SVAS L MERKEZNDE BULUNAN LKÖRETM ÇAINDAK ÇOCUKLARIN AIZ D SALII YÖNÜNDEN DEERLENDRLMES

SVAS L MERKEZNDE BULUNAN LKÖRETM ÇAINDAK ÇOCUKLARIN AIZ D SALII YÖNÜNDEN DEERLENDRLMES DETERMINING ORAL HEALTH CONDITION OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS IN CENTRAL SIVAS Yrd.Doç.Dr.&hsan HUBBEZO5LU * Yrd.Doç.Dr.Gülüan ÖZGÜN BA:IBÜYÜK ** ÖZET Amaç: Bu çalma Sivas il merkezinde bulunan be ilköretim okulunda öretim gören örencilerin az sal durumu, eksik di, di çürüü ve dolgulu di durumunu belirlemek, ailenin sosyoekonomik durumu ve örencilerin okuduklar snflara göre dalmn deerlendirmek amacyla yaplmtr. Gereç ve Yöntem: Aratrma Sivas il merkezi snrlar içinde bulunan; Alparslan, Cumhuriyet, Karyaka, Özel Mahir Sevim Özduman ve Sirer (lköretim okullarna devam etmekte olan 800 kz ve 800 erkek olmak üzere toplamda 1600 örenciye uygulanm; rastgele örneklem yöntemiyle veriler 20 Mart 2006-31 Mart 2006 tarihleri arasnda toplanmtr. Verilerimiz bilgisayar ortamna aktarldktan sonra istatistiksel analizlerinin deerlendirilmesi SPSS 13,0 programnda yaplmtr. Verilerin analizinde ki- kare testi kullanlm, p< 0.05 deerleri anlaml kabul edilmitir. Bulgular: Örencilerin %13,8 inde dolgulu di ve di çürüü bulunmaz iken, %30,6 snda hem di çürüü hem de di dolgusu bulunmaktadr. Alt sosyoekonomik düzeye sahip örencilerin kendi içinde %20,8 inde; üst sosyoekonomik düzeye sahip örencilerin ise %42,6 snda di çürüüne rastlanlmtr. Sonuç: Ailelerin sosyoekonomik düzeyi ile çocuklarnn az- di sal eitimine önem vermeleri arasnda bir farkllk bulunmadn söyleyebiliriz. Anahtar Sözcükler: Az sal durumu, Eksik di, Di çürüü, Dolgulu di. GR Antropoloji biliminde yaplan çalmalar; toplumlarn besin hazrlama teknikleri, besin türleri ve nitelii, az sal, genel salklar, beslenme alkanlklar ve yaam biçimleri gibi biyokültürel özelliklerinin belirlenmesine olanak salanmaktadr. 1,2 Kalknmadaki salkl insan gücü önemli olmakla birlikte, çocukluktan balayarak salnn bilincinde olan, saln koruyan ve sal bozulduunda fark eden bireylerin yetitirilmesi de önemlidir. Ayrca okul SUMMARY Purpose: In this study is to determine oral health condition, missing tooth, dental caries and filling tooth which socioeconomic levels of family and students class reading scattered in five primary education class are found in Sivas province center. Material and Methods: The research is applied to at total 1600 students as 800 girls and 800 boys who still go on Alparslan, Cumhuriyet, Karyaka, Özel Mahir Sevim Özduman and Sirer primary schools which are found in the borders of Sivas province centre. The data with the method of sampling at random were collected between the dates of 20 March 2006-31 March 2006. After our data were transferred to the computer, the evaluation of analysises was made at SPSS 13.0 software. Ki-kare test was used at the analysis of data, p<0.05 values were accepted meaningful. Results: While it wasn t found 13.8% of the students filling tooth and dental caries as for it was found 30.6% filling tooth and dental caries. It was found tooth decay at %20,8 of the students who have sub-socioeconomic level and also at %42,6 of the students who have upper socioeconomic level. Conclusion: We can say that it was not found a difference between socioeconomic level of parents and considering oral health education of their children important Key Words: Oral health condition, Missing tooth, Dental caries, Filling tooth döneminde verilecek salk eitimi ile yanl ve eksik olan davranlar düzeltilebilir. 3 Az- di salna yönelik çocuklara okul döneminde verilecek eitimler ile doru alkanlklar kazandrlarak, dilerinin tedavi edilmesinin önemi anlatlarak di çürüklerinin en aza indirilmesi mümkün olabilmektedir. 4 Örneklem grubumuzu oluturan Sivas il merkezi ilköretim çandaki çocuklarn az sal durumu belirlenerek ve bu durumun baz sosyoekonomik özelliklerle ilikisi saptanrken; ülkemizin kalknmlk * Cumhuriyet Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Di Hastalklar ve Tedavisi Anabilim Dal, S&VAS. ** Cumhuriyet Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Antropoloji Bölümü, S&VAS. 108

düzeyinin belirlenmesi ve toplum salnn daha iyi bir aamaya getirilmesi için multidisipliner çalmalarn öneminin ortaya konulmas amaçlanmtr. Günümüzde 0-15 ya grubundaki çocuklar çürük riski en yüksek grubu oluturmaktadr. Aktif çürüklü bir süt dilenmeden, sürekli dilenmeye geçi; sürekli dilerin en ksa zamanda çürümesiyle sonuçlanmaktadr. Bu nedenle salkl bir sürekli di dizisi için, salkl bir süt dilenme temel oluturmaktadr. 5,6 Ülkemizde genç ya grubunda çürük prevalansnn %60 ile %95 arasnda deitii ve bunun oldukça yüksek bir deer olduu bildirilmektedir. Çürük kavitesi olumadan ulalan bireylerde koruyucu önlemler alnp çürük stabilizasyonu salanabilirken daha ileri dönemlerde restoratif tedavi gerekmektedir. 7 Bu çalma Sivas il merkezinde bulunan be ilköretim okulunda öretim gören örencilerin az sal durumu, eksik di, di çürüü ve dolgulu di durumunu belirlemek, ailenin sosyoekonomik durumu ve örencilerin okuduklar snflara göre dalmn deerlendirmek amacyla yaplmtr. GEREÇ VE YÖNTEM Tanmlayc özellikteki bu aratrmada, Sivas il merkezinde bulunan 5 ilköretim okulu ekonomik düzeylerine göre tabakalanma, küme örneklem yöntemi ile Alparslan, Cumhuriyet, Karyaka, Özel Mahir Sevim Özduman ve Sirer ilköretim okullarna devam etmekte olan 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7. ve 8. snf örencisi her snftan 100 kz ve 100 erkek olmak üzere toplam 1600 örenci çalmaya dahil edilmitir. Verilerin toplanmasnda, aratrmaclar tarafndan hazrlanan, ön uygulama yaplarak geçerlilii kontrol edilmi olan anket formu kullanlmtr. Ayrca aratrmaclar tarafndan çürük di tespit muayenesi ile örencilerin ayrntl olarak çürük di saylar, eksik di saylar ve dolgu saylar belirlenmitir. Verilerimiz bilgisayar ortamna aktarldktan sonra istatistiksel analizlerinin deerlendirilmesi SPSS 13.0 programnda yaplmtr. Verilerin analizinde ki- kare testi kullanlm, p<0.05 deerleri anlaml kabul edilmitir. Cumhuriyet, Karyaka, Özel Mahir Sevim Özduman ve Sirer &lköretim okullarna devam etmekte olan 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7. ve 8. snf örencisi her okuldan 100 kz ve 100 erkek olmak üzere toplam 1600 örenci çalmaya dahil edilmitir (Tablo I). Muayene edilen örencilerin 800 ü (%50) erkek, 800 ü (%50) kzdr. Tablo I de muayene edilen örencilerin ya ve cinsiyet dalm görülmektedir. Tablo I- Aratrmaya Katlan Örencilerin Ya ve Cinsiyet Dalm Cinsiyet Yan Erkek K+z n 7 100 100 8 100 100 9 100 100 10 100 100 11 100 100 12 100 100 13 100 100 14 100 100 Toplam 800 800 Örencilerin anne ve babalarnn örenim durumlar deerlendirildiinde, annelerin %4,4 ü okuryazar deil, %34,3 ü ilkokul ve %22 si üniversite mezunu olarak saptanm iken; babalarn %0,2 si okuryazar deil, %18,5 i ilkokul ve %34,5 i üniversite mezunudur. Tablo II de muayene edilen örencilerin anne ve babalarnn çalma alanlar görülmektedir. Annelerin %74 ü ev hanm, %20,2 si nitelikli ücretli iken %1,6 s niteliksiz ücretlidir. Babalarn %24,8 i niteliksiz ücretli, %28,2 si serbest meslek sahibi, %37,6 s nitelikli ücretli ve %4,2 si emeklidir. Tablo II. Aratrmaya Katlan Örencilerin Anne ve Babalarnn Çalma Alanlar Çal+-ma Alan+ Anne Baba n % n % Niteliksiz ücretli 26 1.6 396 24.8 Serbest 45 2.8 451 28.2 Nitelikli ücretli 323 20.2 601 37.6 Emekli 18 1.1 67 4.2 Ev Han+m+ 1184 74 - - BULGULAR Çalmaya alnan Sivas il merkezinde bulunan 5 ilköretim okulu ekonomik düzeylerine göre tabakalanma, küme örneklem yöntemi ile Alparslan, Ö=renci 2 0.1 1 0.1 Vefat 2 0.1 21 1.3 -siz - - 32 2.0 Çiftçi - - 31 1.9 Toplam 1600 100 1600 100 109

Çalmamzdaki örencilerin eksik di sal konusundaki verileri Tablo III te sunulmutur. Bu sonuçlara göre erkek çocuklarn 253 ünde (%31,6), kzlarn 215 inde (%26,9) eksik di saptanmtr. Tablo III. Aratrmaya Katlan Örencilerin Eksik Di Durumu Eksik Di- Erkek 253 31,6 547 68,4 K+z 215 26,9 585 73,1 X 2 e=im = 4,361, p< 0.005 Çalmamzdaki örencilerin snflara göre eksik di says Tablo IV te sunulmaktadr. 2. snf örencilerinde %48 ve 3. snf örencilerinde %45,5 olarak yüksek oranda eksik di oran ile karlalrken; ilerleyen snflarda kark dilenmenin sona ermesiyle birlikte 8. snfta %10 orannda di eksiklii en az oranda karmza çkmaktadr. Tablo IV. Aratrmaya Katlan Örencilerin Snflara Göre Eksik Di Durumu S+n+f Eksik Di- 8 20 10 180 90 7 28 14 172 86 6 44 22 156 78 5 60 30 140 70 4 74 37 126 63 3 91 45,5 109 54,5 2 96 48 104 52 1 55 27,5 145 72,5 Toplam 468 1132 X 2 e=im = 129,021, p< 0.005 Örneklemimizde ele alnan örencilerin di çürüü durumu ise Tablo V te verilmektedir. Erkek örencilerin %34,1 inde ve kz örencilerin %34,6 snda di çürüü saptanmtr. Di çürüü açsndan cinsiyetler arasnda anlaml bir farkllk bulunmamtr. Tablo V. Aratrmaya Katlan Örencilerin Di Çürüü Durumu Di- Çürü=ü Erkek 273 34,1 527 65,9 K+z 277 34,6 523 65,4 X 2 e=im = 0,044, p> 0.005 Okullarn sosyoekonomik düzeyine göre örencilerin di çürüü durumu Tablo VI da verilmektedir. Alt sosyoekonomik düzeye sahip örencilerin kendi içinde %20,8 inde; üst sosyoekonomik düzeye sahip örencilerin ise %42,6 snda di çürüüne rastlanlmtr. Tablo VI. Aratrmaya Katlan Örencilerin Okullarn Sosyoekonomik Düzeyine Göre Di Çürüü Durumu Okullar+n Sosyoekonomik Düzeyi Di- Çürü=ü Üst Sosyoekonomik Düzey 203 42,6 273 57,4 Orta Sosyoekonomik Düzey 302 33,3 606 66,7 Alt Sosyoekonomik Düzey 45 20,8 171 79,2 X 2 e=im = 32,497, p< 0.005 Aratrmaya katlan örencilerin snflara göre di çürüü durumu ise Tablo VII de ele alnmtr. Di çürüü 1. snflarda %22,5 ve 2. snflarda %51 orannda saptanmtr. Tablo VII. Aratrmaya Katlan Örencilerin Snflara Göre Di Çürüü Durumu S+n+f Di- Çürü=ü 8 102 51.0 98 49.0 7 102 51.0 98 49.0 6 95 47.5 105 52.5 5 65 32.5 135 67.5 4 53 26.5 147 73.5 3 51 25.0 149 74.5 2 37 18.5 163 81.5 1 45 22.5 155 77.5 110

Çalmamzda ele alnan örencilerin okullarn sosyoekonomik düzeyine göre dolgulu di durumu ise Tablo VIII de verilmitir. Sosyoekonomik düzeye göre örencilerin dolgu yaptrma oranlar arasnda anlaml bir fark bulunmamtr. Tablo VIII. Aratrmaya Katlan Örencilerin Okullarn Sosyoekonomik Düzeyine Göre Dolgulu Di Durumu Okullar+n Sosyoekonomik Düzeyi Dolgulu Di- Üst Sosyoekonomik Düzey 71 14,9 405 85,1 Orta Sosyoekonomik Düzey 171 18,8 737 81,2 hem di çürüü hem de di dolgusu bulunmaktadr. Ayrca 829 unda (%51,8) en az bir dolgulu die rastlanrken; 60 nda (%3,8) ise en az bir di çürüüne rastlanlmtr. Tablo X. Aratrmaya Katlan Örencilerin Çürük Di ve Dolgulu Di Durumu Arasndaki (liki Çürük Di- Dolgulu Di- Toplam Say+ % 490 30,6 60 3,8 550 34,4 829 51,8 221 13,8 1050 65,6 Alt Sosyoekonomik Düzey 39 18,1 177 81,9 Toplam 1319 82,4 281 17,6 X 2 e=im = 3,351, p< 0.005 X 2 e=im = 25,625, p< 0.000 Çalmamzdaki örencilerin snflara göre dolgulu di says Tablo IX da sunulmaktadr. 2. snf örencilerinde %33,5 ve 3. snf örencilerinde %31,5 olarak yüksek orannda dolgulu di oran ile karlalrken; 8. snfta %4 orannda dolgulu di en az oranda karmza çkmaktadr. Tablo IX. Aratrmaya Katlan Örencilerin Snflara Göre Dolgulu Di Durumu S+n+f Dolgulu Di- 8 8 4 192 96 7 18 9 182 91 6 19 9,5 181 90,5 5 33 16,5 167 83,5 4 40 20 160 80 3 63 31,5 137 68,5 2 67 33,5 133 66,5 1 33 16,5 167 83,5 Aratrmaya katlan örencilerin çürük di ve dolgulu di durumu arasndaki iliki Tablo X da verilmektedir. Örencilerin 221 inde (%13,8) dolgulu di ve di çürüü bulunmaz iken, 490 nnda (%30,6) TARTIMA Di çürüü genel sal yakndan ilgilendiren, günümüzde oldukça sk görülen ve bütün çalmalara ramen henüz istenilen oranda azaltlamam bir di sal sorunudur. Günümüzde koruyucu di hekimlii çalmalar oldukça ilerlemise de, bireyler yine de az- di salna gereken önemi vermemektedirler. 8 Günümüz toplumlarnda yüksek oranda karmza çkan di çürüü durumu özellikle okul ça çocuklarnda erken tehis ve tedavi sürecine alnrsa di kayplar ortadan kaldrlabilir. Örneklemimizde kark dilenme döneminde bulunan ilköretim 2. ve 3. snf örencilerinde eksik di saylar yüksek oranda gözlenirken, ilerleyen snflarda özellikle 8. snfta daimi dilerin tamamlanmas ile birlikte eksik di saysnda azalma karmza çkmaktadr. Sosyoekonomik düzeyine göre okullarmz gruplandrldnda di çürüü görülme skl en fazla üst sosyoekonomik düzeye sahip okullarda %42,6 ile karmza çkarken, en az di çürüü alt sosyoekonomik düzeye sahip okullarda %20,8 oran ile gözlemlenmitir. Bu durumda, üst sosyoekonomik düzeye sahip ailelerin alm gücünün yüksek olmasndan kaynaklanan salksz beslenme alkanlklar gösterdii (ekerli ve yapkan gdalar, abur cubur yemesi vs.) ve bu durumun da di çürümesi eklinde çocuklarnn az- di salna yansdn söyleyebiliriz. 111

Snflara göre örencilerin di çürüü durumu incelendiinde 7. ve 8. snf örencilerinde yüksek oranda di çürüü gözlenmektedir. Genel olarak, örneklemimiz incelendiinde; eksik di %29,3, dolgulu di %82,4 ve di çürüün %34,4 orannda saptanmtr. Aydn ve arkadalarnn 9 çalmasnda %77,7, Toksöz ve arkadalarnn 10 çalmasnda %73,4, Bayk ve arkadalarnn 11 çalmasnda %80,4, Çalkan ve arkadalarnn 12 çalmasnda %67,1, Çivi ve arkadalarnn 13 çalmasnda %62 orannda di çürüklerine rastlanlmtr. Bizim örneklemimizde, di çürüü görülme orannn düük olmas, örneklemimizdeki örencilerin %82,4 ünde en az bir dolgulu die sahip olmasna (di çürüklerini tedavi ettirmelerine) ve ailelerin sosyoekenomik düzeye baklmakszn az di salna önem vermelerine balanabilir. Özellikle hzl sanayileme, bat tipi beslenme alkanlnn benimsenmesi ile yerleik kültüre geçi yaplan Neolitik toplumlarndan günümüz toplumlarna doru hzl bir ekilde di çürüün görülme sklnda art gözlenmitir ki; di çürüüne yol açan tüketim mallarna krsal kesimdekilerin de kolayca ulamas ile ehir ve krsal kesimler arasndaki di çürüü görülme oran arasndaki fark da ortadan kalkmtr. 14 Okullarn sosyoekonomik düzeyine göre di dolgusu yaptrma oranlar arasnda anlaml bir farkllk bulunmamtr. Snflara göre dolgulu di durumu, 1. snfta örencilerin okula balamas ile birlikte az- di sal eitimin etkisi ve yönlendirilmesi ile üst snflara doru tedavili di saysnda artma olarak görülmekte iken; 4. snftan itibaren ise süt dilerin çekilmesi ve daimi dilerin çkmasna bal olarak dolgulu di saysnda azalma olarak gözlenmitir. Az ve di sal eitimi yani periyodik hekim kontrolü ve di frçalama alkanlnn kazandrlmas ile doru beslenme konusunda çocuklarn yan sra anne ve babalarn bilgilendirilmesi, üretken bir toplum yaratmak için salkl bireylerin yetitirilmesi açsndan önemlidir. Çözüme ulamak için mevcut durumun bilinmesi açsndan daha kapsaml alan çalmalarn yaplmas gerekmektedir. SONUÇLAR 1- Aratrmaya katlan erkek örencilerin %34,1 unda ve kz örencilerin %34,6 ünde di çürüü saptanmtr. 2- Di çürüü açsndan cinsiyetler arasnda anlaml bir farkllk bulunmamtr. 3- Örneklemimizdeki alt sosyoekonomik düzeye sahip örencilerin kendi içinde %20,8 sinde; üst sosyoekonomik düzeye sahip örencilerin ise %42,6 ünde di çürüüne rastlanlmtr. 4- Di çürüü 1. ve 2. snfta düük oranda saptanrken, 7. ve 8. snflarda ise bu oran en yüksek seviyeye ulamaktadr. 5- Sosyoekonomik düzeye göre örencilerin dolgu yaptrma oranlar arasnda anlaml bir fark bulunmamtr. 6- Dolgulu di oran 2. ve 3. snf örencilerinde yüksek iken; 8. snfta ise en düük seviyede karmza çkmaktadr. 7- Örneklemimizdeki örencilerin %13,8 inde dolgulu di ve di çürüü bulunmaz iken, %30,6 snda hem di çürüü hem de di dolgusu bulunmaktadr. Ayrca örencilerin %82,4 ünde en az bir dolgulu die rastlanrken; %34,4 ünda ise en az bir di çürüüne rastlanlmtr. KAYNAKLAR 1. Özbek M. Çayönü Tarm Toplumunda Di Sal, Türk Arkeoloji Dergisi, Say: XXXI, 1997, Ankara. 2. Erdal YS. Antandros &nsanlarnda Az Sal, Türk Arkeoloji ve Etnorafya Dergisi, Ankara, 2000 ;1 : 45-52. 3. Yaram N, Karata N, Ekti F, Aslanta D. Nevehir &l Merkezinde Bulunan &lköretim Çandaki Çocuklarn Az Sal Durumu Ve Alkanlklarnn Belirlenmesi, Sted, Cilt:14, Say:12, 2005. 4. Altun C, Güven G, Baak F, Akbulut E. Alt-Onbir Ya Grubu Çocuklarn Az-Di Sal Yönünden Deerlendirilmesi. Gülhane Tp Dergisi 2005; 47: 114-8. 5. McDonald R E, Avery D R, Dentistry for The Child and Adolescent, 7. ed., Mosby, St. Louis, Baltimore, 2000. 6. Riekman GA, Elbadrawy EE. Effect of Prematüre Loss of Primary Maxillary Incisors on Speech. Pediatr Dent 1986; 7: 119-22. 7. Tinanoff N, Klock B, Camosci DA. Microbiologic Effects of SnF2 and NaF Mouthrinses in Subjects with High Caries Activity: Results After One Year, J Dent Res 1983; 62: 907-11. 8. Sert S, Özçelik C, Tunca Y M, :ahinkesen G. Çeitli Ya Gruplarnda Yaplan Endodontik Tedavilerin Dilere Göre Dalm. Gülhane Tp Dergisi 2003; 45(3): 249-55. 9. Aydn N, &rgil E, Ak N, Pala K. Nilüfer Halk Sal Eitim Aratrma Bölgesinde Dört &lköretim Okulundaki Örencilerin 112

Salk Durumlarnn Deerlendirilmesi. Uluda Üniversitesi Tp Fakültesi Dergisi 2004; 30(1): 1-6. 10. Toksöz P, Atakul F, Asken A. Okul Ça Çocuklarnda Beslenme Alkanlklar Ve Bunun Di Sal Üzerine Etkisi, II. Halk Sal Günleri Çocuk Sal Bildiri Özetleri Kitab, 47, Bursa, 1991. 11. Bayk A. Okul Sal Hemirelii Çalmalar Kapsamnda &lkokul Ça Çocuklarnda Büyüme gelime ve Salk Sorunlarnn &ncelenmesi. II. Halk Sal Günleri Çocuk Sal Bildiri Özetleri Kitab, 56, Bursa, 1991. 12. Çalkan D, Ik A, Yaar F, Yldrm N, Elhan A. Park Salk Oca Bölgesindeki Bir &lkokulda Di Çürükleri ve Etkili Faktörler. Ankara Üniversitesi Tp Fakültesi Mecmuas, 1999; 52(2): 77-82. 13. Çivi S, Koruk &, Konya &li 4 no lu Salk Oca Bölgesindeki &lköretim Okulu Birinci Snf Örencilerinin Genel Salk Düzeyleri, VIII. Halk sal Kongresi Bildiri Kitab, 585, Diyarbakr, 2002. 14. Özbek M, Dilerle Zamanda Yolculuk, Hacettepe Üniversitesi Yaynlar, 2007. Yaz+-ma Adresi: Yrd.Doç.Dr. &hsan HUBBEZO5LU Cumhuriyet Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Di Hastalklar ve Tedavisi Anabilim Dal 58140 Kampüs / S&VAS Tel : 0 346 2191010 / 2792 Cep : 0 505 4905560 Faks : 0 346 2191237 E-posta : hubbezoglu@cumhuriyet.edu.tr hubbezoglu@yahoo.com 113