer len di ril me sin de has ta lar dan pro te - zi ta kı lı iken 10 m me sa fe yi yü rü ye bil di ği ka dar hız lı yürü me si is ten di, sü re kay de dil di ve yü rü me hı zı m/sa ni ye ola rak be lir len di. Al tı da ki ka yü rü me me sa fe si nin be lir - len me sin de, has ta nın pro te zi ta kı lı iken al tı da ki ka süre sin ce yü rü dü ğü me sa fe met re (m) cin sin den kay dedil di. Ay rı ca has ta la rın K sı nıf la ma sı na gö re fonk si yo nel dü ze yi be lir len di. Tüm has ta lar dan Am pu te Vü cut Al gı sı Öl çe ği, Beck Dep res yon öl çe ği (BDÖ), Kı sa form-36 (SF-36) an ke ti ni ya nıt la ma la rı is ten di. Am pu te vü cut al gı sı öl çe ği, am pu te nin vü cu du hakkın da his set tik le ri ni de ğer len di ren 20 baş lık içe rir. Başlık la ra ve ri len ce vap lar 1 (hiç bir za man) ile 5 (her za man) ara sın da de ği şir. To tal skor ara sı bir değer dir ve yük sek de ğer ler da ha bo zuk vü cut al gı sı nı ifa - de eder. 4 Has ta la rın duy gu du ru mu nun be lir len me si için Beck Dep res yon En van te ri kul la nıl dı. Beck Dep res yon En van - te ri (BDE) for mun da 21 be lir ti ka te go ri si nin her bi ri için dört se çe nek var dır. 5,6 Has ta dan uy gu la ma gü nü de da hil son bir haf ta için de ki şi nin ken di ni na sıl his set ti ği ni en iyi ifa de eden cüm le yi se çe rek işa ret le me si is te nir. Her mad - de 0 ile 3 ara sın da pu an alır. Alı na bi le cek en yük sek pu - an 63 tür. Top lam pu a nın yük sek olu şu dep res yon dü ze yi nin ya da şid de ti nin yük sek olu şu nu gös te rir. 5 Kı sa form-36 (SF-36), ya şam ka li te si ni de ğer len dir - mek ama cıy la kul la nıl dı. 7 Ken di ni de ğer len dir me öl çe - ği dir. Se kiz bo yu tun de ğer len di ril me si ni sağ la yan 36 mad de den olu şur: fi zik sel fonk si yon, sos yal fonk si yon, fi zik sel rol güç lü ğü, emos yo nel rol güç lü ğü, men tal sağlık, ener ji, ağ rı nın ge nel al gı lan ma sı, sağ lı ğın ge nel al gı - lan ma sı. Alt öl çek ler den ara sın da pu an alı nır, yük sek pu an lar da ha iyi sağ lık du ru mu nu gös te rir. Beden sel has ta lı ğı olan lar da ya şam ka li te sin de kul la nı la bi - le ce ği bil di ril miş tir. 8,9 İsta tis tik sel de ğer len dir me Mic ro soft Of fi ce SPSS 17,0 prog ra mı kul la nı la rak ya pıl dı. Has ta la rın ta nım la - yı cı ve ri le ri için ta nım la yı cı is ta tis tik ve fre kans ana liz - le ri kul la nıl dı. Grup lar ara sı sa yı sal ve ri le rin kar şı - laş tı rıl ma sın da stu dent-t test, ka te go rik ve ri le rin kar şı - laş tı rıl ma sın da ki-ka re tes ti uy gu lan dı. Vas kü ler ve trav- Romatol Tıp Rehab 2011;22(1) 9

3 Nuray AKKAYA ve ark. ALT EKSTREMİTE AMPUTE HASTALARIMIZIN DEMOGRAFİK VE KLİNİK ÖZELLİKLERİ ma tik ne den li am pu te has ta lar da fonk si yo nel du rum ile di ğer de ğiş ken ler ara sın da ki iliş ki pe ar son ko re las yon ana li zi ile in ce len di. An lam lı lık dü ze yi p<0,05 ola rak ka - bul edil di. BUL GU LAR Yaş or ta la ma sı 54,2 ± 17,5 yıl (15-85), am pu tas yon sonra sı ge çen sü re or ta la ma 113,4 ± 49,8 ay ve pro tez kul la - nım sü re si or ta la ma 84,8 ± 124,8 ay olan top lam 71 has ta de ğer len di ril di. Has ta la rın 62 si (%87,3) er kek, 9 u (%12,7) ka dın dı. Has ta la rın de mog ra fik özel lik le ri, eğitim, mes lek, eş lik eden sis te mik has ta lık ve am pu te ta raf da ğı lı mı Tab lo 1 de gös te ril di. Has ta la rın 29 un da (%40,8) di ğer eks tre mi te de ek şika yet ol ma dı ğı, 26 (%36,6) has ta nın sağ lam ta raf kal ça, diz ve ya ayak bi le - ğin de os te o ar trit ta nı sı al dı ğı, 16 sın da (%22,5) di ğer ekstre mi te nin de pro tez ol du ğu sap tan dı. Has ta la rın yü rü me hı zı, al tı da ki ka yü rü me me sa - fe si, gü dük ağ rı sı şid de ti, dep res yon dü ze yi, am pu te vü - cut al gı sı ve ya şam ka li te si skor la rı Tab lo 2 de gös te ril di. Has ta la rın 21 in de (%29,6) phan tom ağ rı, 52 sin de (%73,2) phan tom his ol du ğu sap tan dı. Has ta la rın 42 sin de (%59,2) vas kü ler, 29 un da (%40,8) trav ma tik ne den li am pu tas yon ol du ğu sap tan dı. Vas kü ler am pu tas yon gru bun da ki 12 has ta da (%28,6) trom bo an ji tis ob li te rans, 30 has ta da (%71,4) di a be tes mel li tus ne de niy le am pu tas yon ya pıl mış tı. Trav ma tik am pu tas yon gru bun da 23 has ta da (%79,3) trav ma tik neden le, 6 has ta da (%20,7) ise trav ma son ra sı ge li şen enfek si yon ne de niy le am pu tas yon uy gu lan mış tı. Has ta lar am pu tas yon ne de ni ne gö re in ce len di ğin - de, vas kü ler ne den li am pu tas yon gru bun da yaş or ta la - ma sı 60,9 ± 14,6 yıl, trav ma tik am pu tas yon gru bun da ise 44,5 ± 16,9 yıl dı (p<0,05). Vas kü ler am pu tas yon gru bun - da bi la te ral am pu tas yo nun da ha sık ol du ğu sap tan dı. Vas kü ler am pu tas yon gru bun da 37 has ta da (%88,1) diz al tı/ayak se vi ye sin de (4 ü cho part, 33 ü trans ti bi al), 5 has ta da (%11,9) diz üs tü se vi ye de (4 ü trans fe mo ral, 1 i kal ça de zar ti kü las yo nu), trav ma tik am pu tas yon gru bun - da ise 19 has ta da (%65,5) diz al tı (ta ma mı trans ti bi al), 10 has ta da (%34,5) diz üs tü (trans fe mo ral) am pu tas yon var - dı (p<0,05). Am pu tas yon son ra sı ge çen sü re ve pro tez kul la nım sü re si vas kü ler am pu tas yon gru bun da 56,3 ± 91,7 ve 23,4 ± 40,0 ay, trav ma tik grup ta 196,1 ± 178,4 ve 173,8 ± 150,8 ay dı (p<0,05). Trav ma tik am pu tas yon gru bun da am pu - tas yon son ra sı ge çen sü re ve pro tez kul la nım sü re si anlam lı uzun du. TABLO 1: Hastaların demografik özellikleri. Cinsiyet Hasta sayısı (%) Kadın 9 (%12,7) Erkek 67 (%87,3) Eğitim Okuma-yazma yok 3 (%4,2) İlkokul-ortaokul 59 (%83,1) Lise-Yüksekokul 9 (%12,7) Meslek Ev hanımı 8 (%11,9) İşçi 7 (%9,9) Memur 3 (%4,2) Emekli 47 (%66,2) İşsiz 4 (%5,6) Öğrenci 2 (%2,8) Sistemik Hastalık Yok 31 (%43,7) Hipertansiyon 7 (%9,8) Diabetes Mel. 30 (%42,3) Per. Vask hst 3 (%4,2) Ampute taraf Sağ 33 (%46,5) Sol 26 (%36,6) Bilateral 12 (%16,9) K0 0 K1 10 (%14,1) K2 41 (%57,7) K3 19 (%26,8) K4 1 (%1,4) Ortalama±standart sapma Boy 167,9 ± 7,4 ( ) Vücut ağırlığı 72,6 ± 12,2 (40-100) Amputasyon sonrası geçen süre (ay) 113,4 ± 149,8 (1-642) Protez kullanım süresi (ay) 84,8 ± 124,8 (0-550) Sigara (paket/yıl) 16,9 ± 17,5 (0-60) Amputasyon için geçirilen op. sayısı 1,7 ± 1,5 (1-9) Yü rü me hı zı, vas kü ler grup ta 0,3±0,3 m/sn, trav matik grup ta 0,9±0,4 m/sn, 6 da ki ka yü rü me me sa fe si, vaskü ler grup ta or ta la ma 78,3±84,3 m, trav ma tik grup ta 243,3±111,7 m ola rak sap tan dı (p<0,05). BDE pu a nı vas kü ler grup ta 10,2 ± 6,1, trav ma tik grup ta 8,4 ± 7,7 ola rak sap tan dı (p>0,05). Vas kü ler am putas yon gru bun da Am pu te vü cut al gı sı de ğe ri or ta la ma 56,8 ± 11,9, trav ma tik am pu tas yon gru bun da 46,0 ± 13,6 ola rak sap tan dı (p<0,05). SF-36 fi zik sel fonk si yon, fi zik - sel so ru na bağ lı rol kı sıt lı lı ğı ve sağ lı ğın ge nel al gı lan - 10 Romatol Tıp Rehab 2011;22(1)

4 ALT EKSTREMİTE AMPUTE HASTALARIMIZIN DEMOGRAFİK VE KLİNİK ÖZELLİKLERİ Nuray AKKAYA ve ark. TABLO 2: Hastaların yürüme hızı, altı dakika yürüme mesafesi, güdük ağrısı şiddeti, depresyon düzeyi, ampute vücut algısı ve yaşam kalitesi skorları. Ortalama±standart sapma (min-maks) Yürüme hızı (metre/saniye) 0,6±0,4 (0-1,5) Altı dakika yürüme mesafesi (metre) 145,7±125,8 (0-400) Güdük ağrısı (GAS) 1,5±2,3 (0-9) Beck depresyon envanteri 9,5±6,8 (0-28) Ampute vücut algısı 52,4±13,7 (20-78) Yaşam kalitesi Fiziksel fonksiyon 36,7±28,8 (0-100) Sosyal fonksiyon 56,3±15,5 (12,5-100) Ağrı 67,2±21,7 (10-100) Enerji/Vitalite 62,5±20,8 (20-100) Emosyonel soruna bağlı rol kısıtlılığı 28,2±36,8 (0-100) Fiziksel soruna bağlı rol kısıtlılığı 25±35,1 (0-100) Mental sağlık 65,4±15,5 (24-100) Sağlığın genel algılanması 53,2±18,2 (20-97) ma sı alt skor la rı nın, vas kü ler am pu tas yon gru bun da anlam lı dü şük ol du ğu sap tan dı (p<0,05, Tab lo 3). Vas kü ler ve trav ma tik am pu te grup için yü rü me hı - zı, 6 da ki ka yü rü me me sa fe si ile yaş, kaç yıl lık di a bet has ta sı ol du ğu, am pu te vü cut al gı sı ara sın da ki iliş ki ler Tab lo 4 te gös te ril di. TAR TIŞ MA Bu ke sit sel ça lış ma da pe ri fe rik vas kü ler yet mez lik ne de - niy le alt eks tre mi te am pu tas yo nu ya pıl mış has ta la rın fonk si yo nel du ru mu nun ve ya şam ka li te si fi zik sel fonksi yon, fi zik sel so ru na bağ lı rol kı sıt lı lı ğı ve sağ lı ğın ge nel al gı lan ma sı alt skor la rı nın trav ma tik ne den li am pu te ler - den an lam lı dü şük ol du ğu sap tan mış tır. Di ya be tik am pu te has ta lar ile di ya be tik olup ampu tas yo nu ol ma yan has ta la rın fonk si yo nel du ru mu nun kar şı laş tı rıl dı ğı bir ça lış ma da ayak par mak ve ya or ta ayak am pu tas yo nu olan has ta la rın ye ter siz lik skor la rı kon trol gru bun dan fark lı de ğil ken, trans ti bi yal am pu - te le rin an lam lı yük sek ye ter siz lik sko ru na sa hip ol du ğu bil di ril miş tir. Bu ça lış ma da il ginç ola rak bi la te ral ampu te le rin ye ter siz lik skor la rı nın uni la te ral am pu te ler - den an lam lı yük sek ol ma dı ğı be lir til miş tir. Ay rı ca am pu te olan ve ol ma yan has ta la rın psi ko sos yal de ğer - len dir me skor la rı nın fark lı ol ma dı ğı, bu du ru mun di ya - be tik has ta la rın za man la am pu tas yon la ba şa çık ma me ka niz ma la rı ge liş tir me le riy le iliş ki li ola bi le ce ği bildi ril miş tir. 10 Ça lış ma mız da ise di ya be tik ne den li am pu - tas yon la rın da da hil ol du ğu vas kü ler am pu tas yon gru bun da bi la te ral am pu tas yo nun da ha sık ol du ğu, depres yon dü ze yi nin ise trav ma tik am pu tas yon gru bun dan fark lı ol ma dı ğı sap tan dı. Çe şit li ne den ler le alt eks tre mi te am pu tas yo nu olan has ta la rın fi zik sel ak ti vi te dü ze yi açı sın dan ak tif (n=24) ve mi ni mal ak tif (n=32) ola rak sı nıf lan dı rıl dı ğı bir çalış ma da, ak tif grup ta vü cut al gı sı nın da ha iyi ol du ğu bil di ril miş ve fi zik sel ak ti vi te ye dü zen li ka tı lım ile vü - cut ima jı nın po zi tif iliş ki li ol du ğu be lir til miş tir. 11 Çalış ma mız da vas kü ler am pu tas yon gru bun da fonk si yo nel du rum ya nın da am pu te vü cut al gı sı sko ru nun da travma tik am pu tas yon gru bun dan da ha kö tü ol du ğu bu lun - du. Fis her ve ark. la rı ta ra fın dan alt eks tre mi te am pu - tas yo nu olan 107 has ta nın vü cut ima jı, dep res yon, ank- TABLO 3: Hastaların ampute vücut algısı ve yaşam kalitesi skorlarının karşılaştırılması. Vasküler amputasyon Travmatik amputasyon N=42 N=29 ortalama±standart sapma ortalama±standart sapma p Ampute vücut algısı 56,8±11,9 46,0±13,6 0,001* Yaşam kalitesi alt skorları Fiziksel fonksiyon 27,4±24,7 50,3±29,3 0,001* Sosyal fonksiyon 55,4±15,1 57,8±16,2 0,526 Ağrı 64,9±21,6 70,5±21,7 0,291 Enerji/Vitalite 60,2±20,0 65,9±21,8 0,264 Emosyonel soruna bağlı rol kısıtlılığı 21,4±29,3 37,9±44,3 0,084 Fiziksel soruna bağlı rol kısıtlılığı 15,5±25,3 38,8±42,6 0,011* Mental sağlık 62,8±15,3 69,1±15,2 0,088 Sağlığın genel algılanması 49,3±17,1 58,9±18,5 0,029* Romatol Tıp Rehab 2011;22(1) 11

5 Nuray AKKAYA ve ark. ALT EKSTREMİTE AMPUTE HASTALARIMIZIN DEMOGRAFİK VE KLİNİK ÖZELLİKLERİ TABLO 4: Yürüme hızı ve altı dakika yürüme mesafesi ile ilişkili değişkenler. Vasküler ampute (n=42) Travmatik ampute (n=29) p r p r On metre yürüme hızı-yaş 0,001* -0,602 0,074-0,337 On metre yürüme hızı-kaç yıllık diabet hastası olduğu 0,002* -0,468 0,677-0,081 On metre yürüme hızı-ampute vücut algısı 0,183-0,209 0,007* -0,491 Altı dakika yürüme mesafesi-yaş 0,001* -0,535 0,122-0,294 Altı dakika yürüme mesafesi- Kaç yıllık diabet hastası olduğu 0,005* -0,428 0,882 0,029 Altı dakika yürüme mesafesi-ampute vücut algısı 0,324-0,156 0,019* -0,433 si ye te ve mo bi li te du rum la rı nın araş tı rıl dı ğı ça lış ma da vas kü ler am pu tas yon lu olan la ra gö re, da ha genç ve travma tik am pu tas yo nu olan has ta lar da, vü cut al gı sı bo zuk olan la rın da ha yük sek ank si ye te dü ze yi ne sa hip ol du ğu, vü cut al gı sı ile mo bi li te nin an lam lı iliş ki li ol du ğu bil di - ril miş tir. 12 Ça lış ma mız da vas kü ler ve trav ma tik am pu te has ta lar da fonk si yo nel du rum la iliş ki li fak tör ler ay rı ay - rı in ce len di ğin de; Vas kü ler am pu te grup ta yü rü me hı zı ve yü rü me me sa fe si nin yaş ve kaç yıl lık di ya bet has ta sı ol du ğuy la iliş ki li ol du ğu, vü cut al gı sı ile iliş ki li ol ma dı - ğı sap ta nır ken, trav ma tik am pu te grup ta ise yaş ve kaç yıl lık di ya bet has ta sı ol du ğu ile iliş ki yok ken, vü cut algı sı ile an lam lı iliş ki li ol duk la rı sap tan dı. Bu ne den le vaskü ler am pu te has ta gru bun da diz üs tü am pu tas yon sık lı ğı da ha az ol ma sı na rağ men, fonk si yo nel du ru mu nun da ha kö tü ol ma sı nın bu grup ta ki has ta la rın ço ğun lu ğu nun ile - ri yaş ve di ya be tik has ta lar dan oluş ma sın dan kay nak - lan dı ğı dü şü nül dü. Vas kü ler bo zuk luk ne de niy le trans ti bi al, trans fe - mo ral ve ya diz de zar ti kü las yo nu uy gu lan mış, 60 yaş üze - ri, 46 has ta nın fonk si yo nel du ru mu nun araş tı rıl dı ğı ça lış ma da, has ta la rın am pu tas yon dan 1 yıl son ra ha la dü - şük fonk si yo nel dü ze ye sa hip ol duk la rı, fonk si yo nel dü - zey için am pu tas yon sı ra sın da ki yaş, cid di ko mor - bi di te ler, et ki len me miş ba cak üs tün de den ge ve kog ni tif ye ter siz li ğin önem li ro le sa hip ol du ğu bil di ril miş tir. 13 Ça lış ma mız da vas kü ler am pu tas yon gru bun da da ha yaş - lı ve ko mor bid has ta lık la rı olan va ka la rın ço ğun luk ta oldu ğu sap ta nır ken, ça lış ma mız da kog ni tif bo zuk lu ğu olan has ta lar de ğer len di ril me di. Vas kü ler am pu tas yon grubun da da ha dü şük ol du ğu sap ta nan fonk si yo nel dü ze yin de ğer len di ril me sin de has ta la rın pro tez le ri gi yil miş durum day ken yü rü me hı zı ve yü rü me me sa fe si kul la nıl dı, an cak sağ lam eks tre mi te üze rin de tek ayak üs tün de dur - ma tes ti uy gu lan ma dı. Ça lış ma mız da has ta sa yı sı nın az ol ma sı ça lış ma nın kı sıt lı lı ğı dır. An cak ça lış ma mız kli ni ği miz de ta kip edilen alt eks tre mi te has ta la rı nın kli nik, fonk si yo nel du rum ve ya şam ka li te le ri nin su nul ma sı, vas kü ler ve trav ma tik am pu te has ta lar için fonk si yo nel du rum ile iliş ki li faktör le rin or ta ya kon ma sı açı sın dan de ğer li ve ri ler sağ la - mış tır. Alt eks tre mi te am pu tas yo nu olan has ta la rın re ha - bi li tas yon prog ra mı plan la nır ken vas kü ler ve ya trav ma - tik ne den li am pu te le rin fonk si yo nel du ru mu, ya şam ka li te si ve vü cut ima jın da sap ta nan fark lı lık la rın göz önün de bu lun du rul ma sı re ha bi li tas yon he def le ri nin belir len me sin de fay da lı ola cak tır. 1. Gailey R, Allen K, Castles J, Kucharik J, Roeder M. Review of secondary physical conditions associated with lower-limb amputation and long-term prosthesis use. J Rehabil Res Dev. 2008;45(1): Möhler R, Schnepp W. Lived experience and management of the every-day life after lowerlimb amputation caused by vascular diseases Pflege 2010;23(2): Kohler F, Cieza A, Stucki G, Geertzen J, Burger H, Dillon MP, et al. Developing Core KAYNAKLAR Sets for persons following amputation based on the International Classification of Functioning, Disability and Health as a way to specify functioning. Prosthet Orthot Int 2009; 33(2): Breakey JW. Body image. The lower-limb amputee. J Prosthet Orthot, 1997;9: Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An invent ory for measuring depression. Archives of General Psychiatry 1961; 4: Beck AT, Steer RA, Garbin MG. Psychometric properties of the Beck Depression Inventory: Twenty-five years of evaluation. Clinical Psychology Review 1988; 8: Ware JE Jr, Sherbourne CD. The MOS 36- item short-form health survey (SF-36). I. Conceptual framework and item selection. Med Care 1992;30(6): Aydemir Ö. Konsültasyon-liyezon psikiyatrisinde yaşam kalitesi ölçümü: Kısa Form- 36 (SF-36). 3 P Dergisi 1999;7(Ek. 2): Romatol Tıp Rehab 2011;22(1)

6 ALT EKSTREMİTE AMPUTE HASTALARIMIZIN DEMOGRAFİK VE KLİNİK ÖZELLİKLERİ Nuray AKKAYA ve ark. 9. Koçyiğit H, Aydemir Ö, Fişek G ve ark. Kısa Form-36 nın (KF-36) Türkçe için güvenilirliği ve geçerliliği. Romatizmal hastalığı olan bir grup hasta ile çalışma. İlaç ve Tedavi Dergisi 1999; 12: Peters EJG, Childs MR, Wunderlich RP, Harkless LB, Armstrong DG, Lavery LA. Functional status of persons with diabetes-related lowerextremity amputations. Diabetes care 2001;24 (10): Wetterhahn KA, Hanson C, Levy CE. Effect of participation in physical activity on body image of amputees. Am J Phys Med Rehabil. 2002; 81(3): Fisher K, Hanspal R. Body image and patients with amputations: does the prosthesis maintain the balance? Int J Rehabil Res 1998;21 (4): Schoppen T, Boonstra A, Groothoff JW, de Vries J, Göeken LN, Eisma WH. Physical, mental, and social predictors of functional outcome in unilateral lower-limb amputees. Arch Phys Med Rehabil. 2003;84(6): Romatol Tıp Rehab 2011;22(1) 13