Bilecik Şeyh Edebali Üiversitesi Sosyal Bilimler Dergisi - Bilecik Şeyh Edebali Uiversity Joural of Social Scieces ISSN/E-ISSN: 2548-088X Submitted/Başvuru: 25.03.2020 DOI: 10.33905/bseusbed.709290 Accepted/Kabul: 03.04.2020 Correspodig Author/Sorumlu Yazar: Citatio/Atıf: ÖZCAN, F., AKYEL, N. (2020). Muhasebe ve Fiasma Eğitimi Ala ve Almaya Lise Öğrecilerii Vergi Ahlakı, Vergi Algısı ve Vergi Bilici Farklılıklarıı İcelemesi: Bir Uygulama Öreği. Bilecik Şeyh Edebali Üiversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5/1, 54-67. DOI: 10.33905/bseusbed.709290 *Bu çalışmada Araştırma ve Yayı Etiği ilkeleri gözetilmiştir. Etik Kurul kararı mevcuttur. Fatih ÖZCAN, Sakarya Üiversitesi, İşletme Estitüsü, Muhasebe ve Fiasma ABD, Tezli Yüksek Lisas Programı fatihozzca@gmail.com Orcid: 0000-0002-7484-042X RESEARCH ARTICLE / ARAŞTIRMA MAKALESİ Muhasebe ve Fiasma Eğitimi Ala ve Almaya Lise Öğrecilerii Vergi Ahlâkı, Vergi Algısı ve Vergi Bilici Farklılıklarıı İcelemesi: Bir Uygulama Öreği The Examiatio of Differeces i Tax Ethics, Tax Perceptio ad Tax Awareess of High School Studets With ad Without Accoutig ad Fiace Educatio: A Research Sample Fatih ÖZCAN1 & Nermi AKYEL2 Öz Vatadaşları, vergi ahlâkıa, olumlu vergi algısıa ve vergi bilicie sahip olmaları devleti vergi toplamasıı kolaylaştıracak ve vergi kaçırmaı öüe geçecektir. Muhasebe ve fiasma eğitimi ala lise öğrecilerii hem vergi mükellefi adayı hem de vergiledirme sürecide etki rol oyaya muhasebe meslek mesubu adayı olması, bu öğrecileri vergi ahlâkı, vergi algısı ve vergi bilici düzeylerii ayrıca öemli kılmaktadır. Bu çalışmaı amacı, muhasebe ve fiasma alaıda eğitim ala lise öğrecileriyle muhasebe ve fiasma eğitimi almaya lise öğrecilerii vergi ahlâkı, vergi algısı ve vergi bilici farklılıklarıı ortaya koymaktır. Verileri elde edilmesi içi yüz yüze aket yötemi kullaılmış ve öğrecileri vergi ahlâkı, vergi algısı ve vergi bilici farklılıklarıı tespit etmek içi farklılık aalizleri yapılmıştır. Yapıla aalizleri soucuda, muhasebe eğitimi ala lise öğrecileriyle muhasebe eğitimi almaya lise öğrecileri arasıda vergi ahlâkı, vergi algısı ve vergi bilici bakımıda alamlı farklılıklar olmadığı tespit edilmiştir. Liselerde verile muhasebe ve fiasma eğitimii, vergi ahlâkı, vergi algısı ve vergi bilicii oluşturmaya katkısıı olmadığı soucua ulaşılmıştır. Aahtar Kelimeler: Vergi Algısı, Vergi Ahlâkı, Vergi Bilici, Muhasebe Eğitimi, Lise Abstract Citizes havig tax morality, positive tax perceptio ad tax awareess will make it easier for the govermet to collect taxes ad will avert tax evadig. The fact that high school studets who have received accoutig ad fiace educatio are both taxpayer cadidates ad professioal accoutat cadidates who play a active role i the taxatio process also make these studets' level of tax morality, tax perceptio ad tax awareess importat as well. The purpose of this study is to reveal the differeces i tax morality, tax perceptio ad tax awareess of high school studets who are traied i accoutig ad fiace ad high school studets who do ot receive accoutig ad fiace educatio. To obtai the data, face-to-face survey method was used ad discrimiat aalysis were carried out to determie the studets' tax morality, tax perceptio ad tax awareess differeces.as a result of the aalysis, it was determied that there was o sigificat differece betwee high school studets who received accoutig educatio ad high school studets who did ot receive accoutig educatio i terms of tax morality, tax perceptio ad tax awareess.. It is cocluded that accoutig ad fiace educatio i high schools does ot have a cotributio o tax morality, tax perceptio ad raisig tax awareess. Key Words: Tax Perceptio, Tax Morality, Tax Awareess, Accoutig Educatio, High School 1 Yüksek Lisas Öğrecisi, Sakarya Üiversitesi, İşletme Estitüsü, Muhasebe ve Fiasma ABD, fatihozzca@gmail.com, Orcid: 0000-0002-7484-042X 2 Dr. Öğr. Üyesi, Sakarya Uygulamalı Bilimler Üiversitesi, Geyve Meslek Yüksekokulu, Muhasebe ve Vergi Bölümü, akyel@subu.edu.tr 54
Fatih ÖZCAN & Nermi AKYEL Giriş Devleti, harcamalarıı karşılayabilmesi içi para basma, borçlama, harç, mekul ve gayri mekul satışı, bağışlar, vergiler gibi çok sayıda gelir kalemi mevcuttur. Buları içide e çok kullaılaı vergi estrümaıdır. Vergii, bütçedeki gelir kalemleri içide e fazla payı almasıı başlıca sebebi, harcamaları fiase etmek içi kullaılacak seçeekler arasıda e makul olaı olmasıdır. Vergiye alteratif fiasma yolu olarak borçlamaı faizleri yükseltmesi, para bastırmaı eflasyoa sebep olması gibi durumlar göz öüde buludurulduğuda, vergii ilk öce başvurulacak fiasma kayağı olması kaçıılmazdır. Bulara paralel olarak, Türkiye de 2018 yılıda vergi gelirlerii bütçedeki payıı 87 olduğu görülmektedir (Gelirler İdaresi Başkalığı, 2020). Bütçedeki payı göz öüe alıdığıda, vergi gelirlerii kamu hizmetlerii fiasmaıdaki e öemli usur olduğuu söyleebilir. Dolayısıyla bu öemli gelir kalemii kamuya aktarımı oktasıda sıkıtılar yaşaması kamu hizmetlerii aksatabilir veya daha farklı fiasma yollarıa başvurulmasıa (borçlama, para basma gibi) sebep olabilir. Vergileri tahsili aşamasıda devleti ilgili birimlerii işlevselliği öemli olsa da mükellefleri vergi ödeme isteği de çok öemli bir faktördür. Bireyleri vergi ile ilgili yükümlülüklerii tam olarak yerie getirmeside, vergiye karşı ola tutum ve davraışları öemli bir yeri vardır. Olumlu bir vergi algısıa, vergi ahlâkıa ve vergi bilicie sahip bireyler, vergiyle ilgili yükümlülüklerii tam ve zamaıda yerie getireceğide, kamu hizmetlerii fiasmaıda sıkıtı yaşamayacaktır. Muhasebe ve fiasma eğitimi ala lise öğrecileri, gelecekte hem birer vergi mükellefi hem de muhasebe meslek mesubu adayı olduklarıda, bu öğrecileri vergi algısı, vergi ahlâkı ve vergi bilici düzeyleri ayrıca öem taşımaktadır. Bu öğreciler, vergi kousuyla iç içe bir eğitim almaları sebebiyle diğer lise öğrecilerie göre vergi hakkıda daha çok bilgi sahibidirler (Mesleki Eğitim ve Öğretim Sistemii Güçledirme Projesi (MEGEP), 2020). Bu çalışmada öcelikle vergi, vergi ahlâkı, vergi algısı ve vergi bilici kavramları açıklamıştır. Ayrıca muhasebe ve fiasma alaıı ders müfredatı, vergi kousu açısıda irdelemiştir. So kısımda ise muhasebe ve fiasma eğitimi ala lise öğrecileriyle bu eğitimi almaya lise öğrecilerii vergi ahlâkı, vergi algısı ve vergi bilici farklılıklarıı icelemesi içi yapıla aket çalışmasıı aalizie yer verilmiştir. 1. Kavramsal Çerçeve Devleti var olma edei vatadaşlarıı ortak ihtiyaçlarıı karşılamaktır. Vatadaşları müşterek ihtiyaçlarıı karşılaması içi e uygu kayak yie vatadaşlarda toplaa vergilerdir. Vergi; kamu hizmetlerie harcamak içi hükûmeti, yerel yöetimleri yasalara göre doğruda doğruya veya bazı 55
Muhasebe ve Fiasma Eğitimi Ala ve Almaya Lise Öğrecilerii Vergi Ahlâkı, Vergi Algısı ve Vergi Bilici Farklılıklarıı İcelemesi: Bir Uygulama Öreği malları fiyatlarıı üstüe koyarak dolaylı yolda herkeste topladığı paradır (Türk Dil Kurumu Sözlükleri, 2020). Akdoğa a (2011:119) göre vergi; devleti suacağı hizmetler içi gerekli ola giderler ile devleti borçlarıda doğa giderleri karşılamak içi, devleti egemelik gücüyle karşılık olmaksızı kişilerde zorla alıa parasal ödemelerdir. Vergiledirme sürecii başarıya ulaşması içi mükelleflerde vergi bilicii oluşması gerekmektedir (Sürme, 1992:26-27). Vergi bilici, vatadaşları vergi yükümlülükleriyle alakalı görev ve sorumluluk alayışıa sahip olmasıdır (Dura, 2019). Vatadaşları, devlet tarafıda kedisie suula hizmetleri fiasma kayağı olarak vergiyi görmesi vergi bilici kavramıyla alakalıdır (Taytak, 2010:498-499). Bireylerde vergi bilicii meydaa gelmesi içi bireyleri olumlu bir vergi algısıa sahip olması gerekmektedir. Taytak a (2016:1936) göre vergi algısı; duyu orgalarımız aracılığıyla kaydedilmiş ola duyumları, zihimizde yeide şekilleerek vergiye ilişki ortaya çıkardığı fikirler ve yorumlardır. Bireyler, vergiyi bir külfet, parasal bir ceza veya her vatadaşı yerie getirmesi gereke bir görev olarak algılayabilmektedir. Olumlu algı, olumlu tutuma sebep olup bireyleri vergiyle ilgili sorumluluklarıı yerie getirmesii sağlamaktadır. Bireyleri vergiyle ilgili görev ve sorumluklarıı yerie getirmesi, vergi ahlâkıı bir soucudur. Vergi ahlâkı, bireyi vergi ödemesiyle alakalı içsel bir motivasyo kayağıdır ve bireyi vergi kaçırmaması, vergi borcuu zamaıda ve eksiksiz ödemesi, borcuu ödemeye kişilere karşı tepki göstermesi gibi davraışları ifade etmektedir (Edizdoğa, Çetikaya ve Gümüş, 2013:221). 2. Vergi İçeriği Bakımıda Muhasebe ve Fiasma Alaı Müfredatı Vergiledirme sürecide çok öemli işlevlere sahip ola muhasebe meslek mesupları, gerek vergiyi ortaya çıkara mali işlemleri kaydı ve vergii hesaplamasıda gerekse hesaplaa vergii vergi dairesie ödemesi aşamasıda çok öemli bir koumda yer almaktadırlar. Dolayısıyla muhasebe meslek mesubu yetiştirmek amacıyla öğreci kabul ede liselerde muhasebe ve fiasma alaıda vergi kousuyla iç içe ola pek çok ders mevcuttur. Aşağıda her sııf düzeyideki dersleri vergiyle ilgili içerikleri irdelemiştir (MEGEP, 2020). Dört yıllık lise eğitimii ilk seeside yai 9. sııfta muhasebe ve fiasma alaı dersi mevcut değildir. Yalızca ortak ala dersi olarak mesleki gelişim dersi okutulmaktadır. Haftada iki ders saati olarak okutula ve yedi modülde oluşa bu dersi sadece bir modülüde vergi kousua yer verilmiş ve vergi türleri kısaca taıtılmıştır. 10. sııfta, özellikle haftada yedi saat olarak okutula Temel Muhasebe dersii içeriğide vergiyle ilgili çok fazla kou mevcuttur. Vergiyle ilgili suç ve cezalar, mükellefleri vergi dairesie karşı sorumlulukları, fatura düzeleme, vergi türleri, beyaameler, stopaj gibi pek çok vergi içeriğii olduğu Temel Muhasebe dersii uygulamasıa yöelik açıklamasıda vergiledirilmiş kazacı kutsallığıyla ilgili değer, tutum ve davraışları ö plaa çıkara etkiliklere yer verilmelidir ifadesie yer 56
Fatih ÖZCAN & Nermi AKYEL verilmiştir. İki saatlik Mesleki Matematik, üç saatlik Stadart Türk Klavyesi ve iki saatlik Ofis Programları dersleride ise vergi içeriği mevcut değildir. 11. sııfta, yedi saatlik Geel Muhasebe, altı saatlik Bilgisayarlı Muhasebe ve iki saatlik Şirketler Muhasebesi dersleride vergii hesaplaması ve kaydedilmesiyle ilgili içerikler mevcuttur. Üç saatlik Mesleki Yabacı Dil derside vergi içeriği yoktur. 12. sııftaki öğreciler, haftada üç gü işletmelerde staj yapmakta ve vergiyle ilgili iş ve işlemleri uygulamalı olarak takip etmektedirler. Buu dışıda iki saatlik Maliyet Muhasebesi derside vergi içeriği mevcut değildir. 3. Literatür Taraması Türkiye de vergi ahlâkı, vergi algısı ve vergi biliciyle ilgili pek çok araştırma yapılmıştır. Bu kavramları eğitimle ilişkiledire bazı çalışmalar aşağıda sıralamıştır. Karaot (2010), ilköğretim seviyesideki öğrecileri vergi bilicii tespit etmeye yöelik İzmir ili Aliağa ilçeside bir çalışma yapmıştır. Öğrecilere mülakat ve aket yötemi uygulaa çalışmada, okulda vergi içerikli eğitim almamalarıa rağme, kamu hizmetleri içi vergii öemii farkıda oldukları tespit edilmiştir. Velileri eğitim seviyesiyle, öğrecileri vergi ödeme isteğii doğru oratılı olduğu belirlemiştir. Öğrecileri, devleti vergi almasıyla ilgili kararsız olduğu, alışveriş sırasıda fiş fatura almama görüşüde oldukları soucua varılmıştır. Öğrecileri vergi bilici düzeylerii arttırmaya yöelik daha aktif çalışmalar yapılmasıı gerekliliği vurgulamıştır. Erge (2016), muhasebe alaıda eğitim göre hem lise hem de ö lisas öğrecilerii vergi bilici ve vergi ahlâkıı tespit etmeye yöelik olarak bir çalışma yapmıştır. Koya ili Akşehir ilçeside görüşme yötemi kullaılarak yapıla çalışmada, lise öğrecilerii, ö lisas öğrecilerie kıyasla vergi kousuda daha az bilgiye sahip olduğu soucua ulaşılmıştır. Lise eğitimide, Türk Vergi Sistemi, Vergi Uygulamaları, Vergi Hukuku gibi dersleri müfredatta yer alması öerisi getirilmiştir. Gür (2019), Bigöl ilide ortaöğretim öğrecilerii vergi bilici ve vergi ahlâkı üzerie yapmış olduğu çalışmada yaşları 14 ile 19 arasıda değişe 6.021 öğreciye aket yapılmıştır. Aket soucuda elde edile verilere Ki-Kare, Kruskal Wallis H ve Medya testleri uygulamıştır. Testleri souçlarıa göre, yaş, cisiyet ve sııfa göre vergi ahlâkı ve vergi bilicii farklılık gösterdiği, velileri mesleği, öğreim durumları ve aylık gelirlerie göre vergi ahlâkı ve vergi bilici bakımıda öğreciler arasıda farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca vergi, vergisii ödeye ve ödemeye vatadaşı taımlama, vergii gerekli olası koularıda olumlu bakış açısıı çok yüksek olduğu belirlemiştir. Karaca (2019), Sakarya ilide ö lisas öğrecilerii vergi bilici seviyelerii ve vergiye bakış açılarıı tespite yöelik bir çalışma ortaya koymuştur. Kolayda Örekleme Yötemii 57
Muhasebe ve Fiasma Eğitimi Ala ve Almaya Lise Öğrecilerii Vergi Ahlâkı, Vergi Algısı ve Vergi Bilici Farklılıklarıı İcelemesi: Bir Uygulama Öreği kullaarak öğrecilere aket uygulamış ve öğrecileri vergi skoruu 3,22 olarak tespit etmiştir. Ae mesleğii ve sııf seviyesii vergi algısıda etkili olduğu soucua ulaşmıştır. Vergi skoru ortalamaı üstüde ola öğrecileri, vergi sistemiyle ilgili algılarıı olumsuz olduğu belirlemiştir. Vergiyle ilgili ders almış öğrecileri, vergiyle ilgili ders almayalara göre vergi bilici düzeylerii daha fazla olduğu ortaya komuştur. Yıldız ve Bakır (2019), Eskişehir de 123 lise öğrecisie, vergi biliç seviyelerii tespit etmek amacıyla aket uygulamıştır. Akete katıla öğrecileri 66 sı vergi oraları çok yüksek olduğuu ve vergi oralarıı düşürülmesi halide vergi kaçakçılığıı azalacağıı belirtmiştir. Öğrecileri 61,8 i vergileri ödemediği takdirde kamu hizmetleride aksama olacağı görüşüdedir. Öğreciler arasıda 8 lik bir kısım, veri kaçırma davraışıı ormal olarak kabul etmiştir. Yapıla aalizleri soucuda, üiversite eğitimi öceside öğrecilere ekoomi ve vergiyle ilgili eğitimler verilmesi gerekliliği tespit edilmiştir. Türkiye de yapıla çalışmaları yaı sıra yurtdışıda da yapıla birçok çalışma mevcuttur. Bu çalışmaları bazılarıa aşağıda yer verilmiştir. Dubi, Graetz ve Wilde, 1990 yılıda bir çalışma yapmışlar ve vergi biliciyle eğitim arasıdaki ilişkiyi araştırmışlardır. Çalışma soucuda vergi biliciyle eğitim arasıda egatif bir ilişkii olduğuu belirlemişlerdir. Eğitim düzeyi arttıkça vergiyle ilgili pozitif tutum ve algıı azaldığıı tespit etmişlerdir. Torgler ve Murphy (2004) tarafıda Avustralya da yapıla çalışmada, 1981 ve 1995 yıllarıdaki Düya Değerler Aketi çalışmasıı verileri kullaılmış, demografik faktörleri ve hukuka güvei, yıllar içide vergi ahlâkıa etkileri icelemiştir. Çalışmada, demografik faktörleri ve hukuka güvei yıllar itibariyle vergi ahlâkıa etkilerii fazla değişkelik göstermediği tespit edilmiştir. Ayrıca, yaş artışı ile vergi ahlâkıı doğru oratılı olduğu, kadıları vergi ahlâkıı erkeklere orala daha yüksek olduğu, meslek ve eğitimi ise vergi ahlâkıa etkisii olmadığı souçlarıa ulaşılmıştır. Hastuti (2014), Edoezya da yapmış olduğu çalışmada, işletme dersi ala ve almaya üiversite öğrecilerie, etik vergi bilici farklılıklarıı tespit etmek amacıyla aket uygulamıştır. İşletme dersi ala ve almaya öğrecileri etik vergi bilici arasıda farklılık olmadığı soucua ulaşmıştır. 4. Araştırmaı Hipotezleri Yapıla literatür taramasıda, özellikle vergi biliciyle ilgili birçok çalışma olduğu görülmüştür. Muhasebe ve fiasma eğitimi ala lise öğrecilerie yöelik yapıla çalışmalar olsa da lise düzeyide muhasebe ve fiasma eğitimi vergi bilicie, vergi ahlâkıa ve vergi algısıa katkısıı ortaya koya çalışmalara rastlamamıştır. Yapıla çalışmada, aket uygulaa öğrecileri bir kısmı muhasebe ve fiasma eğitimi verile liselerde eğitim göre öğrecilerde oluşmakta, diğer 58
Fatih ÖZCAN & Nermi AKYEL kısmı da muhasebe ve fiasma eğitimi verilmeye liselerde eğitim göre öğrecilerde oluşmaktadır. Bu amaç doğrultusuda aşağıdaki hipotezler test edilecektir. H1: Vergi algısı açısıda muhasebe eğitimi verile lise öğrecileriyle muhasebe eğitimi verilmeye lise öğrecileri arasıda alamlı bir farklılık vardır. H2: Vergi ahlâkı açısıda muhasebe eğitimi verile lise öğrecileriyle muhasebe eğitimi verilmeye lise öğrecileri arasıda alamlı bir farklılık vardır. H3: Vergi bilici açısıda muhasebe eğitimi verile lise öğrecileriyle muhasebe eğitimi verilmeye lise öğrecileri arasıda alamlı bir farklılık vardır. H4: Vergi bilici açısıda muhasebe eğitimi verile liselerde sııf düzeyleri arasıda alamlı bir farklılık vardır. 5. Yötem 5.1. Amaç Çalışmaı amacı, muhasebe eğitimi verile liselerdeki öğrecilerle muhasebe eğitimi verilmeye liselerdeki öğrecileri vergi bilici, vergi ahlâkı ve vergi algısı bakımıda farklılıklarıı tespit edip muhasebe ve fiasma eğitimii vergi bilici, vergi ahlâkı ve vergi algısıa katkısıı irdelemektir. 5.2. Kapsam Çalışmaı kapsamıı Kocaeli i Gebze ilçesideki dört lise oluşturmaktadır. Bu okullarda ikiside muhasebe eğitimi verilmekte olup diğer ikiside ise muhasebe eğitimie yer verilmemektedir. Araştırma kapsamıı, adı geçe okullarda yer ala 9., 10., 11. ve 12. sııf öğrecileri oluşturmaktadır. 5.3. Araştırmaı Öreklemi ve Verileri Toplaması Araştırma verilerii toplaması içi aket yötemi kullaılmıştır. Aket formuu hazırlaması sırasıda Karaca ı (2019), Kumbaşlı ı (2016) ve Karaca ı (2015) çalışmalarıda yer ala aket formlarıda yararlaılmıştır. Muhasebe eğitimi verile liselerde görev yapa muhasebe ve fiasma öğretmeleriyle okul yöeticilerii görüşleri alıarak aket sorularıı so şekli verilmiştir. Aketi uygulaabilmesi içi Kocaeli İl Milli Eğitim Müdürlüğü de gerekli iziler alımıştır. Gebze de 2019 yılı itibariyle resmi ve özel olmak üzere toplam 32 lise mevcuttur. Bu liselerde ikiside muhasebe ve fiasma eğitimi verilmektedir ve toplam öğreci sayıları 1.776 dır. Liselerde eğitim göre öğreci sayısı 21.772 dir (Gebze İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2020). Çalışmada, muhasebe ve fiasma eğitimi verile iki lisede her sııf düzeyide toplam 329 öğreciye, muhasebe ve fiasma eğitimi verilmeye biri Aadolu Lisesi, diğeri meslek lisesi olmak üzere iki lisede her sııf düzeyide toplam 392 öğreciye aket uygulamıştır. Aket soucuda elde edile veriler SPSS 22.0 programıda aaliz edilmiştir. Hipotezleri test edilmeside, iki bağımsız değişkei ola hipotezler içi Bağımsız Öreklem T Testi, ikide daha çok bağımsız değişkei ola hipotez içi ANOVA (Tek Yölü Varyas Aalizi) kullaılmıştır. Testleri uygulaabilirliğii 59
Muhasebe ve Fiasma Eğitimi Ala ve Almaya Lise Öğrecilerii Vergi Ahlâkı, Vergi Algısı ve Vergi Bilici Farklılıklarıı İcelemesi: Bir Uygulama Öreği tespit etmek amacıyla, güveilirlik aalizi ve ormallik testi yapılmış ve Tablo: 1 de yer ala veriler elde edilmiştir. Tablo: 1 Normallik Testi ve Güveilirlik Aalizi Souçları İfade Sayısı N Vergi Algısı 9 721 Vergi Ahlakı 7 Vergi Bilici 19 İfadeler Güveilirlik Aalizi Normallik Testi Ortalama Skewess (Çarpıklık) Kurtosis (Basıklık) Crobach s Alpha 3,05 -,252 -,134.773 721 3,78 -,952,822.785 721 3,40 -,607,472.867 Tablo: 1 de yer ala verilere göre, çarpıklık ve basıklık katsayıları, ifadeleri tamamıda +1,00 ile -1,00 arasıda yer aldığıda elde edile verileri ormal dağılım gösterdiği tespit edilmiştir (Morga vd., 2011:51). İfadeleri tamamıda, Crobach s Alpha katsayısı.700 de büyük olduğu içi çalışmada kullaıla ölçeği güveilir olduğu belirlemiştir (Kılıç,2016:47). 5.4. Araştırmaı Kısıtları Araştırmaı sadece Kocaeli ilie bağlı Gebze ilçeside yapılması, ilçedeki 32 lisede yalızca dördüü kapsaması ve eğitim-öğretim yılı tamamlamada yapılmış olması araştırmaı kısıtlarıdır. 6. Aaliz ve Bulgular 6.1. Demografik Bulgular Tablo: 2 de yer ala verilere göre, akete katıla öğrecileri 45,6 sı muhasebe eğitimi verile liselerde, 54,4 ü ise muhasebe eğitimi verilmeye liselerde eğitim almaktadır. Öğrecileri, 27,2 si 9. sııf, 24,1 i 10. sııf, 26,2 si 11. sııf ve 22,5 i 12. sııf öğrecisidir. Tablo: 2 Demografik Bulgular Lise Türü Sııf Düzeyi Muhasebe Eğitimi Verile 329 45,6 Muhasebe Eğitimi Verilmeye 392 54,4 Toplam 721 100 9 10 196 174 27,2 24,1 11 12 Toplam 189 162 721 26,2 22,5 100 60
Fatih ÖZCAN & Nermi AKYEL 6.2. Vergi Algısıyla İlgili Sorulara Verile Cevapları Değerledirilmesi Öğrecilere, vergi algısıı tespit etmek amacıyla beşli likert ölçeği kullaılarak toplam dokuz ifade suulmuş ve bu ifadelere katılım düzeyleri sorulmuştur. Tablo: 3 de, öğrecileri vergi algısıyla ilgili ifadelere katılım düzeyleri görülmektedir. E az katılma düzeyi Kesilikle Katılmıyorum, e çok katılma düzeyi Kesilikle Katılıyorum seçeekleridir. Ortalaması üçte fazla ola ifadeleri öğreciler tarafıda kabul gördüğü, ortalaması üçte az ola ifadeleri ise öğreciler tarafıda kabul görmediği kabul edilmiştir. Tablo: 3 de yer ala verilere göre, 1-6-7-9 umaralı ifadeleri ortalaması üçte büyük olduğu içi öğreciler bu ifadelere olumlu katılım göstermiştir. 2-3-4-5-8 umaralı ifadeleri ortalaması üçte küçük olduğuda, öğreciler bu ifadelere olumlu katılım göstermemiştir. Devleti varlığı içi vergi çok öemli bir kavramdır ifadesi, 3,53 ortalama ile e çok katılımı olduğu ifadedir. Kişileri ödediği her bir kuruş vergii mutlaka hizmet olarak karşılığı olmak zoruda değildir ifadesi ise 1,98 ortalama ile katılımı e az olduğu ifadedir. 69 95 156 245 155 9,6 13,3 21,6 34,0 21,5 104 176 296 110 35 14,4 24,3 41,1 15,3 4,9 131 198 218 123 51 18,2 27,5 30,2 17,1 7,0 203 220 168 91 39 28,2 30,5 23,3 12,6 5,4 105 137 229 179 71 14,6 19,0 31,8 24,7 9,9 97 101 168 212 143 13,5 14,0 23,3 29,4 19,8 87 81 158 242 153 altyapı, sağlık gibi) alabilirler. 12,1 11,2 21,9 33,6 21,2 Kişileri ödediği her bir kuruş vergii mutlaka hizmet olarak karşılığı 340 173 126 46 36 47,1 24,0 17,5 6,4 5,0 56 71 182 259 153 7,8 9,8 25,2 35,9 21,3 Vergiledirile kazaç kutsaldır. Vergi vermek gurur duyulacak bir davraıştır. Vergi, vatadaşı üstüde ekoomik (parasal, maddi) bir yük değildir. Vergi dairesie karşı sorumluluklar (vergii ödemesi, takip edilmesi, diğer işler) vatadaşlar içi zama kaybı değildir. 6- Devlet, şirketlerde ve vatadaşlarda e kadar çok vergi alırsa, altyapı, ulaşım, eğitim, adalet, sağlık gibi hizmetleri daha kaliteli verebilir. 7- Vergi ödemesi gereke her vatadaş vergisii eksiksiz ve zamaıda öderse, vatadaşlar devlette daha kaliteli hizmet (eğitim, adalet, ulaşım, 8- olmak zoruda değildir. 9- Devleti varlığı içi vergi çok öemli bir kavramdır. Stadart Sapma Vergi ödemek e öemli vatadaşlık görevleridedir. Ortalama 5- Kesilikle Katılıyorum 4- Katılıyorum 3- Kararsızım 2- Katılmıyorum 1- Kesilikle Katılmıyorum Tablo: 3 Öğrecileri Vergi Algısıa İlişki Bulgular 3,45 1,2316 2,72 1,0436 2,67 1,1621 2,37 1,1722 2,96 1,1897 3,28 1,2995 3,41 1,2714 1,98 1,1629 3,53 1,1569 61
Muhasebe ve Fiasma Eğitimi Ala ve Almaya Lise Öğrecilerii Vergi Ahlâkı, Vergi Algısı ve Vergi Bilici Farklılıklarıı İcelemesi: Bir Uygulama Öreği 6.3. Vergi Ahlâkıyla İlgili Sorulara Verile Cevapları Değerledirilmesi Öğrecilere, vergi ahlâkı seviyelerii tespit etmek amacıyla yedi ifade suulmuş ve bu ifadelere katılım düzeyleri beşli likert ölçeğiyle tespit edilmiştir. Tablo: 4 de yer ala verilere göre, ifadeleri tamamıı ortalaması üçte büyük olduğu içi öğrecileri ifadeleri tamamıa olumlu katılım göstermiştir. E çok katılım, 4,30 ortalama ile Alışveriş sırasıda mutlaka fatura ya da fiş alımalıdır ifadesie aittir. E az katılım ise 3,18 ortalama ile Vergi, zorulu olduğuda değil göüllü olarak ödemelidir ifadesie olmuştur. Kesilikle Katılıyorum 63 40 78 210 330 8,7 5,5 10,8 29,2 45,8 40 44 87 230 320 doğru bir davraıştır. 5,5 6,1 12,1 31,9 44,4 Suçu iteliğie göre vergi kaçıralara mutlaka hapis 57 50 151 215 248 veya para cezası verilmelidir. 7,9 6,9 20,9 29,8 34,5 Cezalar ve deetim olmasa bile vatadaşlar vergi 66 66 128 282 179 borcuu mutlaka ödemelidir. 9,2 9,2 17,8 39,1 24,7 Vergiyi daha az ödemek içi yasalardaki açıklarda 60 82 137 231 211 yararlamak doğru bir davraış değildir. 8,3 11,4 19,0 32,0 29,3 120 104 181 160 156 16,6 14,4 25,1 22,2 21,6 46 24 39 172 440 6,4 3,3 5,4 23,9 61,0 Vergi kaçıraları Alo Maliye 189, vergi daireleri, Maliye Bakalığı gibi ilgili yerlere şikâyet edilmesi 3-4- 5-6- Vergi, zorulu olduğuda değil göüllü olarak ödemelidir. 7- Alışveriş sırasıda mutlaka fatura ya da fiş alımalıdır. Stadart Sapma Katılıyorum Vatadaşlar vergi kaçırdığıda suç işlemişlerdir. Ortalama Kararsızım 2- Katılmıyorum 1- Kesilikle Katılmıyorum Tablo: 4 Öğrecileri Vergi Ahlâkıa İlişki Bulgular 3,98 1,2553 4,03 1,1439 3,76 1,2191 3,61 1,2117 3,63 1,2444 3,18 1,3669 4,30 1,1334 6.4. Vergi Sistemi Farkıdalığıyla İlgili Sorulara Verile Cevapları Değerledirilmesi Öğrecilere, Türkiye deki vergiler hakkıda farkıdalığı tespit etmek amacıyla üç ifade suulmuştur. Beşli likert ölçeğiyle kedilerie suula bu ifadelere katılım düzeyleri ölçülmüştür. Tablo: 5 de yer ala verilere göre, ifadeleri tamamıı ortalaması üçte büyük olduğu içi öğreciler ifadeleri tamamıa olumlu katılım göstermişlerdir. E çok katılım 4,03 ortalama ile Alışveriş sırasıda ödemiş olduğum vergi ya da vergiler hakkıda geel olarak bilgi sahibiyim ifadesie aittir. Öğrecileri e az katıldığı ifade ise 3,73 ortalama ile Türkiye de, çok kazaaı çok, az kazaaı az vergi ödediği adil bir vergi sistemi vardır ifadesidir. 62
Fatih ÖZCAN & Nermi AKYEL 3- Türkiye de, çok kazaaı çok, az kazaaı az 62 41 94 209 315 8,6 5,7 13,0 29,0 43,7 42 44 87 230 320 5,5 6,1 12,1 31,9 44,4 58 53 154 216 240 3,0 7,4 21,4 30,0 33,2 vergi ödediği adil bir vergi sistemi vardır. Stadart Sapma vergiler hakkıda geel olarak bilgi sahibiyim. Ortalama Alışveriş sırasıda ödemiş olduğum vergi ya da Kesilikle Katılıyorum 2- Katılıyorum sumak içi harcadığıı bilmek isterim. Kararsızım Devleti, topladığı vergileri hagi hizmetler Katılmıyorum 1- Kesilikle Katılmıyorum Tablo: 5 Öğrecileri Vergi Sistemi Farkıdalığıa İlişki Bulgular 3,93 1,2516 4,03 1,1439 3,73 1,2224 6.5. Hipotezleri Test Edilmesi İki bağımsız değişkei ola hipotezler, Bağımsız Öreklem T Testi ile, ikide fazla bağımsız değişkei ola hipotez ise Tek Yölü Varyas Aalizi (ANOVA) kullaılarak test edilmiştir. Aaliz edile hipotezleri bulguları aşağıda verilmiştir. H1: Vergi algısı açısıda muhasebe eğitimi verile lise öğrecileriyle muhasebe eğitimi verilmeye lise öğrecileri arasıda alamlı bir farklılık vardır. Tablo: 6 da yer ala verilere göre, muhasebe eğitimi verile liselerde eğitim göre öğrecilerle muhasebe eğitimi verilmeye liselerde eğitimi göre öğreciler arasıda vergi algısı bakımıda alamlı bir farklılık yoktur (p>0,05). H1 reddedilmiştir. Tablo: 6 Vergi Algısı İfadelerie İlişki Bağımsız Öreklem T Testi Souçları Lise Türü N Ortalama Stadart Sapma Muhasebe Eğitimi Verilmeye 392 3,0204,76099 Muhasebe Eğitimi Verile 329 3,0813,76418 t Sd p Souç -1,068 719,286 H1 reddedilmiştir H2: Vergi ahlâkı açısıda muhasebe eğitimi verile lise öğrecileriyle muhasebe eğitimi verilmeye lise öğrecileri arasıda alamlı bir farklılık vardır. 63
Muhasebe ve Fiasma Eğitimi Ala ve Almaya Lise Öğrecilerii Vergi Ahlâkı, Vergi Algısı ve Vergi Bilici Farklılıklarıı İcelemesi: Bir Uygulama Öreği Tablo: 7 de yer ala verilere göre, vergi ahlâkı açısıda muhasebe eğitimi verile liselerde eğitim göre öğrecilerle muhasebe eğitimi verilmeye liselerde eğitim göre öğreciler arasıda, alamlı bir farklılık buluamamıştır (p>0,05). H2 reddedilmiştir. Tablo: 7 Vergi Ahlâkı İfadelerie İlişki Bağımsız Öreklem T Testi Souçları Lise Türü N Ortalama Stadart Sapma Muhasebe Eğitimi Verilmeye 392 3,8207,79774 Muhasebe Eğitimi Verile 329 3,7390,82583 t Sd p 1,347 719,178 Souç H2 reddedilmiştir H3: Vergi bilici açısıda muhasebe eğitimi verile lise öğrecileriyle muhasebe eğitimi verilmeye lise öğrecileri arasıda alamlı bir farklılık vardır. Aket soruları, vergi algısı, vergi ahlâkı ve vergi sistemiyle ilgili ifadelerde oluşmaktadır. Öğrecileri vergi bilicii ölçmek amacıyla vergi algısı, vergi ahlâkı ve vergi sistemiyle ilgili ifadeler (Toplam 19 ifade) bir bütü olarak değerledirilmiştir. Tablo: 8 deki verilere göre, vergi bilici açısıda muhasebe eğitimi verile liselerde eğitim göre öğrecilerle, muhasebe eğitimi verilmeye liselerde eğitim göre öğreciler arasıda alamlı bir farklılık buluamamıştır (p>0,05). H3 reddedilmiştir. Tablo: 8 Vergi Bilici İfadelerie İlişki Bağımsız Öreklem T Testi Souçları Lise N Ortalama Stadart Sapma Muhasebe Eğitimi Verilmeye 392 Muhasebe Eğitimi Verile 3,4019,63585 3,3921,67599 t Sd p,199 719,842 329 Souç H3 reddedilmiştir H4: Vergi bilici açısıda muhasebe eğitimi verile liselerde sııf düzeyleri arasıda alamlı bir farklılık vardır. Muhasebe eğitimi verile liselerde aket uygulaa 329 öğrecii sııf seviyelerie göre dağılımı şu şekildedir; 9. Sııf: 96 öğreci 10. Sııf: 75 öğreci 11. Sııf: 94 öğreci 12. Sııf: 64 öğreci. Tablo: 9 daki verilere göre, muhasebe eğitimi verile liselerdeki 9., 10., 11. ve 12. sııf öğrecileri arasıda vergi bilici açısıda herhagi bir farklılık buluamamıştır (p>0,05). H 4 reddedilmiştir. 64
Fatih ÖZCAN & Nermi AKYEL Tablo: 9 Farklı Sııf Seviyelerii Vergi Bilicie İlişki ANOVA Souçları Varyas Kareler Serbestlik Kareler Kayağı Toplamı Derecesi Ortalaması Gruplar Arası 3,612 3 1,204 Grup İçi 146,270 325,450 Toplam 149,882 328 F p* 2,675,060 Souç H4 reddedilmiştir *Levee <0,05 olduğu içi Welch testideki değer kullaılmıştır (IBM, 2020). Test edile 4 hipotez de reddedilmiştir. Muhasebe eğitimi verile liselerde eğitim göre öğrecilerle muhasebe eğitimi verilmeye liselerde eğitim göre öğreciler arasıda vergi algısı, vergi ahlâkı ve vergi bilici bakımıda alamlı farklılıklar buluamamıştır. Ayrıca, muhasebe eğitimi verile liselerde 9., 10., 11. ve 12. sııf öğrecileri arasıda vergi bilici bakımıda da alamlı bir farklılık yoktur. Tartışma ve Souç Vergi, devleti amaçlarıı gerçekleştirebilmesi içi kulladığı e öemli fiasma kayağıdır. Bu öemli kayağı vatadaşlarda verimli bir şekilde toplaabilmesi içi, vatadaşları vergiye göüllü uyum göstermesi kaçıılmaz bir gerçektir. Bu uyumu sağlaabilmesi içi olumlu bir vergi algısıa, vergi ahlâkıa ve vergi bilicie ihtiyaç vardır. Her vatadaşı vergiye karşı olumlu algısı, vergi ahlâkı ve vergi bilici öemli olmakla birlikte, vergiledirme sürecii içide aktif olarak yer ala muhasebe çalışalarıı vergi algısı, vergi ahlâkı ve vergi bilici ayrıca öem taşımaktadır. Bu sebeple çalışmamızda, muhasebe eğitimi verile liselerde eğitim göre ve her biri muhasebe meslek mesubu adayı ola lise öğrecilerii vergi algısı, vergi ahlakı ve vergi bilici düzeyleri icelemiştir. Bu öğrecilerle birlikte, muhasebe eğitimi almaya lise öğrecileri de çalışmaı bir parçasıı oluşturmaktadır. İki öğreci grubuu (muhasebe eğitimi ala ve almaya) vergi algısı, vergi ahlâkı ve vergi bilici düzeyleri karşılaştırılmış, yapıla aalizler soucuda aralarıda vergi bilici, vergi ahlâkı ve vergi bilici bakımıda farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca, muhasebe eğitimi verile liselerdeki her sııf seviyesi arasıdaki vergi bilici farklılığı aaliz edilmiş ve farklılık olmadığı görülmüştür. Muhasebe alaıı ders içerikleri icelediğide, 9. sııflar hariç 10., 11. ve 12. sııf öğrecilerii vergiyle ilgili içeriği ola birçok ders gördüğü, öğrecileri vergi kousuda diğer lise öğrecilerie göre daha fazla bilgiye sahip olduğu söyleebilmektedir. Araştırma souçlarıa göre, muhasebe eğitimi almaya lise öğrecileriyle muhasebe eğitimi ala lise öğrecileri arasıda vergi algısı, vergi ahlâkı ve vergi bilici açısıda farklılık olmaması, ayı zamada muhasebe alaı dersi görmeye 9. sııf öğrecileriyle muhasebe alaı dersi göre 10., 11. ve 12. sııf öğrecileri arasıda 65
Muhasebe ve Fiasma Eğitimi Ala ve Almaya Lise Öğrecilerii Vergi Ahlâkı, Vergi Algısı ve Vergi Bilici Farklılıklarıı İcelemesi: Bir Uygulama Öreği da farklılık olmaması, lise düzeyideki muhasebe eğitimii, vergi algısıa, vergi ahlâkıa ve vergi bilicie katkısıı olmadığıı göstermektedir. Muhasebeyle ilgili bir mesleği icra etme potasiyeli yüksek ola muhasebe alaı öğrecilerii vergi algısı, vergi ahlâkı ve vergi bilici düzeylerii arttırmak içi; Muhasebe alaıı ders içerikleride vergi bilici kousu mutlaka yer almalı, Vergi haftası gibi etkilikler daha verimli ve bütü yılı kapsayacak şekilde icra edilmeli, Okul ve vergi dairesi arasıda öğrecileri vergi bilicii arttırmak içi eşgüdüm sağlamalı, Muhasebe meslek mesupları tarafıda da öğrecilere vergi, vergi bilici, vergi ahlâkı gibi koularda bilgiler verilmelidir. Çalışma, Kocaeli ilii Gebze ilçeside yapılmıştır. Başka il veya ilçelerde yapılacak çalışmalarda, muhasebe eğitimi ala ve muhasebe eğitimi almaya lise öğrecilerii, vergi algısı, vergi ahlâkı ve vergi bilici düzeyleri karşılaştırılarak ortaya çıka souçları farklılık gösterip göstermediği araştırılabilir. 66
Fatih ÖZCAN & Nermi AKYEL Kayakça Akdoğa, Abdurrahma (2011) Kamu Maliyesi, 11. Baskı, Gazi Kitabevi, Akara. Dubi, Jeffrey A., Michael J. Graetz ve Louis L. Wilde (1990) The Effect Of Audit Rates O The Federal Idividual Icome Tax: 1977-1986, Natioal Tax Joural, 43.4, ss. 395-409, https://www.taet.org/ntj/43/4/tj-v4304p395409-effect-audit-rates-federal.pdf [Erişim Tarihi: 31.03.2020]. Dura, İsmail Hakkı (2019) Vergi Bilici Nedir, Nelerde Etkileir?, Vergi Soruları Dergisi, http://www.vergisorulari.com.tr/yazi/i-hakkidura/vergi-bilici-edir-elerde-etkileir/137 [Erişim Tarihi: 09.03.2020]. Edizdoğa, Nihat ve diğerleri (2013) Kamu Maliyesi, 5. Baskı, Eki Yayıevi, Bursa. Erge, Sulta (2016) Vergi Bilici ve Vergi Ahlâkı; Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Lise ve Ö Lisas Öğrecileri Üzeride Nitel Bir Çalışma. Sosyal ve Tekik Araştırmalar Dergisi, 12, ss. 232244. Gebze İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü (2020) http://gebze.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_03 /15111532_2018-2019_sayYsal_bilgiler_2.pdf [Erişim Tarihi: 10.03.2020]. Gelirler İdaresi Başkalığı (GİB) (2019) Tablo: 1 Geel Bütçe Gelirleri Tahsilatı (1923-2018) https://www.gib.gov.tr/fileadmi/user_upload/vi/g BG/Tablo_1.xls.htm [Erişim Tarihi: 08.03.2020]. Gür, Esra (2019) Ortaöğretim Öğrecileride Vergi Bilici ve Vergi Ahlâkı: Bigöl İli Öreği. Yüksek Lisas Tezi, İöü Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü, Malatya. Hastuti, Rii (2014) Tax Awareess Ad Tax Educatıo: A Perceptıo Of Potetıal Taxpayers, Iteratioal Joural of Busiess, Ecoomics ad Law, 5.1, ss. 83-91, https://www.ijbel.com/wpcotet/uploads/2014/12/acc-37-tax-awareessad-tax-educatio-a-perceptio-of-potetialtaxpayers.pdf [Erişim Tarihi: 30.03.2020]. IBM (2020) ANOVA Seçeekleri https://www.ibm.com/support/kowledgeceter/tr/s SEP7J_10.1.1/com.ibm.swg.ba.cogos.ug_cr_rptstd.10.1.1.doc/c_id_obj_aova.html [Erişim Tarihi: 12.03.2020]. Karaca, Rukiye (2015) Vergi Bilici ve Vergi Algısı: Kütahya İlide İlköğretim Öğrecileri Üzerie Bir Araştırma. Yüksek Lisas Tezi, Dumlupıar Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü, Kütahya. Düzeyi: Sakarya İli Öreği. Yüksek Lisas Tezi, Sakarya Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü, Sakarya. Karaot, Ali (2010) İlköğretim Çağıdaki Öğrecileri Vergi Biliç Düzeyi; İzmir İli Aliağa İlçesi Öreği. Yüksek Lisas Tezi, Çaakkale Osekiz Mart Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü, Çaakkale. Kılıç, Selim (2016) Crobach ı Alfa Güveirlik Katsayısı. Joural of Mood Disorders (JMOOD), 6.1, ss. 47-48. Kumbaşlı, Esar (2016) Vergi Bilici ve Vergi Ahlâkıı Gelişmeside Maliye Bölümü Eğitimii Rolü. Yüksek Lisas Tezi, Abat İzzet Baysal Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü, Bolu. Mesleki Eğitim ve Öğretim Sistemii Güçledirme Projesi (MEGEP) (2020) Haftalık Ders Çizelgeleri ve Öğretim Programları, http://www.megep.meb.gov.tr/?page=ogretimprogr amlari [Erişim Tarihi: 08.03.2020]. Morga, George A. ve diğerleri (2011) IBM SPSS For İtroductory Statistics: Use Ad İterpretatio, Routledge, New York. Sürme, Yusuf (1992) Vergi Bilicii Geliştirilmeside Muhasebecii Rolü. Sayıştay Dergisi, 7, ss. 25-29. Taytak, Mustafa (2010) İlköğretim II. Kademe Öğrecileride Vergi Bilicii Tespiti: Ampirik Bir Araştırma. Maliye Dergisi, 158, ss.496-512. Taytak, Mustafa (2016) Vergi Kültürüü Belirleye Faktörler ve Mükellefleri Demografik Özelliklerii Vergi Kültürü Üzerideki Etkisi. İsa ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5.7, ss.1933-1957. Torgler, Beo ve Kristia Murphy (2004) Tax Morale İ Australia: What Shapes it ad Has it Chaged Over Time, Joural of Australia Taxatio, 7.2, ss. 298-335, https://core.ac.uk/dowload/pdf/143848112.pdf [Erişim Tarihi: 30.03.2020]. Türk Dil Kurumu (TDK) Sözlükleri (2020). https://sozluk.gov.tr/?kelime= Yıldız, Gülşah ve Zeyep Bakır (2019) Lise Öğrecelerie Yöelik Vergi Bilici: Eskişehir Öreği. Avrasya Sosyal ve Ekoomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 6.4, ss. 294-307. Karaca, Ca İlker (2019) Ö Lisas Öğrecilerii Vergiye Bakışı ve Vergi Biliç 67