SİLAHLI ÇA TIŞM~LAR HUKUKUNUN B.M. KUVVETLERINE UYGULANMASI

Transkript

1 SİLAHLI ÇA TIŞM~LAR HUKUKUNUN B.M. KUVVETLERINE UYGULANMASI Dr. Funda KESKtN- Slahlı çatışmalar sırasında bazı kurallara uyulması gerektğ düşünces antk çağlardan tbaren yavaş yavaş gelşmştr. tık başlarda bu çatışmalar hç br kurala bağlı olmaksızın mümkün olan en kanlı şekllerde yürütülüyordu. Daha sonra, aslında esksne oranla daha öldürücü slah ve yöntemler kullanılmasına ve çatışmaların daha yıkıcı olmasına karşın, devletler karşı tarafın da bunlara uyması koşuluyla bazı kurallara uymanın avantajlı olduğunu görmeye başladılar. Orta çağ'da gelşen şövalyelk kuralları ve Hırstyanlık da bu gelşmeye katkıda bulundu. 1 Kuvvete başvurmanın devletler çn br hak olduğu dönemde, jus ad bella yan kuvvete başvurmayı düzenleyen kuralların gelşmes gerde kalırken, br slahlı çatışma sırasında tarafların uyması gereken kurallar yan jus n bella gelşt ve yaygınlık kazandı. Uzun süre yapılagelş hukuku şeklnde gelşen bu kurallar, özellkle XIX. yüzyılın knc yarısından tbaren uluslararası antlaşmaların da konusu olmaya başladılar. Slahlı çatışmalar hukuku çok genş br alana yayılan konuları kapsamaktadır. çatışmanın tarafları arasındak ve taraflarla tarafsız devletler arasındak lşkler de bu konu kapsamında değerlendrlmesne karşın bu çalışmada uluslararası çatışmalar hukukunun yalnızca slahlı çatışmalarda uygulanan uluslararası nsancıl hukuk, yan slahlar, araçlar ve savaş kurbanlarının durumu gb konular 2 ve bu kuralların B.M. güçlerne uygulanması sorunu ele alınacaktır. Yakın zamana kadar savaş hukuku olarak adlandınlan bu kurallara bugün slahlı çatışmalar hukuku denmektedr. Bunun en öneml neden, bu kuralların uygulanmasının yalnızca savaş durumlarına özgü olmamasıdır. Bu konudak temel düzenlemey oluşturan ı949 Cenevre Sözleşmeler, ortak olan 2. maddelernde kend uygulama alanlarını "savaş durumu taraflardan brs tarafından kabul edlmese ble k ya da daha çok taraf devlet.. A.O. Syasal Blgler Fakültes Araıııırma Görevls. 1W. Durch, "Introducıon," The Eyoluıon of Unted Natons Peacekeepng, Case Studes and Comparalye Analyss, W. Durch (ed.), New York, H. Stmson Center, 1993, Frts Ka1shoven, The Law of Warfare. Leyden. Sjlhoff. 1973,

2 - - -, 448 FU1IDA KESKİN arasında, ortaya çıkan lan edlmş sav~; veya her türlü slahlı çatışma durumları" belrlemektedr. 3 olarak ~. Devletler Arasandak Çatışmalar İçn Ortaya Çıkan. KurallarlD B.M. Güçlerne Uygulanıp Uygulanamayaca~ı Sorunu L Bu Kurallara GeJ'eksnm DuyulmaslDlD Nedenler ve KurallarlD Kapsamı XVIII. ve XIX. yüzyıllarda. <lııha kuvvete başvurma hakkımn sımrlandınlması yönünde br düzenleme yokken çauşmaların nasıl yürütülmes gerekt~ne lşkn kurallar gdere~ arttı. Çünkü br slahlı çatışmaya gren devletler gereksz kayıplara u~amak stemykırlardı. Gereksz kayıp se askı~r avantaj sa~lamayan kayıp anlamına gelyordu. Böylece. önce slahlı çatışmalar sırasında svllern korunması. sonra da bu korumacı kuralların yaralı. hasta ve tutsak olan :;avaşanlara da yaygınlaştırılması bçmnde slahlı çatışmılıar hukuku oluştu. I.. Bu dönemn teknolojsnn henüz topyekun. yan svl halkı da savaş çabasına katan ve onları savaşın etklerne açık hale getren br savaşı mümkün kılmaması da bu kurall<trın gelşmesn kolaylaştırdı. Svllern öldürülmesnn asker br faydası yoktu. Yaralılhasta ve tutsak olanlar da artık savaş çabasına katkıda bulunamaz hale gelyorlardı. dolayısıyla bu kşlern korunması her k çatışan tarafın da yararına br durumdu. Yan. çatışmaların temelde k tarafın ordulhı arasında gerçekleştğ dönemde svller koruyan kurallaşmalara gtmek kolaydı. Bundan sonra bazı savaşanlara da bu kuralların uygulanması do~al olarak atılan br adım oldu. Bu kuraııar o kadar yaygınlık kazandı ve kabul!gördü k. özellkle XIX. yüzyılın knc yarısında devletler çatışmaları yürüten komurıarı çn bu kuralları leren el ktapları yayınlamaya başladılar. Bu konud<ık kuralların lk kaynağı yapılagelştr. XVII. yüzyıldan tbaren hemen hemen tüm uluslararası çatışmalarda jus n bel/o'ya de~şk ölçülerde de olsa uyuldu. 4 Bunıekın yazılı hale getrlm~s se XIX. yüzyılın knc yarısında başladı. Bu konuda yapııın temel çok-taraflı anı.laşmalar şunlardır: 1856 Denz Savaşı Konusunda Pars Bldrs Savaşta Hasta ve Yaralılar Konusunda Cenevre Sözleşmes. bu sözleşme hükümlern denz savaşına da yayaıı 1906 Cenevre Sözleşmes Savaşta Brtakım Patlayıcı Maddelern Kullanılmasının Yasaklanmasına llşkn St. Petersburg Bldrs Hasta ve Yaralı Askerlern, Denzclern ve Savaş Tutsaklarımn Korunmasına ılşkn Cenevre Sözleşmeler, 1899 ve 1907 La Haye Sözleşmeler Mkrop ve Gaz Savaşını Yasaklayan Cenevre SÖ:leşmes Savaşta Tcaret Gemlerne Karşı Den*altıların Kullanılmasıııı Düzenleyen Londra Protokolü, Uluslararası Kızıl Haç Komtes'nn (LC.R.C.) hazırladığı 1949 Cenevre Sözleşmeler (4 tane) 1954 La Haye Sla~h Br Çatışma Durumunda Kültür Varlıklarının Korunmasına Hşkn Sözleşme Bakteryel (Byolojk) ve Toksn Slahlarının Gel~trlmes, Üretlmes ve Depo Edıpesnn Yasaklanması ve Yok Edlmelerne İlşkn Sö7Jeşme, 1977'de 1949 Cenevre Sözleşmeler'ne ek k Protokol, 1980 Aşırı veya Ayrım Yapma İmkam Vermeden Zarar Veren,! Bazı Konvansyonel Slahların Kullanılmasının Sınırlandırılması ve 3denevre Sözleşmeler'nn metn çn bkz. Düstur, III. Tertp. Cl 34, s. ~ l"'d Confl"". landm. Wdd,r,ld ~d Nool"",. 198(}.,.12. 4deoffrey Best, Humanty n War/are: The Modern Hstory of the!nterfultofull Law of

3 sn.ahu ÇATıŞMALAR HUKUKUNUN B.M. KUVVETLERINE UYGULANMASI 449 Yasaklanmasına İlşkn Sözleşme ve 1993 Kmyasal Slahların Gelştrlmes, Üretlmes, Depo Edlmes ve Kullanılmasının Yasaklanmasına ve Yok Edlmelerne İlşkn Sözleşme. Bu noktada, I.C.R.C.'nn grşm ve çabasıyla gerçekleştrlen 1949 Cenevre Sözleşmeler'nn slahlı çatışmalar hukukunun güncelleştrlmes bakımından çok öneml br şlev yerne getrdğ belrtlmeldr. çünkü 1949'da Uluslararası Hukuk Komsyonu, B.M.'de bu amaçla br çalışma yapılmasını, kamu oyunun bunu B.M.'nn barışı koruma konusundak güvenszlğnn br gösterges olarak yorumlayableceğ gerekçesyle yanlış bulmaktaydı. Bu alan, aralarında kesn br ayrım olmamakta brlkte çoğunlukla bell durumdak kşlern korunması amacına yönelk olan ve Cenevre'de yapılan sözleşmeler çerçevesnde düzenlenen Cenevre hukuku le çatışmada kullanılan araçları ve slahları kısıtlayan veya yasaklayan La Haye hukuku olmak üzere kye ayrılablr.6 Brnc gruba lşkn olarak genelolarak kabul gören en temel kural, çatışmada svllerle savaşanlar arasında ayrım gözetlmes ve svllere karşı asker faydası olmayan eylem yöneltlmemesdr. İknc olarak da, savaşanlara da yaralı, hasta ve tutsak olmaları durumunda bell kurallar çerçevesnde davranılması gerekmektedr. İknc grup kurallar se bazı patlayıcı maddelern ve kmyasal ve byolojk slahların kullanılmamasını öngörmektedr. Bu kurallara uymayanların durumunu düzenleyen genel br antlaşma yoktur. Naz savaş suçlularını yargılayan Nüremberg Asker Mahkemes ve Japon savaş suçlularını yargılayan Tokyo Mahkemes bu kşlern cezalandırılmasının lk örneklerdr. Yakın zamanda da Bosna ve Ruanda'da şlenen savaş suçlarının yargılanması çn ad hoc mahkemeler kurulmuştur ve bu mahkemelern başarısının sürekl br ceza mahkemes kurulması yönünde uzun br süreden ber B.M. çerçevesnde harcanan çabalar çn çok öneml olacaktır. 2. B.M.'nn Slahlı Çatışmalar Hukuku Konusundak Tavrı Bugüne kadar gerçekleştrlenjus n bello antlaşmaları yalnızca devletler arasındak çatışmaları konu almaktadır. B.M. barış gücü gb temelde savaşan tanımına grmeyen br uluslararası gücün ya da br zorlama önlem kararını uygulayan güçlern slahlı çatışmalar hukuku açısından statüsü br düzenleme konusu olmamıştır. Bu güçlere ne ölçüde jus n bel/o kurallarının uygulanacağı ve eğer uygulanacaksa hang antlaşma hükümlernn ve hang asker dspln sstemnn geçerl olacağı belrszdr. B.M. Antlaşması 39. maddede belrtldğ şeklde Güvçnlk Konsey'nn barışa yönelk tehdt, barışın bozulması veya saldırı durumunu belrleyp kuvvet kullanma da çeren zorlama önlemlerne başvurulması kararını verd(ğ durumlarda, bu kararı uygulayan B.M. güçlerne slahlı çatışmalar hukuku kurallarının uygulanarnayacağı nadren de olsa savunulan br görüş olmuştur. Bu görüşe göre, B.M. br uluslararası hukuk kşs olmakla brlkte br devlet değldr ve uluslararası lşklere br devlet gb katılmaz. İstelk B.M. Antlaşması'na aykırı br kuvvet kullanmayı durdurma amacına yönelktr, 5S.0. Baley, How Wars End, The Unted Natons and the Termnaton of Armed Conflct, 1946,1964, Clı I, Oxford, Clarendon Press, 1982, s.19. 6Ka1shoven, a.g.y., s.26.

4 FUNDA KESKtN yan hıueııdır7 k benzer br görüş, daha önce de haklı savaş görüşü bağlamında saldırıya karşı IkOyan devletn bu kurall~ırdan yararlanacağı ama saldırgan devletn yararl~amayacağı bçmnde dle getrlmşt. 8 Ancak haklı savaş öğrets hçbr zaman haklı Br neden çn nsanlığa aykırı uygulamalara başvurmayı haklı çıkaramaz. Ayrıca, slahlı lçauşmalar hukukunun ;1çbr k.uralı, kuvvete başvunnanın hukuka uygunluğu le bu kurallann uygulanması arasında br bağlanu kurmaz. Aslında jus n bello savaşın kötülüklerne karşı gelşmş kurallardan oluşur, gereksz acılara engelolmak amacındadır ve bu Ikaygılar çatışma~~ kaulan taran~n ntelğnden ya da kaulma nedenl~~nden bağımsızdır. Bunun aksının kabulü, nedenı haklı olan tarafın amacına ulaşmak ıçın her türlü aracı kullanablmes yolunu açar k bunun B.M. güçler çn kabul edleblmes mümkün değldr.9 İnsanlık ve hukuka uygunluk çn eyleme geçen br gücün, en azından jus n 'bello'nun temel kurallan lc ba.'~lıolmayı kabul etmes gerekr. Ancak B.M. br örgüt olarak slahlı çatışmalar hukukuna lşkn br uluslararası antlaşmaya taraf değldr ve bu antlaşmalarda da uygulanmalannı B.M. güçlerne de yayan br hüküm yoktur. Günümüzde bu konudak temel düzenlemey teşkl eden 1949 Sözıdşmeler tamamen B.M.. dışında LC.R.C. tarafından hazırlanmış ve devletler konfransa davet eden de LC.R.C. olmuştur Ek Protokoller'n hazırlanması sırasında B.M. braz daha etkn br rol almıştır. B.M. bu çalışmaları yakından zlemş ve B.M. Gı~nel Kurulu her yıl bu konuda br k~ar almıştır. Ancak B. \1. dah:ı çok slahsızlanma konulanyla lglenmştr Bazı ;Konvansyonel Slahlar Sözleşınes se br B.M. sözleşmesdr ama aslında 1977 Ek Protokoller çn yapılan konferansın br yan ürünüdür ve B.M.'ye devredlmştr. Ntekm bu ~zleşmenn kabulü ve uygulamaya sokulması çn B.M. sstemnde yeternce çaba hardnmadığını düşünen LC.R.C. yne bu yöndek çalışmalarını devam ettrmştr. B.M. devletler çn slahlı çatışmalar hukukuna uyma yükümlülüğü bulunduğunu doğrtılamaktan ger kalmamıştır. B.M. çerçevesnde slahlı çatışmalar hukukuyla lgl oıank alınan en öneml karar, 1968 tarhl, 2444(XXIII) sayılı Genel Kurul karandır. Bu karaf "Slahlı çatışmalarda İnsan Haklarına Saygı" başlığını taşımaktadır ve üç temel lke belrlemektedr:, (a) Tarafların çatışmada araç ve yöntem seçmekte sınırlı br hakkı olması, I (b) svl halka saldırının yasak olması ve 1(c) savaşanlarla svller arasındak ayrımın gözetlmes. Bunlar, La Haye ve Cenevre Sözleşmeler'nde ortaya konulan lkelerdr ancak B.M. bu sözleşmelere doğnıdan doğruya atıfta bulunmamaktadır. Bununla brlkte, Genel KUrl 1990 tarh ve 45/69 ~.ayılı karanyla İsral'n şgal altındak topraklarda şgalc güç, - '. 7ı:ı. McCoubrcy ve N.D. Whte, InternatonalOrganzatons and Cvl Wars, Darunouıh, 1ldershot, 1996, s G. Starke, Introducton to Internatonal Law, 9.8., London, Butterworths, 1984, ~ McCoubrey ve N.D. Whte, The Blue Helmets: Legal Regulaton of Unted Natons M ltary Operatons, Daı unouth, Aldershot, 1996, s.155.

5 SD.-AHU ÇATıŞMALAR HUKUKUNUN B.M. KUVVETLERINE UYGULANMASI 451 olarak IV. Cenevre Sözleşmes'ne uymasını, bu sözleşmenn adını vererek stemştr. Ayrıca yne devletlere 1977 Ek Protokoller'e taraf olmaları çn defalarca çağrıda bulunmuştur. Güvenlk Konsey'nn tavrı da Genel Kurul'dan farklı değldr Körfez olayı srasında Irak'ın şgal altındak Kuveyt'te uluslararası nsancıl yükümlülüklerne uymasını 25 Eylül 1990 tarh ve 670 sayılı kararıyla sterken, devletlere Kuveyt' kurtarmak çn tüm gerekl araçlara başvunna zn verdğ 678 sayılı kararında ne sözleşmelere ne de slahlı çatışmalar hukukuna atıfta bulunmuştur. Yan B.M.'nn slahlı çatışmalar hukukuna uymayı devletler çn br yükümlülük olarak kabul euğn gösteren kararlar gerek Genel Kurul'da gerekse Güvenlk Konsey'nde alınmışken B.M.'nn kend güçlernn bu açıdan konumu hakkında genelolarak alınmış hçbr karar bulunmamaktadır. Ancak bazı B.M. kuvvetler çn bunların slahlı çatışmalar hukuku le bağlı oldukları yönünde B.M.'den açıklamada bulunulmuştur. Genel Sekreter D Thant daha 1962'de Kongo'da bulunan B.M. gücü ündc çn yaptığı açıklamada, B.M.'nn kend slahlı kuvvetlernn 1949 Cenevre Sözleşmeler'n mümkün olan en sıkı bçmde uygulamakta ısrarlı olduğu bçmnde br açıklamada bulunmuştur. Görüldüğü gb bu açıklamada barış gücü le dğer B.M. güçler arasında br ayrım gözetlmemekte, hepsn çne alan br anlatım kullanılmaktadır. Bu bağlamda, B.M. Genel Sekreter 23 Ekm 1978'de LCRe. başkanına yazdığı br mektupta nsancıl hukuk lkelernn B.M. güçler tarafından yürütülen operasyonlar çerçevesnde uygulanması gerektğn kabul etmştr. O Bu durum, Lübnan Geçc Gücü (UNIFIL) çn Genel Sekreter tardfından ayrıca devletlere yazılan br mektupla katkıda bulunan devletlern nsancıl hukuka uyulması çn kend güçlern uyarmaları bçmnde doğrulanmıştlr. 11 Ancak B.M. bu konuda kesn ve tüm barış güçlern kapsayacak br tutum benmsememştr. Özellkle esk Yugoslavya ve Somal'dek güçler çn böyle br mektup dah yoktur. Ancak B.M. görevllernn gttkler yerlerde, özellkle de Somal ve esk Yugoslavya'da zor durumlara düşmeler, bu güçlern güvenlklernn sağlanması gerektğ yönünde yen br grşm başlatılmasına neden olmuş ve 994'te.Genel Kurul'un 49/59 sayı ve 9 Aralık tarhl kararıyla oluşturulan Ad /loe Komte'nn hazırladığı B.M: ve İlgl Personeln Güvenlğne İlşkn Sözleşme'y kabul etmştr. 12 Bu sözleşme henüz yürürlükte değldr ancak madde lıc'ye göre, B.M.'nn yetkl br organınca kurulacak ve B.M. otortes ve kontrolü altında gerçekleşrlecek her türlü operasyonu ve 1la'ya göre bu operasyonda görevalan tüm asker, pols ve svl üyeler, resm görevle bu bölgede olan B.M., bağlı kuruluş ve Atom Enerjs Ajansı görevl ve uzmanlarını ve lgl personelolarak da B.M.'nn yetkl organıyla anlaşarak gönderlen devlet ya da uluslararası örgüt görevllern, uluslararası yardım kuruluşu üyelern ve Genel Sekreter'n görevlendrdğ kşler kapsar. Yan barış gücü üyeler bu sözleşme kapsamında kalırlar. Buna karşılık Sözleşme'nn 2. maddes, Güvenlk Konsey kararıyla OAynı yapıt. II Umesh Palwankar, "Applcablty of Internatonal Humantaran Law to Unted Natons Peace-Keepng Forces,"!nıernaıona Revew of ıhe Red Cross. No:294, 1993, s Metn çn bkz. Yearbook of ıhe Vnıed Naıons, 1994, s

6 452 FUNDA KESKtN gerçeld~trlen zorlama önlem operasyonlarını uygulama alanı dışımm bırakmakta ve bu operasydnlara slahlı çatışmalar hukukunun uygulanacağını belrtmektedr. Sözleşme B.M. görevllernn güvenlklernn sağlanması le sınırlıdır ve slahlı çatışmalar hukuku kapsamında olan dğer konulara yer vennemektedr. Ancak 20. maddes~nde Sözleşme'nn ulu,lararası belgelerde yer aldığı şeklyle nsan hakları standartlarının ve uluslararası nsancıl hukukun B.M. opemsyonlarının ve personelnn korunm~sına ve bu personeln bu hukuk kurallarına uymasına lşkn olarak uygulanlıblrlğn etklemedğn belrterek nsancıl hukukun B.M. operasyonlarına hem hak hem de yükümlülük getrecek şeklde uygulanacağını kabul eunektedr. Aynca B.M., Irak'a ıcrrşiuyguladığı ekonomk önbmler koyan kararlarında, uluslararası nsancıl hukuk~ gerektrdğ nsancıl ;;tsnaları da her zaman getnnştr. lrak'a karşı yaptırım koyan 661 sayılı karar 3. paragraf (c) fıkrasında, ve 4. paragrafında münhasıran ubb amaçlı maddeler ve nsan şartlhrın gerektrdğ hallerde yye<:ek maddelern ambargonun dışında ~uunuştur. 666 sayılı kaıar se 4. paragrafında IS yaşın altındak çocukları, hamle ve emzkl kadınları ve yaşlı n hastaları özel önem verlecek kşler olarak saymışur. Bunlar,laçıkça adının anılmamasına rağmen özellkle 1949 IV. Cenevre Sözleşmes'nn getrdm stsnalardan oluşmaku.dır.! B.M.'nn üye devletler,~ kuyy.~t kullanma zn verdğ lk durum olan Kore olayındlı B.M Cenevre Sı)zleşmder'ne uyacağını lan etmştr. Bu tür güçler B.M. Antlaşması'nda öngörülmedğnden LC bunlara uygulanacak kurallar belrlenmemş olduğupdan mevcut olan tet kurallar dzs olarak slahlı çatışmalar hukukuna uyulmasının kabul edlmes do:~aldır. Ancak B.M., kendsn Kore'de esk savaş hukuku anlamı~da savaşan olarak da kı.'bul etrremştr. Bu dönemde, B.M. devletlere yasakladığı kuvvet kullanma yetksn kend elnde tuttuğuna göre kuvvet kullanma konusunda B.M.'njn devletlere göre daha üstün hr konumda olduğu 'ıe örneğn nükleer slahları devletlere yasaklarken kendsnn kullanma yoluna gdebleceğ ve bu bağlamda dlerse slahlı çatışmalar hukukun u uygulama yolunu da seçebleceğ görüşü de ler sürülmüştür.13 Ancak Kore'den bu yana gerek doktrnde gerekse B.M.'nn özellkle barış güçler Içn yaptığı açıklamalarda, uygun olduğu durumlarda slahlı çatışmalar hukukunun B.M. &üçlerne de uygulanması gerektğ genelolarak kabul gönnektedr. Bununla brlkto, B.M. br devlet olm,~dığından slahlı çatışmalar hukukunun her yönü B.M. güçlerne uygulanamamakta ya da en azından bazı noktalarda braz daha netleştrc gelşm~lere htyaç duyulmaktadır. Slahlı çatışmalar hukukunun B.M.'nn kuvvet kullanma zn verdğ durumlarda uygulahablrlğ konusunda aıtık br :?üphe bulunmadığını belrtmek gerekr II. Ek Protakol'le uluslararası ntelkte olmayan çatışmalara ble uygulanması kabul edlen slahlı ;çatışmaıar hukukunun bu güçlere uygulanmaması mantık dışı olurdu. B.M.'nn 13Rep~rt of Commİttee on Stedy of Legal Problem s of the Unted NatonS, "Should the Lawf of War Apply to Unted Natons Enforcement Acton," The Strategy of World. Ordj" Internatonal Law, Clt III, R.A. Fak ve S.H. Mendlovtz (cd.), s Ayrıca A.S.I.L.'n 1992 toplantısında uygulanablrlk hç tartı~ma konusu edlmekszn KOl'lsyon'un Irak güçlerne kar~ı uygulamaları nsancıl hukuk açısından değ r1endrlm~tr k bu durum doktrnde uygulanablrlk konusunda br sorun olm dığım göstermektedr. "Implementng Lmtatons on the Use of Forcc: The Doctrne of Proportonalty and Ncccssty," P.A.S.I.L., 86th Meetng, 1-4 Nsan 1992, s

7 SİLAHU ÇATıŞMALAR HUKU,KUNUN B.M. KUVVETLERINE UYGULANMASI 453 "- 39. maddeye göre yaptırım olarak kuvvet kullanılmasına zn vennes de bu kararı uygulayan kuvvetlern slahlı çatışmalar hukukuna uyma yükümlülüğünl değştrmez. Zaten slahlı çatışmalar hukuku devletler arasındak çatışmalara uygulandığı zaman da hang tarafın hukuka uygun olarak kuvvet kullandığına bakılmaksızın k tarafa da uygulanan kurallar çerr. Bunların asgar uygarlık koşulları olduğu 1899 ve 1907 La Haye Sözleşmes Ek Kurallar'ın 158. maddesnde de belrtlmştr15 ve temel kuralların ve bu temel kurallan kodfıye eden 1949 Cenevre Sözleşmeler'nn yapılagelş ntelğnde oldukları kabul edlmektedr. Dolayısıyla Güvenlk Konsey znyle yaptırım olarak kuvvet kullanma yoluna başvurulması durumunda da slahlı çatışmalar hukukuna uymak zorunludur. Ancak B.M. br örgüt olarak slahlı çatışmalar hukuku konusunda yapılmış olan sözleşmelere taraf olmadığına ya da B.M. güçler çn ayrı bl' düzenleme yapılmadığına göre, bu kuralların gözetlmes görev yne katkıda bulunan devletlere düşmektedr. Ntekm LC.R.C., Körfez müdahalesnde Cenevre Sözleşmeler'ne taraf olan devletlere br memorandum göndererek br asker operasyonda yer alablecek devletlern slahlı çatışmalar hukukuna uyma yüküm1u1üklern hatırlatmıştır. 16 B.M. barış gücünün durumunda da slahlı çatışmalar hukukuna uyulması yönünde yne herhang br B.M. organı kararı olmamasına karşın kuşku yoktur. Barış güçler, br çatışmanın taraflarının rızasına dayanılarak yerleştrlr ve çalışmasının başarılı olması çn tarafsızlığını korumak zorundadır. Ayrıca görev süres boyunca meşru savunma durumu harç kuvvete başvuramaz. Tüm bunlar barış güçlern zorlama önlem uygulayan güçlerden çok farklı br konuma yerleştrr. B.M., 1992'den bu yana barış güçler çn kabul eden devletlerle yapılan antlaşmalara bu güçlern Cenevre Sözleşmeler ve Ek Protokoller'nn ruhuna ve lkelerne uyarak çalışmasını ve asker personeln bu kurallardan haberdar edlmelern sağlayacağını brer hüküm olarak koymaktadır. B.M.'nn sözleşmelere taraf olması en azından barış glçler açısından br çıkar yol olarak görülmemektedr. Çünkü sözleşmelerde "savaşanlar" term kullanılmaktadır k barış güçler klask anlamda savaşan sayılamaz. Her şeyden önce çatışmanın tarafı değldrler ve meşru savunma harç kuvvet kullanmama yükümlülükler vardır. Ayrıca B.M. zorlama operasyonlarının da klask savaşan statüsünde değerlendrlmesne karşı çıkan görüşler vardır. Buna göre, B.M. kararı le kuvvet kuilanan güçler klask savaş hukuku çerçevesnde herhang br devletn mensupları gb değerlendrlmemeldrler. Bu daha genel ntelkl sorunun yanısıra uygulamada da pek çok sorunla karşılaşılması olasıdır. ÖzeIlkle 1977 L Ek Protokol'e taraf olan devletlerle olmayan devletlern aynı barış gücünde görevalmaları halnde sorun doğacaktır. B.M. güçler mensuplarının savaş tutsağı sayılıp sayılmayacakları, hang asker dspln kurallarının uygulanacağı, bu kuralların çğnenmes durumunda breysel sorumluluk ve devletn sorumluluğu konusu gb uygulamada ortaya çıkablecek başka brçok sorun vardır ve bunların br kısmına şu anda sağlıklı br yanıt vereblmek mümkün değldr. 151.B. SCOtl, The Ilague Peace Conferences of 1899 and 1907, Documents, Clt II, Baltmore, lohns Hopkns Unversty Press, Hans-Peter Gasser, "The Unted Natons and Internatonal Humantaran Law: The Internatonal Commttee of Red Cross and the Unted Natons' Involvement n the Implementaton of Internatonal Humantaran Law," 1nternatonal Symposum on the Occason of the Ffteth Annversary of the Unted Natons çn sunulan teblğ, Cenevre, Ekm 1995.

8 454 FUNDA KESKlN ~. Slahlı Çatışmalar Hukukunun Temel Klralları Bakımından,.M. Güçlernn Durumu L. Kuralların Uygu'andığı Durumlar IKurucuıar B.M. Antlaşması Grş'nde halkları savaştan koruma am~cını belrtrken açıkça devletler arasındak savaşı düşünüyorlardı. 17 Ancak 1945'ten bu yana meydada gelen slahlı çatışmııların çok azı bu ntelğe sahptr. Üstelk, meydana gelen ' çauşmwarın büyük br çoğunluğunda da dış karışma vardm Cenevre Sözleşmeler, sö;deşmeye taraf olan devletler arasındak çatışmalarla br t.ıı devlet ülkesnde gerçekleşen uluslararası ntelkte olmayan slahlı çatışmalar arasında aynm yapmaktadır. Slahlı çatışmalar hukukunun devletler arasındak çatışmalara tam olarak uygulanması gerekr Cenevre Sözleşmeler ve Ek ProtOkOllS, br safaş durumunu taraflarwn brs kabul etmese ble, k devlet arasında ortaya Çıkan tüm lan edlmş savaş ve d ;er slahlı çatışma durumlarına bu sözleşme hükümlernn uygulanacağını belrtmektedr. lççatışmalar se tamamen 1949 Sözleşmeler kapsamı dışın& bırakılmakta ama bu çatışmalara uygulanacak olan kurallar, en az Sözleşme'nn 3. maddsnde belrlendğ şeklyle beıı nsancıl kurallar olarak saptanmaktadır. ı B.M. açısından buradak somn, B.M. güçlernn br devlet ya da brmle slahlı çatışeba durumunda olmasının mümkün olup olmadığıdır. Genel eğlm, B.M.'nn br devle~le savaş durumunda olamayacağı yönündedr. Ancak 1945 yılından bu yana lan edlmş savaş bulunmadığıne.an, bugün slahlı çatışmalar hukukunun uygulanması çn ulusl arası asker çatışma ciması yeterl sayılmaktadır. B.M. güçler bu btere göre değerlendrlrse, B.M. Antla~;ması VII. Bölüm'e göre Güvenlk Konsey'nn br saldm ya da bahşın bozulması durumunun varlığını belrleyp br zorlama önlem olarak kuvvet kuııanılmasına karar vermes durum'jnda bu koşul karşılanmış olmaktadır. Çünkü bu k durum, ancak brden fazla devlet arasında gerçekleşen eylemler sonucu ortaya çıkablr. Ancak barışa yönelk tehdt nedenyle kuvvet kuııanılmasına zn verleblmes,. Som L'de olduğu gb tarnam~n br tek devlet ülkes çnde gerçekleşen olaylar sonucunda da E taya çıkablmektedr. Burada br uluslararası çatışma yoktur. Ancak sorun ulusl ası sonuçlar doğuran br somndur ve uluslararası gücün görev tanımı buna mkan ver orsa, bu güç meşru savunmayı aşan kuvvet kullanmaya da başvurablr. Ntekm Som*l'de önce UNIT AF Sünra da UNOSAM II bunu yapmıştır. Aynca, uluslararası plan4a önlem almayı gerekıren br sorunun br ç sorun olduğunu söylemek de artık mümkün değldr. Dolayısı yla lke olarak bu soruya olumlu yanıt vermek mümkün görühmektedr B.M. ve 1Jgl Personeln Güvenlğne 1Jşkn Sözleşme de, madde 2/2'de, en azından kend düzenledğ konular çn Güvenlk Konsey kararıyla uygulanan ve perstneln başka br düzenl asker güce karşı savaşan durumunda olduğu zorlama önle ler ne slahlı çatışmalar hukukunun uygulanacağını kabul etmektedr. Burada lgnç 17MbCoUbrey ve Whte, Bluc Helme/s., s.i4. 1&M1ctn çn bkz.. U.N.T.S., No:17sıı, CIı 1125, s.3. 19MıOUbreY "' Wh«. BI,., Hdm"". "ı6ı. ı

9 Sll..AHU ÇATIŞMALAR HUKUKUNUN B.M. KUVVETLERINE UYGULANMASI 455 olan nokta, zorlama önlem uygulayan kuvvetlern slahlı çauşmalar hukuku bakımından savaşan dunununda olduğunun kabul edlmesdr. Banş güçlernn durumunda se; B.M. güçlernn taraf olduğu br uluslararası çauşma yoktur, ancak çatışma olan br bölgeye gönderlen ve meşru savunma durumlan harç kuvvete başvurmaması gereken uluslararası Qr güç vardır ve bu uluslararası güç br çatışma ortamının ortasında yer almaktadır. Bu güç meşru savunma kapsamında kuvvete başvurableceğ gb, bazı VNPROFOR askerlernn Bosnaı Sırplar tarafından esr alınması ve kalkan olarak kullanılması, buna karşılık br Fransız UNPROFOR brmnn de Sırp savaşçılan esr alması gb tam da slahlı çauşmalar hukukunun konusunu oluşturan br konumda kalmalan da mümkündür. Bu durumda, banş gücü çn de slahlı çauşmalar hukukunun lgl olan hükümlernn uygulanmasının kabul edlmes gerekr. 2. Korunan Kşler ve Haklar a. Svller 1899 ve 1907 La Haye Kara Savaşı Sözleşmeler'ne Ek Kurallar'ın 22. maddesndek taraflann dledkler aracı seçme haklarının sınırsız olmadığı lkesnden k temel kural doğmuştur: Gereksz zarara neden olacak ntelkte yöntem, araç ve slah kullanılmaması ve svl halkla savaşanlar ve svllere at mallarla asker hedefler arasında aynm yaparak yalnızca asker hedeflere yönelk harekat yapılması ıv. Cenevre Sözleşmes ve 977 Ek Protokoller svllern korunması bakımından temel düzenlemeler oluşturmaktadırlar Cenevre Sözleşmes'nn II. Bölüm'ü halkın savaşın bazı etklernden korunmasına lşkndr. Ancak 4. maddesne göre bu sözleşmeyle genel olarak korunan kşler br çatışma ya da şgal sırasında kendsn düşman elnde bulan kşlerdr. Svl halkın genel korunmasına lşkn II. Bölüm'de yer alan 14. maddeye göre, taraflann yaralı, hasta ve yaşlıları, 15 yaşından küçük çocuklan, hamle kadınları ve 7 yaşından küçük çocuklann anneler güvenl bölgelerde korunablrler. 15. maddeye göre se, çatışmalann olduğu bölgelerde kurulablecek olan güvenl bölgelerde, hasta ve yaralı savaşanlar ve svller, çatışmada rol almayan ve asker ntelkte olan ş yapmayan svl kşlere korunma sağlanablr Ek ProtokolSO. maddeye göre se slahlı kuvvetlere mensup olmayan herkes svl sayılır. Svllern malları se, doğası, yer, amacı veya kullanımı asker harekata etkn şeklde katkıda bulunmayan ve kısmen ya da tamamen yok edlmes, ele geçrlmes veya nötralze edlmes mevcut durumda bell br asker avantaj sağlamayan dolayısıyla asker hedef olmayan mallardır. Yan asker teçh7..at, stratejk br yol, orduya gden mallar, boşaltılan ve savaşanlarea kullanılan br bna asker br hedeftr. Eğer şüphe varsa, normalde svl kullanımda olan br mal svl sayılrnaı ve bunlara saldınlmamaiıdır. Benzer br aynm denz savaşında da yapllmaktadır. 20 Hava savaşında se, La Haye Kurallan 22. maddeye göre svl halkı dehşete düşürmek, asker olmayan mülkyet 20Denz savaşına lşkn kuralları braraya getren br el klabı, Uluslararası Kızıl Haç Örgütü'nün 25. Uluslararası Konferansı'nda fade edlen gereksnm üzerne Insancıl Hukuk Uluslararası Ensttüsl tarafından 6 yılda hazırlandı ve 1994'te kabul edld. Ancak bu el ktabı bağlayıcı değldr ve bu konuda br sözleşme hazırlanması çn henüz erken

10 456 FUNDA KESKlN yakıp yıkmak, savaşmayanlan yaralamak amacıyla yapılacak havadan bo~pardıman yasaktıfo Yne 24. madde gereğ, kara kuvvetlernn harekat bölgesnn hemen yakınında olmay~ kent, kasaba, köy, bna ve evlern bombardıman edlmes yasaktır. Yakında olanlarse eğer asker zorunluluk varsa bombardıman edleblr. ıson olarak, A.B.D, Sovyetler Brlğ, tngltereve Fransa arasında 8 Ağustos 1945'td mzalanan Uluslararası Asker Mahkeme Statüsü 6. madde (b) fıkrası, svl halka yöneır olarak' savaş hukuku ve yapılagelş kuralları hlallern, yan savaş suçlarını, (c) fıkrası ıda nsanlığa karşı suçlan mahkemenn yetksne gren ve şleyen kşlern breysel sorumjuluğa sahp olacakları eylemler olarak tanımlamaktadır. Svllere yönelk savaş suçları:, şgal edlen topraklar,fu svllern öldürülmes, onlara kötü davranılması, köle olarak1kullanılmak ya da başka br aınaçla sınır dışı edlmeler, özel mülkyetn yağma edlmes, kent, kasaba ve köylern asker gerekllkolmadan yıkılması, nsanlığa karşı suçlar )se, savaş önces ya da :;avaş sırasında svllern öldürülmes, köle yapılması, sınır dışı eçılmes veya benzer başka nsanlık dışı eylem ya da syas, ırksal veya dn nedenlerle takbata uğramalaneır. Devletlere lşkn olarak kabul edlen bu kurallar B.M. güçler açısından değerlendrlrse, 1977 Ek Protokoller br yana, yapılagelş ntelğ kabul edlen 1899, 1907 ~e 1949 Sözleşmeler ster barış gücü ster yaptırım uygulama gücü olsun, B.M. güçler çn de lgl oldukları noktal:ırda uygulanmalıdır. Aynı şey denz ve hava savaşı kurall~ çn de geçerldr. Çünkü br operasyon denz ve hava güçlernn kullanılmasını gerek~ryorsa bu da yapılacaktır. Örneğn İngltere 1966'da Güney Rodezya'ya karşı B.M. Güvenlk Konsey kararıyla abluka uygulamıştır. Yne Güvenlk Konsey esk YUgOrlavya çn 757 sayılı kararla koyduğu ambargonun denetlenmes çn 1992'de 787 sayılı kararı kabul etmş ve tüm çer ve dışarı denz t.aşımacılığının kargo ve gttkler yer bıkımından ncelenmesn devletlerden stemştr. Ancak İngltere bunu br B.M. gücü ~larak değl, Güvenlk Konsey'nn kararını uygulayan br devlet olarak yapmıştır. Br B.M. gücünün böyle br uygulama yapmasının özellkle devletlern bazı denz alanıarında sahp oldukları yetkler açısından sorun yaratableceğ düşünülmektedr. Hava bombardımanı se daha da hassas br konu oluşturmaktadır. Çünkü jus n belldya göre svller gözetmeden genel bombardıman yapmak yasaktır. Ancak svl ve askeıl alanlar da kesn çzglerle brbrnden ayrılmış denldr. Hatta tam tersne, çoğu zam~n br arada olmalarına özen gösterlmektedr. Körfez operasyonu sırasında kara çatışmaları başlamadan önce uzun sürel br hava bombardımanı gerçekleştrlmştr ve bu bom~ardıman sırasında, Koalsyon ayrım gözetme kuralına uyduğu üzernde değşk defalarla durmuş ve bombardıman edlen tesslern asker tessler olduğunu belrtmştr. Ancax yne de hava saldırılarının uluslararası hukuka ayklrı olduğu şeklndek ddaların önü1e geçlemeııştr.2 Operasyona katılan hçbr devlet jus n bello'nun geçerllğn o'duğu düşünülmektedr. EI ktabının metn çn bkz. "San Remo Manual on I~ternatonal Law Applcable to Anned Conflcts at Sea," /mernatonal Revew of the Red Cross, No: Kasım s ve değerlendrmes çn bkz. Louse DPswald-Beck. "San Remo Manual on Internatonal Law Applcable to Anncd Connct at S~a:' a~nı ~apıı Ierrnh","'" 13.2.ı99 ı.

11 Sll..AHLI ÇATIŞMALAR HUKUKUNUN RM. KUVVETLERINE UYGULANMASI 457 reddetmemş, tam tersne hava bombardımanının "amelyatvar br ttzlkle" gerçekleştğn savunmuşlardır.22 B.M. güçler çn slahlı çatışmalar hukukunun uygulanmasının yaratuğı en öneml sorun, katkıda bulunan devletlern farklı yükümlülüklere sahp olmalan durumunda doğmaktadır. Korunan kşler açısından br sorun yoktur, devletler çn uygulanan kurallar B.M. çn de br sorun olmadan uygulanablr. Ancak korunan haklar özellkle 1977 Ek Protokoller le son derece ayrıntılı hale getrlmştr ve bu Protokoller'n yapılagelş ntelğnde olmadığı kabul edlmektedr. Devletlern heps de bu Protokoller'e taraf değldr. Dolayısıyla br B.M. gücüne katkıda bulunan devletlern yükümlülüklernn farklı olması sorunu doğmaktadır. Bu durumda tek çıkar yol, ortak olan yükümlülüklern kabul edlmes olarak görülmektedr. Doğalolarak bunun uygulanması halnde mümkün olan en çok değl en az korunma sağlanmış olacaktır ancak başka br yol da görünmemektedr. Ek Protokoller'n de uygulanması yolunda ad hoc br anlaşma yapılablr ama bu da kısa sürede ek eğtm verlmesn gerektrecektr. Yne de İngltere, 1982'de taraf olmadığı ve yalnızca k devlet arasında br çatışma sözkonusu olduğu halde 977. Ek Protokol'ün tıp uçaklarının mav ışıkla şaretlenmes kuralını Falkland krznde uygulamıştır. Tüm barış gücü operasyonlarında svııern korunması ve onlara yardım götürülmes çn B.M. güçler le I.C.R.C. şbrlğ yapmışlardır. Örneğn Kongo'da I.C.R.C. tarafların kamplarını zyaret etmş ve aralarında değşm yapılmasını sağlamıştır. Somalıde, Güvenlk Konsey müdahale gerektren durumun özeıığnden dolayı LC.R.C. dahl nsancıl yardım götüren tüm kuruluşlarla şbrlğ yapmıştır. Irak'ta da LC.R.C. B.M.'den zn almadan ancak ambargo koşullarını da çğnemeden Irak halkına nsancıl yardım götürmüştür. LC.R.C., ambargo'nun IV. Cenevre Sözleşmes kapsamında kalan kşlere yardım götürme görevn etklemedğ görüşündedr ve Güvenlk Konsey ve Önlemler Komtes de bu görüşe karşı çıkmamışlardır.23 b. Savaşan hasta, yaralı ve savaş tutsaklarının korunması Savaşan statüsünde olan kşlern belrlenmes amacıyla kabul edlen lk ayrım, düzenl orduya mensup kşlerle dğerler 'arasındak ayrımdır. Bu düzenl orduya mensup kşlern de br kısmı doğrudan çatışmalara katılır, br kısmı da destek hzmetlern yerne getrr ve 1907 La Haye Ek Kurallar'ın 3. maddes bu ayrımı yapmaktadır. Ancak 1949 Cenevre II. Sözleşmes madde 4(A) yalnızca slahlı kuvvetlerden bahsetmektedr. Yalnızca düzenl ordu mensupları değl, La Haye Ek Kuralları madde 2'ye göre, eğer komutası altındak kşlerden sorumlu br kş tarafından yönetlyorsa, uzaktan tanınablen sürekl br ayırıcı şaret taşıyorsa, slahlarını açıkça taşıyorsa ve faalyetlern savaş hukuku ve yapılagelş kurallarına göre yürütüyorsa mls ve gönüııüler de sözleşmenn getrdğ hak ve yükümlülüklerden yararlanır. 949 Cenevre Sözleşmeler de savaşan kşy aynı şeklde tanımlamaktadır. L ve II. Sözleşme'nn 13. maddesne göre: 22C umhuryet, palwankar, a.g.y.,

12 458 FUNDA KESK1N (ıo çauşan tarafların slahlı kuvvetlernn ve bu slahlı 'kuvvetlern br parçasını oluşturan mls ve gönüllü brlklernn üyeler, <l?) yukarıda sayılan koşullan yerne getren ntelklere sahp drenş hareketler mensuplan da dahl dğer mls ve gınüllü brlklernn üyeler, (L slahlı kuvvetl~rn br parçası olmadan ona eşlk eden asker uçakların svl personel, savaş muhabrler, şı;ler, slahlı kuvvetlere malzeme sağlayanl,ar ve slahlı kuvvetltrn refahını sağlayan dğı~ı t,izmetler yerne getren kşler,. (d) tarafların daha y br st.atüden yararlanarnayan tcaret gems ve svl uçak mürettefau, (c) düşman yaklaşırken spclntane olarak slaha sarılan ancak düzenl brmler oluşturmaya vakt bulamayan ama slahlarını açıkça taşıyan ve savaş hukukuna ve yapılagelş kurallarına uyıın şg,j e,llmemş br bölgenn svl halkı savaşan statüsünden yararıartırlar. püzensz brlkler çnö.çıkça kabul edlmş bu koşullara düzenl brlklern de uyması/gerektğ genelolarak kabul gönnektedr. Yan düzenl ordunun ünforma gymes ya da slahlarını açıkça taşıması glı br klral açıkça yazılmmnış olmakla brlkte onların da bu koşullara uymaları gerekr. Özellkle ünforma gylmes br kşnn statüsünün belrlenmesnde brçok durumda b,'.şvurulan br krter olarıık karşımıza çıkmaktadır. Svl gysler gymş br ordu men~;ııbu. savaşanların grşeblccckler brtakım faalyetlerde bulunn\a hakkını kaybeder. 24. IB.~. güçler ~ensupları I:ı~'~ım~ndansavaşan sta~üsü değerlendrlrse, her şe~den önce bp guçler artık bır devlete dı~gılbır uluslararası örgjte bağlıdırlar. B.M. çerçevesınde mls ya da gönüllü olamayacaı;ı aı.ıktır. Br zorlama önlem kararını uygulayan güçlern bu kuraılar kapsamı bağlamındı! ~avaşan olarıık kabul edlp edlmeyeceklerne olumlu yanıt Ivermek çok zor değldr. Sonuçta bu güçler br slahlı çatışmada taraf durumundadırlar. Slahlı çatı~;mölar hukukunun gereks.acıya neden olmama lkes gereğ! kararı yerne getren geçlern yalnızca bu çerçevede savaşan kabul edlmes akla yakındır B.M. ve tlgl PI~r>oneln Güvenlğ Sözleşmes de bu personeln başka br dütenl güçle savaşan dunıınurıda olduğunu kabul etmekıedr. Ancak özellkle Körfez krzn~e, bu güce mensup kşkrn B.M. gücü mensubu olmaktan çok ülkelernn ordusunun br mensubu olarak davranış gördüklern tespt etmek mümkündür. Bu sorun, B.M. Antıaşıf,3sl'ndak. sstemn kurulamaması sonucu Güvenlk KonsH'nn devletlere kuvvet kullanma zn vermek yolunu kullanmasından kayna,'klanmaktadır. Bu nedenle, ~.özkonusu güçler B.M. bayrağını taşıdıkları ı950 Kore müdahalesnde ble tam br B.M. gücü sayılmamışlardır. Körfez krznde se uluslararası toplum adına müdahale eden <kvıeller her zaman Koalsyon bçmnde anılmışlardır. Bu :ıda' askedern de kend ülke mdmnnmn bc üye'; ol&ak değedendrlmelerdoğ.ıdrr. l'. 24} d De Lups The Law of W~,. Cambrdge. Cambrdge Unversty Press, s.107-

13 SİLAHU ÇATIŞMALAR HUKUKUNUN B.M. KUVVETLERINE UYGULANMASI 459 Kore'de, B.M.'nn Cenevre Sözleşmeler'nn uygulanmasını kabul eunes sorunu br ölçüde çözmüştür. Körfez krznde de Irak güçlernn elne geçen Koalsyon güçler mensuplannın savaş tutsağı oldukları kabul edlmştr. Ancak bu statü br B.M. gücü üyeler olmalarından dolayı değl kend ulusal ordularının üyeler olmalarından dolayı tanınmaktadır. 25 Dolayısıyla Somal ve Körfez olaylarında durum belrsz kalmıştır. Bu k olayda da devletler arasında kabul edlen kuralların büyük kısmını oluşturan savaş tutsakları kampları oluşturulması, bunların zyaret edlmes gereğ gb durumlar ortaya çıkmamış ve bu kuralların uygulanması hç gerekınemştr. L ve II. Cenevre Sözleşmeler'nn, yan karada ve denzde hasta ve yaralı ordu mensuplarının korunması konusundak kuralların B.M. zorlama önlem uygulayan güçlere uygulanması konusu se herhang br zorluk çıkarmamaktadır. Cenevre Sözleşmeler'ne göre, tıbb yardıma htyaç duyan ve herhang br düşmanca hareketten kaçınan asker ya da svl kşler ve denz kazasına uğrayan aynı konumdak kşler hang taraftan olurlarsa olsunlar korunacaklardır. Bu kşlere nsanca davranılacak, durumlarının gerektrdğ mümkün olan en y ve en erken tıbb yardım ve tedav, hç br cnsyet, ırk, dn, uyrukluk ve syas görüş gözönünde tutulmadan sağlanacaktır.26 Bu durumdak savaşanlar, ele geçtkler takdrde savaş tutsağı olurlar. t Barış güçlernn durumu se bu konuda daha aynntılı br düzenlemeye ya da ortaya çıkacak başka olayların durumu açıklığa kavuşturmasına gereksnm duymaktaydı. çünkü klask br barış gücünün savaşan olarak kabul edlerneyeceğ açıktır. Tarafların rızası ve şbrlğyle yerleştrlen ve meşru savunma br yana kuvvet kullanamayan br gücün mensupları savaşan olarak kabul edlemez. Ntekm, Bosna-Hersek'te Sırpların elne geçen UNPROFOR askerlernn savaş tutsağı statüsünden yararlanamayacağını LC.R.C. de kabul eunştr. Ancak bu askerlern hç br korumadan yararlanarnaması da kabul edlemez. Yen kabul edlen 1994 Sözleşmes bu kşlern güvenlğnn sağlanması açısından bazı düzenlemeler getrmektedr. Herşeyden önce, 3. maddeye göre bu personel ayıncı şaret taşıyacak ve gerekl kmlkler yanlarında bulunduracaklardır. 7. madde de, bu personeln ve araç gereçlernn görevlern yerne getrmelern önleyecek br eylem ya da saldırıyla karşılaşmayacaklarını ve tarafların bunun sağlanması çn gerekl önlemler alacaklarını belrtmektedr. 8. maddeye göre, görevlern yerne getrrken gözaltına alınan B.M. personel ve lgl personel derhal serbest bırakılacak ve B.M.'ye ya da uygun başka br otorteye teslm edlecektr. Bu arada bu kşlere, nsan haklarına ve 949 Cenevre Sözleşmeler lkeler ve ruhuna uygun muamelede bulunulacaktır. Buna karşılık RM. personel de kabul eden devlet yasalarına uyacak ve tarafsızlığını bozacak eylemlerden kaçınacaktır. 3. Bazı Yöntem ve Araçların Kullanılmamasına Yönelk Kurallar Slahlı çatışmalar hukukunun br bölümü de çatışma sırasında bazı yöntem ve araçların kullanılmamasını sağlamak amacına yönelktr ve bu kural, gereksz ya da başka br şeklde aşırı zarar vereceğ hesaplanan hçbr slah ve dğer araç ve yöntemlern kullanılamayacağı bçmnde fade edlmektedr. Bu konudak kurallar, bu zamana kadar 25McCoubrey ve Whte, Blue Ilelmets, s Cenevre Sözleşmes, madde 12; Ek Protokol, madde 10.

14 460 J RJNDA KESKIN hç bu tür slahhnn kullanılması durumu ortaya çıkınadıysa da zorlama önlem uygula an güçler ve banş güçlera de kapsar. a. Byolojk, kmyasal 'Ve bazı konvansyonel slahlar, 1899 La Haye Konferansı'nda kabul edlen bldrlerden brs, nsan vücudunda kolayca yayılan kurşunlann kularıımından kaçınmaya, br (l~er de bo~ucu ve zararlı gazlarıp kullanımından kaçınınaya lşkndr La Hayc Konferansı'nda se temas halnde otomatk olarak patlayan denzaltı mayınlarına lşkn br sözleşme kabul edlmştr. Bu sözleşmenn 1. madd.es, döşendkten sonra kontrol eden kşnn kontrolü bırakm8sıyla brlkte zararsız hak gelmeyen bu tür yüzen mayınlar döşemey, sabt ancak serbestıkaldı~ı anda zararsız hak gı~lmeyen torpller kullanmayı ve 2. maddes de düşman kıyı v~ lmanları açı~ına tcaret gemlern önlemek çn bu tür mayınlar döşenmesn yasaklamaktadır. Yne 1907 ta Haye Konferansı'nda kabul edlen br bldr' de balonıardan patlayıcı fırlatılmıtlnı veya benzer ntelktek yen yöntemler üçüncü br banş k~>nferansının sonuna kadar yasaklamaktadır. Ancak bu yasak yalnızca taraf devletler arasındak çatışmalarda geçerl oıacaktır. Ayrıca 1899 ve 1907 Kara Savaşına İlşkn Sözleşme'nn Ek Kuralları 23. madde, zehr ya da zehrl slah kullanılmasını ve gereksz zarar v~recek slah, patlayıcı ve.ya d~er maddelern kullanımını yasaklamaktadır. IBu yasakların arkasmd:,k mantık, en y 1868 St. Petersburg Bldrs'nde görülmektedr. Buna göre, 400 gramdan daha haff patlayıcı veya tutuşturucu merm kullanılması yasaktır. Bu yasağll1 amacı nsancıldır. Bu mennler nsana çarptı~ında onu savaş dışı bırakmayı aşan br ı.a::ar vermekte ve asker faydayı aşan nsanlık dışı br sonuç do~aıctadır,27! 11925'te se br protokolle bo~ucu ve benzer gazlar ve bakteryel slahlar yasak1fulmışur. Bu protokol önce grşnde bo~ucu, zararlı veya d~er gazlann veya benzer sıvı, ırıateryal ve gereç kullarıımını yasaklamakta, sonra da maddelernde bu yasa~ı bakteryel slahlara da yaym:.ıkıadır. Ancak örneğn öldürmeyen gazların durumu açık de~ldr. Ayrıca devletlern çoğu, bu slahlan karşı taraf kullanırsa kullanmak, yan zararla-karşılık hakkını saklı tu:.muştur. Yan yasak genel br yasak de~l, lk kullanan olmar.~~ıdır. B.M. Genel Kumlu, 1968 tarh ve 2454 A (XXIII) sayılı ve 1969 tarh 1603 A (XXIV) sayılı kararlarıyla 1925 protokolünün geçerl oldu~unu vurguladı. Daha sonra ~a B.M. tarafından hamlanan 1972 Bakteryel (Byolojk) ve Toksn Slahlarının Gelştrlmes, Üretlmes ve Kullanılmasının Yasaklanması ve Yok Edlmelerne İlşkn Sözleşme'yle byolojk savaş ke:;ıı olarak yasaklanmış, taral1ar 1. maddeyle koruyucu ya da b~kabr banşçı amaçla kulluıılamayacak türde ve mkl1ırda mkrobk ya da byolojk madde toksnier ve bunlan slahlı çatışmada kullanmak çn gerekl olan araç, ekpman ve sı3hları gelştrmemey, üretmemey, depolamamayı veya başka br şeklde elde etme~ey üstlenmşler<1r. Bu sözleşme, 2. maddesyle de taraf devletlern ellernde bulunan bu tür madde, toksr" slah, ekpman ve kullanma araçlarını yok etmelern öngörmektedr. Konvansyonel slahlara lşkn olarak yapılan Aşırı Ölçüde Zanırlı ya da Ayrım Yapma İmkanı Tanımayan Bazı Konvansyonel Slahların Kullanımının Sınırl~mdırılmasına ve Yasaklanmasına 1Işkn Sözleşme se 1983'te yürürlü~e grmştr. ;:1..0"0' '.g.'.,,.88. ı

15 SİLAHU ÇATIŞMALARHUKUKUNUNRM. KUVVETLERINEUYGULANMASI maddes, sözleşmenn 1949 Cenevre Sözleşmeler'nn 2. maddesnde sayılan durumlarda uygulanacağını belrtmektedr Sözleşmes'nn. Protokolü X ışınlarıyla yapılan taramalarda tespt edlemeyen parçalar halnde zarar 'veren slahları yasaklamaktadır. II. Protokol'ün 3. maddes se mayın, bub tuzaklan ve uzaktan kumandayla ya da bell br süre sonunda patlayan patlayıcı ve araçların svllere karşı ve ayrım yapmadan kullanılmasını kesn olarak yasaklamaktadır. Ancak 4. maddede elle yerleştrlen mayınlara, bub tuzaklarına ve dğer araçlara, eğer asker br hedefn yakınındaysa, svl halkın bunların etklernden korunması çn gerekl tedbrlern alınması koşuluyla zn verlmektedr. Uzaktan kontrol edlen mayınlar se, 5. maddeye göre asker hedef olan ya da br asker hedef çeren br alana, yer tam olarak kaydedlmek şartıyla yerleştrleblr. Ayrıca Sözleşme'nn 6. maddes, bub tuzaklarının zarasız görünen br nesne gb ya da onlarla bağlantılı olarak kullanılmasını, yan uluslararası planda koruyucu amblem ve şaretlerle, yaralı, hasta ve ölülerle, mezarlık ve kremataryumlarla, tıbb mkanlarla, çocukların gıda, sağlık, gym ve eğlmyle lgl br ürün ya da oyuncaklarla, yyecek ve çecekle, mutfak araçlarıyla, dnsel objelerle, halkın kültürel mrasını oluşturan tarh anıt, sanat eserler ve tapınaklarla ve hayvanlarla herhang br şeklde bağlantılı olarak kuııanılmasını yasaklamaktadır. Bu kuralların br kısmı yapılagelş ntelkler dolayısıyla B.M.'y de bağlar Protokolü'nün geçerllğn bzzat Güvenlk Konsey onaylamıştır , 1980 ve 1992 Sözleşmes se B.M. çerçevesnde kabul edlen devletlern onayına sunulan sözleşmelerdr. Ayrıca B.M.'nn kend amaç ve lkelerne aykırı olan bu tür slahlara başvurması düşünülemez. Zaten taraf devletlere yasaklanan ve onlar tarafından üretlmemes gereken bu tür slahlara onlardan bağımsız olarak B.M.'nn sahp olması da mümkün değldr. b. Nükleer slahlar Nükleer slahlara lşkn olarak onların kullanımını byolojk ve kmyasal slahlar gb genelolarak yasaklayan düzenlemeler yoktur. Buna karşılık slahsızlanma konusunda yapılan amlaşmaların büyük çoğunluğu nükleer slahlara lşkndr ve denz yatağı ve okyanus tabanı (1971), uzay (1967) ve Antarktka (1959) gb bazı bell yerlerde deneme yapılması yasaklanmıştır Nükleer Slahların Yayılmasının Önlenmesne İlşkn Sözleşme se nükleer slahların bunlara sahp olmayan devletlere de yayılmasını önlemek amacına yönelktr. Ancak bu antlaşmaların hçbrs, nükleer slahlara sahp olan devletlern onları br slahlı çatışmada kullanmasını yasaklayacak hükümler çermernekledr. Nüklccr slahların kullanılmasının uluslararası hukuka uygunluğu konusunda ler sürülen br görüşe göre, mevcut kurallar ayrıca br düzenleme gdlmeden nükleer slahlara da uygulanablr. Doğal olarak nükleer slahlar zehri ya da kmyasal slah kategorsnde değldrler. Ancak etklernn onlara benzemes göz önünde tutularak bu slahlara uygulanan yasağın nükleer slahlara da uygulanableceğ ler sürülmüştür. Ancak bu görüş fazla taraftar bulan br görüş değldr. Çünkü kmyasal slahlara 1şkı'ısözleşmeler kmyasal slah denlnce ne anlaşılması gerektğn açıkça tanımlamaktadırlar ve bu tanıma rağmen onlara uygulanan kuralları nükleer slahlara da uygulamak mümkün görünmemektedr. 28Resm Gazete, 20 Ocak 1929,

16 462 FUNDA KESKIN Nükleer slahlann kullanı lmasının uluslararası hukuka uygunluğu konusunda Uluslararası Adalet Dvanı (U.A.D.) 1996'da k danışma görüşü vermştr. Gen~1 Kurul'un "Nükleer slah kullanılmasına ya da kullanma tehddnde bulunulmasına uluslaratası hukukta her hang bl' durumda zn verlmekte mdr?" sorusuna U.A.D. 8. Temmuz 1996'da yanıt verd. B ıı danışma görüşünün 72. paragrafında Dvan, Genel Kurul'un 1961 tarh ve 653 (XV I) sayılı kararıyla nükleer slahlan hukuka aykırı lan ederkenl St. Petersburg Bldrs'nden 1925 Cenevre Protokolü'ne kadar brçok belgeye aufta bılıunduğuna ve nükleer slahlan genelolarak yasaklayan br yapılagelş kuralına auf ya' madığına dkkat çekrn ~ ve 74. paragrafta da antlaşmalar veya yapılagelş hukuku da nükleer slahları özünde yasaklayan br kural olmadığı sonucuna varmıştır. undan sonra Dvan 78. paragrafta 1899 La HayeSözleşmes'nden başlayıp 1977 _. Ek ~rotokol 1/2'de de yer alan Martens kaydına değnmekte ve Sözleşme'de yer almayan durumlarda kşlern yap ılagelşten, nsanlık lkelernden ve toplum vcdanından kaynaktanan uluslararası hukuk lkelernn koruması altında olduğunu belrtmektedr. Svl-sa~aşan ayrımının yapılmasına mkan bırdkmayan veya savaşanlann gereksz ölçüde acı çe~melerne neden olan slahlar nsancıl hukukun çok erken br dönemnde yasaklanmıştır ve Dvan'a göre nsancıl hukukun nükleer slahlara da uygulanablr olduğuna kuşku yoktur.. Sonuçta Dvan, oybrlğyle nükleer slahlann kullanılmasına ya da kullanma tehddnde bulunulmasına zn veren br kural olmadığına, ancak aynı şeklde 11'e karşı 3 oyla evrensel ve kapsayıcı şeklde kullanımını yasaklayan br kural da olmadığına ve yne oybrlğyle nükleer slahlann kullanılmasının ya da kullanma tehddnde bulunulmasının 51. madde koşullan karşılanmazsa 2/4 gereğ hukuka aykın olduğuna karar verd. Kararın 7'ye katşı 7 oyla ve başkanın belrleyc oyuyla kabul edlen kısmında se Dvan devletn devaminın sözkonusu olduğu nıı~şru savunmanın en uç durumlannda nükleer slahlara başvurhlmasının hukuka uygun ya da aykırı olduğuna karar verlemeyeceğ sonucuna vardı. ı Y an Dvan slahlı çatı:ımalar hukukunun geldğ aşamada nükleer slahların kullan lmasını uluslararası hukuka aykırı buldu ancak yne de uç meşru savunma durumtan çn ble olsa nükleer ~lahlann kullanılablmes çn br açık kapı bıraktı Slahlı çatışm~l:ır Hukukunun Çğnenmes Durumunda sorumluiuk Slahlı çatışmalar hukukunun çğnenmes durumunda, bu kuralları çğneyen kşle n ceza sorumluluğunun ıkr sürülmes, daha çok bu kuralların nsancıl kısmının çğne L,mes durumunda karşımı:~a çıkmaktadır. Bu (;eza sorumluluk uygulamasının en öneml uluslararası uygulamalırını oluşturan Nüremberg ve Tokyo mahkemeler de nsancıl hukukla sınırlıdır. Nürı~mberg Mahkemes Statüsü'nün 6. maddes, bu suçlan savaş hukuku ve yapılagelş kurallarını çğneyen suçlar olarak tanımlamaktadır. Kararda da özdllkle savaş tutsaklarına kötü davranılması, şgal edlen topraklann yağmalanması ve geaş çaplı öldürmelcr gb nsancıl hukuk hlaler üzernde durulmuştur. 29 6/a'da 29a. ~chwatzenberger, Internatonal Law as App/ed by Internatonal Courts and Trbuna/s. Clt II, London, Sıcvens and Sons, 1968, s.484.

17 Sll..AHU ÇATIŞMALARHUKUKUNUNB.M. KUVVETLERINEUYGULANMASI 463 belrlenen barışa karşı suçlar, br saldm savaşını ya da uluslararası antlaşmalara veya yükümlülüklere ay kın br savaşı planlamak, planlanmasına katılmak, başlatmak ve yürütmektr. İnsanlığa karşı suçlar se 6/c'de tanunlanmışur ve svl halkın öldürülmes, köle edlmes, sınır dışı edlmeler veya syas görüş, ırk ve dn gb nedenlerle kavuşturmaya uğramalan olarak belrlenmştr. Ancak Mahkeme'nn kararında yalnızca k kş sadece nsanlığa karşı suçlardan suçlu bulunmuş, dğerler Statü'nün 6. maddesnn (b) fıkrasında tanımlanan dar anlamda savaş suçlarından mahkum edlmşlerdr. Ancak Nüremberg Mahkemes kararlarına rağmen bu tür yen yargılamalar yapılması zor görünmektedr. Barışı bozduğu Güvenlk Konsey kararlanyla belrlenen ve br saldın olduğu rahatlıkla savunulablecek olan Irak'ın Kuveyt' şgalnde ble Iraklı yetkller yakalanıp yargılanmamışur. B.M. buna hç kalkışmamış, Irak'ın Kuveyt'ten çeklp Kuveyt'n bağımsızlığını tanımasını yeterl görmüştür.. Bosna-Hersek'te de savaş suçlusu olarak aranan kşlern yakalanması taraflardan beklenmektedr. B.M. onları yakalayarnamaktadır, çünkü II. Dünya Savaşı sonrası Müttefklern Avrupa'da tutuklama yetksne sahp olmalarına karşın B.M.'nn Bosna- Hersek'te böyle br yetks yoktur.30 Ayrıca barış gücüne katkıda bulunan devletler daha en baştan bu kşler aramayı ya da takp etmey reddetmşler, ancak bu kşlere rastlarıarsa onları gözaltına almayı kabul etmşlerdr. Bu durum ancak son br kaç ayda değşmeyebaşlamıştır. Nüremberg Mahkemes lkelernn kodfye edlmesyle görevlendrlen Uluslararası Hukuk Komsyonu bu konuda başarılı olamamıştır. Ancak br uluslararası ceza mahkemes kurulması fkr özellkle 989'dan tbaren hızlı br gelşm gösterd ve br uluslararası konferans toplanması noktasına kadar geld,31 Böyle br mahkemenn kurulması çabalarının başarılı olması, br ölçüde de esk Yugoslavya ve Ruanda çn kurulan mahkemelern başarısına da bağlı olacaktır. Yugoslavya çn kurulan mahkemenn statüsü 25 Mayıs 1993'te Güvenlk Konsey'nde 827 sayılı kararla kabul edlmştr. Çalışma kuralları se 14 Mart 1994'te yürürlüğe grmştr. 32 Her k mahkeme de 1949 Cenevre Sözleşmeler'ne ve savaş hukuku ve yapılagelş kurallarına yönelk ağır hlaller, soykınm ve dğer nsanlığa karşı suçları yargılamak üzere kurulmuşlardır. B.M. barış gücünün maruz kaldığı eylemlerden sorumluluk çoğunlukla B.M. le kabul eden devlet arasında yapılan antlaşmalarla belrlenmektedr Sözleşmes de 10. maddesyle B.M. mensuplarına yönelen suçların suçun şlendğ devlet ya da suçu şleyen kşnn vatandaşı olduğu devlet tarafından yargılanableceğn belrtmektedr. 13. maddeye göre, suçlanan kş topraklarında olan devlet bu kşy ya yargılayacak ya da yargı yetks olan br devlete ade edecektr. 30 A. Roberts, "The Unted Naıol1s and Internatonal Securty," Ethne Conflet and Internatonal Soeety, Mchael E. Brown (ed.), Prnceton, Prnceton Unversty Press, 1993, s Uluslararası Ceza Mahkemes'nn taslak statüsü çin bkz. U.N. Doc. General Assembly, A/49/355, 1 Eylül lnternatonal Legal Materals, Clt XXXILI, No:2, Mart 1994, s

18 / 464 FUNDA KESKIN ~.M. güçler mensuplannın savaş suçlarından sorumlulu~u konusu se, özellkle Somal'dek uygulamalar bazı ekştrlere neden olduysa da hç sözkonusu olmadı. Bu güçlern eylemlernden sözkonuw kşlern mensup olduğu devletn m yoksa B.M.'nn m sorumlu olacağı, breyler çn yargılama talebnn kme yapılacağı ya da uluslararası sorumluluğun kme karşı ler sürülcceğ konuları açık değldr. B.M. güçler çn genel br asken dspln yasası da yoktu!. 'B.M. Genel Sekreter, br barış gücü olan UNIFIL çn katkıda bulunan devletlerden nsancıl hukuk kurallarına uyulmasının sağlanmasını stemştr. Asker dspln yasası olmayışı da sava~ suçu şlenmes ya da slahlı çatışmalar hukukunun ç~nendıes durumunda başvurulması gereken tarafın bu eylem yapan kşnn devlet olduğunu düşündürmektedr. Zaıw B.M. br asker mahkemeye sahp olmadığına göre askerletn yargılanması lgl de.lill~ttarafından yapılmak zorundadır. Ntekm Kore'de bulunan br Amerkan askernn turada şledğ zarar vermek amacıyla saldın ve cnayet suçlan ~çn asker mahkemede ~1:ırgılanmasl sırasında ler sürdü~ü kendsnn o sırada B.M. h~metnde olduğundan AFD Asker Mahkemes'nn kendsn yargılayamayacağı ddası Mahkeme tarafından r(',doedlmş, askern o sırada hang bayrak altında olduğunun önemll olmadı~ı, bu süre çrırk ABD ordusu kontrolü ve yetks altında kaldığı belrtımştr. 33 Sonuçta, B.M.'ye yapıbcak breysel sorumluluk taleplernde, bu kşlern yargılahacağı br uluslararası mahkeme olmadı~ından ve B.M. sözkonusu devlet bu kşy yargılltmayı reddederse onu mdayacak durumda da olmadı~ından lgl devlete başvurplması tek çıkar yololarak görünmektedr. taneak B.M., br uluslararası hukuk kşs olarak U.A.D.'ın ı1.4. ı949'da verd~ B.M. flzmetnde U~ranılan Zararların Gderlmes konusundak danışma görüşünde belrtt~ gb hzmetnde uğranılan zararlardan dolayı tazmnat talep edeblmektedr. 34 B.M. paklarını uluslararası planda savunma yeteneğne sahptr ve böyle br ddayı kend~ne karşı uluslararası yükümlülüklern yerne getrmeyen br üyesne karşı ler süreblr. Bu sorumluluk yaiol/.c.;ı madd sorumluluktur. Zaten devletlern de bu gb durumlarda sorumluluklan madd sorumluluktan öteye gtmemektedr. Dolayısıyla B.M. banş gücü olarak faalyet göswren asker brlklern uluslararası hukuka aykın bçmde verdkler zararlann B.M. tarafından gderlmes de mümkün olmalıdır. 35 ISONUÇ Slahlı çatışmalar hukukıınun öneml br kısmı yapılagelşten kaynaklanan ve br sözıe~eıer dzsyle kü<tfye edlen br kurallar dzsdr ve tüm devletler bağlar. Asgar uygar ık ve nsanlık koşulları olarak tüm çatışan taraflar bu kurallara uymak zorunda oldu~ na göre banş güçler ve ~'apunm karannı uygulayan kuvvetler de çatışmalarda bu kurallara uymak zorundadırlar. Hang tarafın saldırgan olduğu bu açıdan öneml değldr. o-- 33McCoubrey ve Whte. Inıerruıforıal Organzatons and Cyl Wars, s /.q.J. Reports. Reparaton For Injures Suffered n the Servce of the Unted Natons, Ad!vsory Opnon, 11 Aprl 1949, s H. ~azarcı, Uluslararası Hu/:ıık Dersler. III. Ktap. Gözden geçrlmş 2. Baskı, Ankara, Tu'rhanKtabev. 1996, s.16h.

19 SUHU ÇATıŞMALAR HUKUKUNUN RM. KUVVETLERINE UYGULANMASI 465 Ancak bu genel kuralın kabli edlmesne karşın.b.m. güçlern kapsayan genel br düzenleme olmadığından boşluk olan bazı noktalar vardır. Bu boşlu~un br kısmı henuz yürürlü~e gnnemş olmakla brlkte 1994 B.M. ve ılgl Personeln Güvenl~ne İlşkn Sözleşme tarafından kapatılmakta ve br taraftan barış güçler ve d~er B.M. msyonu yerne getren görevllern güvenlkler güvence altına alınırken, br taraftan da Güvenlk Konsey kararı sonucu zorlama önlem olardk grşlen çatışmalarda. slahlı çatışmalar hukukunun geçerl olacağını kabul edlmektedr. Yne de özenıe çatışmaların yürütülmesne lşkn sorunlarda ve sorumluluk konusunda boşluklar mevcuttur. Çatışmaların yürütülmesne lşkn bazı sorunlar B.M. güçler çn hç sözkonusu olmadı. Örneğn devletler çn kabul edlmş olan savaş tutsakları kampları kurulması, bunların zyaret edlmes gb kurumların şletlmes hç gerekmed ya da çatışmalar sırasında aldatmaya başvurulduğu ya da yasak olan yöntemler kullanıldığı gb ddalar hç B.M. çn yapılmadı. Ancak böyle br gereksnm ortaya çıkarsa slahlı çatışmalar hukukuna uyulması yönünde br uygulama ortaya çıkması büyük br olasılıktır. Sorumluluk konusunda se taleplern do~rudan sözkonusu kşnn devletne yapılması halen tek çıkar yololarak görünmektedr. KAYNAKÇA Baley, S.D., How Wars End, The Unted Natons and the Termnaton of Armed Conflct, 1946,1964, Clt I, Oxford, Clarendon Press, Best, Geoffrey, Humanıy n Warfare: The Modern Hstory of the Internatonal Law of Armed Conflcts, London, Wedefeld and Ncolson, De Lups, I.D., The Law ofwar, Cambrdge, Cambrc!ge Unversty Press, Durch, W, "Introducton," The Evoluton of Unted Natons Peacekeepng, Case Studes and Comparatve Analyss, W. Durch (ed.), New York, H. Stmson Center, Gasser, Hans-Peter, "The Unted Natons and Internatonal Humantaran Law: The Internatonal Commtıce of Red Cross and the Unted Natons' Involvement n the Implementaton of Internatonal Humantaran Law," Internatonal Symposum on the Occason of the Ffteth Annversary of the Unted Natons çn sunulan teblğ, Cenevre, Ekm I.C.J. Reports, Reparaton For Injures Suffered n the Servce of the Unted Natons, Advsory Opnon, 11 Aprl "Implementng Lmtatons on the Use of Forcc: The Doctrne of Proportonalty and Necessty," P.A.S.l.L., 86th Mectng, 1-4 Nsan Kalshoven, Frts, The Law ofwarfare, Leyden, Sjthoff, McCoubrey H.ve Whte N.D., InternatonalOrganzatons and Cvl Wars, Dartmouth, Aldershot, 1996.

20 466 FUNDA KESKİN he Blue Helmets: Lega! Regulaton of Unted Natons Mltary Operatons, Dartmouth, Aldershol Palw, Umesh, "Applcablty of Internatonal Humanlaran Law to Unted Natons Peace-Kecpng Forces,"lnternatonal Revew of the Red Cross, No:294, 1993, s Pazarcı Hüseyn, Uluslararası lukuk Dersler, III. Ktap, Gözden geçrlmş 2. Baskı, Ankara, Turhan Kı:abcv, Report of Commttee on Study (f Legal Problcms of the Unted Natons, "Should the Laws of War Apply to Unted Natons Enforcemcnt Acton," The Strategy of World Order, Internaı.?ııal Law, Clt III, R.A. Falk ve S.H. Mendlovtz (ed.), 1966, s RObel' Adam, "The Unted Natons and Internatonal Securty," Ethnc Conflct and Internatonal SOce.ty,,!11chaelE. Brown (ed.), Prneeton, Prnceton Unversty Press, 1993, s ". Scott,.B., The /-lague Peace Conferences of 1899 and 1907, Documents, Clt II, Baltmore, Johns Hopkns Unversty Press, Starke, J.G., Introducton to Internatonal Law, 9.B., London, Butterworths, 1984.