T.C. EGE ÜNVERSTES SALIK BLMLER ENSTTÜSÜ

Transkript

1 T.C. EGE ÜNVERSTES SALIK BLMLER ENSTTÜSÜ SALIK ÇALIANLARININ KADINA YÖNELK E DDET KONUSUNDA TUTUM VE UYGULAMALARI ÖLÇENN TÜRKÇE FORMUNUN GEÇERLLK VE GÜVENLRL Halk Salıı Hemirelii Anabilim Dalı YÜKSEK LSANS TEZ HAZIRLAYAN Hem. Burçin BÇC GEZGN ZMR 2011

2 T.C. EGE ÜNVERSTES SALIK BLMLER ENSTTÜSÜ SALIK ÇALIANLARININ KADINA YÖNELK E DDET KONUSUNDA TUTUM VE UYGULAMALARI ÖLÇENN TÜRKÇE FORMUNUN GEÇERLLK VE GÜVENLRL Halk Salıı Hemirelii Anabilim Dalı YÜKSEK LSANS TEZ HAZIRLAYAN Hem. Burçin BÇC GEZGN TEZ DANIMANI Doç. Dr. Aynur UYSAL ZMR 2011

3

4 En büyük ansım olum, eim Ve aileme

5 ÖNSÖZ Tezimin konusunun seçilmesinden yürütülmesine kadar her aamasında yol gösterici ve destekleyici yardımlarını esirgemeyen danımanım Sayın Doç. Dr. Aynur UYSAL a, Aratırma süresince desteini gördüüm Sayın Prof. Dr. Ayla BAYIK TEMEL e, aratırma görevlisi Özüm ERKN ve Jülide Gülizar YILDIRIM a, aratırmanın uzman görüü aamasında görülerini bildiren tüm uzmanlara, bu aratırmaya katılan salık çalıanlarına, Yaantımın her döneminde bana güç veren annem irin BÇC, babam Nail BÇC, kardeim Berna CURA, tez çalımam boyunca desteini esirgemeyen eim Doan GEZGN ve çalımam boyunca moral kaynaım olan olum Ata GEZGN ne bana gösterdikleri anlayı ve olgunluk için sonsuz teekkürlerimi sunarım. Burçin Biçici Gezgin i

6 ÖNSÖZ...i ÇNDEKLER....ii TABLOLAR DZN...vi GRAFKLER DZN.vii EKLLER DZN viii ÇNDEKLER BÖLÜM I 1.GR 1.1. Problemin Tanımı Aratırmanın Amacı Hipotezler Aratırma Önemi Sınırlılıklar Tanımlar Genel Bilgiler Kadına Yönelik iddet Tanımı ve Tarihçesi Kadına Yönelik iddet Tanımı Kadın Yönelik iddetin Tarihçesi Kadına Yönelik iddet Epidemiyolojisi Kadına Yönelik iddet Konusunda Uluslar arası Gelimeler Kadına Yönelik iddet Tipleri Duygusal iddet Sözel iddet Ekonomik iddet Cinsel iddet Fiziksel iddet iddetin Kadın Salıı Üzerine Etkisi Kadına Yönelik Aile çi iddetin Fiziksel Etkileri Kadına Yönelik Aile çi iddetin Kadın Ruh Salıına Etkileri Kadına Uygulanan iddetin Üreme Salıına Etkileri Kadına Yönelik Aile çi iddetin Kadın Salıı Üzerinde Uzun Vadede Görülen Etkileri iddetin Tanı ve Taraması iddete Maruz Kalan Kadına likin Yasal Düzenlemeler...18 ii

7 Aile çi iddet Kurumları Salık Bakanlıı l Salık Müdürlüü Birinci Basamak Salık Kuruluları Hastane Acil Servisleri iddete Maruz Kalmı Kadınla letiim Kadına Yönelik iddette Salık Çalıanlarının Rolü Aile çi iddetle Salık Çalıanlarının Müdahalesinin Önündeki Engeller Madurdan Kaynaklı Engeller Salık Çalıanlarından Kaynaklı Engeller.38 BÖLÜM II 2.GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. Aratırmanın Tipi Aratırmanın Yapılacaı Yer ve Zaman Aratırmanın Evren ve Örneklemi Veri Toplama Yöntemi Veri Toplama Araçları Sosyo-demografik Soru Formu Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusundaki Tutum ve Uygulamaları Ölçei Aratırmada Kullanılan Yöntem Dil Uyarlaması Psikometrik Özelliklerin ncelenmesi/geçerlik-güvenilirlik Geçerik Analizleri Güvenilirlik Analizleri Verilerin Analizi Süre ve Olanaklar Etik Açıklamalar 48 BÖLÜM III 3. BULGULAR 3.1. Salık Çalıanlarına Yönelik Tanıtıcı Özellikler Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddetine likin Eitim Durumları ve Mesleki Yaamlarındaki Deneyimleri...51 iii

8 3.3. Ölçein Türk Topluma Uyarlanmasında Kullanılan Geçerlik ve Güvenilirlik Yöntemleri Ölçein Dil Uyarlaması Ölçein Psikometrik Analizleri Ölçein Geçerlik Bulguları Ölçein Güvenilirlik Bulguları 65 BÖLÜM IV 4. TARTIMA 4.1. Salık Çalıanlarının Tanıtıcı Özelliklerin ncelenmesi Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddetine Yönelik Eitim Durumları ve Mesleki Deneyimlerinin ncelenmesi Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddetinin Erken Saptanmasındaki Engeller ve Çözümlere likin Görülerinin ncelenmesi Ölçein Psikometrik Analizlerinin ncelenmesi Ölçein Geçerliliinin ncelenmesi Ölçek Güvenilirlii...76 BÖLÜM V 5. SONUÇ VE ÖNERLER 5.1. Sonuçlar Öneriler..81 BÖLÜM VI ÖZET...83 ABSTRACT..85 BÖLÜM VII YARARLANILAN KAYNAKLAR 87 EKLER EK I. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçei 97 EK II. Sosyodemografik Soru Formu EK III. Ölçek zin Yazısı 102 EK IV. l Salık Müdürlüü zin Yazısı.103 EK V. Ege Üniversitesi Hemirelik Yüksekokulu Etik Kurulundan Alınan zin Belgesi EK VI. Health Care Provider Survey Of Intimate Partner Violence Attitudes and Practice iv

9 ÖZGEÇM v

10 TABLOLAR DZN 1. Evreni Oluturan lçelerde Bulunan TSM, ASM ve AÇSAP Merkezlerinin Sayıları Örnekleme Alınan lçelerde Çalıan Hekim, Hemire, ve Ebelerin Bölgelere Göre Daılımları Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeinin Faktör Grupları ve Cronbach s Alpha Deerleri Salık Çalıanlarının Sosyodemografik Özelliklerine Göre Daılımı Salık Çalıanlarının Çalıma Yıllarına likin Verilerin Daılımı Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusundaki Eitim Alma Durumlarına Göre Daılımı Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Vakasıyla Karılama Deneyimlerine likin Bulguların Daılımı Salık Çalıanlarının iddet Vakalarını Bildirim Durumlarının Daılımı Salık Çalıanlarının Yakınlarında Kadına Yönelik iddet Olayı Yaama Durumu ve Mesleki Yaamlarına Etkisine Yönelik Bulgular Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddetinin Erken Saptanmasındaki Engellere likin Görülerinin Daılımı Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddetinin Erken Saptanmasına likin Öneriler Göre Daılımı Ölçek Maddelerinin Kapsam Geçerlilii ndeksi (KGI) Deerleri Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeine çin Yapılan Dorulayıcı DFA Sonuçları Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeine Ait Dorulayıcı Faktör Analizi Sonuçları Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Hakkında Tutum ve Uygulamaları Ölçeinin Faktörlerinin Madde Toplam Puanlarına likin Tanımlayıcı Özellikler Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeinin Faktör Grupları ve Cronbach s Alpha Deerleri Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeinin Faktör Grupları Arasındaki Korelasyon Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeinin Test-Tekrar Test Ölçümlerinin Karılatırması 70 vi

11 GRAFKLER DZN 1- Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeinin Standart Deerlerle Birlikte Path Grafii Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeinin t Deerleri ile Birlikte Path Grafii Ölçek Madde Puanlarının Histogramı Ölçek Madde Puan Ortalamalarının Normal Daılıma Uygunluu Ölçek Puan Ortalamalarının Normalden Sapmalarını Gösteren Detrended Grafii 67 vii

12 EKLLER DZN 1- Aratırmanın Zamanlanması 47 viii

13 BÖLÜM I GR 1. GR 1.1. Problemin Tanımı Aile içinde kadına yönelik iddet, neden olduu akut morbidite, mortalite ve kadın salıında uzun süreli etkilerden dolayı önemli bir halk salıı sorunudur. Bu uzun süreli etkiler arasında sıklıkla kronik arı, jinekolojik hastalıklar, depresyon, seksüel geçili hastalıklar, post travmatik stres bozukluu ve intiharlar yer almaktadır(8). iddet nedeniyle dünyada her yıl 1.6 milyon kii hayatını kaybetmekte, bundan daha fazla kii de yaralanmaktadır (94, 104). Gelimi ülkelerde yapılan çalımalarda kadınların 1/3 ü ile 2/3 ünün ei tarafından iddete maruz kaldıı saptanmıtır(46). Dünya Salık Örgütü (DSÖ) tarafından 10 ülkede (Bangade, Etyopya, Japonya, Brazilya, Peru, Nambiya, Samoa Ada Grubu, Sırbistan-Karada, Tayland, Tanzanya) 24 bin kadın ile görüülerek gerçekletirilen aratırmaya göre, eler tarafından fiziksel iddete maruz kalan kadınların oranı %13-61, cinsel iddete urayan kadınların oranı %6-59, duygusal iddetle karılaan kadınların oranı ise %20-75 aralıındadır (98). Amerika Birleik Devletleri (ABD) nde her yıl 2-4 milyon kadın elerinden iddet görmekte; bunlardan arası kadınsa maruz kaldıı iddete balı olan yaralanmalar sonucu hayatını kaybetmektedir. ABD de yapılan yaygınlık çalımalarında; kadınların yaam boyu iddete maruz kalma sıklıı %25-30 ve yıllık sıklıının ise %2-12 olduu bulunmutur (43, 63). Ülkemizde kadına yönelik iddet alanında yürütülen ilk kapsamlı niceliksel aratırma, Babakanlık Aile Aratırma Kurumu tarafından 1997 yılında Türkiye yi temsil eden 2578 hanede yürütülen ve Aile çinde ve Toplumsal Alanda iddet balııyla yayınlanan alan aratırmasıdır. Bu aratırma sonucuna göre evli ya da baından evlilik geçmi kadınların %25.2 si elerinden fiziksel iddet gördüünü belirtmilerdir (78). Bu aratırma ne yazık ki belirli aralıklarla tekrarlanmamı ve gelitirilmemi, en az 6-8 milyon kadının yaadıı bu temel yaam hakkı ihlali üzerine bilgi üretimi çok sınırlı kalmıtır. Türkiye de ikinci kapsamlı çalıma, Altınay ve Arat tarafından (2008) yürütülen 27 ilden iddetle mücadele eden yaklaık 50 kadın örgütü, belediye merkezi ve baroların kadın komisyonlarından 150 ye yakın kadınla 1

14 yapılan görümelere dayalı niteliksel ayaı da bulunan, Türkiye nin 56 ilinden 1800 evli kadınla yaptıkları Türkiye de Kadına Yönelik iddet alan aratırmasıdır. Bu aratırmadan çıkan çarpıcı bir sonuç da, elerinden en az bir kez fiziksel iddete maruz kaldıını söyleyen kadın oranının %49 olmasıdır. Baka bir deyile Türkiye de her iki kadından biri einden fiziksel iddet görmektedir (11). Aile içi iddette tekrarlı ve iddeti giderek artan bir saldırı vardır, daha çok kadına yöneliktir. Tüm kadınların 1/3 üne belli bir zamanda eleri tarafından iddet uygulanmaktadır(86). Türkiye Nüfus Aratırması (TNSA) na göre; 2003 yılında iddet gören kadınların oranı %39 iken, 2008 yılında bu oran %25 e dümütür. ki bin sekiz yılında çalımaya katılan kadınların %25 inin kadının parayı lüzumsuz yere harcaması, çocuklarının bakımını ihmal etmesi, gibi durumlardan en az birinin gerçeklemesinin, kocasının karısını dövmesi için haklı gerekçe oluturacaını belirtmilerdir (90). iddete maruz kalan kadınların %78 i bu durum karısında hiç bir ey yapmayıp, sabrettiklerini belirtmilerdir (27). Kamu Aratırmaları Grubu (KAMAG) tarafından 23 ilde 2007 kiiye yapılan çalımada; görüülenlerin %64 ü erkeklerin elerini dövmesini doru bulmutur. Kadınların da %35 i dayak yemeyi hak eden davranılarda bulunduklarını ifade etmitir (78). çli ve Öün ün 2000 yılında adam öldürme ve adam öldürmeye teebbüsten hükümlü 273 kadın üzerinde yaptıkları çalımada ise; bu kadınların %51.5 lik bir bölümünün kendilerine yönelik kötü davranıı ya da fiziksel iddeti hak ettiklerine inandıı ve bu konuda kendilerini suçladıkları belirlenmitir (48). Kabul gören iddet meru sayılabilmekte, sorun olarak görülmemekte ya da çou kez sorunu çözmenin bir aracı olarak kabul görmektedir. Bu geleneksel rol örüntüsü, iddetin giderek yaygınlamasına ve içselletirilmesine neden olduu gibi, iddete maruz kalan bireylerin yardım almalarını da güçletirmektedir (27). Aile dıında gerçekleen iddet için toplum sorumlu tutulurken, bu kurum içinde oluan iddet gizli kalmakta, özel hayat olarak kabul edilmekte, çou kez de olaan ve kabul edilebilir olarak karılanmaktadır (21, 86, 95). iddet evin dört duvarı arasında gizli gizli yaandıından, toplumun deer yargısında aile problemidir, karıılmaz gözüyle bakılmaktadır (21). Bu olayları önleyici yasal yaptırımların yetersiz oluundan, iddete ve kötüye kullanımına urayan kiilerin, utanma, korkma ve benzeri duygusal zorlanmalar nedeniyle bildirimde bulunmamalarından ve gerçekleri görmezden gelmelerinden ve kurbanlarla ilk karılaan salık çalıanlarının belirti ve bulguları iyi tanıyamamalarından dolayı, bu olaylar yeterince bilinmemektedir (21, 86). 2

15 Kadına yönelik iddet, birey ve toplum için ciddi salık ve sosyal problemler yaratan bir sorundur. iddet maduru kadınlar yaadıkları sıkıntılar nedeni ile toplumdan izole bir yaam sürerler. Destek alma ihtiyacı hissettiklerinde ilk bavurdukları kiiler salık personeli olur. Bu nedenle salık çalıanları iddet maduru kadınları iyi tanımalıdırlar (102). Salık çalıanları için kadına yönelik iddetin öncelikli sorun olma nedenleri arasında; kadın nüfusunun önemli bir bölümü için iddetin yaygın ve ciddi salık sorunları yaratması, iddetin birçok önemli salık sorununa dorudan olumsuz etkisi olması (güvenli annelik, aile planlanması, HIV/AIDS ve cinsel yolla bulaan hastalıkların önlenmesi), salık çalıanlarının, iddete uramı birçok kadın için tek iliki kurdukları, onlara destek ve bilgi verebilecek konumda olması yer almaktadır (89). Cann ve arkadaları (2001) yürüttükleri çalımalarında iddetin, birinci basamak salık kurumlarındaki çalıanlar tarafından tanımlanması ve müdahale edilmesi ile %75 e kadar azaltılabileceini saptamılardır (23). Ancak kadınlara karı iddet, salık çalıanları tarafından az oranda göz önünde tutulmakta ve kadınların salık kurulularına ziyaretleri sırasında iddetle ilgili sorular pek sorulmamaktadır (50). Nancy ve arkadalarının (1999) nitel çalımasında aile içi iddettin yönetimi ve tanılamasındaki birkaç engel betimlenmitir. Bunlar, birinci basamakta görev yapan hekimlerin uygulamadan anlamadıkları, yönetim ve tanılama becerisinde güvensizlik, saldırı korkusu ve zamansızlıktır (67). Bazı çalımalarda, salık çalıanlarının bu konuda isteksiz oldukları, bazı çalımalarda da iddete urayan kadınların yardım almada tereddüt içinde oldukları belirtilmitir (31, 102). Salık sistemi e iddeti kurbanları ile olan ilikilerde hayati öneme sahip olmakla birlikte salık bakım kurumlarında e iddeti kurbanlarına yardım etmede birçok engeller bulunmaktadır. Bu engeller arasında salık bakım çalıanlarının eitimsizlii ve zaman sınırlılıı ilk sırada yer almaktadır. Dier taraftan personel tutumlarını etkileyebilecek e iddetindeki suç ileyen ya da kurbanların kültürel standartlarının ve buna balı önyargıların anlatılmasıdır. Ayrıca bazı salık çalıanları e iddetini özel aile sorunu olarak görebilmekte ve salık sorunu olmadıını düünebilmektedir. Bazı salık çalıanları ise bu konuda ümitsizlie kapılmakta ve bu sorunu çözümsüz görebilmektedir (8, 66). Son yıllarda ailede e istismarının boyutları aratırmacılar tarafından ortaya koymaya çalıılmakla birlikte, iddet gören kadına hizmet veren uygulayıcıların ve meslek uzmanlarının (sosyal çalımacı, polis, doktor, hemire gibi) e istismarına yönelik tutumları ve bu sorunla nasıl baettikleri konusundaki çalımalar oldukça sınırlı kalmaktadır (33). Tutumların temeli toplumsal olarak kurulsa da insanların inandıı ey dorultusunda davrandıı bilinmektedir. Bu gerçekle, iddet madurunun yardım talebiyle bavurduu meslek grubu üyelerinin e istismarına uramı kadına yönelik tutumlarının incelenmesi bu 3

16 kadınlarla çalıma ekillerini etkileyen faktörlerin ortaya konulması açısından önem taımaktadır (33) Aratırmanın Amacı Bu çalıma, Gutmanis ve arkadaları (2007) tarafından birinci basamak salık hizmetlerinde çalıan salık çalıanlarının aile içinde kadına yönelik iddet hakkındaki tutum ve davranılarını belirlemek amacıyla gelitirilen Health Care Provider Survey Of Intimate Partner Violence Attitudes and Practices (Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları) ölçeinin Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirliini belirlemek amacıyla planlanmıtır Hipotezler Aratırmanın amacına yönelik hipotezler; H1: Salık çalıanlarının kadına yönelik e iddeti konusunda tutum ve uygulamaları ölçei geçerli bir ölçüm aracıdır. H2: Salık çalıanlarının kadına yönelik e iddeti konusunda tutum ve uygulamaları ölçei güvenilir bir ölçüm aracıdır Aratırmanın Önemi Kadına yönelik iddet yaygınlıı ve sonuçları nedeniyle önemli bir halk salıı sorunu ve bir insan hakkı ihlalidir. Dünyada her üç kadından biri iddete, her be kadından biri yaamlarını paylatıkları erkekler tarafından fiziksel ve/ya da cinsel iddete maruz kalmaktadır (14). Türkiye de aile içinde yaanan sorunlar mahrem kabul edildiinden en yakın kiilere bile zor anlatılmaktadır. iddete maruz kalan kadın uradıı iddeti bakalarına anlatmaktan çekinmekte, durumun bakaları tarafından bilinmesini istememektedir. iddetin açıa vurulması halinde de genellikle iddet maduruna yardım etmek yerine, kol kırılır, yen içinde kalır anlayııyla aile birliinin devam etmesi adına sessiz kalması tavsiye edilmektedir ya da kadın suçlanmaktadır (97). iddetin olumadan engellenmesi toplum salıı yönünden öncelik verilmesi gereken en önemli bölümüdür. Birlikte olan iki kii arasındaki iddetin nedenleri oldukça karmaıktır. Ancak aile içi iddetin önlenmesi, toplumların böyle bir sorunun varlıının farkında olması ile balar (21). Kadına yönelik iddet hareketlerinin zemininde yatan cinsiyet ayrımcılıı salık hizmetlerinden yararlanmayı da etkilediinden salık kavramı içinde incelenmesi gereken bir konudur. Uzun yıllar iddetin sosyal bir konu olduuna bu nedenle salık hizmetleri dıında ele alınması gerektiine inanılmıtır. Oysa iddete maruz kalan kadınların en kolay 4

17 ulaabilecekleri kurumlar salık kurum ve kuruluları, dertlerini en iyi anlatacakları kiiler salık çalıanlarıdır (46). iddet madurlarına tıbbi bakım, destek ve danımanlık sunmada salık çalıanlarının anahtar konumda olması beklenmektedir. Hemirelerin savunuculuk, danımanlık, eitim ve bakım rollerinin gerei, kadının, ailenin ve toplumun salıının korunması ve iyiletirilmesi gerektiinde rehabilitasyonu salama ilevleri vardır. Bununla birlikte, salık çalıanlarının çou, iddete uramı kadının tanılanması, gereksinimlerinin belirlenmesi ve görümenin sorumluluunu üstlenmede yeterli eitime sahip deildir (27, 100). Uluslar arası Hemireler Konseyi(International Council of Nurses=ICN) ne göre hemirelerin iddet sorununa karı gerek vaziyet alıları gerekse kurumsal politikalardan dolayı sorumluluklarını yeterince getirdikleri söylenemez (46). E iddetinin halk salıındaki önemine ramen, birçok hekim iddetin formlarından, e iddetine urayanlardan ve risk faktörlerinden haberdar deillerdir (67). Türkiye de hekimlerin ve hemirelerin kadına yönelik iddet konusuna/olgusuna tutumlarını inceleyen birçok tanımlayıcı tipte çalıma yapılmıtır (17, 25, 86, 89). Ancak bu tutumlar standart bir ölçüm aracı ile ölçülmemitir. Bu çalıma ülkemize tutumları ölçmek üzere bir ölçüm aracı kazandıracaktır. Bu özden hareketle, Gutmanis ve arkadaları (2007) tarafından salık çalıanlarının kadına yönelik e iddeti konusundaki tutum ve uygulamalarını belirlemeye yönelik gelitirilen bu ölçein, Türk toplumuna uyarlanması ile literatüre konu ile ilgili standart bir ölçüm aracı kazandırılacaktır. Standart bir form ile aratırma sonuçlarının uluslar arası karılatırma kolaylıı salanacaktır Sınırlılıklar Aratırma zmir in tüm ilçelerindeki birinci basamak salık hizmeti sunan Aile Salıı Merkezleri (ASM), Toplum Salıı Merkezleri (TSM) ve Ana Çocuk Salıı ve Aile Planlaması (AÇSAP) birimlerinde çalıan hekim, hemireler ve ebelere uygulanmak istenmesine karın, zaman, ulaım ve maddi yetersizlikler sebebiyle aratırma kapsamına zmir merkez ilçelerinde bulunan kurumlar alınmıtır Tanımlar Kadına Yönelik iddet: ster kamusal isterse özel yaamda meydana gelsin, kadınlara fiziksel, cinsel, psikolojik acı veya ıstırap veren ya da verebilecek olan cinsiyete dayalı bir eylem uygulama ya da bu tür eylemlere tehdit etme, zorlama veya keyfi olarak özgürlükten yoksun bırakmadır (71). 5

18 Kadına Yönelik E iddeti: Erkek tarafından birlikte yaadıı kadına uygulanan, cinsiyet temelli bir kavramdır (55) Genel Bilgiler Kadına Yönelik iddet Tanımı ve Tarihçesi Kadına Yönelik iddetin Tanımı Kadına yönelik iddet, kadının fiziksel, cinsel, psikolojik ya da ekonomik olarak zarar görmesine, acı çekmesine yol açan ya da yol açabilecek olan her türlü baskı ve sıkıntı verici eylem ya da eylem tehdididir (47). Birlemi Milletler Kadınlara Yönelik iddetin Önlenmesi Bildirgesi kadınlara yönelik iddeti; ister kamusal isterse özel yaamda meydana gelsin, kadınlara fiziksel, cinsel veya psikolojik acı veya ıstırap veren veya verebilecek olan cinsiyete dayanan bir eylem veya bu tür eylemlerle tehdit etme, zorlama veya keyfi olarak özgürlükten yoksun bırakma eklinde tanımlamaktadır (72). Dördüncü Dünya Kadın Konferansı Eylem Platformu ve Pekin Deklarasyonu nda kadına yönelik iddet, genel bir bakı açısıyla, öyle sıralanmıtır: Dayak dâhil aile içinde meydana gelen fiziksel, cinsel ve psikolojik iddet evdeki kız çocuklarının cinsel istismarı, çeyizle balantılı iddet, evlilikte tecavüz, kadının cinsel organına zarar verme ve dier geleneksel uygulamalar, nikâh dıı iddet ve istismarla balantılı iddet; Tecavüz, cinsel taciz, iyerinde, eitim kurumlarında ve baka yerlerde sarkıntılık ve cinsel zorlama dâhil toplum içinde meydana gelen fiziksel, cinsel ve psikolojik iddet, kadınların alınıp satılması ve fahielie zorlanması; Nerede olursa olsun, devletin yürüttüü ve göz yumduu fiziksel, cinsel ve psikolojik iddet. Kadınlara yönelik iddetin dier türleri arasında, silahlı çatıma durumlarında kadınların insan haklarının ihlal edilmesi, özellikle cinayet, sistematik tecavüz, cinsel kölelik ve gebelie zorlama vardır. Kadınlara yönelik iddet hareketleri, aynı zamanda zorla kısırlatırma ve düüe zorlama, kontraseptiflerin zorla/baskıyla uygulanması kız bebeklerin öldürülmesi ve doum öncesi cinsiyet seçimini de kapsamaktadır (79). 6

19 Kadına Yönelik iddetin Tarihçesi iddet olgusunun ortaya çıkıı, insanlık tarihi ile paraleldir. Arkeolojik çalımalar, kadınların fiziksel iddet yaklaımlarının kökenini 3000 yıl öncesine kadar götürmektedir. Erkek mumyalarının kemiklerinde %9-20 kırıa rastlanırken, kadın mumyalarında bu oranın %30-50 olduunu bildirmektedir. Bu kırıklar savatan çok bireysel iddete balı olduu düünülen kafa kırıklarıdır (103). Eski Roma yazıtlarında erkekler kendisinden izinsiz oyunlara katıldıkları, zina yaptıkları için elerini cezalandırmak, boamak ve öldürmek hakkına sahip oldukları yazılmaktadır (16). Orta çada ise erkein kadına karı zor kullanmasında bir sınır olmadıı belirtilmektedir. Kadına yönelik iddete ilikin yasal ve tıbbi çalımalar ise 1800 lü yıllara dayanmaktadır. Kadına yönelik iddeti suç sayan ilk yasa Maryland de 1883 de yapmıtır (103). Günümüzün farklı sosyo-kültürel yapısı içinde, kadına yönelik iddet 21. yüzyılda bile kırılması en güç tabulardan biri olarak görülmektedir. iddet 1970 lerden bu yana Amerika ve Kuzey Avrupa ülkelerinden balayarak dünyanın birçok ülkesinde kadın hareketlerinin balıca konularından biri olmutur (56). Türkiye de kadına yönelik iddetin tartıılması, aslında tıp dıı alanlarda da oldukça yenidir. Yaklaık yirmi yıl önce feminizmle birlikte gündeme gelmitir. Yüzyıllardır yaanan bu sorunu kendi adıyla ananlar, açıkça Dayaa Hayır diyenler 80 lerin ilk feminist kadınları olmutur. iddet o yılların en çok tartıılan konusuydu. Yine bu yıllarda kadın örgütleri ilk sıınma evlerini açmıtır. Doksanlı yıllarla birlikte kadına yönelik iddet hem daha fazla akademik aratırmanın konusu olmaya ve hem de devlet gündemine girmeye balamıtır. Dünya Kadın Konferansına (1995) sunulan Türkiye raporunda iddet kadın yaamına dair on iki stratejik alandan dördüncüsü olarak anılmıtır. Ailenin Korunmasına Dair Kanun la (1998), aile içi iddet konusunda, devlet olaya müdahil olmaya ve iddeti uygulayan ee yaptırım uygulamaya balamıtır. kibinli yıllara gelince, günümüzde 80 li yılların gönüllü çabalarla kurulan kadın sıınaklarının hepsi kapatılmıtır (32). Türkiye de de yüzyıllar boyunca, erkein eini ya da kızını dövmesi, erkein hakkı ve hatta görevi olarak kabul edilmi, kızını dövmeyen dizini döver yaklaımı ile adeta desteklenmitir (97). 7

20 Kadına Yönelik iddet Epidemiyolojisi Kadına yönelik iddet corafi sınır, ekonomik gelimilik ve örenim düzeyine bakılmaksızın tüm dünyada ve kültürlerde son derece yaygın görülen bir olaydır (99). Dünya zleme Enstitüsü- Salık ve Toplumsal Cinsiyet Eitlik Merkezi (Worldwatch Institute-Health and Gender Equity Center) ın 2002 yılı aratırmasına göre, 50 ülkede kadınların dayak yeme oranlarına göre dünyada; Türkiye %58, Bangladesh %47, Etiopya %45, Hindistan %40 ve Mısır %34 ile sıralanmaktadır (20, 93, 99). kibin yılındaki dünya kadınları hakkında Birlemi Milletler in çalımasına göre ABD de her 15 saniyede bir kadın, genellikle kocası/ei tarafından dövülmektedir. ABD nde 2000 yılında Adalet Bakanlıı verilerine göre her 90 saniyede bir kadın tecavüze uramaktadır (100). Dünya Salık Örgütü nün 2002 yılı raporuna göre; kadınların yaklaık %47 si ilk cinsel ilikilerinin zorla olduunu, kadın cinayet kurbanlarının yaklaık %70 i erkek partnerleri tarafından öldürüldüü belirtilmitir (100). DSÖ nün 2005 yılındaki Çok Ülkeli Kadın Salıı ve Aile çinde Kadına Yönelik iddet Raporu na göre de; kadınlar arasında yaam boyu fiziksel iddet görme sıklıı %6-59 arasında saptanmı ve kadınların eleri tarafından yumruklanma, tekmelenme, yerde sürüklenme, silahla tehdit edilme gibi aır iddet ekillerinin uygulanma sıklıı %4-49 arasında olduu bulunmutur. Aynı çalımada cinsel iddet sıklıı ise %6-59 oranında olduu belirlenmitir (101). Dünya da 1970 lerden itibaren önem kazanan iddet sorunu, ülkemizde 1980 lerin ortalarından itibaren tartıılmaya balanmıtır. On yedi Mayıs 1987 deki Dayaa Hayır yürüyüü kadınların iddete karı ilk toplu tepkileri olmutur. Kadın hareketleri bu yıldan sonra hız kazanmıtır (105). T.C. Babakanlık Aile Aratırma Kurumu nun 1994 te be bölgede 4287 (3112 si kadın) hanede yapmı olduu çalımada ise, kadınların %52.47 sinin sözlü iddete maruz kaldıı, %29.59 unun ise dayak yedii, erkeklerin %34.04 ünün de elerini dövdüklerini ifade ettikleri saptanmıtır (79). Aile Aratırma Kurumu nun 18 ilde 6480 kiiyle görüülerek yaptıı baka bir çalımada ise; kadınların %71.9 unun az, %25.9 unun fazla düzeyde iddetle ilikileri bulunmutur (78). Kadın Danıma Merkezi nin 9 merkezde yaptıı çalımada ise; kadınların %50 sinin sözel, %47.9 unun fiziksel, %18.5 inin cinsel iddete maruz kaldıı saptanmıtır (18). Cinsiyeti nedeniyle toplumun kadına biçtii rol ve beklentiler, sonuçta kadınların insan hakları kapsamındaki birçok haklarını elde edememesine ve kullanamamasına yol açmaktadır. Kadına yönelik iddete ilikin çalımalarda iddet görme sıklıı, iddet türleri yanı sıra dier bir konu da çeitli deikenlerle iddet arasındaki ilikidir. Arat ve Altınay (2008), yaptıkları çalımada 8

21 Türkiye de her üç kadından birinin fiziksel iddet yaadıı ve kadının daha çok para kazanmasının dayak riskini iki kat arttırdıı belirlenmitir. Aynı çalımada kadınların örenim düzeylerinin artmasıyla fiziksel iddet görme oranının dütüü, okuma-yazma bilmeyen kadınların en az bir defa dayak yiyenlerin oranı %43, yüksek örenim görmü kadınlarda ise bu oran %12 olduu saptanmıtır (11). Cinsiyeti nedeniyle toplumun kadına biçtii rol ve beklentiler sonuçta kadınların insan hakları kapsamındaki birçok haklarını elde edememesine ve kullanamamasına yol açmaktadır. Bu durum toplumlarda kadın salıı açısından da kısır döngü oluturmaktadır (55) Kadına Yönelik iddet Konusunda Uluslararası Gelimeler Kadın hakları konusunda uluslararası ortak bir dil gelitirmek amacı ile Birlemi Milletler tarafından 1970 li yıllarda Dünya Kadın Konferansları düzenlenmeye balanmıtır. Bu konferansların kısa tarihçeleri aaıda açıklanmıtır (60, 61). Birlemi Milletler Birinci Dünya Kadın Konferansı: Meksika da 1975 yılında düzenlenmi ve bu konferans sonrasında yılları arası kadının 10 yılı olarak ilan edilmitir. Eitlik, kalkınma ve barı hedeflerine ulamayı amaçlayan kadının on yılının ana teması istihdam, salık ve eitim olarak belirlenmitir. Böylece kadına yönelik iddet konusunda uluslar arası norm ve standartlar belirlenmi, raporlar hazırlanmıtır (80). Birlemi Milletler kinci Dünya Kadın Konferansı: Kopenhang da, on yıllık dönemin ilk yarısını deerlendirmek amacı ile toplanmı ve kadınların durumunu iyiletirmek için alınacak önlemleri belirleyecek hareket planı kabul edilmitir. Aile içinde kadına yönelik iddetin önlenmesine ilikin kabul edilen ilke kararında, iddet daha çok salık konusu olarak ele alınmı, kadınların ve çocukların iddetten korunması için programların gelitirilmesi konusunda çarı yapılmıtır (80). Birlemi Milletler Üçüncü Dünya Kadın Konferansı: Nairobi de Türkiye dahil 157 ülkenin katılımı ile 1985 yılında gerçeklemitir. Bu konferansta kadınların ekonomik sosyal yaam programlarının dıında bırakıldıkları ve sonuçta gelime sürecinin yararlarından daha az pay aldıkları vurgulanmıtır. Konferans sonunda 2000 li yıllara yaklaırken kadınların ilerlemesi için Nairobi ileriye dönük temel stratejileri kabul edilmitir. Bu stratejiler yasal, sosyal ve siyasal katılımda eitlik olarak üç temel alanda gelitirilmi ve kadınların bu alanlara eit katılımının 9

22 salanması ile topluma daha fazla katkı salayacakları kabul edilmitir. Bu dönemde kadına yönelik iddet, Kadın On Yılının amaçlarının gerçeklemesinin önündeki en büyük engel olarak tarif edilmi ve bu konu ile Birlemi Milletler in gündeminde olan eitlik, kalkınma ve barı gibi dier konular arasında balantı kurulmaya balanmıtır (80). Birlemi Milletler Dördüncü Kadın Konferansı: Pekin de 189 ülke temsilcisinin katılımı ile 1995 yılında toplanmıtır. Pekin Deklerasyonu ve Eylem Platformu isimli iki belge kabul edilmitir. Pekin Deklerasyonunda kadının güçlendirilmesinde Toplumsal cinsiyet ve gelime yaklaımı benimsenmitir (5). Eylem Planında ise, kadının güçlendirilmesine yönelik hedefler tanımlanmıtır. 12 kritik alanla ilgili bu hedefler: kadın ve yoksulluk, kadınların eitimi ve öretimi, kadın ve salık, kadına yönelik iddet, kadın ve silahlı çatıma, kadın ve ekonomi, karar alma sürecinde kadın, kadının insan hakkı, kadın ve medya, kadın ve çevre ve kız çocuk tur. Pekin +5 Birlemi Milletler Genel Kurulu Özel Oturumu, Kadın 2000: 21. Yüzyıl çin Toplumsal Cinsiyet Eitlii, Kalkınma ve Barı : Newyork da yapılan bu toplantı, geçen be yıl içinde hangi amaçlara ulaılabildii, ülkelerin hangi gelimeleri gösterdii ve hangi sorunların devam ettiinin ülke raporlarından deerlendirilmesi amacı ile gerçekletirilmi ve toplantı sonunda bir siyasi deklerasyon ile sonuç belgesi ortaya çıkmıtır. Siyasi deklerasyonda; toplumsal cinsiyet eitlii, kalkınma ve barı hedeflerine ulamada CEDAW (Convention on Elimination of all Forms of Discrimination Against Women) sözlemesinin tartıılmaz önemi, sivil toplum kurulularının vazgeçilmez rolü, erkein katkısının gereklilii ve toplumsal cinsiyet bakı açısının temel politika ve programlara yerletirilmesinin önemi vurgulanırken toplumsal cinsiyet eitliinin ancak toplumsal cinsiyet eitlii bakı açısının ana plan ve politikalara yerletirilmesi ile mümkün olacaının altı çizilmitir. Sonuç belgesinde; Pekin Deklerasyonu ve 12 kritik alanla ilgili Eylem Planının tam olarak ve hızlı bir ekilde hayata geçirilmesini salayacak eylem giriim belgeleri yer almıtır (60, 61, 85). Konferansta, kadınlara ve kız çocuklarına yönelik iddetin, ister kamusal alanda ister özel yaamda vuku bulsun bir insan hakları meselesi olduu ve bunun önlenmesinde devletlerin sorumluluu bulunduu vurgulanmıtır (80). 10

23 Kadına Yönelik iddet Tipleri Gündelik yaamda iddet denilince akla ilk gelen fiziksel iddet tir. Oysa özellikle kadınlara uygulanan iddet, sanıldıının aksine sadece tokat, tekme, yumruk gibi fiziksel iddet türleriyle sınırlı kalmamaktadır. iddet pek çok biçimde ortaya çıkabilir; duygusal, sözlü, sosyal, ekonomik, cinsel ve fiziksel iddet gibi. Fiziksel olmayan iddet belirli bir sürecin sonunda genellikle fiziksel iddete yol açmaktadır. Aile içi iddet yineleyen bir süreçtir ve iliki devam ettikçe tırmanı gösterir (94). Tahminlere göre kadınların %20-30 u yaamlarının herhangi bir döneminde ei/partneri tarafından fiziksel ya da cinsel iddete uramaktadır (62). Gelimekte olan ülkelerde kadınların yarısından fazlasının ei/partneri tarafından fiziksel iddete uradıkları belirtilmitir. Bu oran Hindistan da %45, Filipinler de %47,2 ve Kenya da %52 dir (45). Türkiye de yapılan çalımalarda ise, kadınların %26-58 inin fiziksel iddete (dövülme, küçümsenme, istismar, tecavüz) maruz kaldıı bulunmutur (58, 82). Türkiye de ilkokul mezunu kadınların %55,3 ü fiziksel, %51.7 si duygusal, %57 si ekonomik ve %51.4 ü cinsel iddete maruz kalmaktadır (84). Kadınların ifadesine göre iddet türlerini aratıran bir çalımada %96.3 ü dayak atma, %57.4 ü aaılayıcı sözler söyleme, %50 si parasının elinden alınması, %39.5 i çalımasının yasaklanması, %39.5 i harçlık vermemek ya da kısıtlamak, %35 i aile geliri konusunda bilgisiz bırakmak, %70.4 ü istemedii cinsel davranıa zorlanmayı ve %64.2 si sık sık kıskançlık nedeniyle kavga çıkarılmasını iddet olarak tanımlamılardır (38) Duygusal iddet: Duyguların ve duygusal ihtiyaçların iddet tanımında sayılan amaçlarla, karı tarafa uygulanabilmek için tutarlı bir ekilde istismar edilmesi, bir yaptırım ve tahdit aracı olarak kullanılmasıdır (94, 55). Örnein kadını önemli bir gününde (diploma töreni, ödül töreni, i yemei, doum günü) her seferinde yalnız bırakma, istedii yapılmadıında günlerce surat asma gibi (69). Duygusal iddetin varlıına iaret eden bazı davranılar; - Sevgi, efkat, ilgi, onay, destek gibi duygu ve duygusal ihtiyaçların gözardı edilmesi, küçümsenmesi, inkar edilmesi - Kadının dinine, ırkına, diline, kültürel grubuna veya geçmiine ait deer verdii inançlarının aaılanması veya onlara aykırı davranmaya zorlanması 11

24 - Düzenli bir ekilde evden kovmak veya evden ayrılmakla tehdit etmek - Sık sık kadının kendisine veya sevdiklerine zarar vermekle tehdit etmek, - Cezalandırma yöntemi olarak çocukları kullanmak - Yalan, baırma, eyaları kırıp dökme, tehdit veya bakılarla sinirlendirmeye çalımak - Düzenli olarak bakalarının yanında küçük düürücü söz ve davranılarda bulunmak (94, 55) Sözel iddet: Söz ve hareketlerin düzenli bir ekilde korkutma, sinirlendirme, cezalandırma ve kontrol etme aracı olarak kullanılmasıdır. Belirli aralıklarla çok aır hareket ve sözler söylemek, kadını küçük düürücü adlar takmak ve sık sık olumsuz bir ekilde eletirmek, alay etmek sözel iddet davranıları arasındadır (94). Bunlar genelde kiinin deer verdii konulardır. Güven sarsmak ve kadını yaralamak amacıyla bazen sakin tekrarlanır. Çok kötü annesin, çok pis kokuyorsun gibi sözler söylemek sözel iddete girmektedir (69) Ekonomik iddet: Ekonomik kaynakların ve paranın kadın üzerinde bir yaptırım, tehdit ve kontrol aracı olarak düzenli bir ekilde kullanılmasıdır (94). Kadının çalımasına izin vermemek veya kısıtlamak, çalıan kadının elinden parasını almak, ailenin geliri konusunda kadına bilgi vermemek gibi davranılardır (69). Ekonomik iddet gelimi ve gelimekte olan ülkelerin toplumsal ve ekonomik kalkınmalarına neden olmaktadır (59) Cinsel iddet: Cinselliin bir tehdit, sindirme ve kontrol etme aracı olarak kullanılmasıdır. Aile üyeleri arasında cinsel iliki anlamına gelen ensest ve evlilik içi tecavüz, cinsel iddetin çok aır ve yaanan iki türüdür (69, 94). Cinsel iddetin varlıına iaret eden bazı davranılar; - Kadına cinsel bir eyaymı gibi davranmak - Aırı kıskançlık ve üphecilik - Kadının cinsel isteklerini, ihtiyaçlarını hiç önemsememe, dikkate almama veya alay etme - Cinsellii cezalandırma yöntemi olarak kullanmak 12

25 - Açıkça baka kadınlara ilgi göstermek - Kaba kuvvet kullanarak cinsel ilikiye zorlamak, tecavüz etmek - stenmeyen cinsel pozisyonlara zorlama - Fuhua zorlama - Özellikle cinsel bölgelere aletle ikence etmek gibi sadist davranılarda bulunmak (69, 94) Fiziksel iddet: Kaba kuvvetin bir korkutma, sindirme ve yaptırım aracı olarak kullanılmasıdır. Fiziksel iddet davranıları; - tmek, tokat atmak - Isırmak, bomaya çalımak - Tekmelemek, yumruklamak - Eya fırlatmak - Fiziksel kuvvet kullanarak evden çıkmasına veya eve girmesine engel olmak - Hasta, yaralı veya hamileyken gerekli yardımı esirgemek (69, 94) iddetin Kadın Salıı Üzerine Etkisi iddet yakın veya uzun vadede birçok ciddi salık problemlerinin gelimesinde etkilidir. Fiziksel salık problemleri, yaralanmalar, kronik arı sendromları, Gastrointestinal sistem düzensizlikler ve depresyon, anksiyeteyi içeren mental salık problemlerini içermektedir. iddet yine olumsuz salık davranılarının (alkol, sigara, madde istismarı, vb.) gelimesinde de salıı etkilemektedir (75). Ölüm, sakatlık psikosomatik hastalıklar, geçici fiziksel izler, depresyon ve kaygılı olma hali, özgüven kaybı (suçluluk duygusu-kendine olan saygının kaybı), intihar giriiminde artı, madde kullanımı iddete urayan kadınlarda daha sık rastlanmaktadır (59). 13

26 Kadına Yönelik Aile çi iddetin Fiziksel Etkileri iddete maruz kalma sonucunda fiziksel yaralanmalar, incinmeler, hemotomlar, di kırıkları, kronik arı, kırık, bıçak izleri, iç organlarda yaralanmalar, beyin hasarı (konsantrasyon güçlüü, bilinç kaybı gibi), görme ve iitme kaybı ortaya çıkabilir. Kadına yönelik fiziksel iddet sonucu oluan yaralanmalarla birlikte; irritabl barsak sendromu, Gastrointestinal sistem düzensizlikleri, yemek alıkanlıklarında düzensizlikler, kronik pelvik arı sendromu gibi birçok fiziksel rahatsızlıklara sebep olabilir. Çalımalar bu tip rahatsızlıklara sahip olanlar ile geçmiinde fiziksel veya cinsel iddeti yaayanlar arasında bir ba olduunu göstermektedir. Yine iddete urayan kadınlarda fiziksel fonksiyonlarda azalma görülmektedir75) Kadına Yönelik Aile çi iddetin Kadın Ruh Salıına Etkileri iddet, kadınların öz benliine zarar vermekte ve kadınları depresyon, post travmatik stres, intihar, alkol ve madde istismarını içeren çeitli mental salık problemleri riski ile karı karıya getirmektedir. Fiziksel ve cinsel kötüye kullanım, cinsel taciz, cinsiyet ayrımı, istenmeyen gebelik gibi konular kadının ruhsal durumunu etkilemektedir. Cinsel iddetin kurbanı olan kadınlarda depresyon, anksiyete, somatik ikayetler, obsesif kompulsif bozukluk ve paranoid bozuklukla ilgili belirtiler daha fazla görülmektedir (75). Aile içi iddete maruz kalan kadınların psikolojik bozukluklar gelitirme açısından daha büyük tehlike altında oldukları bilinmektedir. Aile içi iddete urayan kadınların ilk ok ve inkar dönemini atlattıktan sonra, iddete iddet ile karılık verme ve daha sonra da depresyon ve kendini suçlama tutumu takındıkları gözlenmektedir. iddete maruz kalan kadınlarda; travma sonrası stres bozukluu, depresyon, intihar giriimleri, alkol ve ilaç kötüye kullanımı ve çocuklarına yönelik saldırgan davranılar sık görülen durumlardır (99). Psikiyatri polikliniine bavuran veya klinikte izlenen kadın hastalarda yapılan çalımalarda da aie içi iddetin psikiyatrik hasta grubunda önemli bir sorun olduunu göstermektedir (96) Kadına Uygulanan iddetin Üreme Salıına Etkileri iddete maruz kalan kadınlarda riskli gebelik oranı yükselmekte, jinekolojik problemler artmakta, adölesan gebeliklere, cinsel yolla bulaan hastalıklara neden olmakta ve kadınlar iddet yüzünden yaamlarını kaybetmektedirler (75). Bu kadınların çok büyük bir bölümü açıklanamayan kronik pelvik arı, disparoni, vajinismus, anorgazmı ve dispeptik yakınmaları olan yaygın anksiyete bozukluu gösteren kadınlardır (51). Kadına yönelik iddetin bir dier 14

27 etkisi ise erken yata gebe kalmadır. Bunun sonucunda ise bebek ölümleri be kat daha fazla görülmekle birlikte yasa dıı düüklere de rastlanmaktadır (76) Kadına Yönelik Aile çi iddetin Kadın Salıı Üzerinde Uzun Vadede Görülen Etkileri iddet, kadınların verimliliini de azaltmaktadır. Kadınlara karı iddet, kadınların gelien projelere katılmasını engellemekte ve sosyal, ekonomik geliime katılımlarını azaltmaktadır. Aile içi iddetin çok önemli bireysel sonuçlarının yanında polis, hastane, kadın sıınma evleri, mahkemeler gibi madur kadının yardım alabilecei kurululara bavurudan dolayı topluma sosyal ve ekonomik açıdan da zararları bulunmaktadır (75). Bugün Türkiye de ve dier ülkelerde yapılan aratırma sonuçlarına göre, kadına yönelik iddet, öncelikli bir salık sorunudur. Yaygın görülmesi sakatlık ve ölümlere yol açması açısından da önemli bir halk salıı sorunu yapar ki bu da hükümetlerin ve salık otoritesinin sorunu bir salık problemi olarak tanımlamasını ve acil önlemler almasını gerektirir. Ne yazık ki ülkemizde iddetin salık boyutu uzun süre ihmal edilmi, yalnızca sosyal bir sorun olarak algılanmı, bu da iddeti önlemek yönünde alınacak önlemleri geciktirmitir. iddetin aynı zamanda salık sorunu olarak algılanması onun tanınmasına, ortaya çıkarılmasına ve önlenmesine katkı salayacaktır. iddete maruz kalmı kadını adli bir olgu olarak kabul etmek önemli, ancak eksiktir (22) iddetin Tanı ve Taraması Dünya da çeitli ülkelerde ve etnik gruplarda yapılan çalımalara göre kadına yönelik iddetin birçok ülkede bulunduu gösterilmitir. Ancak dünyanın bazı bölgelerinde kadına yönelik iddet yaanmamaktadır. Böyle bir ortamın varlıı kadına yönelik iddetin önlenemez bir durum olduu yönündeki düünceyi çürütmektedir (59). Çou kadın doktora istismar yaraları nedeniyle bavurmaz. Aaıdakiler e istismarının belirti ve iaretleri olarak düünülür: Müphem somatik ikayetler (ba arısı, uykusuzluk, hiperventilasyon, mide barsak sorunları, göüs, sırt ve pelvis arıları vb.). Depresyon, endie 15

28 Kafa, boyun, göüs, meme ve karın yaralanmaları (özellikle hamilelik sırasında meme ve karın hasarları) Berelenme, yaralanma, kırıklar, burkulma ve yanmalar Görünümle uyumsuz öykü Farklı iyileme derecelerinde yaralanma izleri Tranklizan ve arı kesici kullanımı Uyarıcı iaretlerin varlıında ya da periyodik salık muayenelerinde yürütülecek düzenli taramalarda bu rehberin izlenmesi e istismarının saptanmasında yararlıdır (103). iddetin tanılanmasında ülkeler arası ve hatta aynı ülkede veri toplama ve ölçümünde farklılıklar izlenmektedir. Dünyada yapılmı 48 toplum tabanlı aratırma sonucu yaamlarının herhangi bir bölümünde kadınlara eleri tarafından fiziksel iddet uygulama sıklıı %10-69 olarak izlenmitir (21). Tanımlama ve uluslar arası veri karılatırması yapmak olası deildir. Dünya Salık Örgütü nün aile içi iddetle karılaan kadınlar üzerinde yapılacak aratırmalara yönelik etik ve güvenlik önerilerini içeren Önce Kadınların Güvenlii adlı bir dökümanı bulunmaktadır (Putting Women First: Ethical and Safety Recommendations for Research on Domestic Violence Against Women). Ayrıca literatürde amaca, türe, yönteme göre deien pek çok ölçek yer almaktadır 1- Çocua Yönelik iddet Tarama-Tanı Ölçekleri - Hawaii risk faktörü tarama aracı (Hawaii Risk Indicators Screening Tool) - Kempe aile içi stres envanteri (Kempe Family Stress Inventory-KFI) - Ebeveyn profil deerlendirmesi (Parenting Profile Assessment-PPA) 2- Yalıya Yönelik iddet Tarama- Tanı Ölçekleri - Yalılar için kısa istismar görüntüleme (Brief Abuse Screen for Eldery- BASE) - Hwalek-Sengstock yalı istismar tarama testi (Hwalek-Sengstock Elder Abuse Screening Test- HSEAST) - Bakıcı istismar tarama(the Caregiver Abuse Screen-Ries-Nahmiash CASE) 16

29 3- Ee Yönelik iddet Tarama- Tanı Ölçekleri - Çatıma yöntemleri ölçei (Conflict Tactile Scal)(Revised) - E istismarı indeksi(index of Spouse Abuse-Physical Scale-ISA-P) - HITS(Hurt, Insult, Treaten, Scream) ölçei - Kadın istismarı tarama aracı (Women Abuse Screening Tool-WAST) - stismar belirleme taraması(abuse Assessment Screen-Disability) - Kadınlara yönelik psikolojik iddet envanteri(the Psychologial Violence Toward Women Inventory) - stismar davranı envanteri(the Abusive Behaviour Inventory) - Aile içi iddet envanteri (Domestic Violence Inventory) - Aile içi iddet olay yeri belirleme taraması (Domestic Violence Scene Assessment Screen (DVSAS)) - Duluth modeli - Özellikli anksiyete envanteri(trait Anxiety Inventory) - Hırpalanma indeksinde kadın deneyimi (The Women s Experience with Battering Scale- WEB) - George Washington Üniversitesi evrensel iddet önleme tarama protokolü (George Washington University Universal Violence Prevention Screening Protocol) - iddet epizodlarına yakın atalar ölçei (The Proximal Antecedents to Violent Episodes (PAKE) Scale) - Amerika Birleik Devletleri Koruyucu Hizmetler Grubu nun aile içi iddet ve ee yönelik iddet görüntülemesi üzerine önerileri (US Preventive Services Task Force (USPSTF) Reccomendations on Screening for Family and Intimate Partner Violence) - E adalet ölçei (The Intimate Justice Scale) - Aile içi iddet tarama soruları (Screeening for Family and Intimate Partner Violence) - Aile içi ihmal deerlendirme anketi (Domestic Abuse Assessment Questionnaire) - Gebelikte istismar belirleme taraması (Abuse assessment Screen (AAS) for use in Pregnancy) - Ee yönelik iddet taraması (Partner Violence Screen-PVS) - Acil servis için aile içi iddet tarama soruları (Emergency Department Domestic Violence Screening Questions) - Aile içi iddet tanı aracı (Domestic Violence Screening Tool) 17

30 - STAT: Ee yönelik iddet için 3 soruluk tarama (STAT: A there questions screen for intimate partner violence) - Adli aile içi iddet deerlendirmesi (Forensic Domestic Violence Evuulation)(91). 4- Birçok aratırmacının kendi aratırmasında kullanılmak için hazırladıı anketler (21) iddete Maruz Kalan Kadına likin Yasal Düzenlemeler Ailenin toplum içinde önemli rolü vardır. Bu nedenle devlet tarafından korunmasının gereklilii birçok uluslar arası belgede, birçok devletin anayasasında ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nda yer almıtır. Devlet, anayasal ve yasal düzeyde veya dolaylı olarak aileyi aile bireylerini koruyucu düzenlemeler yapmıtır (92). Türkiye de aile içi iddeti en kısa sürede sona erdirme amacıyla tarih ve 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Hakkındaki Yasa düzenlenmitir. Ailenin korunmasına dair 4320 sayılı kanun Sulh Hukuk Mahkemesinde görevli mahkeme olarak öngörülmütü. Ancak tarih ve 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kurulu, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun un 9.maddesi ile görevli mahkeme Aile Mahkemesi olarak deitirilmitir (1, 70). u anda kurulmu ve kurulma aamasında olan bu mahkemelerin kadınlar ve çocukların adalete ulamalarını güçlendirmesi planlanmaktadır. Bu mahkemeler, aile hukukuyla ilgili konularda karar verme yetkisine sahiptir. Görevleri, çocuklar ve yetikinler (özellikle, uygulamada kadınlar) için, ailenin mali korunması da dahil olmak üzere koruyucu, eitsel ve sosyal önlemler almaktır. Nüfusu nin üzerinde olan tüm yerlerde kurulmakta olan bu mahkemelerden 2005 yılı Mart tarihinde ülke genelinde 102 tanesi görev yapmaktadır (19). Yasaya göre, Türkiye de herkes için parasız hukuki yardım olanaı mevcuttur. Ne var ki uygulamada sadece bazı baroların kadın komisyonlarının kadınlara bu tür destek salayabildikleri görülmektedir. Yeni Medeni Kanun a (2001) göre, iddet suçlarına maruz kalan tüm madurlarda olduu gibi, evde iddete maruz kalan kadınlar da maddi kayıp, acı ve ıstıraplarını tazmin etme hakkına sahiptir. Deitirilen Medeni Kanun, aileyi erkeklerle kadınlar arasında eitlie dayalı bir ortaklık olarak tanımlamaktadır. Elerin eit hakları, 2001 yılında 41. Madde ye aile eler arasında eitlie dayanır ibaresinin eklenmesiyle Anayasa da da güvence altına alınmıtır. T.C. Anayasasında yer alan ilgili maddeler (Resmi Gazete, Kanun No. 2709, Sayı , Tarih ); 18

31 Madde 10. Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eittir. (Ek: /1 md.) Kadınlar ve erkekler eit haklara sahiptir. Devlet, bu eitliin yaama geçmesini salamakla yükümlüdür. Hiçbir kiiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün ilemlerinde kanun önünde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar. Madde 17. Herkes, yaama, maddi ve manevi varlıını koruma ve gelitirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dıında, kiinin vücut bütünlüüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz. Kimseye ikence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz. Madde 41.- (Deiik: /17 md) Aile, Türk toplumunu temelidir ve eler arasında eitlie dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öretimi ile uygulamasını salamak için gerekli tedbirleri alır, tekilatı kurar. TCK yer alan ilgili maddeler (Resmi Gazete, Kanun No. 5252, Sayı , Tarih ); TCK 86/2: Kasten yaralama suçunun; a) Üstsoya, altsoya, ee veya kardee karı lenmesi halinde, iki yıldan be yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. TCK 87/1: Kasten yaralama fiili, madurun; a) Duyularından veya organlarından birinin ilevinin sürekli zayıflamasına, 19

32 b) Konumasında sürekli zorlua, c) Yüzünde sabit ize, d) Yaamını tehlikeye sokan bir duruma, e) Gebe bir kadına karı ilenip de çocuunun vaktinden önce domasına, Neden olmusa, yukarıdaki maddeye göre belirlenen ceza, birinci fıkraya giren hallerde üç yıldan, ikinci fıkraya giren hallerde be yıldan az olamaz. TCK 94/1: Bir kiiye karı insan onuruyla badamayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneinin etkilenmesine, aaılanmasına yol açacak davranıları gerçekletiren kamu görevlisi hakkında üç yıldan oniki yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. TCK 102/1: Cinsel davranılarla bir kimsenin vücut dokunulmazlıını ihlal eden kii, madurun ikayeti üzerine, iki yıldan yedi yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. TCK 102/2: Fiilin vücuda organ veya sair bir cisim sokulması suretiyle ilenmesi durumunda, yedi yıldan oniki yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Bu fiilin ee karı ilenmesi halinde, soruturma ve kavuturmanın yapılması madurun ikayetine balıdır. TCK 105/1: Bir kimseyi cinsel amaçlı olarak taciz eden kii hakkında, madurun ikayeti üzerine, üç yıldan iki yıla kadar hapis cezasına veya adli para cezasına hükmolunur. TCK 232/1: Aynı konutta birlikte yaadıı kiilerden birine karı kötü muamelede bulunan kimse, iki aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (15). Türk hukuk sisteminde kadına yönelik iddetle ilgili olarak yeni Türk Ceza Kanununda (T.C.K.) bazı hükümler bulunmaktadır. T.C.K. nda kadına yönelik iddetle ilgili özel bir hüküm bulunmamasına karın yasanın çeitli suçları düzenleyen maddeleri kapsamında deerlendirilen bazı hükümler bulunmaktadır (49) Türk Ceza Kanunu nda yaralama ile ilgili yasalar: Etkili eylemler bireyin bedensel bütünlüünü bozan ve genel anlamda bedende arı ve acı oluturan ve/veya oluturabilecek olan geçici ve kalıcı, fiziksel ya da ruhsal bozukluklara yol açan travmatik etkilerdir. Bir bireyi yaralama Vücut Dokunulmazlıına Karı Suç olarak nitelendirilmekte olup; kasten ve taksirli olmak üzere iki bölümde deerlendirilmektedir. 20

33 Türk Ceza Yasası nda cinsel suçlar ile ilgili yasalar: nsanın temel hak ve özgürlüklerine, bireysel özerkliine ve bütünlüüne yönelmi en aır saldırı türlerinden birisi de cinsel suçları içermektedir (44). Türk Ceza Yasası nda duygusal iddetle ve özgürlüün kısıtlanması ile ilgili yasalar: Bir kimse bir eyi ilemek veya ilemesine müsaade etmek ya da o eyi ilememeye mecbur etmek için dier bir kimseye zor kullanır veya onu tehdit eder veya yetkisi olmadan veya yasalara aykırı olarak bir konuda bilgi vermesini veya inancını veya siyasi ve sosyal görüünü açıklamasını isterse, - Hakaret ve sövme cürümlerini, - Bir kimsenin namus veya öhret veya vakar ve haysiyetine yönelik eylemleri, - Eyleme urayan kii eyleme kendi haksız hareketiyle sebebiyet vermi ise, - Hürriyet aleyhinde ilenen eylemleri, - Hayrı meru surette kii hürriyetinden mahrum edilmesini içermektedir (49). lenmekte olan ve ilenmi bir suçun yetkili makamlara bildirilmemesi, Türk Ceza Kanunu (TCK) nun 278. maddesinde düzenlenmitir. Bu maddeye göre suçun oluabilmesi için henüz icra edilmekte olan bir suçun varlıı gereklidir. Bir kimsenin kaçırılarak belli bir yerde tutulduunun bilinmesine karın, yetkililerin durumdan bilgilendirilmemesi, ilenmekte olan suçun bildirilmemesine örnektir. Kamu görevlilerinin görevleri nedeniyle veya görevlerini yaparken bir suçun olutuunu örendikleri halde bunu yetkili organlara bildirmemeleri, TCK 279. maddedeki suçu oluturur. Bu suçun oluması için bildirim konusu suçun kamu görevlisinin yürüttüü görevle balantılı olması gerekir. lenen suçun görevle balantılı olmaması durumunda, ihbara ilikin genel kurallar geçerlidir. Ayrıca görevlilerin özellii gerei, mesleklerini yaparlarken, tabip, di tabibi, eczacı, ebe, hemire ve salık hizmeti veren dier kiilerin örendikleri suçu bildirme yükümlülükleri TCK 280. maddede düzenlenmitir. Bu yükümlülük madde metninde sayılanlarla sınırlı deildir. Örnein bir tıbbi tahlil laboratuarında çalıanlar için de büyük yükümlülük vardır (81). 21

34 1.7.8.Aile çi iddet Kurumları Salık Bakanlıı Salık Bakanlıı düzeyinde Kadına Yönelik Aile çi iddetle Mücadele Programı nın yürütülmesinden ve koordinasyonundan Temel Salık Hizmetleri Genel Müdürlüü Ruh Salıı Daire Bakanlıı sorumludur. Sorumlu birim çalımalarını sektör içi ve sektörler arası ibirlii ve koordinasyon içinde yürütür. Sektör içinde Ana Çocuk Salıı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüü, Salık Eitimi Genel Müdürlüü, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüü; sektörler arası düzeyde Kadının Statüsü Genel Müdürlüü, Adalet Bakanlıı, Adli Tıp Kurumu, Emniyet Genel Müdürlüü, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Diyanet leri Bakanlıı, Milli Eitim Bakanlıı, Yüksek Öretim Kurumu, uluslar arası kurulular ve sivil toplum kuruluları ile ibirlii içinde çalıır. Kadına yönelik aile içi iddetle mücadelenin baarıya ulamasında tüm ilgili sektörlerin ortak bir anlayı ve yaklaım içinde olması ve sektörel düzenlemelerin ve uygulamaların uyumlu, tamamlayıcı ve destekleyici özellikler taıması kritik öneme sahiptir (82). Temel Salık Hizmetleri Genel Müdürlüü Ruh Salıı ve Daire Bakanlıı nın Kadına Yönelik Aile çi iddetle Mücadele kapsamında yürütülmekte olduu aktiviteler unlardır: - Kadına yönelik aile içi iddetle mücadelede ulusal salık politikası oluturulması, - Kaynakların deerlendirilmesi (insan gücü, mali, zaman, vb.), - Uygulama protokollerinin gelitirilmesi, - Aktivite programının oluturulması, - Merkezi düzeyde sektörler arası ibirlii ve koordinasyonunun salanması, - Sevk mekanizmasının kurulması, - Kayıt-bildirim sisteminin oluturulması - zleme ve deerlendirme planı oluturulması, - Salık personelinin duyarlılıının arttırılması, - Salık personeline destek ve hizmet içi eitim olanaı salanması, - Salık personeli ve halka yönelik eitim materyalinin gelitirilmesi, - Hizmet aının geniletilmesi (82). Avrupa Birlii Katılım Öncesi Mali birlii Programı kapsamında, 2005 yılında Türkiye de kadınların toplumsal fırsatlardan erkeklerle eit biçimde yararlanmalarının salanması ve kadının insan haklarının korunması hedeflerine yönelik hazırlanan Toplumsal Cinsiyet Eitliinin Yaygınlatırılması Projesi nin iki bileeninden birincisi Toplumsal Cinsiyet Eitliinin Gelitirilmesi Eletirme Projesi ; ikincisi ise Kadına Yönelik Aile çi 22

35 iddetle Mücadele Projesi dir. Kadına Yönelik Aile çi iddetle Mücadele Projesi, Kadının Statüsü Genel Müdürlüü tarafından Birlemi Milletler Nüfus Fonu nun (UNFPA) teknik, Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu nun mali destei ile Aralık 2006-Aralık 2008 döneminde yürütülmütür. Proje uygulamalarının yürütüldüü iller ise bölgesel daılıma özen gösterilerek belirlenmi olan Ankara, stanbul, zmir, Gaziantep, anlıurfa ve Trabzon illeridir. Bu Proje kapsamında, Avrupa Birlii ile uyum sürecinde gerçekletirilmesi öngörülen siyasi kriterler dorultusunda, kadınların insan haklarının gelitirilmesine yönelik olarak aile içi iddetin yok edilmesine dair kurumsal yapıların gelitirilmesi ve güçlendirilmesi hedeflenmitir. Proje kapsamında, aile içi iddete maruz kalan ve risk altındaki kadınlara hizmet sunan kurum ve kuruluların kapasiteleri gerçekletirilen eitimler, toplantı ve konferanslar aracılııyla artırılmı, ilgili paydalar arasındaki iletiim ve ibirlii güçlendirilmi, üretilen ve sergilenmesi salanan görsel materyaller aracılııyla toplumsal farkındalık ve duyarlılıın artmasına katkı salanmıtır. (82). Kadına yönelik aile içi iddetin ülkemizdeki boyutu ve salık sonuçları, bu sorunla mücadelede salık sektörünün rolü ve salık hizmeti sunumunda yaanan problemler dikkate alınarak, Salık Bakanlıı tarafından Kadına Yönelik Aile çi iddetle Mücadele Programı balatılmıtır. Bu programda amaçlanan ilke ve stratejiler öyledir: Temel Amaç iddetin kadın salıı üzerine etkilerini azaltmak ve gelecekte yaanabilecek kadına yönelik aile içi iddet olgularını önlemektir. Alt Amaçlar 1.Aile içi iddete urayan kadına yönelik hizmetleri temel salık hizmetlerine entegre etmek, 2.Aile içi iddete urayan kadına yaklaım ve müdahale konusunda salık personelinin duyarlılıını ve yeterliliini gelitirmek, 3.Aile içi iddete urayan kadına yönelik kayıt-bildirim ve izlem mekanizması oluturmak, 4.Sektörler arası koordinasyon ve ibirliini gelitirmek, 5.Erkek katılımı ve toplumu bilinçlendirme çalımalarına katkıda bulunmaktır. 23

36 Temel lkeler -iddet, bir halk salıı problemi ve insan hakları sorunudur. -iddet, yasal yansımaları ile bir suç tekil eder. Bu nedenle, zamanında ve etkin ekilde tanımlanmalıdır. -Bireyler haklarını kullanabilecekleri ve bir bütün olarak geliimlerine olanak salayan koullarda yaama hakkına sahiptir. -Ya, cinsiyet, din, ekonomik düzey, cinsel tercih, milliyet ve politik görüleri ne olursa olsun, her birey iddet nedeniyle ihtiyaç duyduu salık hizmetini almalıdır. -Tüm müdahaleler, kiilerin haklarına saygı ve kendi kararlarını kendilerinin almalarına izin veren bir yolla yapılmalıdır (82). Stratejiler 1.Politik Kararlılık a)kadına yönelik aile içi iddeti önlemek üzere en yüksek düzeyde politik kararlılık salamak, b)eylem planını tüm salık müdürlüklerine tanıtarak karar birlii salamak, Dier sektörlerin desteini de alarak programı yürütmek. 2.Hizmet Sunumu a)salık kurumlarına herhangi bir nedenle bavuran 15 ya ve üzeri tüm kadınların aile içi iddetle karılama durumlarının sorgulanması yoluyla aile içi iddet olgularına erken tanı koymak, b)tespit edilen olgulara tıbbi tanı ve tedavi, bilgilendirme ve yönlendirme hizmeti sunmak, c)tespit edilen olguların kaydını ve bildirimini tam ve zamanında yapmak, d)tespit edilen olguları izlemek, e)halk eitimi çalımaları yapmak. 24

37 3.Salık Personeli Eitimi a)salık personeline, kadına yönelik aile içi iddet konusundaki duyarlılıını arttırmak ve aile içi iddeti sorgulama, tanıma, bilgilendirme, yönelendirme, izleme, kayıt ve bildirim konularındaki bilgi ve becerilerini gelitirmek amacıyla hizmet içi eitim vermek, b)salık personelinin hizmet sunumunda ve halk eitiminde kullanacaı eitim ve metaryalini gelitirmek ve her salık kurumunda bulunmasını salamaktır. 4.Sosyal Mobilizasyon a)kadına yönelik aile içi iddetle mücadele programını halka tanıtmak ve hizmet sunumunu açıklamak, b)sosyal mobilizasyon için ilgili dier sektörlerle (Adalet Bakanlıı, çileri Bakanlıı, SHÇEK, vb.).ibirliinin yapıldıı bir mekanizma oluturmak, d)l düzeyinde sosyal mobilizsyonu, vali bakanlında sektörler arası ibirlii ile salamaktır (82) l Salık Müdürlüü il Salık Müdürlüü, ulusal salık politikaları ve mevcut düzenlemeler dorultusunda salık hizmetlerinin il düzeyinde yürütülmesinden sorumludur. l Salık Müdürlüü nde Kadına Yönelik Aile çi iddetle Mücadele Programını, Ruh Salıı ve Sosyal Hastalıklar ube Müdürlüü yürütür. Salık Ocakları, Ana Çocuk Salıı ve Aile Planlaması (AÇSAP), Eitim, Acil Salık Hizmetleri, Bilgi lem ve Salık statistikleri ve Personel ube Müdürlükleri koordinasyon salanacak ubelerdir. l Salık Müdürlüü nde Kadına Yönelik Aile çi iddetle Mücadele Programı kapsamında gerçekletirilecek aktiviteler unlardır: 1. Mevcut durumun belirlenmesi, 2. Salık personeline hizmet içi eitim verilmesi, 3. Halk eitim çalımaları, 4. Program izleme ve deerlendirme çalımalarının yürütülmesi, 5. Sektörler arası ibirlii (82). 25

38 Birinci Basamak Salık Kuruluları Kadına Yönelik Aile çi iddetle Mücadele Programı nın yürütülecei birinci basamak salık kuruluları; salık ocakları, salık evleri, AÇSAP Merkezleri ve Aile Salıı Merkezleri olarak tanımlanmıtır. Bu salık kuruluları, kadınların salık sistemine giri noktalarını oluturmaları, yaygın ve ulaılabilir olmaları ve sık kullanılmaları nedeni ile çok önemlidir. Birinci basamak salık kuruluları, kadına yönelik aile içi iddetin birincil, ikincil ve üçüncül korumasında önemli bir role sahiptir. Birinci basamak salık hizmeti sunan salık personelinin ev ziyaretleri yoluyla hizmet sunması, salık hizmetlerine ulaamayan iddet maduru kadınlara ulaılabilirlii salaması nedeni ile ayrıca önemlidir. Kadına yönelik aile içi iddetle mücadele programı salık evleri, salık ocakları, AÇSAP Merkezleri ve Aile Salıı Merkezlerine bavuran 15 ya ve üzeri tüm kadınları kapsamaktadır (82) Hastane Acil Servisleri Hastane acil servisleri ikinci ve üçüncü basamak resmi ve özel salık kurum ve kuruluları bünyesinde acil salık hizmeti verilen birimlerdir. Acil servislerin özellikleri, bireylerin ikayetleri acil olmasa dahi, bir doktor tarafından deerlendirilmesi gerektiini düünerek bavurabilecekleri, geni kullanımı olan, 24 saat açık ve kolay ulaılabilir yerler olmalarıdır. Bu nedenle aile içi iddete uramı kadının da ilk bavuru yerlerinden biridir (82). Salık kurulularında aile içi iddet öyküsünü almak ve deerlendirmek amacıyla yapılan görüme sırasında madurdan elde edilen bilgileri kaydetmek üzere Kadına Yönelik Aile çi iddet Kayıt Formu kullanılır. Kadına Yönelik Aile çi iddet Kayıt Formu, bavuru bilgileri, madur bilgileri, iletiim bilgileri, iddet öyküsü, risk deerlendirme ve sonuç bölümlerinden olumaktadır. Formun tam ve doru ekilde doldurarak iddet olgusunun salıklı ekilde deerlendirilmesi, madurun ihtiyaç duyduu hizmetlere yönlendirilmesini ve uygun destei almasını salayacaktır. Ayrıca, bu form yoluyla elde edilen bilgiler, kadının izlenmesi ve destein sürdürülmesi açsından da önemlidir. Kayıt bildirim sisteminin yanı sıra, kadına yönelik aile içi iddete müdahalenin önemli bir bileenini de adli rapor düzenlenmesi oluturmaktadır. Kadına yönelik iddet olgularında tedavi edici hekimlik kadar adli tabiplik hizmetlerinin verilmesi de önemlidir. Çünkü iddete maruz kalan bir kadın daha sonraki aamalarda kanuna bavurduunda dayak yediini, kendisine iddet uygulandıını gösterecek temel belge olaydan hemen sonra aldıı adli tıp raporudur. Adli raporun bir nüshası salık kuruluunda kalmalı, muayene sonrasında hemen rapor tanzim edilmesi mümkün ise iki nüshası kapalı ve mühürlü zarf içerisinde ilgili 26

39 hakimlie, mahkemeye veya cumhuriyet basavcılıına iletilmek üzere getiren kolluk görevlisine teslim edilmeli, ileri tetkik ve benzeri nedenlerle hemen rapor tanzimi mümkün deilse raporun iki nüshası kapalı ve mühürlü bir zarfla salık kuruluunca ilgili adli makama en kısa sürede iletilmelidir. Raporun düzenlenmesi ve adli makamlara gönderilmesinde gizlilik kurallarına uyulmalı ve bu amaçla gerekli tedbirler alınmalıdır (82). 27

40 28

41 29

42 30

43 iddete Maruz Kalmı Kadınla letiim Bir kadına yaadıı iddet hakkındaki soruların sorulu tarzı durumunu açıa vurup vurmaması açısından büyük farklılık yaratır. Eer sorular yargılanmadan, empatik bir yaklaımla sorulursa doru olarak cevap verme olasılıı artar (103). iddete maruz kalan kadınların davranıları görümeci için bir ipucu olabilir. Görüntüsünden korktuu, utandıı, bir eyden kaçındıı anlaılabilir. Kapı her açıldıında irkilebilir, odaya birisi girdiinde korku belirtileri gösterebilir. Görümecinin yüzüne bakmak istemez, mümkün olduunca kısa cevaplar verir. üphe uyandıran durumlarda iddete ilikin sorular, bireyin yanında tanıdıı herhangi bir kimsenin bulunmaması halinde sorulmalıdır. Koridorlarda, ayaküzeri yapılan konumalara hiçbir yardımı olmayacaı gibi hastada kendisinin ve sorununun önemsenmedii duygusunu yaratır. Hastayı salık kuruluuna getiren arkadalarından ve aile üyelerinden iddete maruz kalmaya ilikin bilgi alınabilir, ancak kiiler konumak için istekli olmazlarsa ısrarcı davranılmamalıdır. Dier yandan bu kiinin de iddeti destekleyebilecei akılda tutulmalı, hastanın daha da youn iddete maruz kalmasına neden olunmamalıdır (12). Bu bireylerle iletiimi kolaylatıran bazı beceriler gelitirilebilir. Bunun için temel iletiim yolları olarak söz edebileceimiz bazı sözsüz ve sözlü teknikler kullanılabilir. Sözsüz letiim Yolları: - Doal yüz ifadesi - Göz teması kurma - Beden dili kullanma - Empatik olma ve etkin dinleme Sözlü letiim Yolları: - Soruna giri yapma - Dolaylı soru yöneltme - Soruyu dorudan sorma - Öykü alırken soru sorma (12). 31

44 Sonuç olarak; iddete urayan kadınların sonlandırmak istedikleri aile birlii deil, maruz kaldıkları iddettir. Bu nedenle bu kadınlarda iletiim özel olmalıdır. Ve unutulmamalıdır ki iddete uramı olgu ile salıklı iletiim salanması, oluabilecek kötü sonuçların önlenmesinde çok önemli bir aamadır (12) Kadına Yönelik iddette Salık Çalıanlarının Rolü Dünya Salık Örgütü (DSÖ) (2002) kadın salıına verdii ciddi ve öncelikli bir salık sorunu olarak kabul etmitir. Aile içi iddet özellikle halk salıı ile ilgili kaynaklarda gizli ya da sessiz epidemi olarak adlandırılmaktadır. Bu nedenlerle salık çalıanlarının kadına yönelik aile içi iddetin tanı ve tedavisini yapmaya yönelik eitilmeleri ve desteklenmeleri gerektii vurgulanmaktadır (29). Kadına yönelik iddet, birey ve toplum için ciddi salık ve sosyal problemler yaratan bir sorundur. iddet maduru kadınlar yaadıkları sıkıntılar nedeniyle toplumdan izole bir yaam sürerler. Türkiye de aile içi iddetin nedenlerinin belirlenmesi ve soruna çözüm getirilmesi için öncelikle aile yapısının doru saptanması gerekmektedir. Türkiye de aile içinde yaanan sorunlar, en yakın kiilere bile zor anlatılmaktadır. Bu durum iddetin giderek yaygınlamasına neden olduu gibi iddete maruz kalan bireylerin yardım almalarını da güçletirmektedir (97). Destek alma ihtiyacı hissettiklerinde ilk bavurdukları kiiler salık personeli olur. Bu nedenle ebe, hemire ve hekimlerin iddet maduru kadınları iyi tanımalıdırlar (102). Hemireler hem mesleki sorumlulukları hem de toplumun hizmet üreten kadın kesiminin önemli bir oranını oluturmaları nedeniyle kadına yönelik iddete karı bir bakı açısına sahip olmaları önemlidir. Bu konuda hemirelere düen en önemli sorumluluk kadınları iddeti önleme ve iddete maruz kaldıında neler yapması gerektii konusunda bilgilendirmektir. Özellikle birinci basamak salık hizmetlerinde çalıan hemire ve ebelere önemli roller dümektedir. Hemireler kadınlara iddet türleri, iddetin nedenleri ve sonuçları hakkında eiterek ve olası çözüm yollarını öreterek etkili olabilirler (38). iddetin ele alınmasında salık, güvenlik, adalet gibi sektörlerin her birindeki uzmanların ve toplumun destei gerekmektedir. Bu nedenle iddet maduru bireyle karılaan salık personelinin, polisin ve adli personelin iddetin ne olduu, nelerin iddet sayılacaı, iddet maduruna yaklaım, iddetin tedavisi ve iddeti önleme konusunda eitilmeleri gerekmektedir. Salık bakımının temel amacı, salıı korumak, hastalıı tedavi etmek, sakatlıı önlemek, ortaya çıkan problemi çözmek olmasına ramen salık personelinin iddeti 32

45 tanımada, önlemede, iddetten uzak ve güvenli bir ortam oluturmada etkin olmadıı görülmektedir (75). Evde iddete urayan ya da kötü davranılan kadın, hekime gelme konusunda isteksizdir. Yaralanma nedeniyle acil polikliniine getirildiinde bile gönülsüz davranır, korku içindedir. Nasıl yaralandıı konusunda tutarsız öykü verir. Hekim böyle bir kadınla görüürken dikkatli ve empatik olmalıdır. Görüme sakin ve özel ortamda yapılmalı, her aile üyesi ile ayrı ayrı görüülmelidir. Daha önceden yaralanma olduuna ilikin öykü ve eski travma bulguları, olaan olmayan yerlerde yara olması, yaraları açıklayamama, yaralanma nedeniyle acile bavuruda gecikme olduunda iddet ya da kötü davranma akla gelmelidir (108,69). Salık çalıanları bir kadının iddet yaadıına tanık olduunda çounlukla yapabilecekleri fazla bir eyin olmadıına inanırlar. Oysa söyleyeceklerinin ve yapacaklarının iddet yaayan kadın üzerinde etkisi olacaktır. lk görümede iddetin açıa çıkarılması güçtür, ancak sorular sormak konu ile ilgilenildiine iaret eder, kadınları kendilerinin ve çocuklarının yaadıı iddeti açıa vurmak konusunda cesaretlendirir. deal olan, salık çalıanlarının bulundukları bölgedeki hizmet örgütleri ve kadın grupları ile koordineli bir çalıma yürütmesidir (49). Hastanın klinie gelii sırasında; 1. Acil bir tehlike olup olmadıının ölçümü yapılmalıdır. Kadın kendisini ya da çocuunu ne ölçüde tehlikede görüyor, bu belirlenmelidir. Eer tehlike görüyorsa, seçeneklerini düünmesi konusunda yardımcı olunmalıdır. Destek alabilecei bir akrabası, arkadaı var mı? Destek merkezlerinin telefonlarına ulaabilir mi? 2. Uygun bakım salanmalıdır. Cinsel saldırıya maruz kalmı kadınlar için acil doum kontrol önlemi, cinsel yolla bulaabilecek enfeksiyonlara karı önlem düünülmelidir. Gereklilii açıkça belli olmadıkça ruh durumunu deitiren ilaçlar reçete edilmemelidir, çünkü bunlar saldırıları önceden tahmin edip tepki verme becerisini yok edebilir. 3. Kadının içinde bulunduu durumun kayda geçirilmesi gerekir. Klinik kayıtlarda bıçak yarası vb genel ifadeler kullanılmaktadır. Oysa maruz kalınan iddetin hikayesinin, fiziksel ve psikolojik belirtilerin dikkatlice kaydı yapılmalıdır. 4. Bir güvenlik planı gelitirilmelidir. Kadınlar kiisel bir güvenlik planları olduunda iddetle daha kolay ba edebilirler. Güvelik planı bir çantayı, parayı hazır tutmayı, gidilecek yerleri önceden belirlemeyi vb içerir. Bu plan kadınların rahatça okuyabilecei kliniin lavabosuna, muayene odasının duvarına asılabilir. 33

46 5. Kadınlar hakları konusunda bilgilendirilmelidir. Kadınlar içinde bulundukları durumu açıa vurma kararı aldıklarında, doktor iddetin suçlusunun kendisi olmadıını vurgulamalıdır. Salık personeli, iddete urayanlar için yasaların ne gibi koruma saladıını, kadınların ve çocukların haklarını nerede arayabileceklerini bilmelidir. 6. Kadınlar bölgedeki kurumlara yönlendirilmelidir. Salık çalıanları, iddete urayan kadın ve çocukları erken aamada belirleyerek, bölgedeki kurumlara yönlendirerek destek verebilir. Kadın ve çocukların ihtiyaçları genelde sadece salık sektörünün verdiklerinin ötesine geçer(49). Salık çalıanlarının temel rollerinden birisi iddeti tanımak, bakım salamak, iddet madurlarına uygun hizmetleri sunmaktır. Hemireler ve dier salık çalıanları iddetin yer aldıı evlerde ve dier ortamlarda iddetle ilgili bilgileri almalı ve iddet döngüsünü kırmalıdırlar. Toplum salıı hemireleri iddet madurlarının ilk iletiim kurdukları, temel yardım kaynaı konumundadırlar. Temel salık hizmetleri dorultusunda ev içi iddete yaklaımda salık personelinin yaklaımları birincil, ikincil ve üçüncül koruma basamakları çerçevesinde ele alınmaktadır (75). Kadına yönelik iddetin önlenmesinde ve durdurulmasında birincil, ikincil ve üçüncül koruma basamaklarının salanması kadın ve toplum salıının sürdürülmesinde ve korunmasında önem taımaktadır (59). Birincil Koruma: iddete birincil koruma televizyonda iddet görenlerinin düzeyinin azaltılması ve ateli silahların denetimi gibi toplumsal düzeyde iddetin ortaya çıkmasının önlenmesi çalımalarından balar. Bu çalımalar temelde toplumsal daha geni grupları etkiler ve daha düük maliyetlidirler. Bu nedenle iddetin önlemeye yönelik müdahaleler sürecin erken aamaları için planlanmalıdır. Örnein kadına yönelik iddetin önlenmesi için yapılacak müdahale fiziksel iddet açısından yüksek risk taıyan ilikisi olan, ancak henüz iddet yaamamı kadınlara yönelik olmalıdır. Bu açıdan yeni nianlanan, evlenen, flörte balayan çiftlere iddet açısından risk faktörlerine ve iddetten korunma yollarına yönelik eitimleri kapsayan müdahale çalımaları yapılmalıdır. Ayrıca müdahale çalımalarında çocuklara özel programların da mutlaka bulunması gerekir. iddet davranıının büyük ölçüde örenilmi bir davranı olması nedeni ile çocuk ve gençler bu konuda en duyarlı gruplardır. Çocukların yanında deiik düzeylerdeki gruplara yönelik kapsamlı programların gelitirilmesine de gereksinim vardır. Bu programlar iddet açısından risk altındaki grupları, kurbanları ve uygulayanları da kapsayan programlar olmalıdır. iddet kurbanları ve uygulayıcıları için adli 34

47 kurumlar ve güvenlik kurumları dıında yeni kurumlar gelitirilmelidir. u anda var olan her iki kurumda iddet ortaya çıktıktan sonra çalıan kurumlardır (37). Birincil korumada aile içi iddetin ortaya çıkmasını engellemek için önlemler almak amaçlanır. Bu amaca ulamak için hemireler öncelikle risk gruplarını belirlemeli, salık eitimi vermeli ve krizi önlemek için destekleyici hizmetleri düzenlemelidirler. Ev içi iddet için birincil koruma stratejileri - Risk faktörlerini belirleme - Bireyin yaadıı gerginlii azaltma - Sosyal destei arttırma - Bireyin ba etme becerilerini arttırma - Yaam stresörleri ile daha etkin ba etmelerini salama - Benlik saygısını arttırma kincil Koruma: iddette ikincil korunma birinci korunma çalımalarından dar kapsamlı olması ile ayrılır. iddet görme açısından yüksek risk taıyan ya da tekrarlayan iddet olaylarının yaandıı belirli alt gruplar ve koullara yönelik müdahaleler ikincil koruma çalımalarıdır. Bu nedenle ikincil koruma çalımaları iddete en fazla bavuran ve en fazla iddet kurbanı olan kentlerde yaayan yoksul genç erkekleri hedeflemelidir. Ayrıca kendi evinde iddet gören, iddet olaylarının yaandıı okullarda okuyan, çetelerin takıldıı elence yerlerine giden kiilerde yüksek risk altındadır. Bu kiilere yönelik programlar da yapılmalıdır (37). kincil koruma iddetin ortaya çıkardıı yetersizlikleri veya uzun süreli etkilerini azaltmak için erken müdahaleyi içerir ve iddeti durdurmayı amaçlar. Ev içi iddet için ikincil koruma stratejileri; - iddetin olduu aileleri, risk altındaki birey/bireyleri ve iddet kullanan bireyleri saptamak - iddet yönünden bir bulgu saptandıında derhal müdahale etmek - iddet sonucu ortaya çıkan yaralanmaların bakımını salamak - Bakımı sürdürmek için toplumdaki hizmet birimleri ile i birlii yapmaktır (75). 35

48 Üçüncül Koruma: iddetin önlenmesinde tedavi ve rehabilitasyon yaklaımlar üçüncül koruma kapsamına girmektedir. Bu aamada iddetten önemli ölçüde zarar gören gruplar hedef alınmaktadır. Salık hizmetlerinin yanında adli sistemde devreye girmektedir. iddet gören kurbanlara yönelik hizmetlerin gelitirilmesi bu kapsamda ele alınır. Ayrıca iddete bavurmak ho görülebilecek bir durum deildir. Bu nedenle iddet uygulayan kiilerin toplum içinde yaamasına izin verilmez. Ancak bu aamada tutuk evi ve hapishanelerde rehabilitasyon çalımalarına gereksinim vardır. Bu kapsamda alkol ve madde kullanımının önlenmesi, meslek edindirmeye yönelik çalımalar, çatıma çözme ve iddet içerikli davranılardan kaçınma becerisinin arttırılması gibi çalımalar bulunur. Ancak bugüne kadar yapılan bu tür çalımalarda yeterli baarı salanamamı olması sebebiyle daha fazla çabaya gereksinim vardır. Dünya Salık Örgütü (DSÖ) nün iddetin önlenmesi konusundaki önerileri dokuz balıkta toplanmıtır. Bunlar: 1. iddetin önlenmesine yönelik ulusal plan hazırlanması, uygulanması ve izlenmesi 2. iddet olayları ile ilgili veri toplanmasını salayacak bir sistemin kurulması 3. iddet konusundaki önceliklerin tanımlanabilmesi, nedenlerinin, sonuçlarının ve ekonomik sonuçlarının ve korunmada etkili olabilecek müdahalelerin saptanabilmesi amacı ile aratırmalar yapılması 4. Birincil koruma çalımalarının gelitirilmesi 5. iddet kurbanları için yapılan çalımaların güçlendirilmesi 6. iddetin önlenmesi yaklaımının toplumsal çalımalara ve eitim politikalarına entegre edilmesi yolu ile toplumsal eitliinin ve toplumsal cinsiyet eitliinin salanması 7. iddetin önlenmesine yönelik ibirlii ve bilgi alıveriinin arttırılması 8. Uluslar arası anlamaların, yasaların ve dier mekanizmaların insan haklarına uygunluunun gelitirilmesi ve izlenmesi 9. Küresel baımlılık yapıcı madde ve silah ticaretinin önlenmesine yönelik uluslar arası uzlamaya varılmasını salayacak uygulanabilir yöntemler bulunmasıdır (37). Üçüncül koruma, birey ve aileye danımanlık yapılarak iyileme ve rehabilitasyon sürecini kolaylatırır. iddet madurlarına grup destei salanır. Ailenin iddet kullanmadan kendini ifade etmesi, problem çözme becerilerini kullanması desteklenir. Uygulamaların sonuçları izlenir. iddetin sona erdii bu aamada aileye danımanlık hizmeti devam etmelidir. 36

49 Hemire bu alandaki görevlerini dört aamada gerçekletirir. 1- Tanımlama; olayın gerçek boyutlarının belirlenmesi 2- Önleme; kadının ve ailenin korunması 3- iddeti yaayan kadına ve aileye kriz anında uygun hemirelik bakımı 4- Rehabilitasyon; kadın ve ailenin yeniden topluma kazandırılması (75). Salık çalıanları, çou zaman iddet görmü kiilerin aile dıına çıktıklarında tek görüebildikleri dolayısıyla tek yardım alabilecekleri kiilerdir. Aile içi iddet kurbanlarının yaklaık %43 kadarının ilk yardım talep ettikleri kurumun salık kurumları olduu bildirilmektedir(94). Aile içi iddet konusunda salık çalıanlarının rollerinin belirlenmesine yönelik aratırmalar son yirmi yılda artı göstermi, iddetin sonuçlarıyla ilgilenmelerine ramen sorunun önlenmesine olan katkıları da gösterilmitir. Salık alanında iddet görmü kiilere verilebilecek hizmet tüm önemine ramen sınırlıdır, kadının ya da çocuun hayatını salık çalıanları tek baına deitiremezler ama bu deiime katkıda bulunabilirler. Bu deiim içindeki roller kabaca iddet görmü vakaları tanımak, onların salık sorunlarını çözmek, yasal hakları konusunda bilgilendirmek ve ulaabilecei sosyal kurumlarla iletiim kurmasına yardımcı olmak olarak sıralanabilir (94). Ebe ve hemireler iddete urayan kadına birincil, ikincil ve üçüncül bakımı, hemirelik bakım sürecinin aamalarını uygulayarak çok rahatlıkla yapabilirler. Hatta yeni sorgulama formları ve modülleri gelitirebilirler. Bu aamalar, veri toplama, tanılama, planlama, uygulama ve deerlendirmedir. Bakım süreci aynı derece de birinci basamak da önemlidir. Ebe ve hemireler bölgelerindeki kadınlarla (gebe, lousa, dier bekar, evli...) sürekli birebir oldukları için iddetin varlıını ilk tanıyacak kiilerdir. Özellikle gebelikte sık rastlanan iddete karı uyanık olmalıdırlar. Özellikle ebeler iddetin gebelik dinlemediini bilmeleri gerekir (39, 74,76). Ebe ve hemirelerin bunları yapabilmeleri için iddetin bir insanlık ve salık sorunu olduunun farkında olmaları gerekir. Kadının bakı açıları, empati kurabilme yetenekleri, iletiim becerileri gelimi, kendi inanç ve deerlerinin farkında olmaları gerekir. Bu salamanın en iyi yolu da eitimdir. Ebe ve hemirelerin mezuniyet öncesi ve mezuniyet sonrası eitimlerinde her türlü iddete urayan kadınlara yaklaımı konusunda eitilmeleri önemlidir. Ayrıca mezuniyet sonrası hizmet içi eitimlerle bu konu canlı tutulmalıdır. Eiticiler de eitilmelidir (39,76). 37

50 Aile çi iddette Salık Çalıanlarının Müdahalesinin Önündeki Engeller Aile içi iddet toplumsal bir sorundur ve hiçbir kurum bu sorunu tek baına çözemez. Özellikle kamu kurumlarında varolan hizmetlerin iddet madurlarını kapsayacak ekilde düzenlenmesi, salık çalıanlarının desteklenmesi önem taımaktadır. Salık çalıanlarının iddet madurlarına müdahale ederken karılatıkları engeller, genellikle, hastadan, salık kurumundan ve salık çalıanından kaynaklı olanlar olarak sınıflandırılmaktadır (94) Madurdan Kaynaklı Engeller Madurun gidecek baka bir yerinin olmaması, genellikle çalımıyor olması istismarı kabul etmesinin önündeki en önemli engellerdir. Tekrar iddet görenle aynı evde yaamak zorunda olması iddetin tekrarı ve aırlamasından korkmalarına neden olur. Erkek doktora gidememe, dil sorunu nedeniyle derdini anlatamama karılaılan engellerdir. Bunun dıında kadınlar salık çalıanlarının kendisini kınayacaından, suçlayacaından korkarlar. Yalancılıkla suçlayabileceini düünebilirler. Özellikle eitim düzeyi yüksek madurlar utanabilirler ve iddete maruz kaldıklarının herkes tarafından duyulacaından endie edebilirler. Aratırmalarda etnik kimliin de bildirimin önünde engel oluturabildii, toplumsal önyargıların salık çalıanları tarafından paylaılacaı öngörüsüyle madurların iddeti sakladıı vurgulanmaktadır. Fahielik yapan, farklı cinsel tercihleri olan madurların cinsel kimlii ya da meslei nedeniyle salık çalıanlarından iyi muamele göremeyecei düüncesiyle çok zorda kalmadıkça iddeti bildirmedii gösterilmitir (94). Yapılan çalımalarda baka bir önemli bulgu da madurun hak ettiini düünmesidir. kibin üç Türkiye Nüfus Salık Aratırması na dahil olan kadınların %25 i kadının dayaı hak ettii, çocuklara bakmama, ev ilerini yapmama gibi en az bir durumu onayladıklarını bildirmilerdir (94,90) Salık Çalıanından Kaynaklı Engeller Salık çalıanından kaynaklı engellerin baında aile içi iddetin tıp eitimi müfredatına yeni girmesi, dolayısıyla salık çalıanlarının bu konudaki bilgisizlii gelmektedir. Özellikle aile içi iddetin üreme salıı ve kronik hastalıklarla olan neden-sonuç ilikisi çalıanlar tarafından bilinmemektedir. Vakaların çou histeri tanısı konup, gönderilmekte gerçek sorunla ilgili müdahalede bulunulmaması salık hizmetlerinin verimsiz kullanımına neden olmaktadır (7). 38

51 Salık çalıanının aile içi iddetle ilgili yaptıı iin kurum içinde bir tanımının olmaması, bu daha fazla emek talep eden vakalardan uzak durmasına neden olmaktadır. Genelde konuya ilgi duyan bir hekim ya da hemirenin duyarlılııyla süreç yürütülmektedir. Türkiye de performansa dayalı sisteme geçi zaten çok ilgi gösterilmeyen bu zaman alıcı vakalara, son dönemde yürütülen bütün duyarlılatırma çabalarına ramen daha az ilgi gösterilmesine neden olacaktır. Salık çalıanları açısından dier bir sorun, yararlı olamayacaı düüncesiyle vakaları görmezden gelmeyi tercih etmesidir. Nasıl olsa bir ey yapılamaz düüncesi müdahalenin önünde önemli bir engeldir. Bu durum iddet konusundaki rolün olduundan daha fazla algılanması ve yeterli kurumsal destein olmamasından kaynaklanmaktadır. Salık çalıanları kadının kocasından boanmasından, çocuun ailesinden alınmasından, kadına i ya da yer bulunmasından sorumlu deildir. Sorumlu oldukları alan iddetin klinik sonuçlarını ve tedavilerini bilmek, küçümsenen iler olan yasal haklar ve iletiim kurabilecei sosyal kurumlar konusunda bilgi vermektir (7). Salık çalıanları da toplumu bir parçası olduundan ve çounun bu alanda profesyonel yaklaım gelitirmelerini salayacak bir eitimi olmadıından konuyla ilgili toplumsal önyargıları ve tutumları paylamaktadırlar (94,25). Aile, özellikle Türkiye gibi kapalı toplumlarda çok özel, çok kolay müdahale edilemeyen mahrem bir alandır. Bu mahrem alana müdahale etme düüncesinin verdii rahatsızlık çalıanları engellemektedir. Hastanın utanacaı, çekinecei ve bu nedenle hizmet almaya geldii konuda da yardım almasının zorlaacaı düüncesi salık çalıanları arasında yaygın görülmektedir (7). Hastanın utanacaı, çekinecei ve bu nedenle hizmet almaya geldii konuda da yardım almasının zorlaacaı düüncesi salık çalıanları arasında yaygın görülmektedir. Oysa yapılan aratırmalar, yargılayıcı olmadan uygun ekilde sorulduunda iddete urayanların konumayı tercih ettiini göstermektedir (7). Davas ve arkadalarının (2003) zmir de bir üniversite acil servisinde çalıanlar üzerinde yaptıkları çalımada aile içi iddete müdahalenin önündeki engelleri sınıflamılardır: sosyal engel olarak; yasal düzenlemelerin ve yasal süreçlerin yetersiz olması ve iyi ilememesi, sosyal destek kurumların yokluu veya azlıı, kadının sosyoekonomik statüsünün düük olması, yargı sistemlerinin iyi ilememesi, polisin müdahale edi biçimi, toplumun kültürel yapısı, feodal ve geleneksel aile yapısı, düük eitim düzeyi ve din olarak belirtmilerdir. Kurumsal engel olarak madurla görüülecek uygun ortamın olmaması, multidisipliner yaklaım eksiklii, salık çalıanlarının güvenliinin olmaması, acil servislerde sosyal hizmet uzmanlarının görevlendirilmemesi, i tanımı ve prosedürlerin olmaması ve personel eksiklii olarak belirlemilerdir. Salık çalıanlarından kaynaklı 39

52 engelleri eitimsizlik, aile içi iddetle ilgili yasal sürecin bilinmemesi, zamansızlık, i yükünün fazla olması, salık çalıanlarının yardım edemeyecei düüncesi, salık çalıanlarının da toplumla aynı önyargıları paylaması, salık çalıanların kendisinin de aile içi iddete maruz olması, salık çalıanlarının yetkisinin az olması ve iddeti sorgulamaktan utanmaları olarak belirtilmitir. Bavuran kaynaklı engeller olarak ise; kadının iddeti kabul etmesi ve saklaması, kadının aynı ortama dönecek olması, iddetin tekrarından korkması, yasal hakların bilinmemesi ve utanma olarak belirtilmitir (25). 40

53 BÖLÜM II GEREÇ VE YÖNTEM 2.1.Aratırmanın Tipi Bu aratırma, Health Care Provider Survey of Intimate Partner Violence (IPV) Attitudes and Practice (Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları) ölçeinin Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirliini belirlemek amacıyla planlanmı metodolojik bir çalımadır Aratırmanın Yapılacaı Yer ve Zaman Aratırma, zmir l Salık Müdürlüü ne balı merkez ilçelerde bulunan birinci basamak temel salık hizmetlerinin verildii Aile Salıı Merkezleri (ASM), Toplum Salıı Merkezleri (TSM) ve Ana Çocuk Salıı ve Aile Planlaması (AÇSAP) merkezlerinde Eylül 2010-Kasım 2010 tarihleri arasında yürütülmütür. 2.3.Aratırmanın Evren ve Örneklemi Aratırmanın evrenini, zmir ilinin merkez ilçelerindeki (Balçova, Bayraklı, Bornova, Buca, Çili, Gaziemir, Güzelbahçe, Karabalar, Karıyaka, Konak ve Narlıdere) Toplum Salıı Merkezi (TSM), Ana Çocuk Salıı ve Aile Planlaması (AÇSAP) merkezlerinde görev yapan 199, Aile Salıı Merkezinde (ASM) görev yapan 786 hekim ve bu kurumlarda çalıan 360 hemire ve 985 ebe olmak üzere toplam 2330 kii oluturmaktadır (zmir l Salık Müdürlüü, 2010). Evrenin tamamına ulaılmak mümkün olmadıı için örneklem seçimine gidilmitir. Bu amaçla, basit tesadüfü örnekleme yöntemi ile dört merkez ilçe (Balçova, Bornova, Karıyaka ve Konak) belirlenmitir. Bu bölgelerde bulunan Toplum Salıı Merkezi (TSM), Ana Çocuk Salıı ve Aile Planlaması (AÇSAP), Aile Salıı Merkezi (ASM) görev yapan toplam 867 hekim, hemire ve ebe aratırma kapsamına alınmıtır (Tablo 1). Ölçek çalımalarında örneklem hacminin belirlenmesinde ölçek madde sayısının 5-10 katı olması önerilmektedir (9). Bu bilgiye dayanarak minimum ulaılması hedeflenen örneklem sayısı ölçek madde sayısının (43 madde) 10 katı olmak üzere toplam 430 hekim, hemire ve ebeden olumasına karar verilmitir. Aratırmanın örneklemine 430 salık çalıanı dahil edilmitir. Ancak 430 salık çalıanından 30 u aratırmaya katılmayı istemedii, 10 u raporlu/izinli olduu, 5 i geçici görevde olduu ve 30 u anketi eksik doldurduu için 41

54 aratırma örneklemini 355 salık çalıanı oluturmutur. Aratırmada katılım oranı ise %83 olarak belirlenmitir. Tablo 1. Evreni Oluturan lçelerde Bulunan Toplum Salıı Merkezleri (TSM), Aile Salıı Merkezleri (ASM) ve Ana Çocuk Salıı ve Aile Planlaması Merkezleri (AÇSAP) Sayıları Merkez lçeler ASM TSM AÇSAP Balçova Bayraklı Bornova Buca Çili Gaziemir Güzelbahçe Karabalar Karıyaka Konak Narlıdere TOPLAM Tablo 2. Örnekleme Alınan lçelerde Çalıan Hekim, Hemire ve Ebelerin Bölgelere Göre Daılımları LÇELER HEKM SAYISI HEMRE SAYISI EBE SAYISI TSM ASM AÇSAP TSM ASM AÇSAP TSM ASM AÇSAP Balçova Bornova Karıyaka Konak TOPLAM GENEL TOPLAM

55 2.4. Veri Toplama Yöntemi Veriler, aratırmacı tarafından salık çalıanlarına gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra anket formunun bırakılması ve bir hafta sonra formların geri alınması eklinde kaıt-kalem teknii ile toplanmıtır Veri Toplama Araçları Veri toplamada, aratırmacı tarafından literatür destei ile (26,36) oluturulan sosyodemografik soru formu ve Gutmanis ve arkadaları(2007) tarafından gelitirilen Health Care Provider Survey of Intimate Partner Violence Attitudes and Practices (Salık çalıanlarının kadına yönelik e iddeti konusunda tutum ve uygulamaları) ölçei kullanılmıtır Sosyo-Demografik Soru Formu Sosyo-demografik soru formu hekim ve hemirelerin sosyo-demografik ve çalıma alanlarına ilikin özelliklerini ve mesleki yaamlarında kadına yönelik iddet vakası deneyimlerini içeren toplam 17 sorudan olumaktadır. Soru formu; hekim hemire ve ebelerin cinsiyetleri, yaları, meslekleri, ünvanları, çalıma yılları, hangi alanda çalıtıkları, çalıma saatler ve yetkileri gibi sosyo-demografik özelliklerin yanı sıra kadına yönelik iddetle ilgili; mezuniyet öncesi ve sonrası eitim alıp almadıkları, bu zamana kadar iddet olgusuyla karılama durumu, karılatıysa sıklıı, bu olguyla ilgili herhangi bir yasal ilem yapma durumu ve iddetle karılatıında nasıl tepki verecei gibi sorulardan olumu ve iddet taraması ve buna yönelik engeller konusunda düüncelerini almaya yönelik iki açık uçlu soruya yer verilmitir (Ek-I) Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçei Ölçek, Kanada da Dickson ve Tutty (1998) tarafından halk salıı hemirelerinin aile içinde kadına yönelik iddetle ilgili tutumlarını belirlemek için gelitirilmi, daha sonra Gutmanis ve arkadaları tarafından 2007 yılında bazı maddelerde deiiklik yapılarak hekim ve hemirelere uyarlanmak üzere yeniden yapılandırılarak gelitirilmitir (36). Ölçek bireylerin kendi kendine yanıtlayabilecekleri, uygulanıı kolay 43 maddeden ve sekiz alt ölçekten oluan 1-4 arası puanlanan likert tipi bir ölçektir. Ölçek öncesinde salık çalıanlarına bir senaryo verilip okumaları salanarak, konuyla ilgili 43 ifadeden kendilerine uygun olan 1=kesinlikle katılıyorum, 2=katılıyorum, 3=katılmıyorum ve 4=kesinlikle katılmıyorum seçeneklerden birini seçmeleri istenmektedir (Ek II). 43

56 Tablo 3. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeinin Faktör Grupları ve Chronbach s Alpha Deerleri Faktör Grupları Maddeler Chronbach s Alpha Faktör 1. Hazır Hissetme 2,8,14,15,16,17,23, Faktör 2. Kendine Güven 3,11,13,19,26,29, Faktör3.Uygulayıcının Kontrol 1,4,6,7,9,21, Eksiklii Faktör4.Konuyu Açmada Rahatlık 24, Faktör 5.Profesyonel Destekler 28,40,42, Faktör 6. Uygulamadaki Engeller 12,31,34,36, Faktör 7.iddet Aratırması 5,10,18,20,22,30, Faktör 8.Uygulayıcının Sonuçları 32,35, Sorgulaması Ölçein güvenilirlik hesaplamalarında alt ölçekler boyutunda Chronbach s Alpha deerleri arasında bulunmutur (Tablo 3). 2.6.Aratırmada Kullanılan Yöntem Belirli bir kültürde ve dilde gelitirilen bir ölçek o kültüre özgü kavramlatırma ve örnekleme özellikleri taır. Aynı ölçein dier kültür ya da dillerde uygulanabilir olması için yapılan sistematik hazırlık çalımaları ölçek uyarlaması olarak adlandırılır (34). Ölçek uyarlama çalımalarının her birinin altında birçok ilem bulunan üç ana basamakta yapılması önerilmektedir: 1- Psikolinguistik özelliklerin incelenmesi/dil uyarlaması 2- Psikometrik özelliklerin incelenmesi/geçerlik-güvenirlik 3- Kültürlerarası özelliklerin karılatırılması (9). Bu uyarlama çalıması, bu basamaklar dorultusunda yürütülmütür Dil Uyarlaması Dil uyarlaması kapsamında, çeviri teknii olarak grup çevirisi ve geri çeviri yöntemleri kullanılmıtır (9). Öncelikle aracı gelitiren aratırmacı ile internetten yazılı iletiim kurulmu, özgün aracın Türkiye de kullanılması için görüülmütür. Ölçek, kadına yönelik iddet konusunda çalıan altı uzman (iki Halk Salıı öretim üyesi, iki Halk Salıı uzmanı, bir Kadın Hastalıkları ve Doum Hemirelii öretim üyesi ve bir Halk Salıı Hemirelii öretim üyesi) tarafından ngilizce den Türkçe ye baımsız olarak çevrilmitir. ki aratırmacı, her madde için en uygun çeviriyi deerlendirerek ortak bir Türkçe metin 44

57 oluturmutur. Dil, anlam uygunluu ve kavramda edeerlilik açısından bazı sözcük ve tümceler incelenerek, Türkçe metni hazırlanmıtır. Ölçek geri çeviri yöntemi ile Türkçe ve ngilizce yi iyi derecede bilen bir dil bilimci tarafından tekrar ngilizce ye çevrilip ve özgün formu ile karılatırılmıtır. Uygun olmayan ifadeler gözden geçirilerek dil geçerlii salanmıtır Psikometrik Özelliklerin ncelenmesi/geçerlik-güvenilirlik Geçerlik Analizleri Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları ölçei için kullanılan geçerlik yöntemleri ve yapılan ilemler aaıda sıralanmıtır: Kapsam Geçerlii: Kapsam geçerlilii için kapsam geçerlilik indeksi, Davies teknii ile belirlenmitir. Davies tekniine göre; ölçein her bir maddesi, kadına yönelik iddet konularında çalıan altı uzman tarafından a)uygun b)madde gözden geçirilmeli c)madde ciddi olarak gözden geçirilmeli d)madde uygun deil eklinde dörtlü derecelendirilme seçeneklerinden birini seçerek deerlendirmitir. Her bir madde deerlendirilirken (a) veya (b) seçenei seçerek iaretleyen uzmanların sayısı toplam uzman sayısına bölünerek her maddeye ilikin Kapsam Geçerlik ndeksi(kgi) elde edilmitir (107). Yapı Geçerlii Yapı geçerlilii için dorulayıcı faktör analizi kullanılmıtır. Korelasyon matrisinin birim matris olup olmadıını test etmek ve sonucuna göre faktör modelin kullanılmasının uygunluuna karar vermek için Barlett testi, örneklem büyüklüü yeterlilii için Kaiser- Mayer Olkin (KMO) ndeksi kullanılmıtır(34) Güvenirlik Analizleri Bu çalımada, ölçein güvenilirliini saptamak üzere; normal daılıma uygunluk analizleri; çarpıklık ve diklik katsayıları, histogram grafii, Kolmogorov Smirnov Testi, normal daılıma uygunluk grafii kullanılmıtır. ç güvenilirlik hesaplamaları için; Cronbach Alpha katsayısı, madde-toplam puan korelasyonlarının karılatırılmasında; Pearson Momentler Çarpımı Korelasyonu, zamana göre deimezliin belirlenmesinde; test tekrar test yöntemi(n=50) ile 45

58 Pearson Momentler Çarpımı Korelasyonu kullanılmıtır. statistiksel önemlilik düzeylerin belirlenmesinde p=0.05 deeri göz önünde bulundurulmutur (77). 2.7.Verilerin Analizi Veriler uzman bir istatistikçi tarafından SPSS (Statistical Package for Social Science) paket programı ile deerlendirilmitir. Dorulayıcı Faktör Analizi (DFA) için LSREL programı kullanılmıtır. 2.8.Süre ve Olanaklar Aratırma süreci ekil1 de gösterildii gibi planlanmıtır. 46

59 47

60 2.9.Etik Açıklamalar Salık çalıanlarının kadına yönelik e iddeti konusunda tutum ve uygulamaları ölçeinin aratırmada kullanılabilmesi için ölçek sahibinden yazılı izin alınmıtır (Ek-III). Aratırmaya balayabilmek için E.Ü. Hemirelik Yüksekokulu Etik Kurulu ndan yazılı onam ve kurul imzası alınmıtır. Aratırmanın yürütülebilmesi için l Salık Müdürlüü nden yazılı izin alınmıtır (Ek IV). Anket formlarında salık çalıanlarının isimleri ve çalıtıkları kurumların açık adı bulunmamıtır. Aratırma hakkında ayrıntılı açıklama yapılarak aratırma verileri gönüllülük esası dorultusunda katılımcılardan sözlü onam alınarak toplanmıtır. 48

61 BÖLÜM III 3.BULGULAR 3.1. Salık Çalıanlarına Yönelik Tanıtıcı Özellikler Bu bölümde salık çalıanlarının sosyodemografik özelliklerine ve çalıma yaamlarına ilikin bilgiler yer almaktadır. Tablo 4. Salık Çalıanlarının Sosyodemografik Özelliklerine Göre Daılımı Demografik Özellikler n % Cinsiyet Kadın Erkek Ya ya ya 46 ya ve üzeri Meslek Hekim Hemire Ebe Salık Memuru Eitim Durumu Salık meslek lisesi Ön lisans Lisans Yüksek lisans Uzman Doktor TOPLAM Aratırmaya katılan salık çalıanlarının %72.1 i kadın olduu ve ya daılımlarının 22 ya ile 62 ya arasında olduu belirlenmitir. Ya ortalamaları ise 40.51± 6.42 dir. Salık çalıanlarının dier sosyodemografik özellikleri incelendiinde; %43.4 ünün hekim, %27.6 sının ebe, %26.2 sinin hemire ve %2.8 inin salık memuru olduu belirlenmitir. Salık çalıanlarının eitim durumları incelendiinde; %42.2 sinin doktora mezunu olduu saptanmıtır (Tablo 4). 49

62 Tablo 5. Salık Çalıanlarının Çalıma Yaamlarına likin Verilerin Daılımı Çalıma Özellikleri n % Çalıılan kurum ASM1 TSM2 AÇSAP Birinci basamakta çalıma yılı <1 yıl 1-4 yıl 5-9 yıl yıl yıl 20 yıl ve üzeri Çalıma Bölgesinin yapısı Kırsal Kentsel Kırsal/kentsel TOPLAM ASM: Aile Salıı Merkezi, 2TSM: Toplum Salıı Merkezi, 3AÇSAP: Ana Çocuk Salıı ve Aile Planlaması Merkezi Aratırmaya katılan salık çalıanlarının çalıtıkları kurumlara göre daılımına bakıldıında; salık çalıanlarının %80.0 ının Aile Salıı Merkezlerinde, %11.3 ünün Toplum Salıı Merkezlerinde ve %8.7 sinin Ana Çocuk Salıı ve Aile Planlaması birimlerinde görev yaptıkları saptanmıtır. Salık çalıanlarının %29.3 ünün 20 yıl ve daha fazla süredir birinci basamak salık hizmetlerinde çalıtıı belirlenmitir. Çalıma yılı ortalamaları ise ±72.88 ay olarak belirlenmitir. Aratırmaya katılan salık çalıanlarının çalıtıkları bölgenin yapısı incelendiinde; %70.7 sinin kentsel, %27.3 ünün kırsal/kentsel ve %2.0 ının kırsal alanlarda hizmet verdikleri belirlenmitir (Tablo 5). 50

63 3.2. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddetine likin Eitim Durumları ve Mesleki Yaamlarındaki Deneyimleri Bu bölümde, salık çalıanlarının kadına yönelik iddet konusundaki eitim alma durumları ve bu konuda yaadıkları mesleki deneyimlerine ilikin veriler yer almaktadır. Tablo 6. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik iddet Konusundaki Eitim Alma Durumlarına Göre Daılımı Eitim Alma Durumları n % Mezuniyet Öncesi Eitim Alan Eitim Almayan Mezuniyet sonrası Eitim Alan Eitim Almayan TOPLAM Tablo 6 da salık çalıanlarının kadına yönelik iddet ile ilgili mezuniyet öncesi ve mezuniyet sonrası eitimlerine ilikin bilgilere yer verilmitir. Aratırmaya katılan salık çalıanlarının %90.4 ünün örencilik yıllarında kadına yönelik iddet konusunda eitim almadıı, %67.0 ının ise mezuniyet sonrası eitim aldıı belirlenmitir. 51

64 Tablo 7. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Vakasıyla Karılama Deneyimlerine likin Bulguların Daılımı Kadına Yönelik E iddet Vakası n % Karılama durumu Evet Hayır TOPLAM Karılama Sıklıı * 1-3 kez 4-7 kez 8-11 kez 12 ve üzeri kez TOPLAM *Yüzdeler vaka ile karılaanlar üzerinden alınmıtır. Aratırmaya katılan salık çalıanlarının kadına yönelik e iddeti vakasıyla karılamaları incelendiinde; %67,6 sının vaka ile karılatıı belirlenmitir. Kadına yönelik iddet vakası ile karılaanların %54.1 inin son bir yıl içinde 1-3 kez aile içinde kadına yönelik iddet olgusu ile karılatıı belirlenmitir (Tablo 7). Salık çalıanları son bir yılda ortalama 3,06±7,36 vaka ile karılamıtır. Tablo 8. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik iddet Vakalarını Bildirim Durumlarına Göre Daılımı Bildirim Durumları n % Polisi arama Evet Hayır Sosyal hizmet kurumunu arama Evet Hayır TOPLAM ,0 52

65 Tablo 8 de salık çalıanlarının kadına yönelik iddet vakalarını bildirme durumlarına ilikin bilgiler yer almaktadır. Aratırmaya katılan salık çalıanlarının %85.4 ünün iddet olayı karısında polise haber vermedii, %93.0 ının ise iddet olayı karısında sosyal hizmet kurumunu aramadıı belirlenmitir. Tablo 9. Salık Çalıanlarının Yakınlarında Kadına Yönelik iddet Olayının Yaanma Durumu ve Mesleki Yaamlarına Etkisine Yönelik Bulgular Yakınlarında Kadına Yönelik iddet Olayının Yaanması n % Meslek Yaamını Etliler mi? Evet Hayır TOPLAM ,0 Mesleki Yaama Etki Durumu Kaygım Artar Tanımama Yardımcı Olur Hiçbir Etkisi Olmuyor Daha Hassas ve Dikkatli Olurum Yanıtsız TOPLAM ,0 Aratırmaya katılan salık çalıanlarına yakınlarının iddet yaamı olması meslek yaantınızda iddet konusuna yaklaımınızı etkiler mi? Sorusuna %58,6 sının Evet yanıtını verdii belirlenmitir. Evet yanıtını verenlerin %84.6 sının etki olarak iddeti urayan kadınları daha kolay tanımalarına yardımcı oluyor yanıtını vermilerdir (Tablo 9). 53

66 Tablo 10. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddetinin Erken Saptanmasındaki Engellere likin Görülerinin Daılımı Kadına Yönelik iddetin Erken Saptanmasındaki Engellere likin Görüler n % Fikrim Yok Kadının iddeti Saklaması Kadının Korkması Geleneksel Yaklaım Salık Personelinin Zaman ayıramaması Aile Baskısı Kadının iddeti Normal Kabul Etmesi Ailedeki Maddi/Manevi Sorunlar Eitim Eksiklii Güvenli Ortamın Olmaması TOPLAM Salık çalıanlarının kadına yönelik e iddetinin erken saptanmasındaki engellere ilikin görüleri incelendiinde; %41.7 sinin fikrim yok, %16.3 ünün kadının iddeti saklaması, %8.2 sinin kadının korkması, %6.4 ünün geleneksel yaklaım, %5.9 unun salık personelinin zaman ayıramaması, %5.6 sının aile baskısı, %5 inin kadının iddeti kabul etmesi, %4.8 inin ailedeki maddi/manevi sorunlar, %3.7 sinin eitim eksiklii ve %2.2 sinin güvenli ortamın olmaması yanıtını verdii belirlenmitir (Tablo 10). 54

67 Tablo 11. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddetinin Erken Saptanmasına likin Önerilere Göre Daılımı Kadına Yönelik iddetin Erken Saptanmasına likin Öneriler n % Fikrim Yok Eitim yi Bir letiim Güven Salama Fazla Vakit Ayırma Kadının Gözlemlenmesi Basın/Yayın Organlarında Konunun lenmesi Kadına Destek Olma Konunun Sorgulanması Caydırıcı Cezalandırma Kadına Yol Gösterme Salık Çalıanlarının Yükünün Azaltılması iddetle lgili Kurumlar Açılması Uzman ve Deneyimli Ekip Çalıması TOPLAM Aratırmaya katılan salık çalıanlarının kadına yönelik e iddetinin erken saptanmasına ilikin önerileri incelendiinde; %30.1 inin fikrim yok, %20.2 sinin eitim, %11.0 ının iyi bir iletiim ve %1.1 inin uzman ve deneyimli ekip çalıması yanıtını vermilerdir(tablo 11) Ölçein Türk Toplumuna Uyarlama Çalımaları Bu bölümde ölçek uyarlama çalımalarında önerilen psikolinguistik özelliklerin inceledii dil uyarlamasına ve psikometrik özelliklerin incelendii geçerlik ve güvenirlik verilerine yer verilmitir. 55

68 Ölçein Dil Uyarlaması Dil Uyarlaması kapsamında çeviri teknii olarak grup çevirisi ve geri çeviri yöntemleri kullanılmıtır (9). Ölçek, kadına yönelik iddet konusunda çalıan, Türkçe ve ngilizce dillerini akıcı bir ekilde kullanabilen altı uzman tarafından (iki Halk Salıı öretim üyesi, iki Halk Salıı uzmanı, bir Kadın Hastalıkları ve Doum Hemirelii öretim üyesi ve bir Halk Salıı Hemirelii öretim üyesi) ngilizce den Türkçe ye baımsız olarak çevrilmitir. ki aratırmacı, her madde için en uygun çeviriyi deerlendirerek ortak bir Türkçe metin oluturmutur. Dil, anlam uygunluu ve kavramda edeerlilik açısından bazı sözcük ve tümceler incelenerek, Türkçe metni hazırlanmıtır. Ölçek geri çeviri yöntemi ile Türkçe ve ngilizce yi iyi derecede bilen bir dil bilimci tarafından tekrar ngilizce ye çevrilip ve özgün formu ile karılatırılmıtır. Uygun olmayan ifadeler gözden geçirilerek dil geçerlii salanmıtır. Uzmanlardan gelen öneriler dorultusunda yapılan deiiklikler aaıda özetlenmitir: Özgün ölçekte yer alan Health Care Provider tanımlamasının birebir Türkçe çevirisi Salık Bakım Salayıcıları eklindedir. Ancak ülkemizde bu tanımlama yaygın olarak kullanılmadıından, anlam uygunluu ve kavramda edeerlik açısından uzmanların da görüleri dorultusunda Salık Çalıanları kavramının kullanılması tercih edilmitir. Özgün ölçekte yer alan Intimate Partner Violence tanımlamasının birebir Türkçe çevirisi Yakın Partner/E iddeti dir. Ancak ülkemizde bu kavramın daha iyi somutlaması için ve aratırılmak istenen e iddetinin kimden kime yönelik olduunun da vurgulanması açısından Intimate Partner Violence tanımlaması dilimize Kadına Yönelik E iddeti olarak çevrilmitir. Tüm bu düzenlemeler dorultusunda orijinal adı Health Care Provider Survey of Intimate Partner Violence Attitudes and Practice olan ölçek ismi dilimize Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları eklinde çevrilmitir. Ölçek, aile içinde iddet olayını yaayan bir kadın senaryosu ile balamaktadır. Özgün ölçekte bu kadına takma bir isim verilmitir. Ölçein Türkçe uyarlamasında takma isim kullanmanın etik sorunlar yaratabilecei düüncesi ile senaryoda AB kodlaması kullanılmıtır. 56

69 Kırk üç maddeden oluan özgün ölçek maddelerinde suistimal, taciz, istismar anlamına gelen abuse kelimesi, dilimize iddet olarak çevrilmitir. Bu ekilde çevrilmesindeki neden, ülkemizde kadın istismarı kavramının yerine yaygın olarak kadına yönelik iddet tanımlamasının kullanılmasıdır Ölçein Psikometrik Analizleri Ölçek Geçerlik Bulguları çerik geçerlii kapsamında, çoul uzman görüüne dayalı içerik analizi kullanılmıtır. Ölçei oluturan maddelerin dil uygunluu, açıklıı, anlaılabilirlii ve anlamlılık yönünden deerlendirmeleri ve öneri vermeleri için ölçek kadına yönelik iddet alanında çalıan altı uzmanın görüüne sunulmutur. Uzmanların önerileri dorultusunda ölçek maddelerinde gerekli düzenlemeler yapılmıtır. Her bir madde deerlendirilirken (a) veya (b) seçenei seçerek iaretleyen uzmanların sayısı toplam uzman sayısına bölünerek her maddeye ilikin Kapsam Geçerlilik ndeksi (KGI) elde edilmitir. Kırk üç maddenin KGI deerleri genel olarak arasında bulunmu olup uzmanlarla görüülerek 0.80 altında (0.66) deere sahip olan 11., 18., 26., 33., 38. ve 42. maddelerde yeniden düzenleme yapılmıtır. Ölçek formu örneklem grubu dıında 20 hemireye uygulanarak maddelere ilikin düünceleri ve maddelerin anlaılıp anlaılmadıı sorulmutur. Alınan geri bildirimler sonucunda ölçek maddelerinin uygunluuna karar verilmitir. Ön uygulama yapılan hemireler örneklem grubuna dahil edilmemitir. 57

70 Tablo 12. Ölçek Maddelerinin KGI Deerleri Ölçek Maddeleri KGI Deerleri Düzenlemeden Sonraki KGI Deerleri Madde 1 Madde 2 Madde 3 Madde 4 Madde 5 Madde 6 Madde 7 Madde 8 Madde 9 Madde 10 Madde 11 Madde 12 Madde 13 Madde 14 Madde 15 Madde 16 Madde 17 Madde 18 Madde 19 Madde 20 Madde 21 Madde 22 Madde 23 Madde 24 Madde 25 Madde 26 Madde 27 Madde 28 Madde 29 Madde 30 Madde 31 Madde 32 Madde

71 Ölçek Maddeleri KGI Deerleri Düzenlemeden Sonraki KGI Deerleri Madde 34 Madde 35 Madde 36 Madde 37 Madde 38 Madde 39 Madde 40 Madde 41 Madde 42 Madde Yapı geçerlii kapsamında, dorulayıcı faktör analizine bavurulmutur. Faktör analizi uygulanırken örneklem büyüklüü (yeterlilii) dikkate alınması gereken önemli konulardandır. Örneklemin yeterliliinin saptanmasında Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) kullanılmaktadır. Bu kapsamda aratırmadan elde edilen KMO deeri olarak hesaplanan örneklem yeterlilii 0.89 ve Barletts Test of Sphericity ( 2 =6063,51 p<0.000) örneklem sınama büyüklüü analizi için oldukça yeterli olduu bulunmutur (68). Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları ölçeinin yapı geçerlii kapsamında, ölçein orijinal faktör yapısının dorulanması için Dorulayıcı Faktör Analizi (DFA) uygulanmıtır. DFA analizi için hazırlanan modelde ölçein orijinal formunda olduu gibi sekiz faktörlü bir yapısal model kurulmutur. 2,8, 14, 15, 16, 17, 23, 27 inci maddeler Hazır Hissetme boyutu, 3,11, 13, 19, 26, 29, 41 inci maddeler Kendine Güven boyutu, 1, 4, 6, 7, 9, 21, 39 uncu maddeler Uygulayıcının Kontrol Eksiklii boyutu, 24, 25 inci maddeler Konuyu Açmada Rahatlık boyutu, 28, 40, 42, 43 üncü maddeler Profesyonel Destekler boyutu, 12, 31, 34, 36, 37 inci maddeler Uygulamadaki Engeller boyutu, 5, 10, 18, 20, 22, 30 uncu maddeler iddet Aratırması boyutu ve 32, 35, 38 inci maddeler Uygulayıcıların Sonuçları Sorgulaması boyutu olarak alt ölçekler oluturulmu ve oluturulan sekiz faktörlü model analiz edilmitir. T deeri 1.96 nın üzerinde ise o faktör yükü anlamlı olarak deerlendirilmitir. Bu kapsamda ölçein 33. maddenin t deeri 0.11 olması nedeni ile ölçekten çıkarılması uygun görülmütür. 59

72 Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları ölçei için yapılan DFA analizi sonucunda, test edilen modelin uyum iyilii indeksleri Tablo13 de verilmektedir. Tablo 13. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçei çin Yapılan DFA Sonuçları Model-1 2 GFI AGFI CFI S-RMR RMSEA 2 /df Sekiz Faktörlü Yapı ; df=791;p=0,00 0,96 0, ,074 0,081 3,34 Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları ölçei için yapılan DFA sonuçları incelendiinde ki-kare= 2643,75 df=791 p=0,00 GFI=0,96 AGFI=0,96 CFI=1.00 S-RMR=0,074 RMSEA=0,081 ve 2 /df=3,34 olarak elde edilmitir. Aaıdaki tabloda maddeler faktör yükleri ile verilmektedir. 60

73 Tablo 14. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeine Ait Dorulayıcı Faktör Analizi Sonuçları Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları ölçeinin alt boyutları Maddeler FI F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 Faktör Yükleri (λ x ) R 2 DEER 2 0, ,22 13,46 8 0, ,49 17, , ,49 15, , ,32 14, , ,09 14, , ,36 13, , ,22 10, , ,06 15,67 3-0, ,28 13, , ,50 14, , ,08 16, , ,35 14, , ,35 11, , ,33 12, , ,29 12, , ,33 15, , ,35 17, , ,29 14, , ,30 15, , ,62 19, , ,35 13, , ,54 16, , ,59 6, , ,76 6, , ,45 10, , ,19 8,46 T 61

74 Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları ölçeinin alt boyutları Maddeler FI F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 Faktör Yükleri (λ x ) R 2 T DEER , ,40 9, , ,27 9, , ,26 12, , ,31 13, , ,16 18, , ,52 15, , ,18 11, ,26-0,10 8, ,24-0,08 8, ,31-0,17 9, ,40-0,40 10, ,18-0,12 6, ,36-0,04 10, ,39 0,23 6, ,09 0,00 3, ,44 0,50 6,66 Sekiz maddeden oluan Hazır Hissetme alt boyutuna ait maddelerin faktör yükleri 0,27 ile 0,52 arasında deerler almaktadır. Yedi maddeden oluan Kendine Güven alt boyutuna ait maddelerin faktör yükleri 0,29 ile 0,52 arasında deerler almaktadır. Yedi maddeden oluan Uygulayıcının Kontrol Eksiklii alt boyutuna ait maddelerin faktör yükleri 0,37 ile 0,58 arasında deerler almaktadır. ki maddeden oluan Konuyu Açmada Rahatlık alt boyutuna ait maddelerin faktör yükleri 0,41 ile 0,43 arasında deerler almaktadır. Dört maddeden oluan Profesyonel Destekler alt boyutuna ait maddelerin faktör yükleri 0,33 ile 0,42 arasında deerler almaktadır. Be maddeden oluan Uygulamadaki Engeller alt boyutuna ait maddelerin faktör yükleri 0,31 ile 0,70 arasında deerler almaktadır. Altı 62

75 maddeden oluan iddet Aratırması alt boyutuna ait maddelerin faktör yükleri 0,18 ile 0,40 arasında deerler almaktadır. Üç maddeden oluan Uygulayıcının Sonuçları Sorgulaması alt boyutuna ait maddelerin faktör yükleri 0,09 ile 0,44 arasında deerler almaktadır. Söz konusu faktör yüklerine ait katsayıların istatistiki olarak anlamlı olduu gözlenmitir. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları ölçeine ait iz (path) diagramı standart deerler ile birlikte Grafik 1 de verilmektedir. Grafik 1. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeinin Standart Deerlerle Birlikte Path Grafii 63

76 Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları ölçeine ait iz (path) diagramı t deerleri ile birlikte Grafik 2 de verilmektedir. Grafik 2. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Konusunda Tutum ve Uygulamaları Ölçeinin t Deerleri le Birlikte Path Grafii 64

77 Ölçek Güvenilirlik Bulguları Ölçein ç Tutarlılıına Ait Bulgular Bu çalımada, ölçein güvenilirliini saptamak üzere; normal daılıma uygunluk analizleri; çarpıklık ve diklik katsayıları, histogram grafii, Kolmogorov Smirnov Testi, normal daılıma uygunluk grafii kullanılmıtır. Ölçein iç güvenilirliini saptamak üzere; Cronbach s Alpha katsayısı, madde ortalama puan korelasyonlarının karılatırılmasında; Pearson Momentler çarpımı korelasyonu, zamana göre deimezliin belirlenmesinde; Pearson Momentler çarpımı korelasyonu kullanılmıtır. statistiksel önemlilik düzeylerin belirlenmesinde p=0.05 deeri göz önünde bulundurulmutur (77). Normal Daılıma Uygunluk Analizi le lgili Bulgular Verilerin normal daılıma uygunluunu saptamak için daılım çarpıklık ve diklik katsayıları, histogram grafii ve daılımın normal daılıma uygunluk analizi (Kolmogorov- Smirnov Testi) ve grafii yardımıyla deerlendirilmitir (6). Tablo 15. Salık Çalıanlarının Kadına Yönelik E iddeti Hakkındaki Tutum ve Uygulamaları Ölçeinin Faktörlerin Madde Toplam Puanına likin Tanımlayıcı Özellikler Ortalama Standart Standart Minimum Maximum Çarpıklık Standart Diklik Standart Sapma Hata Deer Deer Hata Hata Ölçek Madde Puan Ölçein madde puan ortalaması 2.51±0.17, çarpıklık deeri (skewness) -.014±0.12 ve diklik deeri (kurtosis) 3.060±0.25 olarak belirlenmitir (Tablo 15). Ölçein madde puan ortalamasına ilikin histogram erisi Grafik 3 de gösterilmitir. Bu verilere göre ölçek dik bir daılım göstermekte olup, normal daılıma uygunluk göstermemektedir. 65

78 Grafik 3. Ölçek Madde Puanlarının Histogramı Grafik 4. Ölçek Madde Puan Ortalamalarının Normal Daılıma Uygunluu Çalımada daılımın normal daılıma uygunluk analizi için Kolmogorov-Smirnov testine bavurarak ölçek puan ortalamasına ilikin verilerin daılımı ile normal daılım arasındaki fark anlamlı mı? sorusunun yanıtı aranmıtır. Test sonucunda elde edilen p deeri (Kolmogorov-Smirnov Z=0.096, P=0.000) 0.05 ten küçük olduu için fark anlamlıdır, dier 66

79 bir deyile incelenen daılım normal daılıma uygun deildir. Bu daılımın normal daılıma uygun olmadıı Grafik 4 te görülmektedir. Grafik 5. Ölçek Puan Ortalamalarının Normalden Sapmalarını Gösteren Detrended Grafii Ölçek puan ortalama deerlerin, gözlenen deerleri ile beklenen deerleri arasındaki farkları dier bir ifade ile deerlerin sıfır çizgisinden sapmaları Detreneded htimal Grafii nde gösterilmitir (Grafik 5). Ölçek puan ortalama deerlerinin normal daılıma uygun beklenen deerlerden ne kadar saptıı daha net olarak görülebilmektedir. Ölçein maddelerine verilen yanıtlar, likert tipi bir deerlendirme içerdii için, ölçein iç tutarlılıın belirlenmesinde Cronbach s Alpha katsayısı kullanılmıtır. 67