Süleymn Demirel Üniversitesi Ormn Fkültesi Dergisi Seri: A, Syı: 1, Yıl: 2005, ISSN: 1302-7085, Syf: 117-131 TURİZM MERKEZLERİ CİVARINDAKİ ORMANLARIN AMENAJMAN SORUNLARI VE PLANLANMA İLKELERİ Ünl ASAN 1, İrhim ÖZDEMİR 2 1 İÜ Ormn Fkültesi Orm. Müh. Böl, İstnul, snunl@istnul.edu.tr 2 SDÜ Ormn Fkültesi, Orm. Müh. Böl., 32260, Isprt, irhim@sdu.edu.tr ÖZET Bu mklede, Fethiye yöresinde, yzın yoğun ziyretçi kının uğryn trihi ve turistik yerlerin ön görünüm lnınd ulunn ormnlrın menjmn sorunlrı ele lınmıştır. Bu yörede ugüne kdr ypıln menjmn plnlrının ve unlr dynılrk gerçekleştirilen uygulmlrın, unlrın ynı sır geniş lnlrd ypıln ğçlndırmlrın, u ormnlr üzerindeki zı olumsuz etkileri değerlendirilmiştir. Klsik plnlrd genellikle Muhfz Ormnı İşletme Sınıfı olrk yrıln ve silvikültürel çıdn hiçir müdhle öngörülmeyen u ormnlrı, kendi hline terk etmenin doğurğı tehlikelere işret edilerek, ormn ekosisteminin sürdürüleilirliğinin sğlnmsı için, gençleştirme çlışmlrının ypılmsının gerekliliği vurgulnmıştır. Fonksiyonel Plnlmnın u ğlmdki önemine değinilerek, u lnlrın Peyzj Korum İşletme Sınıfı içiminde yrılmsının sğlyğı yrrlrın ve u işletme sınıflrınd sürekliliğin sğlnmsınd, Yş Sınıflrı Metodunun Küçük Mktlı Vryntının uygun ir seçenek olileeğinin ltı çizilmiştir. Anhtr Kelimeler: Estetik Değer, Küçük Mktlı Yş Sınıflrı Metodu PLANNING PRINCIPLES AND MANAGEMENT PROBLEMS OF FORESTS SURROUNDING TOURISM CENTERS ABSTRACT In this pper, it ws disussed the mngement prolems of forests loted in the historil res nd touristis ples of Fethiye ity tht visited intensively in summer y tourists. The negtive effets of oth the pplitions sed on the trditionl mngement plns nd plnttions on these forests were evluted. Pointing out the risks resulting from the lk of silviulturl tretments in the trditionl plns, the importne of neessity of regenertion tivities ws emphsized for sustinle forestry. Emphsizing the dvntge of multiple-use plnning system, it ws stted the usefulness of seprtion of these res s the Aestheti Conservtion mngement unit. It is underlined tht the ge lsses method sed on the smll regenertion re ould e onvenient lterntive for this mngement unit. Keywords: Aestheti Vlue, Age Clsses Method Bsed on the Smll Regenertion Are
S D Ü O R M A N F A K Ü L T E S İ D E R G İ S İ 1. GİRİŞ Turizm, ülkemiz ekonomisinin temel tşlrındn iridir. Ülkemize gelen ynı turist syısı yıllık 17 milyon yklşmıştır. Bodrum, Mrmris, Fethiye, Kş ve Antly yı içine ln Btı Akdeniz ile Güney Ege Bölgesi, en yoğun ziyretçi ln yörelerimizin şınd gelmektedir. Bu ölge, hem deniz-kum-güneş içiminde tnımlnn kıyı turizmi, hem yyl turizmi, ve hem de doğ turizmi gii lterntif turizm kynklrı yönünden önemli ir potnsiyele shiptir. İster klsik nlyışl, ister lterntif turizm yklşımıyl ypılsın, u yörelerdeki turizm ktivitelerinin çok üyük ir ölümü ormn ekosistemlerinin içinde vey çok ykınınd gerçekleştirilmektedir. Bulunduğu yerdeki doğl peyzjın estetik değerini yükselten ormnlrın, dım şı değişen güzellikleri ile turizm yörelerinin çekiiliğini rtırdığı herkesin pylştığı genel ir olgudur. Ormnlrımız uzun yıllr sdee odun üretimi mıyl işletilmiştir. Son yıllrd ormn kynklrının odun hmmddesi dışındki hizmet ve fydlrının önemi nlşılmış ve u kynğın tüm ormn fonksiyonlrı dikkte lınrk plnlnmsı gereği orty çıkmıştır. Nitekim, u yöndeki görüşlerin ğırlık kznmsıyl, zı ormn işletmelerinin fonksiyonel plnlm yklşımıyl plnlndığı görülmektedir (Asn, 1992). Fonksiyonel plnlmnın irini şmsı, pln ünitelerinde öne çıkn konumsl ormn fonksiyonlrının elirlenerek hritlnmsıdır (Köse vd., 1998; Asn, 1999, Köse vd., 2002). Konumsl ormn fonksiyonlrı; ilgili pln ünitesinin sosyo-ekonomik konumu, genel topogrfysı ve toprk özellikleri ile, ulusl ormnılık politiksı çerçevesinde sivil toplum örgütlerinden, kmu kurum ve kuruluşlrındn gelen tlepler yrdımıyl elirlenmektedir (Hızl ve Asn, 1995, Asn vd., 2003). Bu ğlmd, turizm merkezlerinin ön görünümünde kln ormnlr ile n kryollrının iki ynındki ormnlrın, doğl peyzjı geliştireek içimde plnlnmsı ve estetik fonksiyon uygun olrk işletilmesi; fonksiyonel plnlm yklşımının temel gereğidir. Ormn menjmnı prtiğinde ürün ve hizmet kışının sürekliliği işletme sınıflrı yrdımıyl sğlndığındn (Asn, 1998), estetik fonksiyonun n mç olduğu ormnlık lnlrın Peyzj Korum İşletme Sınıfı dı ltınd yrı ir işletme sınıfı içiminde ele lınmsı uygun görülmektedir. Toplumun ir ormn lnındn irden çok mçl yrrlnm tlei orty çıktığınd, tlep edilen fonksiyonlrdn zılrının iriri ile çelişmesi olğn ir durumdur. Örneğin, estetik fonksiyon odun üretimi fonksiyonu ile çelişirken, yn hytını korum, erozyonu önleme ve hidrolojik gii zı ormn fonksiyonlrı ile uyum sğlyilmektedir (Asn ve Şengönül, 1987). Nitekim, Kızılçmd odun üretimi mıyl geniş lnlrd ypıln tırşlm kesimlerin, u yörelerde hem estetik 118
TURİZM MERKEZLERİ CİVARINDAKİ ORMANLARIN AMENAJMAN SORUNLARI VE fonksiyonu ve hem de toprk ve yn hytı korum fonksiyonlrını kesintiye uğrttığı çıkç ortddır. Ormn menjmnın mı, ir işletme sınıfınd ürün vey hizmet kışının sürekliliğini, ekosistemin dengesini ve sğlığını ozmdn gerçekleştirmektir (Bşkent, 1995). Peyzj Korum İşletme sınıfı olrk yrıln lnlrd, odun üretimi mıyl ypıln tırşlm kesimlerin olumsuz etkisini önlemek mıyl, u lnlrın Muhfz İşletme Sınıfı dı ltınd üretim fliyetleri dışınd tutulmsı, klsik plnlm sisteminde ir önlem olrk düşünülmüştür. Ank, klsik plnlm sisteminde, u işletme sınıflrınd ormn ekosisteminin geleeğini grntileme yönünde hiçir silvikültürel işlem önerilmediğinden, hizmet kışı sürekliliğinin sekteye uğrm riski ortdn klkmmktdır (Asn, 1998). Bu mklede, Fethiye yöresinde turizm merkezlerine ykın konumdki ormnlrın plnlm sorunlrın dikkt çekilmiştir. Klsik plnlm sisteminde Muhfz İşletme Sınıfı içinde gösterilen u lnlrın ileride krşılşğı sorunlr işret edilerek, u ormnlrın Fonksiyonel Plnlm yklşımın uygun içimde Peyzj Korum İşletme Sınıfı olrk yrılmsı hlinde, estetik fonksiyonun kesintisizliğinin nsıl sğlnğı çıklnmıştır. Ayrı, u ormnlrd optiml kuruluşlrın nsıl elirleneeği ve fydlnmnın düzenlenmesinde, Yş Sınıflrı Metodunun küçük lnd gençleştirmeye dylı vryntının nsıl uygulnğı, teorik ir işletme sınıfı üzerinde gösterilmiştir. 2. PEYZAJ KORUMA İŞLETME SINIFLARININ KLASİK PLAN- LAMA SİSTEMİMİZ İÇİNDEKİ DURUMU Cnlı ir vrlık oln ormn ekosistemi, doğl olrk her nlı gii doğr, üyür ve ölür. Ormnılığın mı, ypıln kım ve gençleştirme çlışmlrı ile gerekli teknik müdhleleri yprk, ir yndn ormn ekosistemini oluşturn elmnlr rsındki ilişki ve etkileşim süreini koruyup gözetirken, diğer yndn d u sistem içinde kendiliğinden oluşn ürün ve hizmetlerden toplumu sürekli içimde yrrlndırmktır Uygulnn teknik işlemler ile, ormn ekosisteminin skın öğesi oln ğçlr, işletme mçlrın ğlı olrk sptnn idre sürelerine göre doğl ömürlerini tmmlmdn öne kesilerek yerine genç ireyler getirilmekte, öylee ekosistemin sürekli sğlıklı ireylerden oluşmsı sğlnmktdır. Ülkemiz ormnlrının üyük ir ölümü ykın geçmişe kdr sdee odun üretimi mıyl işletilmiştir. Bu süreçte, yüksek ormn zonlrındki, srp ve kylık rziler üzerindeki, rj ve göletlerin etrfındki ormnlr ile, gençleştirme prolemlerinin yşndığı zı 119
S D Ü O R M A N F A K Ü L T E S İ D E R G İ S İ ormn lnlrı Muhfz İşletme Sınıfı olrk yrılmıştır (Asn, 1988). Özellikle Ege ve Akdeniz ölgelerinin turistik yörelerdeki zı ormnlr d u ğlmd ele lınrk Muhfz İşletme Sınıfı n dhil edilmiştir. Klsik plnlm sisteminde u işletme sınıfın yrıln ormnlrd hiçir teknik işlem öngörülmemiştir. Bu ormnlrın kendi hline ırkılmsı durumund, eklenen fonksiyonlrı en iyi içimde sğlyğı düşünülmüştür. Ank, ormnın kendisini nsıl yenileyeeği dikkte lınmmıştır. Gençleşmenin olmdığı ir ormndn uzun vdede ir fyd sğlnmyğı çıktır. Ülkemizde kendi hline ırkıln ormnlrın geleeği, gelişeileek doğl olylr ve ysdışı yrrlnmlr ğlıdır. Ormn menjmnınd zı lnlrı, ekolojik rştırmlr vey süksesyonun doğl seyrinin izlenmesi gii ilimsel mçlr için yırmk mümkün ise de, u lnlrı klsik nlmd Muhfz İşletme Sınıfı ktegorisinde değerlendirmek skınlıdır. Ormn korumsı ve silvikültürel çıdn u konud orty çıkileek zı tehlikeler şğıd sırlnmıştır; Kuruyn ve devrilen ğçlrın ulunduğu meşereler ile sık meşerelerde çok fzl ynıı mdde oluşğındn yngın riski rtktır. Özellikle Akdeniz de u lnlrın ynmsı, özellikle ön görünümdeki ormnlrın sğldığı görsel kliteyi sıfır indireektir. Görsel klitenin yükselmesi ise uzun ir zmn gerektireektir. Doğl ömürlerini sonun yklşmış yşlı, sğlık durumu ozulmuş ğçlr rız oln zrrlı öekler diğer sğlıklı ireyleri tehdit edeektir. Özellikle turizme thsis edilen lnlrd çok yşlı ğçlr rız oln öek ve mntrlr, unlrın rüzgr krşı dirençlerini zltğındn, u ğçlrın çevredeki insnlr ve tesislere zrr verme riski yükseleektir. Bugün de uygulmsı devm eden klsik plnlm sistemimizde, tepe kplılığı % 10 ve dh şğıd oln ormn lnlrının tmmı Bozuk olrk sınıflndırılmkt ve unlrı verimli hle getirmek için yoğun içimde ğçlndırılmsı önerilmektedir. Nitekim, estetik fonksiyon görmesi gereken, genellikle mki elemnlrı ve ozuk Kızılçm meşerelerinden oluşn lnlr d, u nlyışl ğçlndırılmış ve sonuçt geniş lnlrd sf meşereler orty çıkmıştır. Bu rd, eğimli rzilerde mkineli toprk hzırlığı ypılırken, çok miktrd toprk tşınmsı d gerçekleşmiştir. Kez, u ormnlrd doğl olrk ulunn Defne, Delie, Sndl, Keçioynuzu, Kermes Meşesi, Skız, Tespih v. gii odunsu tksonlr, sürgün kontrolü dı ltınd lndn sürekli uzklştırılmıştır. Benzer uygulmlr Fethiye Yöresinde de ypıldığındn, ivr ormnlrın üyük çoğunluğu ynıyşlı ve tek ktlı sf Kızılçm ormnlrın dönüşmüştür. Sonuçt, istenmeden de ols, hem estetik ve 120
TURİZM MERKEZLERİ CİVARINDAKİ ORMANLARIN AMENAJMAN SORUNLARI VE toprk korum, hem de iyolojik çeşitliliğin korunmsı çısındn çok önemli oln, yukrıd dı geçen türlerin miktrı zlmıştır. Eğimli rzilerde uygulnn mkineli toprk hzırlığı ile, Fethiye körfezinin toprkl dolm sürei hızlndırılmıştır. Diğer trftn, ğçlndırm yolu ile kuruln genç meşerelerde kım çlışmlrının geikmesi nedeniyle, ynıı mdde miktrı d çoğlmktdır (Neyişi vd., 1999). 3. PEYZAJ KORUMA İŞLETME SINIFLARININ FONKSİYONEL PLANLAMA SİSTEMİ İÇİNDEKİ DURUMU İLE FETHİYE YÖRESİ NDE UYGULAMA ESASLARI Bir pln ünitesinde değişik fonksiyonlrdn kesintisiz içimde yrrlnilmek, unlrın her irisi için iririnden ğımsız yrı irer işletme sınıfı oluşturmk ve u işletme sınıflrı içinde fonksiyon mın uygun meşereleri ulundurmkl mümkündür. Bu meşerelerin vrlığını sürdüreilmek için gereken silvikültürel işlemler diğerlerinden frklı olduğundn, uygulnk menjmn metotlrı d doğl olrk frklıdır. Diğer trftn, ormn kynklrının plnlnmsınd gözetilen temel ilkelerden iri, Çok Amçlı Kullnım dır. Türkiye de çok mçlı kullnım ilkesini uygulmd gerçekleştiren sistemlerden en etkin olnı fonksiyonel plnlmdır. Fonksiyonel plnlm; fydlnmnın düzenlenmesinde ormn fonksiyonlrını öne çıkrn ir plnlm sistemidir. Ormn fonksiyonlrındn yerinde ve zmnınd sürekli ve kesintisiz ir içimde çok yönlü yrrlnmyı n ilke kul eden u plnlm yklşımınd, idel ir menjmn plnı düzenleyeilmek için izlenen iş kışı şğıd elirtilmiştir (Asn, 2004). 1-Pln ünitesinde ormn fonksiyonlrının elirlenmesi, 2-Fonksiyonel işletme sınıflrının yrılmsı, 3-Ağç türü ve yetişme ortmı koşullrını dikkte lrk, ormn fonksiyonlrın uygun düşen ormn formu ve meşere kuruluşlrının krrlştırılmsı, 4-An fonksiyon, ğç türü, yetişme ortmı, ormn formu ve meşere kuruluşlrını dikkte lrk, en uygun işletme şeklini (tek ğç, küme, grup, küçük ln vey yş sınıflrı) ve un uygun menjmn metodunun krrlştırılmsı, 5-Krrlştırıln işletme şekli ve ormn formun göre, değişik ormn fonksiyonlrı için optiml kuruluş kriterlerinin (ln, yş, yş sınıfı / mç çpı, çp smğı, ğç syısı / mç göğüs yüzeyi, çp sınıfı / mç servet, çp sınıfı ) krrlştırılmsı, 6-Plnlm zının (ölmeik, ölme, işletme sınıfı, tüm pln ünitesi) elirlenmesi 121
S D Ü O R M A N F A K Ü L T E S İ D E R G İ S İ 7-Mevut ktüel kuruluşlrın sptnmsı, 8-Aktüel kuruluşlrın optiml kuruluşlr ile krşılştırılmsı, 9-Optimlden spm içimi ve üyüklüğüne göre ktüel kuruluşu optimle götürmek mıyl uygulnk pln lterntiflerinin oluşturulmsı, 10-Çeşitli lterntifleri teknik, ekonomik ve sosyl kriterler ile değerlendirerek, optimle ulşmd en uygun süre ve strtejinin krrlştırılmsı, 11-Krrlştırıln strtejiye göre, ilk pln döneminde uygulnk kesim plnlrının hzırlnmsı ve etlrın hesplnmsı, 12-Silvikültürel işlem hritsının düzenlenmesi ve 13-Teknik rpor yzımıdır. Yukrıd 13 mdde hlinde sırlnn u şmlr fonksiyonel plnlmnın genel lgoritmsıdır. Bu lgoritmyı turizm lnlrı ykınınd ulunn ormnlr uygulmd ypılk ilk iş, pln üniteleri içinde estetik fonksiyon göreek lnlrın elirlenmesidir. Klsik plnlm nlyışınd estetik fonksiyon yrıln lnlr, pln ünitesi içinde istenmeyen görüntüleri perdeleme (estetik mçlı yol korum) mıyl yol kenrlrınd ve rekresyon lnlrı ivrınd ırkıln değişik yşlı ormn perdeleri nlşılmktdır (Ersln ve Eler 2004). Fonksiyonel plnlm yklşımınd u fonksiyon dh geniş ir içerik kznmkt ve klsik yklşımdkine ek olrk ön görünümdeki tüm ormnlr içinde siluet, mozik ve pnromik çıdn görsel etkiye ship ütün lnlr u fonksiyon içinde ele lınmktdır (Asn ve Özdemir 2002). Ülkemizde estetik fonksiyon gören lnlrd görsel klitenin ölçülmesi mıyl çeşitli metotlr uygulnmktdır (Gül, 2001). İstnul Korulrı için düzenlenen 13 det menjmn plnınd d olduğu gii, Syısl Arzi Modelleri (SAM) u ğlmd önemli ir rç olrk krşımız çıkmktdır (Asn vd., 2003). Bu modeller üzerinde ypılk görüleilirlik nlizleriyle, turizm merkezleri ve unlrı iririne ğlyn yollr, mnzr seyir noktlrının ön görünümündeki lnlr kolylıkl elirleneilmektedir. Uygulmd, estetik fonksiyon göreek lnlr u içimde elirlendikten sonr, ölme ve ölmeik sınırlrın dyndırılrk hritlnmktdır (Asn ve Özdemir, 2002). Diğer fonksiyonlrı göreek lnlr d hritlndıktn sonr, tek ve çok fonksiyonlu shlr sptnrk, unlrın hngisinin n hngisinin yn fonksiyon olğı krrlştırılmktdır. Son olrk, n fonksiyonu estetik oln tüm lnlr toplu Peyzj Korum İşletme Sınıfı olrk yrılmkt, yrı ir renk vey trm ile gösterilmektedir. 122
TURİZM MERKEZLERİ CİVARINDAKİ ORMANLARIN AMENAJMAN SORUNLARI VE Fonksiyonel plnlmd üçünü dım, ğç türü ve yetişme ortmı koşullrını dikkte lrk ormn fonksiyonlrın uygun düşen ormn formu ve meşere kuruluşlrının krrlştırılmsıdır. Fonksiyonel çıdn ele lındığınd, n mı estetik ve peyzj korum oln işletme sınıflrınd fonksiyon mın uygun meşere kuruluşlrının en z iki ktlı olmsı, n meşereyi oluşturn üst ktmnd gevşek kplı ve yer yer oşluklu yşlı ve görkemli ğçlrın ulunmsı, r ve lt ktmndki ireylerin yetişme ortmın uygun diğer ğç ve ğççık türlerinin krışımındn meydn gelmesi uygun ve gerekli görülmektedir. Mümkünse değişik yşlı ormn formu oluşturulmlı. Çünkü değişik yşlı ormnlr ynı yşlı ormnlr göre, estetik çıdn dh değerlidir (Asn ve Şengönül, 1987). Görsel klitenin ölçülüp sınıflndırılmsı her ne kdr gelen ziyretçilerle ypılk nketler ve sivil toplum kuruluşlrın ktılımı sğlnrk elirlenmesi uygun ise de, Fethiye Yöresindeki ekolojik koşullrın dyttığı ir zorunluluk olrk unun, üst ktmnd kızılçm, lt ktmnd mki elemnlrınd oluşn ir meşere kuruluşu olmsı gerekeektir. Fonksiyonel plnlmd dördünü dım; n fonksiyon, ğç türü, yetişme ortmı, ormn formu ve meşere kuruluşlrını dikkte lrk, en uygun işletme şeklini (tek ğç, küme, grup, küçük ln vey yş sınıflrı) ve un uygun menjmn metodunun krrlştırılmsı olmktdır. Koşullr Fethiye Yöresi için düşünüldüğünde, hkim türün tm ir ışık ğı olmsı nedeniyle, en uygun menjmn metodunun, Yş Sınıflrı Metodunun uzun idre süresi ve uzun gençleştirme süresine dylı küçük mktlı vryntı olmsı gerekmektedir. 4. FETHİYE YÖRESİNDEKİ PEYZAJ KORUMA İŞLETME SINIFLARINDA FAYDALANMANIN FONKSİYONEL PLANLA- MA İLE DÜZENLENMESİ Fonksiyonel plnlm sistemini, Fethiye Yöresi ndeki turizm lnlrı ykınınd ulunn kızılçm ormnlrın uygulr isek, peyzj korum işletme sınıfın dhil oln lnlrın elirlenmesinden sonr ypılk işler, öne ğç türü ve yetişme ortmı koşullrın göre ormn formu ve işletme şeklini elirlemek, sonr d un uygun menjmn metodunu seçmektir. Dh öne d çıklndığı üzere, Fethiye Yöresinde turizme thsis edilen lnlrd ve yerleşim yerleri ivrınd n ğç türü Kızılçm olup, Defne, Delie, Sndl, Keçioynuzu, Kermes Meşesi, Skız, Tesih v. gii ğç ve ğççık türleri u ormnlrd doğl olrk ulunmktdır. Kızılçm için genelde düşük onitet oln u ormnlrd çoğunluğunu mki elmnlrının oluşturduğu yprklı türler r ve lt tkd yer 123
S D Ü O R M A N F A K Ü L T E S İ D E R G İ S İ lmktdır. Açıklnn u gerekçeler, Fethiye Yöresindeki peyzj korum işletme sınıflrınd fydlnmnın, yş sınıflrı metodunun küçük mktlı vryntın göre düzenlenmesi gereğini orty koymktdır. Metodun uygulm içimi ve değişik şmlrdki krr verme sürei şğıdki lt şlıklr ltınd çıklnmıştır. 4.1. Düzenleme kriterlerinin seçimi ve göstergelerin elirlenmesi Yş sınıflrı metodunun korum ve hizmet üretim mçlı işletme sınıflrınd uygulnışı sırsınd en önemli şm, idre süresi ve gençleştirme süresine ğlı, yş sınıfı rlığının elirlenmesidir. Fonksiyonel plnlm yklşımınd idre süreleri fonksiyon mın uygun meşere kuruluşlrın göre elirlenir. Bu ormnlrd idre süreleri, meşerelerin ypy vey doğl yoll kuruluşundn şlyrk optiml kuruluş ulştıktn sonr, rtık u fonksiyonu göremez hle gelene kdr geçen zmn rlığı olrk kul edilir. Çünkü; fonksiyonel çıdn optiml kuruluş ulşn meşere, zmn içinde kendisini oluşturn ğçlrın yşlnmsıyl yıkım (göçme) dönemine girer. Bu nedenle, hizmet üretimi mıyl işletilen ormnlrd idre süreleri, yıkım döneminden öneki yş ğlı olrk elirlenmelidir. Böylee, meşerenin kendisini oluşturn ğçlrın yşlnmsıyl yıkım döneminden öne gençleştirilmesi sğlnmış olur. Estetik fonksiyonlu ormnlrd görsel etki, meşere göğüs yüzeyine ğlı olrk öne rtrk devm eder. İleri ir yşt mksimum ulştıktn sonr görsel klitenin etkisi zlmy şlr (Asn ve Şengönül, 1987). Alemdğ (1962) trfındn düzenlenen hsılt tlosun göre III. onitet sınıfınd müdhle görmemiş doğl Kızılçm ormnlrınd meşere göğüs yüzeyi 25. yşt 15,74 m² den şlyrk 70. yşt 26,4 m² ye kdr yükselir, dh sonrn yvş ir trend ile zlrk 150. yşt 24,79 m² ye iner. Peyzj korum işletme sınıfındki Kızılçm meşerelerinde lt ktmndki türlere yeterli ışık sğlmk ve ynı zmnd görsel etkinin dereesini de fzl zltmmk düşünesiyle, mç göğüs yüzeyinin 25 m² olrk lınmsı uygun olur (Asn, 1998). Bun göre, hem Kızılçm türünün doğl ömrünün ltınd ir yş olmsı ve hem de meşere göğüs yüzeyinin yklşık 25 m² ivrınd ulunmsı nedeniyle, Fethiye Yöresinde estetik fonksiyon göreek Kızılçm ormnlrınd idre süresini 150 yıl lmk uygun görünmektedir. Kez, yine hem Türkiye de kul edilen pln süresinin tm ktı olmsı ve hem de küçük mktlrın genel gençleştirme sürelerine uygun düşmesi dikkte lınrk, yş sınıfı genişliğini de 30 yıl düşünmek gerekir. Bu durumd peyzj korum işletme sınıfının optiml kuruluşu, 5 (750 / 150) det yş sınıfındn oluşn ve her yş sınıfınd Çizelge 1 in son sütunund gösterilen miktrd göğüs yüzeyi ulunn ir ypı göstereektir. Bu işletme sınıfının optiml kuruluşunun grfik görünümü Şekil 1 de gösterilmiştir. 124
TURİZM MERKEZLERİ CİVARINDAKİ ORMANLARIN AMENAJMAN SORUNLARI VE Çizelge 1. 150 yıllık İdre Süresi İle İşletilen 750 h Büyüklüğündeki Peyzj Korum Fonksiyonlu Bir Kızılçm İşletme Sınıfının Optiml Kuruluşu. Periyotlrın No Sınırlrı 150 Yıllık İdre Süresi İle İşletilen 150 h Büyüklüğündeki Bir İşletme Sınıfı İçin Periyodik Aln h Periyot ortsı Göğüs Yüzeyi m²/h 30 Yıllık, 30 h Alnd m² 150 Yıllık İdre Süresi İle İşletilen 750 h Büyüklüğündeki İşletme Bir İşletme Sınıfı İçin Periyodik Aln h 30 Yıllık, 150 h Alnd m² I 1 30 30 - - 150 - II 31 60 30 24,15 725,0 150 3625 III 61 90 30 25,00 750,0 150 3750 IV 91 120 30 25,00 750,0 150 3750 V 121 150 30 25,00 750,0 150 3750 Toplm 150 2975,0 750 14875 4000-3000- 2000-1000- 5000- Göğüs Yüzeyi (m 2 ) I II III IV V Yş Sınıflrı Şekil 1. Amç göğüs yüzeyine göre işletilen 750 h üyüklüğündeki Estetik fonksiyonlu III. onitet ir kızılçm işletme sınıfının optiml kuruluşu 4.2. Fydlnm düzeninin kurulmsı ve ilk yş sınıfının oluşturulmsı Tm ir ışık ğı oln Kızılçmın peyzj korum işletme sınıflrınd doğl yol ile gençleştirilmesi, en z 4000 6000 m² üyüklüğündeki lnlrd ypıln silvikültürel uygulmlrı gerekli kılmktdır. Bu durum, korum ve hizmet üretim mıyl işletilen Kızılçm ormnlrınd ktlı kuruluşlrın nk üyük grup seçme kesimleri ile sğlnileeğini unun d, gençleştirme gruplrının periyodik fydlnm lnın küçük mktlr hlinde dğılmsıyl mümkün 125
S D Ü O R M A N F A K Ü L T E S İ D E R G İ S İ olileeğini göstermektedir. Bu durumd meşere içindeki gençlik gruplrı rsınd onr yıllık yş frklrı ile istenilen syıd grup elde etmek mümkün olilmektedir (Odşı vd., 2004). Yukrıd prmetreleri verilen peyzj korum işletme sınıfınd u uygulmnın nsıl ypılğı, mkt lnı 1,5 h, gençleştirme gruplrı 5000 m 2 kul edilerek şğıd gösterilmiş ulunmktdır. Yş sınıflrı metodunun küçük mktlı vryntının uygulmsı dört şmd gerçekleştirilir (Şekil 2). Birini şm, periyodik fydlnm lnı PFA nın hesplnmsı ve gençleştirileek lnlrın işletme sınıfı içindeki konumlrının elirlenmesidir. Diğer şmlr ise, sırsıyl gençleştirme loklrının, gençleştirme mktlrının ve gençleştirme gruplrının lnlrını irirlerine ğlı içimde hesplyrk, unlrın iriri içindeki konumsl dğılımlrını düzenlemektir. Yukrıdki örnek işetme sınıfının Periyodik Fydlnm Alnı; (PFA)= (F / U) x n = (750/150) x 30 = 150 h dır. Gençleştirme Alnlrının (PFA) Belirlenmesi ve İşletme Sınıfı İçindeki Konumsl Dğılımı PFA = (F/U) x n I 7 4 II V 1 5 2 9 8 3 V 10 6 6 Gençleştirme Bloklrının Belirlenmesi ve Periyodik Fydlnm Alnlrı İçindeki Konumsl Dğılımı N = PFA / BA Gençleştirme Prsellerinin (Küçük Mktlrın) Belirlenmesi ve Bir Gençleştirme Blok u İçindeki Konumsl Dğılımı BA = MA x 10 Gençleştirme Gruplrının Belirlenmesi ve Bir Gençleştirme Prseli (Küçük Mkt) İçindeki Konumsl Dğılımı MA = GA x 3 PFA=Periyodik fydlnm lnı (h), U=İdre süresi (yıl), n=gençleştirme süresi (Yş sınıfı genişliği), N=Gençleştirme Blok u syısı, BA=Gençleştirme Blok u lnı, GA = Gençleştirileek en küçük ln irimi (grup), 10=Pln süresi, MA=Gençleştirme prselleri (Mkt) lnı (h), 3=Onr yıllık pln syısı Şekil 2. Yş sınıflrı metodunun küçük mktlı vryntının uygulnışınd temel şmlr. 126
TURİZM MERKEZLERİ CİVARINDAKİ ORMANLARIN AMENAJMAN SORUNLARI VE Gençleştirme loklrı, mktlrdn, mktlr ise gruplrdn oluşmktdır. Bun göre her ir gençleştirme loğunun lnı; 30 yıl içinde gerçekleştirileek mktlrın lnlrı toplmı kdr olktır. Yş sınıfı genişliği 30 yıl olduğun göre her ir sınıf içinde onr yş r ile üçer grup oluşturmk gerekeektir. Bu durumd 1,5 h üyüklüğündeki her ir mkt, üyüklüğü 5000 m², özel gençleştirme süresi 10 r yıl oln üçer gruptn oluşktır. Grup lnı (GA) 5000 m² olduğun göre her mktnın lnı MA = GA x 3 = 5000 x 3 = 15000 m², yni 1,5 h olktır. Her irisi onr mktdn oluşn gençleştirme loklrının ortlm lnı (BA) ise, BA= MA x 10 = 15 h olktır. Ülkemizde menjmn plnlrının geçerli olduğu süre genelde 10 yıl olduğundn, yukrıd verilen örnekte loklr içinde oluşturulk mkt syısı d 10 det olrk elirlenmiştir. Her mkt içinde oluşturulk gençleştirme gruunun syısı ise, gençleştirme süresi içinde her ir mkty giriş syısın ğlı olrk elirlenmiştir. Böylee, her prsel içinde ulunk gençleştirme gruu syısı; 30 / 10 = 3 det olrk krrlştırılmış ulunmktdır. Küçük mktlı yş sınıflrı metodunun uygulmsın, Şekil 3 de örneği verilen her ir prsel içinde ynı hrf ile gösterilen gruplrın ynı pln suresi içinde gençleştirilmesi ile şlnktır. Böylee, ilk pln süresinde sdee () hrfi ile, ikini pln süresinde sdee () hrfi ile, üçünü pln süresinde de sdee () hrfi ile gösterilen lnlr gençleştirileektir. Bir gençleştirme loğund 10 det mkt olduğu için, 10 yıllık pln süresi içinde her mktdn irer (0,5 h ), her loktn onr (0,5 x 10 = 5 h) det ln gençleşmiş olktır. Birini pln süresi sonund 10 det gençleştirme loğunun tmmınd 5 x 10 = 50 h, ikini pln süresi tmmlndığınd toplm 100 h, gençleştirme süresi oln 30. yıl sonund üçünü pln süresi sonund ise, periyodik fydlnm lnın eşit oln toplm 150 h ln gençleştirilmiş olmktdır. 7 4 8 1 5 127 2 3 10 6 Şekil 3. 150 yıllık idre süresi ve 30 yıllık gençleştirme süresi ile işletilen peyzj korum fonksiyonlu ir işletme sınıfınd ir gençleştirme lok u içinde mktlrın oluşturulmsı ve gençleştirme lnlrının mktlr içinde dğıtılmsı. 9
S D Ü O R M A N F A K Ü L T E S İ D E R G İ S İ Sonuç olrk; çıklnn prosedür tm olrk uygulndığınd 30. yılın sonund, 750 h işletme sınıfının 150 hektrlık ölümünde lnın tmmın homojen içimde dğılmış 10 lok hlinde her irisi 1,5 h. üyüklüğünde oln 100 mkt meydn geleektir. Bir şk nltıml; 30. yıl sonund işletme sınıfı lnının 1 / 5 ine 0,5 h lık gruplr hlinde gömülmüş 1-30 yşınd 300 det küçük lndn oluşn I. Yş Sınıfı orty çıkktır. 15 h lık ir gençleştirme loğu içinde 30 yılı kpsyn 3 pln dönemi sonund geçleştirme gruplrının lok içindeki durumu Şekil 4 de gösterilmiştir. Peyzj korum işletme sınıfı, yukrıd çıklnn küçük mktlı yş sınıflrı metodun göre, ir yndn ln olrk norml kuruluşun yklştırılmy çlışılırken, diğer yndn uygulnk silvikültürel işlemlerle, işletme sınıfındki her meşere estetik fonksiyon için uygun ir form kvuşturulur. 5. SONUÇ ve ÖNERİLER Ülkemiz ormn kynklrı, çğdş ir nlyışl çok mçlı olrk plnlnmlıdır. Çok mçlı plnlmnın en güçlü rı fonksiyonel plnlm sistemidir. Bu sistemde estetik fonksiyon göreek lnlr elirlenerek, Peyzj Korum İşletme Sınıfı dıyl yrılmlıdır. Peyzj Korum İşletme Sınıflrının sürdürüleilirliği için Küçük Mktlı Yş Sınıflrı Metodu, uygun ir seçenek olrk krşımız çıkmktdır. Ank, yöntemin uygulnilmesi için zı koşullrın yerine getirilmesi gerekmektedir. Bunlr; Mevut Yşlı Genersyon İlk Pln Süresinde Gençleştirilen Gruplr İkini Pln Süresinde Gençleştirilen Gruplr Üçünü Pln Süresinde Gençleştirilen Gruplr Şekil 4. Üçünü pln Dönemi Sonund Gençleştirme Gruplrının Bir Blok İçindeki Değişimi. 128
TURİZM MERKEZLERİ CİVARINDAKİ ORMANLARIN AMENAJMAN SORUNLARI VE Bu lnlrd otltm, yngın gii tehlikelere krşı korum tedirleri lınmlıdır. Özellikle ğçlndırm lnlrınd ve sık gelmiş doğl gençliklerde silvikültürel kımlr (sıklık kımı, rlm) zmnınd ypılmlıdır. Yöntemin, entnsif ir ormnılık ypılmsını gerektirdiği çıkç ortdır. Önelikle ormn işletmeleri, teknik elemn ve lt ypı olrk yeterli düzeyde olmlıdır. Her türlü verinin sklnmsın ve günelleştirilmesine olnk sğlyn Coğrfi ilgi sistemi (CBS) teknolojilerinden yrrlnm yolun gidilmelidir (Köse ve Bşkent, 1993; Köse vd., 1995; Bşkent, 1997; Bşkent vd., 2002). Bu deree küçük lnlrı (gençleştirme gruplrını) 1/25000 ölçekli stndrt meşere hritlrınd göstermek güçtür. Bu yüzden, Korum İşletme Sınıflrınd, Periyodik Fydlnm Alnı için en z 1/5000 ölçekli yrı ir hrit düzenlemek gerekmektedir. Her türlü konumsl hrit, CBS teknolojisi kullnılrk ilgisyr ortmınd hzırlnmlıdır. Çünkü, rzide yer ve yön ulmd kullnılmk üzere, gençleştirileek küçük mktlrın sınırlrın it koordint değerleri syısl ortmd hzırlnmış u hritlr üzerinde, kolylıkl elirleneilmektedir. Elde edilen değerler ve Küresel Konum Belirleyii (GPS) yrdımıyl gençleştirileek mktlrın rzideki yerleri, ugünkü teknoloji ile ± 7 m htyl ulunilmektedir. Fkt, uygulm sırsınd GPS lerin, değişik ormn örtüleri ltınd frklı sonuçlr vereileeği de göz önüne lınrk, özellikle tm kplı meşerelerde, meşere oşluklrındn ypılk GPS ölçümlerinden vey röper noktlrdn yrrlnm yolun gidilmelidir. Bu yöredeki Peyzj Korum İşletme Sınıflrınd, önelikle Kızılçm için getirileek gençliğin yeterli ışığ ulşilmesi için de gençleştirme mktlrının üyüklüğünün elirlenmesi gerekmektedir. Bu üyüklük, yetişme ortmı koşullrın göre değişeilir. Örneğin Kızılçm nemli yetişme ortmlrınd gölgeye dh fzl dynildiği gözlenmektedir (Eler 1984). Bu kımdn gerekli rştırmlrın, plnlm şmsındn öne ypılrk, en küçük gençleştirme lnlrının üyüklüğünün elirlenmesi önem tşımktdır. Bu üyüklükler, yetişme ortmı ünitelerine dyndırılmsı gerekeeğinden, yetişme ortmı hritlrın d hzırlnmsı üyük yrr sğlyktır. Peyzj Korum İşletme Sınıfını oluşturn meşerelerin, estetik fonksiyonu en iyi sğlyk kuruluşlrının elirlenmesi gereklidir. Bu yöre için, üst tkd gevşek kplı Kızılçm, r ve lt tkd Defne, Sndl, Keçioynuzu, Kermes meşesi, Skız gii mki elemnlrındn oluşn iki tklı ir meşere tipi, ilk kışt estetik fonksiyon için uygun ir seçenek olrk gözükmektedir. Ank, dh öne değinildiği gii u, ziyretçilerle ypılk nketler sonuu ilimsel olrk orty 129
S D Ü O R M A N F A K Ü L T E S İ D E R G İ S İ konmlıdır (Dniel, 2001; Gül ve Kurdoğlu, 2002). Dere içlerindeki nemli yetişme ortmlrınd ise, Sığl, Çınr, Kızılğç gii yprklı türlerden oluşn meşereler kurulmlıdır. Estetik fonksiyonu en iyi içimde sğlyn meşere kuruluşu ve ormn formu krrlştırıldıktn sonr, u kuruluş ulşmyı sğlyk gerekli silvikültürel işlemler elirlenmelidir. Estetik etkiyi rtırmk mıyl, Kızılçm meşerelerinde krışım, yörenin doğl yprklı türlerinin ynınd, İnir, Servi ve Kırıs Aksysı gii yngın dynıklı türlerin de sokulmsı yrrlı olktır. KAYNAKLAR Alemdğ, Ş. 1962. Türkiyedeki Kızılçm Ormnlrının Gelişimi, Hsıltı ve Amenjmn Esslrı. Ormnılık Arştırm Enstitüsü Yyınlrı, Teknik Bülten Serisi, Yyın No: 11, Ankr, 160 s. Asn, Ü., 1988. Amenjmn Plnlrınd Ayrıln Muhfz İşletme Sınıflrının Fonksiyonel Açıdn İrdelenmesi. Ormn Mühendisliği Dergisi, 10:13-14. Asn, Ü., 1992. Ormn Amenjmnınd Fonksiyonel Plnlm ve Türkiye deki Uygulmlr, Ormnılığımızd Ormn Amenjmnının Dünü, Bugünü ve Geleeğine İlişkin Genel Görüşme, Bildiriler, Ankr, s. 181-196. Asn, Ü., 1998. Fonksiyonel Plnlmd İdre Süreleri ve Amç Çplrı. İ.Ü. Ormn Fk. Dergisi, 1-2-3-4:.23-40. Asn, Ü., 1999. Ormn Fonksiyonlrının Hritlnmsı ve İşletme Sınıfı Ayrımı, İ.Ü. Ormn Fkültesi Dergisi, 49: 19-29. Asn, Ü., 2004. Fonksiyonel Plnlmd Temel Aşmlr. 11 Syf. Ormn Amenjmnı Seminer Notlrı (Bsılmmıştır) Asn, Ü., Özdemir İ., 2002. İstnul Korulrınd Konumsl Fonksiyonlrın Belirlenmesi ve Hritlnmsı, Ormn Amenjmnınd Kvrmsl Açılımlr ve Yeni Hedefler Sempozyumu, Bildiriler, Ü. Asn, A. Yeşil (Eds), 18-19 Nisn, İstnul, s.67-76. Asn, Ü., Şengönül K., 1987. Ormn Formlrının Fonksiyonel Açıdn krşılştırılmsı. İ.Ü. Ormn Fk. Dergisi, 4: 52-67. Asn, Ü., Yeşil, A., Destn, S., 1998. Multi Benefil Forest Use nd Funtionl Plnning, Bulgrin Forest Siene, 121-130. Asn, Ü., Yeşil, A., Özdemir, İ., Özkn, U.Y., 2003. Konumsl Ormn Fonksiyonlrının Belirlenmesinde Ktılımı Yklşımın Önemi ve Syısl Arzi Modellerinin Yeri. II. Ulusl Ormnılık Kongresi, 19-20 Mrt 2003, Türkiye Ormnlrının Yönetimi, ISBN 975-93478-2-2, Ankr, s.162-173. Bşkent, E.Z., 1995. Doğy Uygun Ormn Amenjmnı ve Konumsl Plnlm, O. Erdş, S. Köse (Eds), I. Ulusl Krdeniz Ormnılık Kongresi 23-25 Ekim, Bildiriler 4. Cilt, Trnzon, s. 276-283. Bşkent, E.Z., 1997. Türkiye Ormnılığı İçin Nsıl Bir Cğrfi Bili Sistemi (CBS) Kurulmlıdır? Ön Çlışm ve Kvrmsl Yklşım, Tr. J. Of Agriulture nd Forestry, 21: 493-505. 130
TURİZM MERKEZLERİ CİVARINDAKİ ORMANLARIN AMENAJMAN SORUNLARI VE Bşkent, E.Z., Köse, S., Sönmez, T., Sivriky, F., 2002. Ormn Amenjmn Plnlrının Ypımınd Coğrfi Bilgi Sistemlerinin Kullnılmsı, Ormn Amenjmnınd Kvrmsl Açılımlr ve Yeni Hedefler Sempozyumu, Bildiriler, Ü. Asn, A. Yeşil (Eds), 18-19 Nisn, İstnul, s.164-174. Dniel, T.C., 2001. Whither Seni Beuty? Visul Lndspe Qulity Assessment in the 21 st Century. Lndspe nd Urn Plnning, 54: 267-281. Eler, Ü., 1984. Antly Bölgesi Doğl Kızılçm Meşerelerinde Kuruluş Biçimi ve Yş Dğılımı, Ormnılık Arştırm Enstitüsü Yyınlrı, Teknik Bülten Serisi, No:142. Ersln, İ., Eler, Ü., 2003. Ormn İşletmesinin Plnlnmsı ve Denetimi, SDÜ Ormn Fkültesi, Yyın No: 35, Isprt, 408 s. Gül, A., Kurdoğlu, O., 2002. Biyolojik Çeşitlilik ve Görsel Klitenin Syısl Olrk Orty Konmsı, Ormn Amenjmnınd Kvrmsl Açılımlr ve Yeni Hedefler Sempozyumu, Bildiriler, Ü. Asn, A. Yeşil (Eds), 18-19 Nisn, İstnul, s.212-219. Gül, A.U., 2001. Ormn Amenjmnınd İşlevsel Plnlmnın Doğrusl Progrmlm ile Gerçekleştirilmesi, İ.Ü. Ormn Fkültesi dergisi, 1:117-132. Hızl, A., Asn, Ü., 1995. Aliey Brjı (Mlov Dere) Hvzsınd Ormn Fonksiyonlrı ve Su Verimi Üzerindeki Etkileri, İstnul Su Kongresi Teliğleri, İstnul, s. 309-315. Köse, S., Bşkent, E.Z., 1993. Coğrfi Bilgi Sisteminin Ormnılıktki Önemi, Ormnılık Şursı, Cilt 3, 190-196. Köse, S., Bşkent, E.Z., Sivriky, F., Yolsığmz, H.A., 2002. Krdeniz de Ormn Fonksiyonlrının Belirlenmesi ve Örnek Uygulmlr, Z. Yhyoğlu, S. Güner (Eds), II. Ulusl Krdeniz Ormnılık Kongresi, 15-18 Myıs, Bildiriler Kitı, Cilt 1, Artvin, s.78-87. Köse, S., Mısır, M., Yolsığmz, H.A., 1998. Coğrfi Bilgi Sistemleri ile Ormn Fonksiyon Hritlrının Hzırlnmsı, Cumhuriyetimizin 75. Yılınd Ormnılığımız Sempozyumu, 21-23 Ekim 1998, İ.Ü. Yyın No: 4187, Fkülte Yyın No: 458, İstnul, s. 267-275.. Köse, S., Özkn, M., Bşkent, E.Z., Gül, A.U., 1995. Ormn İşletmelerinde Veri Tnı Oluşturulmsı, O. Erdş, S. Köse (Eds), I. Ulusl Krdeniz Ormnılık Kongresi, Bildiriler, Cilt 4, Trzon, s.308-315. Neyişi, T., Ayşlıgil, Y., Ayşlıgil, T., Sönmezışık, S., 1999. Yngın Dirençli Ormn Kurm İlkeleri, Tüitk Togtg-1342, TMMOB Ormn Mühendisleri Odsı, Yyın No: 21, Ankr, 137 s. Odşı, T., Çlışkn, A., Bozkuş, F. 2004: Silvikültür Tekniği (Silvikültür II). İ.Ü.Ormn Fkültesi Yyınlrı No: 4459 / 475, İstnul, 314 s. 131