VOB-BİST Endeks Sözleşmeleri İşlem Hacminin BİST Endekslerine Etkisi

Transkript

1 February 1-, h Inernaional Scienific Conference of Iranian Academicians Abroad in Turkey VOB-BİST Endeks Sözleşmeleri İşlem Hacminin BİST Endekslerine Ekisi Mirrasoul SEYEDGHOMI PhD (Candidae) in Accouning and Finance Insiue of Social Sciences Gazi Universiy Ankara, Turkey rasulgomi@yahoo.com Habib Y.AZARI; PhD (Candidae) in Business Adminisraion- Accouning and Finance Faculy of Economics and Adminisraive Sciences Selcuk Universiy Konya, Turkey habib.y.azari@selcuk.edu.r Absrac- Relaionships beween fuures and spo markes have been he subjec of many researches. Fuures have been examined in various direcions especially wih regard o he esimaion on he direcion of expecaions in capial markes. In he hesis, i is examined wheher fuures have impacs on sock exchange securiies ransaced in BIST (Sock Exchange Isanbul) and indexes, if exis, how powerful hey are and in which way hey have impacs. ARCH, GARCH and regression mehod are used in he sudy. I has been deermined ha volume changes in mos of sock exchange securiies wihin he scope of sudy have been affeced by rading volumes of VOB İMKB index conracs, 30 and 100 a he same day and up o he preceding nd, 3rd, 4h, 5h, 6h, 7h and 8h day, besides, hese sock exchange securiies have been affeced by heir own volumes up o he 10h day prior o he ransacion. Price changes in sock exchange securiies are affeced by he same index conracs price changes a he same day and preceding nd, 3rd, and 4h day, and by is own price change up o 5h day prior o he ransacion. Modellings of sock exchange securiies as GARCH and EGARCH included in index and BIST indexes indicae he exisence of asymmeric impac, and i has been deermined ha good news ha will affec he rading volumes of index conracs, BIST 30 and 100 in spo marke will increase he volailiy of hese indexes and sock exchange securiies included in hese indexes, bad news ha will affec he price change in same index conracs will increase he volailiy of hese indexes and sock exchange securiies included in hese indexes. Key Words: Fuures Exchanges; BIST 30 INDEX; BIST 100 INDEX; Trading Volume; Price Changes Öze- Vadeli işlemler ile spo piyasalar arasında ilişkiler lieraür de çoğu çalışmanın konusu olmuşur. Özellikle sermaye piyasasındaki beklenilerin yönünün ahmini konusunda vadeli işlemler değişik yönleri ile incelenmekedir. Tezde Türkiye de çok yeni olan vadeli işlemlerin BİST (Borsa İsanbul) de işlem gören hisse seneleri ve endeksler üzerine ekisinin olup olmadığı, eki varsa ne yönde ve ne kadar güçlü olduğu incelenmekedir. Çalışmada analiz yönemi olarak ARCH ve GARCH ve regresyon yönemleri kullanılmakadır. Çalışma kapsamındaki hisse seneleri çoğunun hacim değişimleri VOB-BİST BİST 30 ve 100 endeks konraı işlem hacminden aynı gün ve önceki, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. güne kadar ekilendiği, ayrıca bu hisse senelerinin 10 gün öncesine kadar kendi işlem hacminden de ekilendiği espi edilmişir. Hisse senelerin fiya değişimleri ise aynı endeks konralarının fiya değişiminden aynı gün ve önceki, 3, ve 4. Gün, kendi fiya değişiminden ise 5 gün öncesine kadar ekilenmekedirler. BİST endeks ve endekse dahil hisse senelerinin GARCH ve EGARCH olarak modellemeleri asimerik bir ekinin varlığını gösermeke olup BİST 30 ve 100 endeks konralarının işlem hacimlerini ekileyecek iyi haberlerin spo piyasada bu endeksler ve endekse dahil hisse senelerinin oynaklığını, aynı endeks konralarının fiya değişimini ekileyecek köü haberlerin ise spo piyasada bu endeksler ve endekse dahil hisse senelerinin oynaklığını arırdığı espi edilmişir. Anahar Kelimeler: VOB; BİST-30; BİST-100; İşlem Hacmi; Fiya Değişimi I. INTRODUCTION Özellikle 1980 li yıllardan iibaren yaygın olarak işlem gören ürev ürünlerin bir kısmı organize borsa, bir kısmı da finansal kuruluş ve yaırımcı arasında yapılabilmekedir. Bu ür borsalara vadeli işlem borsaları denilmekedir. Bu piyasaların oraya çıkmasının en önemli amacı, piyasalarda fiya riskini elimine emekir. Dünya ve Türkiye ekonomilerinde aran risklerden dolayı vadeli işlem piyasalarına olan ihiyaç da armaka dolaysıyla yaırımcıların ve firmaların bu piyasalara ilgisi de armakadır. Bu ilgiye karşılık vermek amacıyla 4 Şuba 005 arihinde İzmir Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası faaliyee başlamışır. Vadeli işlem piyasaları doğru yolda hareke eiği akdirde piyasada işlem yapan yaırımcı ve kuruluşların, işleme konu olan ürünün geleceke gerçekleşecek fiyaları hakkında gerçekçi bilgiye sahip olma olasılığı aracak ve alım saımlarda geçmiş fiyalarla beraber gelecekeki fiyaları da dikkae alarak karar verebileceklerdir. Bu açıdan bakıldığında vadeli işlem piyasası ekonomide yaırımcıların risklerini minimize emeke ve yaırım yapabilmelerini kolaylaşırmakadır. BİST-30 ve BİST-100 endeksi konralarının, VOB daki işlem hacminin ve oynaklığının arması BİST-30 ve BİST-100 endeksleri ve bu endekslere dahil hisse senelerinin oynaklığının arırması beklenmekedir. Aynı şekilde endeks konralarının

2 February 1-, h Inernaional Scienific Conference of Iranian Academicians Abroad in Turkey geiri seviyelerindeki oynaklığının BİST-30 ve BİST-100 endeksleri ve bu endekslere dahil olan hisse senelerinin geirilerindeki oynaklığı da arırması beklenmekedir. Bu çalışmada, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası nda (VOB) işlem gören İsanbul Menkul Kıymeler Borsası Ulusal 30 ve Ulusal 100 endeks konralarının Aralık 006 arihinden Şuba 013 arihleri arası günlük verileri baz alınarak endeks konralarının işlem hacmi ve fiya değişiminin BİST-30 ve BİST-100 endeksleri işlem hacimleri ve geirileri üzerine ekisi ve bu ekinin yönü belirlenmeye çalışılmışır. Bu çalışmada çeşili ülkelerdeki vadeli işlem piyasalarının spo piyasa üzerindeki ekisini araşıran çalışmalar incelenmekedir. Analiz yönemi olarak seçilen isaisiksel ekniğin anıılması sonrasında, meodolojinin açıklanmasından sonra, analiz kısmına geçilmişir. Analiz önce Vadeli işlem piyasasında BİST-100 ve BİST-30 endeksleri işlem hacminin oynaklığının spo piyasada işlem gören endeks ve endekse dahil hisse senelerinin işlem hacmi oynaklığı üzerinde ekisi, sonra söz konusu endekslerin vadeli işlem borsasındaki geiri oynaklığının spo piyasada bu endeksler ve endekslere dahil olan hisse senelerinin geirisi ve oynaklığı üzerine ekisi ve ekinin yönü incelendiken sonra bölüm analiz sonuçlarının değerlendirilmesi ve sonuç ve öneriler kısmı ile biirilmekedir. Lieraürde, vadeli işlem piyasalarının spo piyasadaki oynaklığı azalığı veya oynaklığa ekisi olmadığı sonucuna ulaşan çalışmalar bulunmakadır. Bu çalışmalar genellikle endeks vadeli işlem sözleşmelerinin, hisse seneleri oynaklığı ve işlem hacmi üzerine ekisi emel alınarak yapılmışır yıllarını kapsayan çalışmasında vadeli işlemlerin, Hong Kong menkul kıyme borsası (SEHK) üzerinde ekisini araşırmışlardır. Regresyon yönemi kullanılan bu çalışmada Hong Kong menkul kıyme borsasındaki hisse senelerinde, ürev işlemlerin vadesinden önce ve sonra önemli bir arış espi edilmişir. (Y.Chan, K.C.J. Wei, 001) yılları arasında Kanada vadeli işlem borsasında işlem hacminin TSE 300 endeksi üzerinde ekisini araşıran N. Charupa GARCH modeli kullandığı çalışmasında, Kanada vadeli işlem borsasında işlem hacminin TSE 300 endeksi üzerinde önemli bir ekisinin olmadığını bulmuşur. (N. Charupa, 006) Sahu Hindisan da vadeli işlem piyasalarının işleyişinin spo piyasa dalgalanmasına olası ekisini incelemişir. Çalışmada CNX Nify endeksi kullanılmış ve vadeli işlemin yapılması neicesinde spo piyasada dalgalanma seviyesinin düşüğünü ve vadeli işlemlerin spo piyasanın dalgalanması üzerine ekisinin negaif olduğunu bulmuşur. (Sahu, 01) Chris Downing ve Frank Zhang yılları kapsayan çalışmalarında bonolar üzerinde işlem hacmi ve oynaklığı incelemişlerdir. Resgresyon yönemi kullanılan bu çalışmalarında bonolarda işlem hacmi arıkça fiya oynaklığının da arığını bulmuşlardır. (Chris Downing ve Frank Zhang, 004) Hiren M. Maniar, Rajesh Bha ve Dharmesh M. Maniyar Hindisan da fuure ve opsiyon sözleşmelerinin vade sonunun S&P CNX Nify endeksinin hacmi, varyansı ve fiyaı üzerindeki ekisini araşırmışlardır yıllarını kapsayan çalışmada GARCH modeli ile analiz yapılmış ve vadeli işlemlerin vadesi geldiğinde, özellikle son yarım saae gerçekleşen işlemlerin S&P CNX Nify endeksinin hacminde önemli bir arışa sebep olduğunu espi emişledir. (Hiren M. Maniar v.d. 009) Hindisan da yapılan başka bir çalışmada yıllarında vadeli işlemlerde dalgalanmanın S&P CNX Nify endeksi ve BSE Sensex endeksi dalgalanmalarında ekisini GARCH yönemini kullanarak araşırmış ve vadeli işlemlerin hacmindeki dalgalanmanın bu endeksler üzerinde sabi bir ekisi olmadığını bulmuşlardır. (T.Mallikarjunappa ve Afsal E.M. 008) Angelos Siopis ve Kaerina Lyroudi yıllarını arasında Yunanisan da FTSE/ASE-0 endeksinde fuure sözleşmeleri işleme başladıkan sonra, endekse dâhil olan hisse senelerinin dalgalanmasını incelemişlerdi. Çalışmada analiz yönemi olarak ARCH ve GARCH modeli kullanılmış ve sonuç olarak endekse vadeli işlem yapılmasının neicesinde dalgalanmanın azaldığını bulmuşlardır. (Angelos Siopis ve Kaerina Lyroudi, 007) Wee Ching Pok ve Sunil Poshakwale Malezyanın ilk vadeli işlem borsasi olan Kuala Lumpur Opions and Financial Fuures Exchange (KLOFFE) de gerçekleşen işlemler üzerine bir çalışma yapmışlardır yıllarını kapsayan bu çalışmada ARCH GARCH modeli kullanılmaka ve vadeli işlem piyasasında gerçekleşen işlemlerin spo piyasalarla karşılıklı ilişkileri olduğunu espi emişlerdir. Ayrıca Fuure işlemlerinin spo piyasa dalgalanması üzerinde poziif ekisi olduğunu bulmuşlar, ancak bu ekinin kısa ve bir gün olduğunu espi emişlerdir. (Wee Ching Pok ve Sunil Poshakwale, 004) Kore de yılları arasında vadeli işlem yapılan işlemlerin spo piyasası üzerindeki ekisini, The Korea Sock Price Index 00 (KOSPI 00) endeksini baz alarak inceleyen Hyun-Jung Ryoo and Graham Smih ARCH GARCH modeli kullanmış ve sonuça vadeli işlem sözleşmelerinin spo piyasanın fiyalarının dalgalanmama derecesinin azalmasında ekili olduğunu epi emişlerdir. (Hyun-Jung Ryoo and Graham Smih, 004) Kousubh Kani Ray ve Ajaya Kumar Panda, The Securiy and Hindisan sermaye piyasası (SEBI) ve BSE vadeli işlem borsasında yapılan vadeli işlemlerin Bombay sermaye piyasası (BSE) ve Nify-fuures vadeli işlem piyasası Ulusal sermaye piyasası (NSE) üzerinde ekisini incelemişlerdir. Çalışmada vadeli işlemler işlem görmeğe başlamadan önce ( Ocak 1998 den 9 Haziran 001 e) ve vadeli işlemlerin başlanmasından sonraki dönemi ( Temmuz 001 arihinden 31 Aralık 009 arihlerini) kapsayan dönem incelenmişir. İncelemeye konu olan 15 hisse senedinden 8 inde vadeli işlemler öncesi dalgalanma seviyesinde önemli değişiklik yaşadığını espi emişlerdir. Hisse senelerinin çok azında vadeli işlemler öncesi dalgalanma seviyesinde değişiklik espi edememişlerdir. Ayrıca vadeli işlem piyasasında gerçekleşen işlem hacminin spo piyasa üzerindeki ekisi çok düşük bulunmuşur. Çalışmada ARCH GARCH yönemi

3 February 1-, h Inernaional Scienific Conference of Iranian Academicians Abroad in Turkey kullanılmışır. (Kousubh Kani Ray ve Ajaya Kumar Panda, 011) Sumon Bhaumik ve Suchismia Bose yıllarını kapsayan çalışmalarında NSE sermeye piyasasında vadeli işlem piyasası işlem hacminin hisse senedi üzerinde ayın son 5 gününde ilk hafalara kıyasla daha önemli eki olduğunu espi emişlerdir. Bu çalışmada da ARCH GARCH modeli kullanılmışır. (Sumon Bhaumik ve Suchismia Bose, 007) Ravi Agarwal, Shiva Kumar, Wasif Mukhar ve Hemanh Abar, Haziran 000 yılının kapsayan çalışmasında NSY deki vadeli işlem piyasasının NSE endeks (he Nify ) S&P CNX Nify, Nify Fuures VIX üzerindeki ekisini araşırmışlar. Regresyon yönemi kullanılan bu çalışmada vadeli işlem piyasasında gerçekleşen işlem hacmi dalgalanmaları spo piyasa fiyaı üzerinde ekisi olmadığını espi emişlerdir. (Ravi Agarwal v.d., 009) G. William Schwer New York Borsası nda (NYSE) vadeli işlem piyasasının işlem göremeye başlamasının hisse senedi piyasası oynaklığını üzerindeki ekisini incelemekedir. Ekim 1987 Ekim 1989 arihini kapsayan bu çalışmada vadeli işlem piyasasının hisse senedi piyasası oynaklığını arırmadığını bulmuşur. Çalışmada kullanılan analiz yönemi de sandar sapmalar karşılaşırma yönemi kullanılmışır. (G.William Schwer, 1990) Panayiois Alexakis yıllarını kapsayan bu çalışmada Yunanisan vadeli işlem piyasasında FTSE/ASE-0 endeks konraı faaliyee başlamasıyla hisse senedi piyasası oynaklığının dengelenmesini ve asimerik oynaklığın düşürdüğünü espi emişir. Çalışmada GARCH modeli kullanılmışır. (Panayiois Alexakis, 007) II. ANALİZ YÖNTEMİ Finansal veriler sivrilik (lepokurosis), oynaklık (volailie) kümelenmesi, uzun hafıza ve kaldıraç ekisi özelliklerinden bir veya daha fazlasına sahipir. Finansal verilerde görülen bu özelliklerden dolayı bu veriler sabi varyans varsayımını da çiğner ve doğrusal modellerle açıklanamazlar. Oynaklığın modellenmesi için Engle (198) Ardışık Bağlanımlı Koşullu Değişen Varyans (Auoregressive Condiional Heeroscedasic), ARCH modelini gelişirmişir. Ekonomik eori koşullu varyansaki zamana ilişkin değişimleri açıklamada çok sınırlıdır. Bu nedenle finansal piyasa volailiesini ahmin emek için özellikle ARCH yaklaşımının kullanılması daha uygundur (Bollerslev, 199:7, Engle, 1993:74: Akaran Sevükekin ve Nargeleçekenler, 006: 50). Bollerslev (1986) ARCH modelini genişleerek (Genelleşirilmiş Ardışık Bağlanımlı Koşullu Değişen Varyans (Generalized Auoregressive Condiional Heeroscedasic) GARCH modelini elde emişir. (Yalçin, 008) Zaman içinde değişen varyansın modellenebilmesi için öncelikle seride koşullu değişen varyansın başka bir ifadeyle ARCH ekisinin olup olmadığının sınanması gerekmekedir. ARCH ekisi, Whie esi, Gold-Field Quan ve ARCH-LM esi, gibi pek çok yaklaşım kullanılarak es edilebilmekedir. Burada sadece Engle (198) arafından önerilen ARCH-LM esine yer verilecekir. Bunun için ilk önce Y = X β + ε regresyon modeli göz önüne alındığında β paramere vekörünün EKK ahmin edicisi b = (X'X) -1 X'Y olmak üzere, arıklar ε = Y - X b olacakır. ARCH-LM yönemine göre arıkların karesi için AR(p) modeli p 0 1 i V i1 ele alınsın. Burada p, ooregresif modelin gecikme uzunluğunu gösermekedir. Uygun gecikme uzunluğu Campbell-Perron (1991) yaklaşımı veya AIC (Akaike Bilgi Krieri) ya da SIC (Schwarz Bilgi Krieri) gibi model belirleme krierleri ile belirlenebilir. ARCH ekisinin esinde kullanılacak "ARCH ekisi yokur" yokluk hipoezi H0 1 s :... 0 şeklinde anımlanır. Yokluk hipoezinin doğru olduğu varsayımı alında TR değeri asimpoik olarak serbeslik derecesi s olan ki-kare dağılımına sahipir ( TR ~ X s (Engle, 198). Burada T, gözlem sayısı, s, kısı sayısıdır ve ARCH ekisinin araşırıldığı gecikme sayısıdır. Elde edilen ki-kare değeri ablo değerinden büyük ise yokluk hipoezi red edilir. Başka bir ifadeyle seride varyans zamanla değişmekedir ve bu varyansın uygun bir meod ile modellenmesi gerekmekedir. (Yalçin, 008) Çalışmada ARCH ipi modellerden ARCH, GARCH ve EGARCH modellerine yer verilecekir. ARCH Modeli ARCH modeli bu koşullu varyansı zamanındaki haa erimlerinin karelerinin bir fonksiyonu olarak belirlemişir (Engle, 198: 988). ARCH modelleri varyansın gecikmeli öngörü haalarının karelerinin bir fonksiyonu olarak değişmesine izin verir (Gökçe, 001:36). Model zamanındaki haa erimi varyansının önceki haa erimi karelerine bağlı olduğu bir fonksiyon şeklinde göserilir. y geiri değişkenini gösermek üzere ARCH aşağıdaki şekilde ifade edilir: y u u ~ N 0, 0 q 1 u j i Yukarıdaki model genel ARCH göserimidir ve ARCH(q) olarak adlandırılır. Burada modelde yer alan gecikmeli geiri kare sayısını göseren q yu 1 alırsak model aşağıdaki ARCH(1) modeline dönüşür: 0 1u 1 )

4 February 1-, h Inernaional Scienific Conference of Iranian Academicians Abroad in Turkey koşullu varyansı göserdiğinden elde edilen sonuç her zaman poziif olmalıdır. ARCH(l) sürecindeki koşullu varyansın negaif olmaması için α 0 > 0 and α 1 0 olmalıdır. Bu sağlanmadığı akdirde (Sevükekin ve Nargeleçekenler, 006: 51). GARCH Modeli in negaif sonuç oraya çıkabilir Bollerslev (1986) ve Taylor (1986) GARCH(p,q) rassal sürecini gelişirmişlerdir. Süreç değişkenin koşullu varyansının, kendi gecikmeli değerlerine bağlı olmasına izin veren bir modeldir. Oralama denkleminden gelen haa kareler geçmiş dönemlerdeki oynaklık hakkında bilgi vermekedir. Sandar GARCH(p,q) modeli (5) de görülmekedir. Burada q p 0 iui i i1 i1 q p i i1 i1 1 olmalıdır. Eğer bu iki paramerenin oplamı 1 ise model Büünleşik GARCH (Inegraed GARCH) (IGARCH) süreci olarak adlandırılır. A) ARCH MODDELERİ İÇİN GÜÇLÜLÜK TESTLERİ Tahmin edilen paramereler hakkında isaisiksel çıkarımların yapılabilmesi için modelden elde edilen arıkların beyaz gürülü sürecine uyması gerek. Başka bir ifadeyle arıkların sıfır oralama ve sabi varyanslı birbirinden bağımsız aynı dağılıma sahip olması gerekir. Arıkların bu özellikleri sağlayıp sağlanmadığının araşırılmasında kullanılan eslere güçlülük esi denilmekedir. Bu çalışmada kullanılan esler aşağıda açıklanmakadır. Arıkların ardışık bağımlılığı için Ljung-Box Q esi ve Lagrange Çarpanı (LM) esi olarak iki ür es kullanılmakadır. Ljung-Box Q esi: Bu yönem ilk m arık ardışık bağımlılığının orak esine dayanmakadır. Ljung ve box (1978) a göre Q isaisiği aşağıdaki gibi anımlanmakadır: Burada i r k (ε) : örnek ardışık bağımlılık değeridir. ARMA(p,q) modelinden elde edilen arıkların birden m e kadarki gecikmelerinde ardışık bağımlılığın olmadığından söylenen yoklul hipoezi alında Q isaisiği asimpoik olarak (m-p-q) serbeslik dereceli X dağılımına sahipir (Franses ve Dijk, 004). p: ARMA modelinin AR kısmının gecikme uzunluğu, q: MA kısmının gecikme uzunluğudur. Lagrange Çarpanı (LM): AR(p) modelinin AR(p+r) veya ARMA (p,q) modeline karşı esinde regresyonu kullanılır. i m Q(m) = T(T + ) / (T - k) r k (f ) k = 1 f = a 1 Y a p Y - p + b 1 f b r f - s + v Burada ε ler AR(p) modelinin arıklarıdırve 0 için ε sıfıra eşiir. H 0: β 1 = = β s = 0 yokluk hipoezinin doğrulu varsayımı alında TR değeri asimpoik olarak s serbeslik dereceli kikare dağılımına sahipir. B) VERİLER Çalışmanın bu kısmında İZVOB da işlem gören BİST-100 ve BİST-30 endekserinin oynaklığının spo piyasada aynı endeks ve endekslere dahil olan hisse senelerinin oynaklığı üzerinde ekisini araşırmak amacıyla 87 ade hisse senedi ve endeks değişkeni incelemeye alınmışır. Veriler İZVOB elekronik veri dağıım sisemi ve Foreks FXPlus ve Euroline pake programlarından günlük olarak elde edilmişir. C) ARCH ETKİSİNİN SINAMASI Burada İZVOB da BİST-100 ve BİST-30 endeks konraları işlem hacmi oynaklığının BİST da aynı endeks ve endekse dahil şirkelerin işlem hacmi ve fiyaı üzerinde ekisi ve ekini yönü incelenmekedir. Ayrıca aynı endeks konralarının İZVOB da fiya oynaklığının BİST da işlem gören endeks ve hisselerin fiyaı üzerinde ekiyi ölçmeye çalışılmışır. Çalışma işlem hacmi ve fiya üzerinde ekisi olarak iki başlık ve her bir başlık BİST-100 ve BİST-30 olarak iki al başlık alında incelenmekedir. Bu başlıklar kapsamına alınan değişkenlerin oynaklık yapılarını modellemeye geçmeden önce bu değişkenlerin ARCH ekisine sahip olup olmadıklarını sınaması gerekmekedir. Başka bir ifadeyle, çalışma kapsamına alınan endeks ve hisse seneleri verilerinin değişen varyansa sahip olup olmadığını incelemek için ARCH-LM esi yapılmışır. 1. BİST Endeks Konra Hacminin Endeks Ve Endekse Dahil Hisse Senelerinin Hacmi Üzerinde Ekisi BİST-100: VOB daki BİST-100 endeks sözleşmesi hacminin BİST-100 endeksi ve bu endekse dahil hisse seneleri hacimleri üzerinde ekisi araşırmak üzere yapılan ARCH ekisi sınaması sonuçları Tablo 1 de verilmişir. Seri T * R T * R T * R p-değeri T * R p-değeri AKENR * * ASELS * * BANVT * * BJKAS * * BOYNR * * CLEBI * * GOODY * * HURGZ * * PRKME * * SASA * * SKBNK * * ULKER * * * 0.05 anlamlık düzeyinde isaisiksel olarak anlamlı değildir

5 February 1-, h Inernaional Scienific Conference of Iranian Academicians Abroad in Turkey Tablo 1. BİST-100 Endeks ve Endekse Dahil Hisse Seneleri ARCH Ekisi Sınaması Sonuçları (Hacim Üzerinde ekisi) ARCH ekisi yokur yokluk hipoezi AKENR, ASELS, BANVT, BJKAS, BOYNR, CLEBI, GOODY, HURGZ, PRKME, SASA, SKBNK ve ULKER hisse seneleri dışında üm değişkenler için %5 anlamlılık düzeyinde reddedilmişir. Yani bu değişkenler dışındaki üm değişkenlerde ARCH ekisi görülmekedir. VOB daki BİST-30 endeks sözleşmesi hacminin BİST-30 endeksi ve bu endekse dahil hisse seneleri hacimleri üzerinde ekisi araşırmak üzere yapılan ARCH ekisi sınaması sonuçları Tablo de verilmişir. Seri T * R T * R T * R p-değeri T * R p-değeri ASELS * * TCELL * * * 0.05 anlamlık düzeyinde isaisiksel olarak anlamlı değildir Tablo. BİST-30 Endeks ve Endekse Dahil Hisse Seneleri ARCH Ekisi Sınaması Sonuçları (Hacim Üzerinde ekisi) ARCH ekisi yokur yokluk hipoezi ASELS ve TCELL hiss seneleri dışında üm değişkenler için %5 anlamlılık düzeyinde reddedilmişir. Yani bu değişkenler dışındaki üm değişkenlerde ARCH ekisi görülmüşür.. BİST Endeks Konra Fiya Değişiminin Endeks ve Endekse Dahil Hisse Senelerinin Fiyaı Üzerinde Ekisi BİST-100: VOB daki BİST-100 endeks sözleşmeleri fiya değişiminin BİST-100 endeksi ve bu endekse dahil hisse seneleri fiyaı üzerinde ekisini araşırmak üzere yapılan ARCH ekisi sınaması sonuçları Tablo 3 e görünmekedir. Seri T * R T * R T * R p-değeri T * R p-değeri AFYON * * AKENR * * ALARK * * ASYAB * * AYGAZ * * BAGFS * * BANVT * * ENKAI * * EREGL * * GARAN * * GOODY * * GUBRF * * IHEVA * * KARSN * * * 0.05 anlamlık düzeyinde isaisiksel olarak anlamlı değildir Tablo 3. BİST-100 Endeks ve Endekse Dahil Hisse Seneleri ARCH Ekisi Sınaması Sonuçları (Fiya Değişimi Üzerinde ekisi) ARCH ekisi yokur yokluk hipoezi AFYON, AKENR, ALARK, ALKIM, ASYAB, AYGAZ, BAGFS, BANVT, ENKAI, EREGL, GARAN, GOODY, GUBRF, IHEVA, KARSN, KOZAA, KRDMD, OTKAR, PETKM, SKBNK, TIRE ve TRCAS hisse seneleri dışında üm değişkenler için %5 anlamlılık düzeyinde reddedilmişir. Yani bu değişkenler dışındaki üm değişkenlerde ARCH ekisi görülmekedir. VOB daki BİST-30 endeks sözleşmeleri fiya değişiminin BİST-30 endeksi ve bu endekse dahil hisse seneleri fiyaı üzerinde ekisini araşırmak üzere yapılan ARCH ekisi sınaması sonuçları Tablo 4 e verilmişir. Seri T * R T * R T * R p-değeri T * R p-değeri ASYAB * * ENKAI * * EREGL * * GARAN * * ISCTR * * KCHOL * * KOZAA * * PETKM * * YKBNK * * * 0.05 anlamlık düzeyinde isaisiksel olarak anlamlı değildir Tablo 4. BİST-30 Endeks ve Endekse Dahil Hisse Seneleri ARCH Ekisi Sınaması Sonuçları (Fiya Değişimi Üzerinde ekisi) ARCH ekisi yokur yokluk hipoezi ASYAB, ENKAI, EREGL, GARAN, ISCTR, KCHOL, KOZAA, PETKM ve YKBNK hiss seneleri dışında üm değişkenler için %5 anlamlılık düzeyinde reddedilmişir. Yani bu değişkenler dışındaki üm değişkenlerde ARCH ekisi görülmüşür. ARCH ekisi yokluk hipoezilerinin sınanmasından sonra ikinci adım olarak ARCH ekisinin modellemesine geçilmişir. Değişen varyansın modellemesinde ARCH ve GARCH modelleri kullanılmakadır. Paramere ahminleri ise EViews7.1 pake programı kullanarak elde edilmişir ve sonuçlar aşağıda açıklanmakadır. D) Oralama Denklemi Paramere Tahmini Sonuçları Çalışma kapsamına alınan üm değişkenlere ai oralama denklemi paramere ahmin sonuçları endeks konraı hacmindeki değişikliğin spo piyasada ayni endeks ve endekse dahil hisse seneleri hacmi üzerinde ekisi ve vadeli işlem piyasasındaki fiya değişiminin spo piyasada fiya değişimi üzerinde ekisi olarak iki başlıka ve her başlık BİST-100 endeksi ve BİST-30 endeksi olmak üzere iki al başlıka incelenmekedir. Ayrıca ARCH ekisi olmayan hisse senelrine basi regresyon yapılmışır ve sonuçları her endekse ai olan ablonun alında verilmişir. 1. BİST Endeks Konra Hacminin Endeks Ve Endekse Dahil Hisse Senelerinin Hacmi Üzerinde Ekisi BİST-100: Vadeli işlem borsası BİST-100 endeks konra hacmindeki oynaklığının spo piyasada BİST-100 endeksi ve endekse dahil hisse seneleri hacmi üzerinde ekisini incelemek üzere yapılan analizlerin oralama denklemi paramere ahmini sonuçları Tablo 5 e verilmişir.

6 February 1-, h Inernaional Scienific Conference of Iranian Academicians Abroad in Turkey Hisse Hisse Hisse Hisse Hisse Hisse Hisse Hisse Hisse Hisse VOB_1 VOB_1 VOB_1 VOB_1 VOB_1 VOB_1 VOB_1 Hisse C (-1) (-) (-3) (-4) (-5) (-6) (-7) (-8) (-9) (-10) 00 (-1) (-) (-3) (-4) (-5) (-10) AEFES AFYON ISCTR ISFIN ISGYO IZMDC KARSN KCHOL KONYA KOZAA KRDMD MGROS MNDRS NTHOL OTKAR PETKM RHEAG SISE TCELL TEBNK THYAO No : Paran ez içinde verilen sayılar ahmin sonucunun p*değeridir. Tablo 5. Oralama Denklemi Paramere Tahmini Sonuçları BİST-100 Hacim - Hacim 5 nolu Tablodan da anlaşılacağı gibi AFYON, BRISA ve ISFIN hisse seneleri haricindeki hisse senelerinin ümü VOB-BİST 100 endeks konraı işlem hacminden aynı gün ve bir gün öncesinden ekilenmekedirler. AFYON VOB-BİST 100 endeks konraı işlem hacminden önceki 4.gün,BRISA önceki, 3, 4, 5, 6, 7. gün işlem hacminden ekilenmekedir ISFIN hiç ekilenmediği espi edilmişir. Ayrıca bu hisseler 10 gün öncesine kadar kendi işlem hacminden de ekilenmekedirler. Vadeli işlem borsası BİST-30 endeks konra hacmindeki oynaklığının spo piyasada BİST-30 endeksi ve endekse dahil hisse seneleri hacmi üzerinde ekisini incelemek üzere yapılan analizlerin oralama denklemi paramere sonuçları Tablo 6 da verilmişir. Hisse Hisse Hisse Hisse VOB_10 Hisse C VOB_10 VOB_10 VOB_10 VOB_10 (-1) (-) (-3) (-4) 0 (-1) (-) (-3) (-4) ASYAB DOHOL EREGL GARAN IHLAS IPEKE ISCTR KCHOL KOZAA KRDM D M GROS PETKM SISE THYAO TOASO TTRAK XU YKBNK No: Paranez içinde verilen sayılar ahmin sonucunun p*değeridir. Tablo 6. Oralama Denklemi Paramere Tahmini Sonuçları BİST-100 Fiya - Fiya 6 nolu Tablolardan da anlaşılacağı gibi hisse senelerinin ümü VOB-BİST 30 endeks konraı işlem hacminden aynı gün ve bir gün öncesinden ekilenmekedirler. BİST-30 endeksi VOB-BİST 30 endeks konraı işlem hacminden önceki, 3, 4, 5, 6, 7, ve 8. güne kadar ekilenmeke ve MGROS hisse senedi sadece aynı günden ekilenmemekedir. BİST-100 endeks ve bu endekse dahil olan hisse senelerinde olduğu gibi bu hisseler de 10 gün öncesine kadar kendi işlem hacminden ekilenmekedirler.. BİST Endeks Konra Fiya Değişiminin Endeks ve Endekse Dahil Hisse Senelerinin Fiyaı Üzerinde Ekisi BİST-100: Vadeli işlem borsası BİST-100 endeks konra fiya değişimindeki oynaklığın spo piyasada BİST-100 endeksi ve endekse dahil hisse seneleri fiyaı üzerinde ekisini incelemek üzere yapılan analizlerin oralam denklemi paramere ahmini sonuçları Tablo 7 de verilmişir. Hisse C VOB_100 VOB_100 VOB_100 VOB_100 VOB_100 VOB_100 Hisse Hisse Hisse Hisse (-1) (-) (-3) (-4) (-5) (-1) (-) (-3) (-4) AEFES AKSA ALGYO M ETRO M GROS M NDRS NETAS NTHOL PRKM E RHEAG SAHOL SASA SISE TCELL TEBNK THYAO TOASO TRKCM ULKER VESTL XU YKBNK ZOREN N o : Paranez içinde verilen sayılar ahmin sonucunun p*değeridir. Tablo 7. Oralama Denklemi Paramere Tahmini Sonuçları BİST-100 Fiya Fiya 7 nolu Tablolardan da anlaşılacağı gibi hisse senelerinin ümü VOB-BİST 100 endeks konraı fiya değişiminden aynı gün ekilenmekedirler. BİST-100 endeksi VOB-BİST 100 endeks konraı fiya değişiminden aynı gün haricinde önceki, 3, ve 4. gün ekilenmekedir. Aynı şekilde bu hisseler 5 gün öncesine kadar kendi fiya değişimlerinden de ekilenmekedirler. Vadeli işlem borsası BİST-100 endeks konra hacmindeki oynaklığının spo piyasada BİST-100 endeksi ve endekse dahil hisse seneleri hacmi üzerinde ekisini incelemek üzere yapılan analizlerin oralam denklemi paramere sonuçları Tablo 8 de verilmişir.

7 February 1-, h Inernaional Scienific Conference of Iranian Academicians Abroad in Turkey VOB_100 VOB_100 VOB_100 VOB_100 VOB_100 Hisse Hisse Hisse Hisse Hisse Hisse C VOB_100 (-1) (-) (-3) (-4) (-5) (-1) (-) (-3) (-4) (-5) ARCLK ASELS BIM AS DOHOL IHLAS IPEKE KRDM D M GROS SAHOL SISE TCELL THYAO TOASO TTRAK XU N o : Paranez içinde verilen sayılar ahmin sonucunun p*değeridir. Tablo 8. Oralama Denklemi Paramere Tahmini Sonuçları BİST-30 Fiya Fiya 8 nolu Tablolardan da anlaşılacağı gibi hisse senelerinin ümü VOB-BİST 30 endeks konraı fiya değişiminden aynı günde ekilenmekedirler. BİST-30 endeksi VOB-BİST 30 endeks konraı fiya değişiminden aynı gün haricinde çnceki, 3, ve 4. gün ekilenmekedir. Aynı şekilde bu hisseler 5 gün öncesine kadar kendi fiya değişimlerinden de ekilenmekedirler. E) Varyans Denklemi Paramere Tahmin Sonuçları BİST endeks ve endekse dahil hisse senelerinin GARCH ve EGARCH olarak modellenmeleri asimerik bir ekinin varlığını gösermekedir. Asimerik ilişkinin yönünü beliren kasayı (L) nin poziif olması ilgili endeks konraının hacim veya fiya değişimini ekileyen köü haberlerin bu endeks ve endekse dahil hisse senelerinin hacim ve fiya oynaklığını arırdığını gösermekedir. Tam ersi durumda yani (L) kasayısının negaif olması durumunda BİST endeks konraı hacim veya fiya harekelerini ekileyecek iyi haberler bu endeks ve endekse dahil hisse senelerinin hacim veya fiya oynaklığını arırmaka olduğunu gösermekedir. Çalışma kapsamına alınan üm değişkenlere ai varyans denklemi paramere ahmin sonuçları endeks konraı hacmindeki değişikliğin spo piyasada ayni endeks ve endekse dahil hisse seneleri hacmi üzerinde ekisi ve vadeli işlem piyasasındaki fiya değişiminin spo piyasada fiya değişimi üzerinde ekisi olarak iki başlıka ve her başlık BİST-100 endeksi ve BİST-30 endeksi olmak üzere iki al başlıka incelenmekedir. Ayrıca ARCH ekisi olmayan hisse senelerine basi regresyon yapılmışır ve sonuçları her endekse ai olan ablonun alında verilmişir. 1. BİST Endeks Konra Hacminin Endeks ve Endekse Dahil Hisse Senelerinin Hacmi Üzerinde Ekisi Vadeli işlem borsası BİST-30 endeks konra hacim değişimindeki oynaklığın spo piyasada BİST-30 endeksi ve endekse dahil hisse seneleri hacmi üzerinde ekisini incelemek üzere yapılan analizlerin oralama denklemi paramere ahmini sonuçları ablo 9 da verilmişir. Hisse AEFES AFYON ALGYO TSKB TSPOR TTRAK VESTL XU100 YKBNK Tablo 9. Varyans Denklemi Paramere Tahmin Sonuçları BİST-30 Hacim-Hacim. BİST Endeks Konra Fiya Değişiminin Endeks ve Endekse Dahil Hisse Senelerinin Fiyaı Üzerinde Ekisi BİST-100: GARCH/TARCH C 1 1 h 1 C ZOREN Paranez içinde verilen sayılar ahmin sonucunun p-değeridir. G 1 h Paranez içinde verilen sayılar ahmin sonucunun p-değeridir. G ( / h ( / D) / (1/ D) L ( / h )) 1/ D 1 EGARCH G L 1 log h 1 log h ( (1/ D) / (3 / D)) / D 1/ Vadeli işlem borsası BİST-100 endeks konra fiya değişimindeki oynaklığın BİST-100 endeksleri ve endekse dahil hisse seneleri fiyaı üzerinde ekisini incelemek üzere yapılan analizlerin varyans denklemi paramere ahmini sonuçları ablo 10 da verilmişir. Hisse AEFES AFYON ALGYO TSKB TSPOR TTRAK VESTL XU100 YKBNK ZOREN GARCH/TARCH 1 C 1 C h h EGARCH G G Paranez içinde verilen sayılar ahmin sonucunun p-değeridir. / D 1/ G ( / h ( / D) / (1/ D) L ( / h )) ( (1/ D) / (3 / D)) 1/ D 1 Tablo 10. Varyans Denklemi Paramere Tahmin Sonuçları BİST-100 Fiya - Fiya L 1 log h

8 February 1-, h Inernaional Scienific Conference of Iranian Academicians Abroad in Turkey F) Güçlülük Tesleri Ve Sonuçları Çalışmada ookorelasyon esi olarak 5, 10, 0 ve 30 gecikme uzunluklarında Box-Ljung Q esi ve değişen varyans esi olarak; 5, 10, 0 ve 30 gecikme uzunluklarında ARCH-LM esleri yapılmışır. 5, 10, 0 ve 30 gecikme uzunluklarında yapılan ookorelasyon eslerinde ve değişen varyans eslerinde de sandarlaşırılmış arıklar arasında ookorelasyon yokur ve sandarlaşırılmış arıklar değişen varyansa sahip değildir sıfır hipoezleri %5 anlamlılık düzeyinde red edilmemişir. Yani sandarlaşırılmış arıklarda ookorelasyon ve değişen varyans sorunu bulunmamakadır. Çalışma kapsamına alınan üm değişkenlere ai güçlülük esi sonuçları endeks konraı hacmindeki değişikliğin spo piyasada ayni endeks ve endekse dahil hisse seneleri hacmi üzerinde ekisi ve vadeli işlem piyasasındaki fiya değişiminin spo piyasada fiya değişimi üzerinde ekisi olarak iki başlıka ve her başlık BİST-100 endeksi ve BİST-30 endeksi olmak üzere iki al başlıka incelenmekedir. 1. BİST Endeks Konra Hacminin Endeks ve Endekse Dahil Hisse Senelerinin Hacmi Üzerinde Ekisi Vadeli işlem borsası BİST-30 endeks konra hacim değişimindeki oynaklığın spo piyasada BİST-30 endeksi ve endekse dahil hisse seneleri hacmi üzerinde ekisini incelemek üzere yapılan güçlülük esleri sonuçları ablo 11 de verilmişir. Seri Q(5) Q(10) Q(0) Q(30) ASYAB DOHOL EREGL GARAN IHLAS IPEKE ISCTR KCHOL KOZAA XU030 YKBNK Arch Arch Arch Arch LM(5) LM(10) LM(0) LM(30) (0.005**) (0.04*) (0.003**) (0.00**) (0.031*) (0.006**) (0.04*) (0.014*) (0.000**) (0.000**) (0.001**) (0.04*) (0.0176*) Paranez içinde verilen sayılar ahmin sonucunun p-değeridir. *0,05 anlamlılık düzey için H 0 red edilmişir. **0,01 anlamlılık düzey için H 0 red edilmişir. Tablo 11. Güçlülük Tesleri Sonuçları BİST-30 Hacim Hacim. BİST Endeks Konra Fiya Değişiminin Endeks ve Endekse Dahil Hisse Senelerinin Fiyaı Üzerinde Ekisi Vadeli işlem borsası BİST-30 endeks konra fiya değişimindeki oynaklığın spo piyasada BİST-30 endeksi ve endekse dahil hisse seneleri fiyaı üzerinde ekisini incelemek üzere yapılan güçlülük esleri sonuçları ablo 1 de verilmişir.

9 February 1-, h Inernaional Scienific Conference of Iranian Academicians Abroad in Turkey Hisse Q(5) Q(10) Q(0) Q(30) ARCLK ASELS BIM AS DOHOL IHLAS IPEKE KRDM D M GROS SAHOL SISE TCELL THYAO TOASO TTRAK XU030 III. SONUÇ VE ÖNERİLER Arch Arch Arch Arch LM (5) LM (10) LM (0) LM (30) (0.004**) (0.003**) (0.014*) (0.000**) (0.015*) (0.000**) (0.065*) (0.003**) (0.010*) (0.034*) (0.000**) (0.048*) (0.011*) (0.00*) Vadeli işlemler ile spo piyasalar arasında özellikle vadeli işlemlere dayanak eşkil eden varlık piyasalarında ilişkiler sürekli inceleme konusu olmuşur. Özellikle sermaye piyasasındaki beklenilerin yönünün kesirilebilmesi vadeli piyasalarda alım saım ve işlem hacimlerinin incelenmesi ile belirlenmeye çalışılmakadır. Bunun nedeni vadeli işlemlerin yaırımcıların gelecekle ilgili beklenilerin iyi olması vadeli işlemlerde işlem hacmini ekilerken vadeli konraların oluşan fiyaları da dayanak vadeli işlem fiyalarını gelecekeki beklenilerinin bir gösergesidir. Niekim spekülaörler vadeli piyasalardaki pozisyonları vasıasıyla üslendikleri riski azalmak veya elimine edebilmek için spo piyasada da pozisyon aldıklarından, bunun da işlem hacmine yansıması olumlu yönde olmakadır. Çalışmamızda Türkiye de çok yeni olan vadeli işlemlerin BİST (Borsa İsanbul) de işlem gören hisse seneleri ve endeksler üzerine ekisinin olup olmadığı, eki varsa ne yönde ve ne kadar güçlü olduğu incelenmekedir. Çalışmada analiz yönemi olarak ARCH ve GARCH yönemi kullanılmakadır. Ekonomik değişkenlerde ve özellikle finansal zaman serisinde yüksek oynaklık olması ve bu durumda sabi varyans varsayımını yapmanın uygun olmaması durumunda değişen varyans modellerinden ARCH ve GARCH modeli daha uygun olmakadır. Bu nedenle çalışmada ARCH ve GARCH modelleri kullanılmışır. Analizde önce ARCH ekisinin olup olmadığı ARCH(LM) esi kullanılarak sınandıkan sonra, ARCH ekisi olan verilere (oplam verilerin yaklaşık %90 nı) ARCH ve GARCH analizi yapılmış, diğer verilere en küçük kareler yönemi (regresyon analizi) uygulanmışır. Sonarki aşamad ise elde edilen analiz sonuçları için güçlülük esleri yapılmışır. Çalışmada ookorelasyon esi olarak 5, 10, 0 ve 30 gecikme uzunluklarında Box-Ljung Q esi ve değişen varyans esi olarak; 5, 10, 0 ve 30 gecikme uzunluklarında ARCH-LM esleri uygulanmışır. Analiz VOB-30 ve 100 endeks konralarının işlem hacmi ve fiyaları için ayrı ayrı yapılmış olup, endeksler ve endeksler dahil olan hisse seneleri için her bir durum ayrı ayrı incelenmişir. Çalışma sonucunda elde edilen sonuçlar aşağıda özelenmekedir. AFYON, BRISA ve ISFIN hisse seneleri haricindeki hisse senelerinin ümü VOB-BİST 100 endeks konraı işlem hacminden aynı gün ve bir gün öncesinden ekilenmekedirler. AFYON hisse senedi VOB-BİST 100 endeks konraı işlem hacminden, önceki 4.gün, BRISA önceki, 3, 4, 5, 6, 7. gün işlem hacminden ekilenirken ISFIN hisse senedinin ise hiç ekilenmediği espi edilmişir. Ayrıca bu hisseler 10 gün öncesine kadar kendi işlem hacminden de ekilenmekedirler. BİST-30 endekse dahil hisse senelerinin ümü VOB-BİST 30 endeks konraı işlem hacminden aynı gün ve bir gün öncesinden ekilenmekedirler. BİST-30 endeksi VOB-BİST 30 endeks konraı işlem hacminden önceki, 3, 4, 5, 6, 7, ve 8. güne kadar ekilenirken, MGROS hisse senedi sadece aynı günden ekilenmemekedir. BİST-100 endeks ve bu endekse dahil olan hisse senelerinde olduğu gibi bu hisseler de 10 gün öncesine kadar kendi işlem hacminden ekilenmekedirler. BİST-100 endekse dahil hisse senelerinin ümü VOB-BİST 100 endeks konraı fiya değişiminden aynı gün ekilenmekedirler. BİST-100 endeksi VOB-BİST 100 endeks konraı fiya değişiminden aynı gün haricinde önceki, 3, ve 4. gün ekilenmekedir. Aynı şekilde bu hisseler 5 gün öncesine kadar kendi fiya değişimlerinden de ekilenmekedirler. BİST-30 endekse dahil hisse senelerinin ümü VOB-BİST 30 endeks konraı fiya değişiminden aynı günde ekilenirken BİST-30 endeksi VOB-BİST 30 endeks konraı fiya değişiminden aynı gün haricinde önceki, 3, ve 4. gün ekilenmekedir. Aynı şekilde bu hisseler 5 gün öncesine kadar kendi fiya değişimlerinden de ekilenmekedirler. BİST endeks ve endekse dahil hisse senelerinin GARCH ve EGARCH olarak modellemeleri asimerik bir ekinin varlığını gösermekedir. Asimerik ilişkinin yönünü beliren kasayı (L) nin poziif olması ilgili endeks konraının hacim veya fiya değişimini ekileyen köü haberlerin, bu endeks ve endekse dahil hisse senelerinin hacim ve fiya oynaklığını arırdığını gösermekedir. Tam ersi durumda yani (L) kasayısının negaif olması durumunda BİST endeks konraı hacim veya fiya harekelerini ekileyecek iyi haberler bu endeks ve endekse dahil hisse senelerinin hacim veya fiya oynaklığını arırmaka olduğunu gösermekedir. BİST 30 ve 100 endeks konralarının işlem hacimlerini ekileyecek iyi haberlerin spo piyasada bu endeksler ve endekse dahil hisse senelerinin oynaklığını, aynı endeks konralarının fiya değişimini ekileyecek köü haberlerin spo piyasada bu

10 February 1-, h Inernaional Scienific Conference of Iranian Academicians Abroad in Turkey endeksler ve endekse dahil hisse senelerinin oynaklığını arırdığı espi edilmişir. Vadeli işlemlerin Türkiye de derinliğinin arması ile spo piyasalardaki dalgalanmaların azalacağı açıkır. Günümüzde vadeli işlemlerden çoğunlukla mali kuruluşlar ve uluslararası yaırımcılar yararlanmakadırlar. Bu piyasalardan gerek özel sekör işlemeleri gerekse ulusal yaırımcıların yararlanması ülkedeki yaırım hacmine ve risk yöneimine olumlu kakılar sağlayacakır. Ancak bu kakının sağlanabilmesi vadeli işlemlerin derinliğinin arması ve uzman risk yöneicilerinin yardımı ile olacakır. Bu amaçla vadeli işlemlerle spo piyasalar arasındaki ilişkilerin espi edilmesi için daha fazla bilimsel çalışmaların yapılmasının faydalı olacağı kanısındağız. Çalışmamız sonucunda elde edilen sonuçlar yaırımcılara sığ olan piyasalarımız da piyasaların birbirine ekisinin görülebilmesi açısından ışık uacakır. Sonraki çalışmaların daha spesifik alanlarda yapılması; örneğin reel sekör ve mali sekör işlemeleri açısından risk yöneimi, kur riski, faiz riski ve porföy sigorası amaçlı kullanılabilirliği gibi, bu piyasalarda işlem yapacaklara ve bilime daha fazla kakı sağlayabilecekir. ACKNOWLEDGMENT The preferred spelling of he word acknowledgmen in America is wihou an e afer he g. Avoid he siled expression, One of us (R. B. G.) hanks... Insead, ry R. B. G. hanks. Pu applicable sponsor acknowledgmens here; DO NOT place hem on he firs page of your paper or as a foonoe. REFERENCES [1] AGARWAL. Ravi v.d.; Greaer Noida, Organized by BIMTECH, Indian Finance Summi Dergi 009.J. Clerk Maxwell, A Treaise on Elecriciy and Magneism, 3rd ed., vol.. Oxford: Clarendon, 189, pp [] AKGÜÇ, Özin; Finansal Yöneim, İsanbul, 1994.K. Elissa, Tile of paper if known, unpublished. [3] AKOVA, Yücel; Ticare Borsaları Fuures Piyasalar ve Fuures Piyasaların Türkiye de Tarımsal Ürünlere Uygulanabilirliği, Ankara, T.C. Başbakanlık Dış Ticare Müseşarlığı İhracaı Gelişirme Eü Merkezi, [4] AKSOY, Ahme, TANRIÖVEN, Cihan; Sermaye Piyasası Yaırım Araçları ve Analizi, Ankara, Gazi Kiabevi, 007. [5] AKSOY, Ahme, TANRIÖVEN, Cihan; Sermaye Piyasası Yaırım Araçları ve Analizi,, Deay Yayıncılık, 4.Baskı, 013. [6] AKYÜZ, Zeynep; Vadeli İşlem Piyasaları, İzmir Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası nın İncelenmesi ve Pamuk Üreicilerinin Eğiimine Yönelik Bir Araşırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversiesi Eğiim Bilimleri Ensiüsü, Ankara, 006. [7] ALEXAKIS. Panayiois; On he Effec of Index Fuures Trading on Sock Marke Volailiy, Inernaional Research Journal of Finance Economics Dergi, sayı.11, Nisan 007. [8] ALKAN, Gönul İpek, Finansal Piyasalar (Kurumlar ve Araçlar), Ankara, 009. [9] ALPAN, Fulya; Örneklerle Fuures Anlaşmalar ve Opsiyonlar, İsanbul, Lieraür Yayıncılık, [10] AYDOGAN, Kürşa; Spo ve Vadeli İşlem Piyasaları İlişkisi Üzerine Bir No, BİST Dergisi, Sayı 5, Ocak Mar [11] AYDIN, Nurhan; Finansal Yöneim, Ankara, Deay Yayıncılık, 010. [1] AYRIÇAY Y.; Sisemik Risk Açısından Türev Piyasalarda Yaşanan İflas ve Zararlar, Sandard Ekonomik ve Teknik Dergi, Sayı 494, Şuba, 003 [13] CHANCE, M. Don; An Inroducion o Opion and Fuures, Florida, The Dryden Pres, [14] CHARUPAT, Nara; The effec of derivaive rading on he underlying markes: Evidence from Canadian insalmen receips rading, Inernaional Review of Economics and Finance Dergi, sayı. 15, 006. [15] COŞKUN, Mein; Para ve Sermaye Piyasaları, Kurumlar, Araçlar, Analiz, Ankara, 010. [16] ÇAĞLAR, Keyder, Dünya Ekonomis İçinde Türkiye, Vakfı Yur Yayınları, 199. [17] DOĞUKANLI, Haice ve Serpil Canbaş; Finansal Pazarlar: Finansal Kurumlar ve Sermaye Pazarı Analizleri, Genişleilmiş 3. Baskı, Bea Basım Yayım Dağıım A.Ş., Adana, 001. [18] DÖNMEZ, Ç. A., v.d.; Finansal Vadeli İşlem Piyasalarına Giriş, İsanbul, BİST Yayınları, 001. [19] Y. Yorozu, M. Hirano, K. Oka, and Y. Tagawa, Elecron specroscopy sudies on magneo-opical media and plasic subsrae inerface, IEEE Transl. J. Magn. Japan, vol., pp , Augus 1987 [Digess 9h Annual Conf. Magneics Japan, p. 301, 198]. [0] M. Young, The Technical Wrier's Handbook. Mill Valley, CA: Universiy Science, [1] hp://borsa.ku.edu.r/dokumanlar/web%0egiim%0semineri- 1-piyasalar.pdf, 15 Nisan 01, s.4-6. [] hp://borsaisanbul.com/kurumsal/borsa-isanbul-hakkinda, Mayıs 013 [3] hp:// [4] hp:// 17 Nisan 01. [5] hp:// 0.hml