Depresyonun Epidemiyolojisi

Transkript

1 DERLEME Depresyonun Epidemiyolojisi a a Psikiyatri Kliniği, Dr. Abdurrahman Yurtaslan Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ankara Yazışma Adresi/Correspondence: Dr. Abdurrahman Yurtaslan Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, Ankara, TÜRKİYE hdyalvac@hotmail.com ÖZET Dep res yon önem li de re ce de ma lu li ye te ne den ol ma sı ve nis pe ten yük sek ya şam bo yu yay - gın lı ğı na bağ lı ola rak dün ya ça pın da önem li bir sağ lık so ru nu dur. Bu ne den le il gi li risk fak tör le ri - nin tes pi ti ön le yi ci stra te ji le rin ge liş ti ri le bil me si açı sın dan önem ta şı mak ta dır. Dep res yo nun epi de mi yo lo ji siy le il gi li ça lış ma lar, sağ la dık la rı ve ri ler le ruh sağ lı ğı hiz met le ri nin plan lan ma sı na kat kı da bu lun mak ta, ay nı za man da eti yo lo jiy le il gi li ipuç la rı da ver mek te dir. Bu araş tır ma lar dep - res yo nun kli nik be lir ti le riy le il gi li bil gi le ri mi zi ar tır mak ta, ta nı koy du ru cu bil gi ler sağ la mak ta dır. Bu ma ka le de epi de mi yo lo jik ter mi no lo ji, dep res yo nun yay gın lı ğı, sık lı ğı, risk et ken le ri üze rin de du rul muş tur. Anah tar Ke li me ler: Dep res yon; epi de mi yo lo ji; risk fak tör le ri ABS TRACT Dep res si on is an im por tant glo bal pub lic he alth prob lem du e to both its re la ti vely high li fe ti me pre va len ce and the sig ni fi cant di sa bi lity that it ca u ses. The re fo re, de ter mi na ti on of the rela ted risk fac tors is im por tant for de ve lo ping pre ven ti ve stra te gi es. Stu di es on the epi de mi o logy of dep res si on are help ful whi le de sig ning psychi at ric he alth ca re ser vi ces thro ugh the in for ma ti on they pro vi de, and they al so pro vi de clu es abo ut the eti o logy of the di se a se. The se stu di es in cre a se our know led ge on the cli ni cal signs and symptoms of dep res si on, and war rant di ag nos tic in for ma - ti on. This ma nus cript is bu ild on epi de mi o lo gi cal ter mi no logy, and the pre va len ce, fre qu ency and risk fac tors of dep res si on. Key Words: Dep res si on; epi de mi o logy; risk fac tors Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 2012;5(2):7-13 Copyright 2012 by Türkiye Klinikleri uhsal bozuklukların, hastalıkların, çağına özgü bilimsel yaklaşımla adlandırma ve sınıflandırma çalışmaları Hipokrat la başlamış, günümüze kadar dört çağ içinde gelişmiştir. 1 Depresyon ruhsal hastalıklar arasında en eskiden tanımlananlardan birisidir. Eber papirüsünde, Eski Ahid de, antik çağlarda geçen öykülerde ve efsanelerde depresyon benzeri tabloların betimlendiğini görüyoruz. 2 M.Ö. 400 yıllarında Hipokrat bazı ruhsal rahatsızlıklar için karasafra anlamına gelen melankoli adını kullanarak karasevdalı kişilik yapılarında, mizaçlarda, karaciğer ve safra yollarındaki bozukluklardan kaynaklanan durgunluk, ilgisizlik, isteksizlik, uykusuzluk, kaygı, yetersizlik ve intihar düşünceleriyle ortaya çıkan bugünkü depresyon benzeri tabloyu tanımlamıştır. 1,2 Depresyonun tanımlanmasıyla birlikte sınıflandırılmasına yönelik çabalar da başlamıştır. Bilim adam- Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 2012;5(2) 7

2 la rı ta ra fın dan ta rih bo yun ca dep re sif ra hat sız lık lar deği şik alt grup la ra ay rıl mış tır. 2 Bun lar ara sın da en do jen/ psi ko tik/me lan ko lik dep res yon bu lun du ğu gi bi re ak - tif/nev ro tik/ati pik dep res yon dan söz edil mek te dir. 3 Günü müz de dün ya da en faz la ka bul gö ren sı nıf lan dır ma sis te mi Ame ri kan Psi ki yat ri Bir li ği nin sı nıf lan dır ma sis te mi olan DSM IV tür. DSM IV e gö re dep re sif bozuk luk lar içe ri sin de ma jor dep re sif bo zuk luk, dis ti mik bo zuk luk, ge nel tıb bi du ru ma bağ lı dep res yon, bi po lar bo zuk luk ta ki dep res yon, baş ka tür lü ad lan dı rı la ma yan dep re sif bo zuk luk lar var dır. 4 Bu ya zı da kul la nı lan depres yon te ri mi, ma jor dep res yon, uni po lar dep res yon, yi ne le yi ci dep res yon ola rak bi li nen dep re sif bo zuk luk - la rı kap sa ya cak tır. Duy gu la nım ala nın da çök kün lük, il gi siz lik, is tek - siz lik, zevk ala ma ma,dav ra nış lar da ya vaş la ma,ka ram - sar lık, de ğer siz lik, suç lu luk, piş man lık dü şün ce le ri, uy ku, iş tah gi bi psi ko fiz yo lo jik iş lev ler de bo zul ma ve cin sel is tek siz lik ile ken di ni gös te ren dep re sif bo zuk - luk lar hem ül ke miz de, hem de dün ya da önem li bir toplum sağ lı ğı so ru nu ko nu mun da dır. 5 Epi de mi yo lo jik araş tır ma la rın psi ki yat rik bo zuk - luk la ra eğil me si di ğer bu la şı cı ol ma yan has ta lık la ra na za ran da ha geç ol muş tur. Bu nun se be bi kıs men psi ki yat rik has ta lık la rın eti yo lo ji siy le il gi li bil gi ek sik - li ği kıs men de 20. yy ın ikin ci ya rı sı na ka dar et kin te da vi yön tem le ri nin yok lu ğu na bağ la na bi lir. 6 Ruh sağ lı ğı ile il gi li epi de mi yo lo jik ça lış ma lar da dö nüm nok ta sı 1950 li yıl lar dır. Bu yıl lar dan gü nü mü ze dek ge niş öl çek li, ge liş kin öl çek le rin kul la nıl dı ğı, eti yo lo - jik risk et ken le ri ni da ha iyi sap ta ma ya ola nak ve ren top lum ta ra ma la rı ya pıl mış tır li yıl lar da ABD de Ulu sal Ruh Sağ lı ğı Ens ti tü sü 20 nin üze rin de ruh sal bozuk lu ğun top lum da ki yay gın lı ğı nı ve ba zı sos yo de - mog ra fik de ğiş ken ler le iliş ki si ni araş tı ran kap sam lı ça lış ma lar (ECA-Epi de mi o lo gic Catc hment Are a) gerçek leş tir miş tir. Bu dö nem den 1990 lı yıl la rın so nu na dek ulu sal eş ta nı ça lış ma la rı (NCS-Na ti o nal Co mor bi - dity Sur vey) ya pıl mış tır. İzle yen yıl lar da ise öl çek le rin ya pı lan dı rıl ma sı ge niş öl çek li araş tır ma la ra iv me ka zan dır mış, araş tır ma sa yı sı gi de rek art mış tır son ra sı 20 yıl lık dö nem de epi de mi yo lo jik alan araştır ma la rı nın yay gın lık ka zan dı ğı, sı nır lı da ol sa ül ke - miz de bir çok araş tır ma ya esin kay na ğı ol du ğu yıl lar - dır. 7 Gü nü müz de psi ki yat rik so run la rın var lı ğı dik kat çe ke cek öl çü de art mış tır. Bu hem bi rey sel hem de toplum sal bo yut ta, önem li bir halk sağ lı ğı prob le mi ha li ne DEPRESYONUN EPİDEMİYOLOJİSİ gel miş tir. Tıb bi yar dım için baş vu ran has ta la rın dört te üçün de mü da ha le yi ge rek ti re cek dü zey de psi ki yat rik so run bu lun mak ta dır. Psi ki yat rik bo zuk luk lar için de en sık gö rü le ni dep res yon dur. 8 Yük sek yay gın lık oranla rı gös ter me dı şın da ta nı güç lük le ri içer me si, kro nik - leş me ris ki nin ve in ti har dav ra nı şı sık lı ğı nın art ma sı, ya rat tı ğı ye ti yi ti mi ve eko no mik so nuç lar dep res yon araş tır ma la rı nın öne mi ni gi de rek ar tır mak ta dır. 7 Dün - ya sağ lık ör gü tü (DSÖ), dün ya ça pın da en acil sağ lık sorun la rı nı sı ra la dı ğı lis te sin de dep res yo nu dör dün cü sı ra ya koy muş tur. 9 DSÖ nün ça lış ma sın da ki tah min le - re gö re, 2020 yı lın da iş lev kay bı na yol açan has ta lık lar ara sın da dep res yon, kar di yo vas kü ler has ta lık la rın ardın dan ikin ci sı ra da yer ala cak tır. 10 Bu bul gu lar dep resyo nun yay gın laş ma sı ve ka lı cı so nuç lar do ğur ma sı üze rin de et ki li olan di na mik et ken le ri an la ma nın gerek li li ği ni bir kez da ha gös ter mek te dir. Bu ta rih sel evre de han gi et ken le rin dep res yo nun or ta ya çık ma sı nı ko lay laş tır dı ğı ya da ko ru yu cu ol du ğu il gi çe ken nok ta lar ol mak ta dır. 11 Dep res yo nun epi de mi yo lo ji siy le il gi li çalış ma lar, sağ la dık la rı ve ri ler le ruh sağ lı ğı hiz met le ri nin plan lan ma sı na kat kı da bu lun mak ta, ay nı za man da etiyo lo jiy le il gi li ipuç la rı da ver mek te dir. Bu araş tır ma lar dep res yo nun kli nik be lir ti le riy le il gi li bil gi le ri mi zi artır mak ta, ta nı koy du ru cu bil gi ler sağ la mak ta dır. Bu bil gi ler salt has ta grup la rı ve risk grup la rıy la ya pı lan ça lış ma la rın is ta tik sel ve ri le riy le el de edi le bil mek te - dir. Bu ne den le dep res yo nun epi de mi yo lo jik de ğiş - ken le ri eti yo lo jik ve risk et ken le riy le ya kın dan il gi li dir. 12 EPİ DE Mİ YO LO JİK TER Mİ NO LO Jİ Epi de mi yo lo ji sağ lık/has ta lık sü reç le ri nin in san top lu - luk la rın da ki za ma na ve ye re gö re da ğı lı mı nı (be tim le - yi ci epi de mi yo lo ji), ne den le ri ni ve be lir le yi ci le ri ni (çö züm le yi ci epi de mi yo lo ji) ve bun la rın ta nı, sa ğal tım ve ön len me si için (de ney sel epi de mi yo lo ji) uy gun araştır ma yön tem le ri ni in ce le yen bir bi lim da lı dır. 13,14 Psi ki yat rik epi de mi yo lo ji, psi ki yat rik araş tır ma la rın bir da lı ola rak psi ki yat rik bo zuk luk la rın top lum da ki da ğı lı mı nı, bu da ğı lı mı et ki le yen fi zik sel, bi yo lo jik ve top lum sal et ken le ri in ce ler. 14 Ruh sal has ta lık la rın yaygın lı ğı ve risk et ken le ri nin araş tı rıl ma sı nın öte si ne geçe rek, eko lo jik epi de mi yo lo ji an la yı şı çer çe ve sin de, gen-çev re et ki le şim le ri nin de dik ka te ala rak top lum sal ya pı nın fark lı dü zey le ri ne odak lan mak ta; top lum içinde ki bi re yin ya şam ka li te si nin yük sel til me si üze ri ne yo ğun laş mak ta dır Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 2012;5(2)

3 DEPRESYONUN EPİDEMİYOLOJİSİ YAY GIN LIK (PRE VA LANS) Be lir le nen bir za man nok ta sın da (nok ta yay gın lık) ve ya be lir le nen (bir ay, al tı ay, bir yıl gi bi) bir za man ara lı - ğın da (dö nem-pe ri yot yay gın lık) bir psi ki yat rik bo zuk - lu ğu olan ki şi sa yı sı nın ça lı şı lan po pu las yo na ora nı nı gös te rir. Yay gın lık ora nı he sap la nır ken pa ya tüm ye ni ve kro nik has ta lar, pay da ya risk al tın da ki top lam po pü - las yon ko nur. 14 Ör ne ğin, bir yıl lık yay gın lık ça lış ma sın - da, son bir yıl da dep res yo na ya ka la nan lar ve dep res yo na bir yıl dan da ha ön ce ya ka lan mış olup ta ha len has ta olanlar da oran la nır. Da ha çok pe ri yod yay gın lık kul la nı lır. Yay gın lık oran la rı sağ lık hiz met le ri nin plan lan ma sın da ya rar lı, fa kat eti yo lo jik ça lış ma lar için uy gun de ğil dir. 12 Ya şam bo yu yay gın lık (ömür lük risk), ya şam la rı - nın her han gi bir dö ne min de bir psi ki yat rik bo zuk lu ğa ya ka la nan ki şi le rin sa yı sı nın risk al tın da ki po pu las yo - na ora nı nı gös te rir. 14 Dep res yo nun ya şam bo yu yay gınlı ğı, da ha ön ce dep res yo na ya ka lan mış ve ha len has ta ol ma yan la rın, da ha ön ce dep res yo na ya ka lan mış ve ha len has ta olan la rın, ye ni has ta olan la rın sa yı la rı nın top la mı nın il gi li nü fu sa ora nı nı gös te rir. Ya şam bo yu yay gın lık ora nı dep res yo nun sü re sin den et ki len me di ği için eti yo lo jik ça lış ma lar için de ya rar lı dır. 12 SIK LIK (İN Sİ DANS) Bir top lum da se çi len bir za man di li min de (ge nel lik le bir yıl) bir psi ki yat rik bo zuk lu ğa ilk kez ya ka la nan ki şi le rin risk al tın da ki top lam po pu las yo na ora nı nı gös te rir. 14 Sıklık ora nı be lir le nen za man di li mi nin baş lan gı cın dan ön - ce dep res yo na ya ka la nan la rı kap sa maz. 12 Sık lık ora nı özel lik le eti yo lo jik et ken ler açı sın dan önem li dir; çün kü bo zuk luk ilk kez or ta ya çık tı ğı için, o bo zuk lu ğun or ta - ya çık ma sı na ön cü lük eden ve ya et ki eden olay la rı be lirle mek ola sı ola bi lir. 14 HAS TA LAN MA (MOR Bİ DİTY) RİS Kİ Dep res yon için has ta lan ma ris ki, dep res yon için be lir le - nen yaş ara lı ğın da ki nü fus ta her han gi bir ki şi nin dep resyo na ya ka lan ma ola sı lı ğı nın yüz de ola rak an la tı mı dır. Bu risk için il gi li nü fus ta ki has ta lar, ye ni öl müş ki şi ler, be lir le nen yaş ara lı ğın da ki ler sa yı lır. 14 BAŞ LAN GIÇ TAN BU GÜ NE DEP RES YON EPİ DE Mİ YO LO Jİ Sİ DEP RES YON YAY GIN LI ĞI Ma jor dep res yon en yay gın psi ki yat rik bo zuk luk lar dan bi ri dir. Çe şit li ça lış ma lar da ma jor dep res yon için kul la - nı lan ta nı araç la rı na ve ta nı öl çüt le ri ne gö re yay gın lık oran la rı fark lı lık gös ter mek te dir. 15 Ya pı lan bir ça lış ma - da, fark lı ül ke ler de ki pra tis yen he kim ler, dep res yo nun ay nı semp tom la rı na cin si ye te bağ lı ola rak fark lı ta nı lar koy muş lar dır. Dep res yon için an lam lı semp tom la rı olan has ta nın yö ne ti mi ül ke ler ara sın da an lam lı fark lı - lık lar gös ter mek te dir. Dep res yo nun, bel ki di ğer has ta - lık la rın yay gın lık oran la rın da ki ulus lar ara sı fark lı lık lar ül ke le rin sağ lık sis tem le rin de ki fark lı lık lar dan da kaynak la na bi lir. 16 İyi bi li nen ça lış ma lar ECA (Epi de mi o lo - gic Catc hment Are a) ve onun eş leş tir me si ni te li ğin de olan NCS (Na ti o nal Co mor bi dity Sur vey) araş tır ma la - rı dır. 7 Myers ve ark. ta ra fın dan Ame ri ka Bir le şik Devlet le ri n de üç ay rı alan da 9000 ki şi lik bir ör nek lem üze rin de DSM-II I-DIS (Di ag nos tic In ter vi ew Sche du le) kul la nı la rak ya pı lan ECA ça lış ma sın da dep res yo nun al - tı ay lık yay gın lı ğı ka dın lar da %4,1-4,6, er kek ler de %1,7-2,2 bu lun muş tur. 17 DSM-II I e gö re ma jor dep re - sif bo zuk lu ğun 1 yıl lık yay gın lı ğı %2,6-6,2 ara sın da dır. Pros pek tif ola rak ya pı lan Zü rih ça lış ma sın da 20 ile 30 yaş la rı ara sın da ki ol gu la rın 10 yıl lık yay gın lı ğı ma jor dep res yon için %14,4, tek rar la yı cı kı sa dep res yon için %10,5 bu lun muş tur. Ya şam bo yu ma jor dep res yon yaygın lı ğı ise %4,4-19,6 dır. 18 Ya şam bo yu yay gın lık ora nı er kek ler de %5-12, ka dın lar da ise %10-25 ci va rın da dır. 19 İzmir de ya pı lan bir ça lış ma da yaş la rı ara sın da ki ka dın lar da dep res yon yay gın lı ğı %25,8 ora nın da bu lun - muş tur de New York ve Ca li for ni a böl ge le rin de ki ge - nel po pu las yo nu tem sil eden, yaş ara sın da ki 6694 bi re yin ka tıl dı ğı ör nek lem de ma jor dep res yo nun 1 ay lık yay gın lı ğı %5,2 bu lun muş, ka dın lar da, or ta yaş lı lar da ve İspan yol ol ma yan be yaz lar da da ha faz la ol du ğu tes pit edil miş tir. Obe zi te (Vü cut Kit le İndek si 30 kg/m 2 ), za - yıf sağ lık du ru mu ve si ga ra iç me ile ma jor dep res yon arasın da kuv vet li iliş ki ol du ğu gös te ril miş tir. 21 Baş ka bir ça lış ma da, DSM-IV te ta nım la nan Ma jor Dep re sif Epi zod lar (MDE) Dün ya Sağ lık Ör gü tü nün (DSÖ) Bi le şik Ulus la ra ra sı Ta nı sal Gö rüş me Prog ra mı - nın (CI DI: Com po si te In ter na ti o nal Di ag nos tic In ter vi - ew) kul la nıl dı ğı yüz yü ze gö rüş me ler le de ğer len di ril miş, 18 ül ke den ge len bil gi ler ana liz edil miş tir. Yük sek ge lir - li 10 ül ke de MDE nin ya şam bo yu or ta la ma sı %14,6 ve 12 ay lık yay gın lı ğı %5,5 iken, dü şük-or ta ge lir li 8 ül ke - de %11,1 ve %5,9 bu lun muş tur. Ret ros pek tif ola rak tespit edil miş baş lan gıç ya şı or ta la ma sı yük sek ge lir li ül ke ler de 25,7, dü şük-or ta ge lir li ül ke ler de 24 ola rak tespit edil miş tir. Fonk si yo nel bo zuk luk MDE un ya kın zaman da ol ma sıy la iliş ki li bu lun muş tur. Ka dın:er kek ora nı Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 2012;5(2) 9

4 2:1 dı. Yük sek ge lir li ül ke ler de da ha genç yaş ta ol mak da ha yük sek 12 ay lık yay gın lık la iliş ki liy ken, dü şük-or - ta ge lir li ül ke ler de da ha yaş lı ol mak iliş ki liy di. Yük sek ge lir li ül ke ler de en güç lü de mog ra fik iliş ki part ne rin den ay rıl mış ol mak ken, dü şük-or ta ge lir li ül ke ler de bo şan - mış ya da dul ol mak tı. 22 SIK LIK Gü nü müz de sık lı ğın tes pi ti zor dur. Çün kü tes pi ti prospek tif ça lış ma la ra ih ti yaç du yar. ECA ça lış ma sın da ma - jor dep re sif dö ne min yıl lık sık lı ğı %1,59 (ka dın lar %1,89, er kek ler %1,1) du. İsveç te ya pı lan bir ça lış ma - da dep res yo nun yıl lık sık lı ğı ka dın lar için %0,76, er kekler için %0,43 ve70 ya şı na ka dar ilk dö nem dep res yo nun or ta ya çık ma sık lı ğı ka dın lar da %45 ve er kek ler de %27dir. 23 RİSK ET KEN LE Rİ Dep res yo nun et yo lo ji si ni açık la ma ya yö ne lik ça lış ma - lar da risk et ken le ri üze rin de ay rın tı lı ola rak du rul - mak ta dır. Has ta lı ğın or ta ya çık ma sın da tek bir risk et ke ni so rum lu tu tul ma mak ta, ge ne tik ya pı nın, çev rey - le olum suz et ki le şi mi ve bu nun za man la ma sı önem li bu lun mak ta dır. Dep res yo nun ge liş me sin de rol oy na yan bir çok risk ve ko ru ma et ke ni bu lun mak ta dır. Ka lıt sal yat kın lık, ka dın ol mak, ba ğım lı ve ob se sif özel lik ler gi - bi ba zı ki şi lik özel lik le ri ne sa hip ol mak, gü ven li ol ma - yan bağ lan ma bi çi mi, stres li ya şam olay la rı, sü re gen psi ki yat rik ve be den sel has ta lık, top lum sal des tek az lı - ğı dep res yo nun baş la ma sı ve olum suz bir sü re ce yö nel - me siy le iliş ki li dir. Di ğer ta raf tan ze ki ol mak, gü ven li bağ lan ma bi çi mi, yük sek en gel len me eşi ği, yük sek benlik say gı sı, top lum sal bir ağa sa hip ol mak, so run yö ne - lim li ba şa çık ma yön te mi ise ko ru yu cu et ken ola rak stres li ya şam olay la rı nın et ki si ni tam pon lar ya da en geller. Tek bir risk et ke ni dep res yon olu şu mu için ye ter li de ğil dir. Risk ve ko ru ma et ken le ri nin top la mı olum suz yön de ise dep res yon ge li şe bi lir ya da de vam ede bi - lir. 11 Cin si yet, yaş, me de ni du rum, sos yo e ko no mik dü - zey, stres li ya şam olay la rı, be den sel has ta lık lar ve ek psiki yat rik bo zuk luk lar, ai le öy kü sü, ge ne tik et men ler risk et ken le ri ola rak ele alı na cak tır. 12,23 CİN Sİ YET Dep res yo nun epi de mi yo lo ji siy le il gi li ça lış ma lar da ge - nel ola rak va rı lan or tak ka nı, dep res yo nun sık lı ğı nın ve yay gın lı ğı nın ka dın lar da er kek ler den da ha yük sek oran - da ve ka dın/er kek ora nı nın yak la şık 2 ol du ğu dur. 8,12 Sosyal ko num la rın da ki güç süz lük, ka dın la rın ya şam la rın da önem li ko nu lar da kon tro lü el le rin de da ha az tut ma la rı - na ve olum suz olay lar la da ha sık kar şı laş ma la rı na ne den ol mak ta dır. Özel ya şam la rın da ki so run lar, iki cin si yet ara sın da ki iliş ki de iş yü kü ve eşit siz lik ler ka dın la rın depres yon dan da ha faz la et ki len me le rin de rol oy na mak ta - dır yaş ara sın da ki eriş kin ler de dep res yo nun risk fak tör le ri nin araş tı rıl dı ğı bir ça lış ma da, ol gu la rın 1 yıl lık iz le min de dep res yon ris ki nin ka dın lar da er kek ler den da - ha faz la ol du ğu tes pit edil miş tir. 24 YAŞ Dep re sif bo zuk luk 45 yaş ön ce si grup ta da ha yük sek ya - şam bo yu yay gın lık gös te rir. Tek rar la yı cı tek uç lu ma - jor dep re sif dö ne min or ta la ma baş lan gıç ya şı sık lık la tir. 23 Mek si ka ulu sal ko mor bi di te ça lış ma sın da ilk epi zod dep res yon açı sın dan en in ci ne bi lir gru bun yaş ara sın da ki ka dın lar ol du ğu, bir kez ilk epi zod ge çi - ril di ğin de, epi zod la rın uzun lu ğu ve sa yı sı açı sın dan cin si yet ler ara sın da fark ol ma dı ğı bu lun muş tur. 25 Ünal ve ark.nın yap tı ğı bir ça lış ma da ai le sel yük lü lük, yaş lar ara sın da ve ka dın ol mak risk et ke ni ola rak tes pit edil miş tir. 26 ME DE Nİ DU RUM İngil te re de dep re sif bo zuk luk la rın pre va lan sı üze ri ne ya pı lan ça lış ma da ay rıl mış, bo şan mış ve dul olan lar da dep res yon ris ki da ha yük sek bu lun muş tur. 27 Ül ke miz - de ise Si vas ta ya pı lan ça lış ma da ma jor dep res yon ay rı ya şa yan, bo şan mış ve dul olan lar da en yük sek oran da, ev li ler de en dü şük oran da bu lun muş tur. Sağ lık Ba kan lı ğı nın Ça lış ma sın da dep re sif nö be tin yay gın lı ğı bo şan mış ve dul lar da da ha yük sek oran da bu lun muş - tur. 15 SOS YO E KO NO MİK DÜ ZEY DEPRESYONUN EPİDEMİYOLOJİSİ 1950 li ve 1960 lı yıl lar da sü rek li ola rak dep res yon yaygın lı ğı dü şük sos yo e ko no mik dü zey de ki po pu las yon da da ha yük sek oran da bu lun muş tur. 28 Ça lış ma lar tu tar lı ola rak art mış, ma jor dep res yon ris kiy le dü şük ge lir düze yi ara sın da ki iliş ki or ta ya kon muş tur. 15 Si vas ta ya pı lan ça lış ma da ma jor dep re sif bo zuk luk en yük sek oran da dü - şük ge lir dü ze yin de ki ler de, okur ya zar ol ma yan grup ta, ev ka dın la rın da bu lun muş tur. 15 Ül ke miz de ya pı lan baş - ka bir ça lış ma da bir dev let has ta ne si ne dep res yon ne de - niy le baş vu ran ol gu la rın sos yo de mog ra fik özel lik le ri in ce len miş, bü yük ço ğun lu ğu nun or ta-dü şük ge lir li, ev 10 Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 2012;5(2)

5 DEPRESYONUN EPİDEMİYOLOJİSİ ha nı mı ve emek li ol du ğu, sa de ce %37 si nin yö re nin yerli si ol du ğu tes pit edil miş tir. 29 Ço cuk luk tan eriş kin li ğe dep re sif semp tom la rın ge li şi miy le sos yo e ko no mik du - rum ara sın da ki iliş ki nin in ce len di ği uzun la ma sı na ya pı - lan 27 yıl lık bir iz lem ça lış ma sın da da ha dü şük yaş, er kek cin si yet, ai le nin da ha yük sek mes le ki de re ce si nin ol ma - sı(da ha yük sek ge lir dü ze yi de ğil) ve ço cuk luk ta da ha az ne ga tif emos yon la rı nın ol ma sı dü şük dü zey dep re sif belir ti ler le iliş ki li bu lun muş, dü şük dü zey dep res yon ve dep re sif semp tom lar da hız lı azal ma nın ye tiş kin lik te da - ha yük sek sos yo e ko no mik po zis yon la iliş ki li ol du ğu tespit edil miş tir. 30 STRES Lİ YA ŞAM OLAY LA RI Dep re sif bo zuk luk lar da risk et ken le ri nin araş tı rıl dı ğı bir ça lış ma da dep res yon ön ce si stres li ya şam ola yı bil di ri mi %76 ora nın da bu lun muş, ka dın ve er kek has ta lar da ya - şam ola yı sık lı ğı ve şid de ti bir bi ri ne ben zer ola rak tes pit edil miş tir. Ka dın lar da ha sık lık la ev li lik so run la rı ve kar - şı cins le iliş ki so run la rı bil di rir ken, er kek ler da ha çok mes le ki so run lar ve di ğer ki şi le ra ra sı iliş ki ler le il gi li sorun lar bil dir miş ler dir. Ev li lik ve kar şı cins le iliş ki so runla rı kro nik olan la rın da ha faz la ol du ğu tes pit edil miş tir. 26 Ya pı lan baş ka bir ça lış ma da, ya kın da ol muş ya şam olayla rı nın or ta yaş ta ma jor dep res yo nun baş la ma sın da en bü yük ris ki oluş tur du ğu, ki şi sel prob lem le rin, ai le ve ya ar ka daş lar la olan olay la rın, ka nu ni so run la rın ve or ta ya - şın kom bi ne et ki le ri nin tek tek et ki le ri nin top la mın dan da ha faz la ol du ğu tes pit edil miş tir. Ya şa gö re ya şam olayla rı na fark lı kı rıl gan lı ğı an la mak bel li risk te ki grup la rı be lir le me ye ve ön le yi ci stra te ji le rin ge liş ti ril me si ne yardım eder. 31 Di ğer bir ve ri ise dep res yo nun yay gın lı ğı nın kentsel alan lar da yük sek ol du ğu, kır sal alan la ra doğ ru gi dil - dik çe azal dı ğı dır. Araş tır ma la rın ta ri hi gü nü mü ze doğ ru yak laş tık ça bu oran da ha da yük sel mek te dir. Bu eği lim ka pi ta list dün ya da kent leş me sü re ci nin ge çir di ği ev rim ve ya rat tı ğı olum suz so nuç lar, kent ya şa mı nın içer di ği stres ve ya şa mı teh dit edi ci risk ler ile iliş ki len di ri le bi lir. 7 Gö çün ya rat tı ğı et ken le rin ya nın da kent leş me de depres yon açı sın dan risk fak tör le ri ara sın da ola bi lir. 29 Çe şit - li stre sör ler le da ha sık kar şı laş ma ola sı lı ğı ne de niy le kent ler de dep res yon yay gın lı ğı nın kır sal ke sim den da - ha yük sek ol du ğu bu lun muş tur. 32 GE NE TİK ET MEN LER Alt ta ya tan ne ga tif ya şam olay la rı ile dep res yon ge li şi mi ara sın da güç lü bir iliş ki bu lun mak ta dır. Yi ne de, ya şam olay la rıy la dep res yon ara sın da ki iliş ki komp leks tir. Kanıt lar ya şam olay la rı nın dep res yo na ne den ola bi le ce ği ni, ve dep res yo nun ya şam olay la rı ris ki ni ar tı ra bi le ce ği ni ile ri sür mek te dir. Ne ga tif ya şam sal olay la rın dep res yo - na ne den ol ma sın da ge ne tik ve pay la şı lan çev re sel risk fak tör le ri önem ka za nır ken, dep res yo nun ne ga tif ya - şam olay la rı na ne den ol ma sın da çev re sel fak tör ler ön pla na çık mak ta dır. 33 Pros pek tif uzun la ma sı na ya pı lan bir ça lış ma da, stres li ya şam olay la rı ba zı in san la rı depres yo na sü rük ler ken ne den di ğer le ri ni et ki le me di ği test edil miş, se ro to nin trans por ter (5-HT T) ge ni nin promo ter böl ge sin de ki fonk si yo nel po li mor fiz min dep res - yon da stres li ya şam olay la rı nın et ki si ni ha fif let ti ği bu lun muş tur. 5-HT T pro mo ter böl ge si nin kı sa al le li - nin 1 ve ya 2 kop ya sın da po li mor fiz mi olan bi rey ler uzun alel için ho mo zi got olan la ra gö re, stres li ya şam olay la rı na da ha faz la dep re sif semp tom lar, ta nı ko nu - la cak dü zey de dep res yon ve su i si da li te ser gi le miş ler dir. Bu ça lış ma gen-çev re iliş ki sin de çev re sel ya ra lan ma la - ra bi rey sel ce va bın ki şi nin ge ne tik ya pı sıy la iliş ki li oldu ğu ka nı tı nı sun muş tur. 34 Ça lış ma lar ma jor dep res yon has ta la rı nın bi rin ci de re ce den ak ra ba la rın da ma jor dep res yon ris ki nin top lum da ki ris ke gö re 2-4 kat da ha faz la ol du ğu nu gös ter miş tir. 15 BE DEN SEL HAS TA LIK LAR VE EK PSİ Kİ YAT RİK BO ZUK LUK LAR Me di kal has ta lık san tral si nir sis te mi iş lev le ri ve ste ro id me ta bo liz ma sın da de ği şik lik, im mun sis tem de tep ki siz - lik gi bi bi yo lo jik, ça lış ma ka pa si te sin de azal ma, sos yal ve ai le sel rol le ri ni ger çek leş ti re me me, ken di lik say gı sın da azal ma gi bi psi ko sos yal et ki ler ya ra ta rak bi rey de dep resyon oluş tu ra bil mek te dir. 11 Fi zik sel has ta lık yü kü ko morbid ruh sal has ta lık lar la art mak ta dır. 35 Ya pı lan bir ça lış ma da dep res yon has ta la rın da so ma tik et ken bil di ri - mi %13.2 ola rak bil di ril miş tir. 26 Ye ti yi ti mi ne, özel lik le ki şi le ra ra sı iliş ki ler de be ce ri yi ti mi ne yol açan psi ki yat - rik bo zuk luk lar da dep res yo na yol aça bil mek te dir. Depres yon he men bü tün has ta lık la ra eş lik ede bil mek te dir. 11 Ya pı lan bir ça lış ma da Psi ki yat ri kli ni ğin de ya ta rak te da - vi gö ren dep res yon has ta la rın da en faz la ko mor bid soma to form bo zuk luk lar, 2. sık lık ta dis ti mik bo zuk luk ol du ğu tes pit edil miş tir. 36 SO NUÇ Dep res yon önem li de re ce de ma lu li ye te ne den ol ma sı ve nis pe ten yük sek ya şam bo yu yay gın lı ğı na bağ lı ola rak dün ya ça pın da önem li bir sağ lık so ru nu dur de, dün ya ça pın da to tal has ta lık yü kü nün (ma lu li yet le il gi - Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 2012;5(2) 11

6 li ya şam yıl la rı açı sın dan) %4,5 ini dep res yon açık lar. Ölüm cül ol ma yan sağ lık so nuç la rı na at fe di len yü kün bü yük bir ora nın dan, dün ya ça pın da ma lu li yet le ya şa - nan top lam yıl la rın yak la şık %12 sin den so rum lu dur. 37 Bu du rum dep res yo nun epi de mi yo lo ji siy le il gi li da ha faz la ça lış ma la rın ya pıl ma sı nı, risk li grup la rı be lir - le me yi ve ön le yi ci stra te ji le rin ge liş ti ril me si ni ge rek li kıl mak ta dır. Epi de mi yo lo jik araş tır ma lar, nü fus ha re - DEPRESYONUN EPİDEMİYOLOJİSİ ket le ri ve top lum sal de ği şim ler den et ki len mek te dir. Bu ne den le araş tır ma la rın be lir li ara lık lar la yi ne len me - si risk fak tör le rin de ki de ği şim le ri an la ma mı za yar dım cı ola cak tır. Ay rı ca dep res yon epi de mi yo lo ji siy le il gi li araş tır ma lar da yön tem ve öl çek fark lı lık la rı ça lış ma la - rın so nuç la rı nı et ki le mek te dir. Bu fark lı lık la rın or ta - dan kal dı rı la rak araş tır ma la rın ya pıl ma sı da ha uy gun ola cak tır. 1. Kök nel Ö. Duy gu du rum Bo zuk luk la rı nın Ta r- ih çe si. Duy gu du rum Di zi si 2000;1(1): Türk ça par H, Bö lüm 1, Dep res yon: Te mel özel lik ler ve Ta rih çe. In: Kö roğ lu E, ed. Kli - nik Uy gu la ma da Bi liş sel-dav ra nış çı Te ra pi: Dep res yon. An ka ra: HYB Ba sım Ya yın; p Ay de mir Ö. Dep res yon alt tip le ri nin var lı ğı üze ri ne. Tür ki ye Kli nik le ri J Int Med Sci 2007;3(29): Ame ri kan Psi ki yat ri Bir li ği. Duy gu du rum Bo - zuk luk la rı. Kö roğ lu E, edi tör. Ruh sal Bo zuk - luk la rın Ta nı sal ve Sa yım sal El Ki ta bı. 4. Bas kı. An ka ra: He kim ler Ya yın Bir li ği; p Kü ey L. Bi rin ci ba sa mak ta dep res yon: ta nı - ma, ele al ma, yön len dir me. Psi ki yat ri Dün ya - sı 1998;2(1): Po lat A. Psi ki yat rik Epi de mi yo lo ji. 3P der gi si 2005;13(Ek 4): Ka ya B, Ka ya M lar dan gü nü mü ze dep res yo nun epi de mi yo lo ji si: ta rih sel bir ba kış. Kli nik Psi ki yat ri 2007;10(6): Sav run BM. İ.Ü. Cer rah pa şa Tıp Fa kül te si Sü rek li Tıp Eği ti mi Et kin lik le ri. Dep res yon, So ma ti zas yon ve Psi ki yat rik Acil ler Sem poz - yu mu 2-3 Ara lık 1999, İstan bul, s Dep res yo nun ta nı mı ve epi de mi yo lo ji si 9. Akis kal HS Duy gu du rum Bo zuk luk la rı: Ta rih sel Ge li şi mi ve Kav ra mın Ta nı tı mı. In: Sa dock B, Sa dock V, eds. Ay dın H, Boz kurt A, (çev. eds). Türk çe Kap lan & Sa dock s Com pre hen si ve Text bo ok of Psychi atry. 8. Bas kı. An ka ra: Ön cü Ba sı me vi; p Mur ray CJ, Lo pez AD. Al ter na ti ve pro jec ti ons of mor ta lity and di sa bi lity by ca u se : Glo bal Bur den of Di se a se Study. Lan - cet 1997;349(9064): Ünal S, Öz can E. Dep res yon da ha zır la yı cı, or ta ya çı ka rı cı ve ko ru yu cu et ken ler. Ana do - lu Psi ki ay tri Der gi si 2000;1(1): Do ğan O. Dep res yo nun Epi de mi yo lo ji si. Duy - gu du rum Di zi si 2000;1(1): KAYNAKLAR 13. Kü ey L. Dün ya da ve Tür ki ye de Psi ki yat rik Epi de mi yo lo ji nin Ta rih sel Ge li şi mi Üze ri ne Kı sa Bir Der le me. Tür ki ye Psi ki yat ri Der ne ği Bül te ni 2010;13(1): Do ğan O. Bö lüm 1: Psi ki yat rik Epi de mi yo lo ji ve Ge liş me si. Psi ki yat rik Epi de mi yo lo ji. 1. Bas kı. Si vas: Es form Of set; p Do ğan O. Bö lüm 19: Dep re sif Bo zuk luk la rın Epi de mi yo lo ji si. 1. Bas kı. Si vas: Es form Of - set; p Link CL, Stem TA, Pic co lo RS, Mar ce a u LD, Ar ber S, Adams A, et al. Di ag no sis and Ma - na ge ment of Dep res si on in 3 Co un tri es: Results From a Cli ni cal Vig net te Fac to ri al Ex pe ri ment. Prim Ca re Com pa ni on CNS Di - sord 2011;13(5). pi i: PCC.11m Myers JK, We iss man MM, Tisc hler GL, Hol - zer CE 3rd, Le af PJ, Or vasc hel H, et al. Six month pre va len ce of psychi at ric di sor ders in thre e com mu ni ti es: Arch Gen Psychi atry 1984;41(10): Angst J. Epi de mi o logy of dep res si on. Psychop har ma co logy (Berl) 1992;106 Suppl: S Işık E. Duy gu du ru mu bo zuk luk la rı nın epi de - mi yo lo ji si ve risk et ken le ri. Dep res yon ve Bi - po lar Bo zuk luk lar. 1. Bas kı. An ka ra: Gör sel Sa nat lar Mat ba a cı lık; p Ka ya han B, Al tın top rak E, Ka ra bil gin S, Öz - türk Ö yaş la rı ara sın da ki ka dın lar da dep res yon pre va lan sı ve dep res yon şid de ti ara sın da ki iliş ki. Ana do lu Psi ki yat ri Der gi si 2003;4(4): Oha ya on MM. Epi de mi o logy of dep res si on and its tre at ment in the ge ne ral po pu la ti on. J Psychi atr Res 2007;41(3-4): Bro met E, An dra de LH, Hwang I, Samp son NA, Alon so J, Gi ro la mo G, et al. Cross-na ti - o nal epi de mi o logy of DSM-IV ma jor dep res - si ve epi so de. BMC Me di ci ne 2011;9(1): Rih mer Z, Angst J. Duy gu du rum Bo zuk luk la - rı: Epi de mi yo lo ji. In: Sa dock B, Sa dock V, eds. Ay dın H, Boz kurt A, (çev. eds). Türk çe Kap lan & Sa dock s Com pre hen si ve Text bo - ok of Psychi atry. 8. Bas kı. An ka ra: Ön cü Ba - sı me vi; p An tony JC, Pet ro nis KR. Sus pec ted risk factors for dep res si on among adults ye ars old. Epi de mi ol 1991;2(2): Raf ful C, Me di na-mo ra ME, Bor ges G, Benjet C, Oroz co R. Dep res si on, gen der, and the tre at ment gap in Me xi co. J Af fect Di sord (1-2): Ünal S, Kü ey L, Gü leç C, Be ka roğ lu M, Ev li - ce YE, Kır lı S. Dep re sif bo zuk luk lar da risk et - ken le ri. Kli nik Psi ki yat ri 2002;5(1): Oha yon MM, Pri est RG, Gu il le mi na ult C, Ca - u let M. The pre va lan ce of dep res si ve di sor - ders in the Uni ted King dom. Bi ol Psychi atry 1999;45(3): Murphy JM, Oli vi er DC, Mon son RR, So bol AM, Fe der man EB, Le igh ton AH. Dep res si - on and an xi ety in re la ti on to so ci al sta tus. A pros pec ti ve epi de mi o lo gic study. Arch Gen Psychi atry 1991;48(3): Yal vaç HD, Di ki li taş Y, Coş kun A, Ye di kar - daş lar C, Emül M, Ünal S. Bir Dev let has ta - ne si ne dep res yon ne de niy le baş vu ran ol gu lar da sos yo de mog ra fik özel lik ler. Gün cel Psi ki yat ri ve Psi ko nö ro far ma ko lo ji 2011;1(2): Elo va i ni o M, Pulk ki-ra back L, Jo ke la M, Ki - vi ma ki M, Hint sa nen M, Hint sa T, et al. So ci - o e co no mic sta tus and the de ve lop ment of dep res si ve symptoms from child ho od to adult ho od: A lon gi tu di nal analy sis ac ross 27 ye ars of fol low-up in the Yo ung Finns study. Soc Sci Med 2012;74(6): Ste gen ta BT, Na za reth I, Grob be e DE, Torres-Gon za lez F, Svab I, Ma a ro os HI, et al. Re cent li fe events po se gre a test risk for on set of ma jor dep res si ve di sor der du ring mid-li fe. J Af fect Di sord 2012;136(3): Kes ler RC. Epi de mi o logy of wo men and dep res si on. J Af fect Di sord 2003;74(1): Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 2012;5(2)

7 DEPRESYONUN EPİDEMİYOLOJİSİ 33. Wic hers M, Ma es HH, Ja cobs N, De rom C, Thi ery E, Kend ler KS. Di sen tang ling the ca - u sal in ter-re la ti ons hip bet we en ne ga ti ve li fe events and dep res si ve symptoms in wo men: a lon gi tu di nal twin study. Psychol Med 2012: Cas pi A, Sug den K, Mof fitt TE, Tay lor A, Cra - ig IW, Har ring ton H. Inf lu en ce of li fe stress on dep res si on: Mo de ra ti on by a Poly morp - hism in the 5-HTT Ge ne. Sci en ce 2003; 301(5631): Ane set ti-rot her mel A, Sam ba mo ort hi U. Physi cal and men tal ill ness bur den: di sa bi lity days among wor king adults. Po pul He alth Ma nag 2011;14(5): El bo zan B, Ka ya B, Yal vaç D, Emul HM, Ka - ya M, Ünal S. Bir üni ver si te psi ki yat ri kli ni - ğin de ya ta rak te da vi gö ren dep res yon has tala rı nın ba zı sos yo de mog ra fik ve kli nik özellik ler yö nün den in ce len me si. Ana do lu Psi ki yat ri Der gi si 2003;4(3): World He alth Sta tis tics. Part 1: Ten sta tisti cal high lights in glo bal pub lic he alth. 7. Men tal ill ness: dep res si on wor sens the he alth of pe op le with chro nic ill ness p.16. Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 2012;5(2) 13