TÜRKYE DE Ç GÖÇ AKIMLARI ÜZERNE BR ÇALIMA: LOWRY HPOTEZ Ögr. Gör. Dr. Ferhat Topba' 1 Ar'. Gör. Banu Tanr+över 2 ÖZET Bu çalmann amac, Türkiye için Gedik (1992) tarafndan 1965 1980 ve Yamak ve Küçükkale (2001) tarafndan 1985 1990 dönemi nüfus saym verileri kullanarak snanan Lowry hipotezini, Türkiye deki 1970 1875, 1975 1980, 1980 1985, 1985 1990 ve 1990 2000 dönemi nüfus saym kapsamnda yeniden snamaktr. Bu amaçla, alnan ve verilen göç ile net göç arasndaki ilikiler, nüfus büyüklü2ü, net göç oran ve kii bana düen Gayri Safi Yurt 4çi Hasla (KBDGSYH) kriterleri dikkate alnarak incelenmitir. Çalmada, kentsel geliim düzeylerine ve sosyo-ekonomik göstergelerine dikkat edilmeksizin, tüm iller aras nüfus hareketlerinin analiz edildi2i bir de genel model tahmin edilmitir. Ayrca kentsel geliim ölçütü olarak, kentsel nüfus, net göç oran, büyüme oran ve KBDGSYH de2ikenleri dikkate alnarak kstl modeller tahmin edilmitir. Sonuç olarak, tahmin edilen modeller çerçevesinde iç göç akmlar ile kentsel gelime arasndaki iliki karlatrmal olarak ortaya konulmutur. Anahtar Kelimeler: Lowry Hipotezi, Net Göç Hz, Alnan Göç Oran ve Verilen Göç Oran. JEL S+n+fland+rmalar+: R20, R23, R29. A STUDY ON THE INTERNAL MIGRATION FLOWS IN TURKEY: LOWRY HYPOTHESIS ABRTACT The purpose of this study is to re-examine Lowry hypothesis that were examined for Turkey in period of 1965 1980 by Gedik (1992) and period of 1985 1990 by Yamak and Küçükkale (2001) by using The Census of Population 1975, 1980, 1985, 1990 and 2000 in Turkey. For this reason, the relationships between in-migration and out-migration and net migration have investigated with population size, net migration rate and per capita income factors. Analysis that involve in all provinces called general model is not considered in social, economic and urban development factors. In addition, estimated restriction models that are considered urban development are involved population, net migration rate and per capita income factors. In conclusion we have exposed comparatively relationship between internal migration flows and urban development frame of estimated models. Keywords: Lowry Hypothesis, Net Migration Rate, In-Migration Rate and Out-Migration Rate. JEL Classifications: R20, R23, R29. I. GR Lowry (1966) alnan ve verilen göç oranlarnn net göç oranlar üzerindeki etkilerini inceledi2i çalmas ile krn iticili2i, kentin çekicili2i ve kentsel geliim gibi konulardaki tartmalar yeniden balatmtr. Lowry bu çalmada, 1955 1960 dönemi Amerika 1 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Vakfkebir Meslek Yüksek Okulu, ftopbas@ktu.edu.tr 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi, SBE, 4ktisat Anabilim Dal, banutanriover@ktu.edu.tr 1
Türkiye de ç Göç Ak(mlar( Üzerine Bir Çal(*ma: Lowry Hipotezi ekonomisi için nüfus büyüklü2ü en düük 500.000 olan 52 ili ele alm ve net göç oran üzerinde alnan göç orannn verilen göç oran ile karlatrld2nda daha etkili oldu2unu tespit etmitir. Nitekim literatürde, net göç oranlar üzerinde alnan göç oranlarnn verilen göç oranlarna göre daha etkili oldu2u yönündeki hipotez, Lowry hipotezi olarak adlandrlmaktadr. Lowry nin öncülü2ünü yapt2 söz konusu hipotez, farkl ülke örnekleri için snanm, ilgili çalmalardan bir ksm hipotezini destekler nitelikte bulgular elde ederken, bir ksm da Lowry nin çalmasna katkda bulunan ve (Alonso 1971, 1972; Beale 1969; Cordey-Hayes ve Gleave 1975; Kriesberg ve Vining 1978; Lansing ve Mueller 1967; Plane, Rogerson ve Rosen 1984). Net göç oranlarnn ekonomik gelimili2i yanstt2 gerçe2inden hareketle, söz konusu hipotez verilen göç oranlarnn ekonomik koullara kar daha duyarsz oldu2unu vurgulamaktadr. Böyle bir durum bizi Türkiye gibi gelimekte olan ülkelerde ekonomik gelimili2in alnan ve verilen göç oranlar vastasyla net göç oranlarn nasl etkiledi2ini ve bu etkinin Lowry hipotezinin gelimi ülkelerde oldu2u gibi alnan göç oranlarndan m kaynakland2 sorusuna yöneltmitir. Literatürde Lowry hipotezini Türkiye ekonomisi için snayan Gedik (1992) ve Yamak ve Küçükkale (2001) nin çalmalar, ele alnan dönemler itibariyle bu sorunun cevabna da k tutmaktadr. Buna göre Gedik (1992) çalmasnda, hipotezin Türkiye ekonomisi için geçerlili2ini 1965 1970, 1975 1980 ve 1980 1985 dönemlerini kapsayan periyotlar itibariyle test etmitir. Bu anlamda Gedik in elde etti2i bulgular, gelimi ekonomilerin ve nitekim hipotezi destekler nitelikteki çalmalarn elde ettikleri bulgularn tersi yönde olmutur. Yani Gedik net göç oranlar üzerinde, verilen göç oranlar alnan göç oranlarndan daha etkili oldu2unu ortaya koymutur. Ancak Lowry hipotezinin Türkiye ekonomisi için de geçerli olabilmesinin, ülkenin gelimilik düzeyinin artmas ile söz konusu olabilece2i sonucuna ulamtr. Yamak ve di2erleri (2000), söz konusu hipotezi 1985-1990 dönemi Türkiye ekonomisi için snayan di2er bir çalmadr. Söz konusu çalmada, 67 il hem bir bütün olarak hem de co2rafik bölgeler itibariyle incelenmitir. Ayrca Gedik (1992) nin görülerini test etmek amacyla gelir gruplar için de benzer analizler tekrar edilmitir. Türkiye ekonomisinin 1985-1990 dönemine ilikin elde edilen bulgular, alnan göç orannn verilen göç oran ile kyasland2nda net göç oran üzerinde daha baskn bir etkiye sahip oldu2u yönündedir. Ayrca Yamak ve di2erleri verilen göç oran ile alnan göç oran arasnda pozitif bir korelasyonun varl2na iaret etmileridir. Türkiye için Lowry hipotezini snayan di2er bir çalma ise Yamak ve Küçükkale nin 2001 ylnda yaynladklar çalmasdr. Yamak ve Küçükkale nin ilgili çalmas 1985 1990 dönemini ve 61 ili kapsamaktadr. Yamak ve Küçükkale çalmada, Gedik in öne sürdü2ü; Lowry hipotezinin Türkiye ekonomisi için geçerli olabilmesinin ülkenin gelimilik düzeyinin artmas ile mümkün olabilece2i görüünü de snamak amacyla, hem 67 ili bir bütün olarak hem de nüfus büyüklü2ü en az 700.000 olan 16 ili, 400.000-700.000 arasnda olan 23 ili ve 400.000 den az olan illeri kapsayan modeller çerçevesinde incelemilerdir. Gedik (1992), Yamak ve di2erleri (2000) ve Yamak ve Küçükkale (2001) çalmalarnda Lowry hipotezini srasyla 1965-1985, 1985-1990 ve 1985-1990 yllar için Türkiye örne2i çerçevesinde snamlardr. Bu çalmada ise söz konusu hipotezin geçerlili2i, sa2lkl göç verilerinin derlenmeye baland2 1975 saymndan itibaren yaplm 5 saym dönemine ilikin göç verileri kullanlarak karlatrmal olarak snanm ve ayn hipotezi konu edinmi di2er çalmalarn bulgular ile karlatrlmtr. Çalmada ayrca, son saym dönemine ilikin analiz ile birlikte makro ekonomik faktörlerin söz konusu iliki üzerindeki etkisi de ortaya konularak, elde edilen bulgular detay bir ekilde tartlmtr. 2
II. VER SET VE EKONOMETRK YÖNTEM Çalmada Lowry hipotezini test etmek amacyla, 5 nüfus saym dönemine ait (1975, 1980, 1985, 1990, 2000) ve ilk dört dönem için 67 il son dönem için ise 73 ili kapsayan veri seti kullanlmtr. Ayrca son saym dönemine ilikin veri setine, kentsel gelimili2i temsilen kentsel nüfus, kii bana düen GSY4H ve sektörel büyüme oranlarna ilikin de2ikenler de dahil edilmitir. Veriler, Türkiye 4statistik Kurumu (TU4K) tarafndan yaynlanan 2000 Genel Nüfus Saym Göç 4statistikleri kitabndan derlenmitir. 4l düzeyinde KBGSYH ve il düzeyinde reel büyüme verileri ise TU4K nun veri tabanndan alnmtr. Çalmada kullanlan iç göç ifadesi, ülke snrlar içindeki belirli alanlar (bölge, il v.b.) arasndaki nüfus hareketlili2i olarak tanmlanmaktadr. Daimi ikametgah ise bir kiinin etti2i ve yl içerisinde en uzun süre yaad2 yerleim yeri olarak ifade edilmektedir. Alnan göç ifadesi, ülke snrlar içerisindeki belirli bir alana di2er alanlardan gelen göçü, verilen göç ifadesi ise ülke snrlar içindeki belirli bir alandan, di2er alanlara giden göçtü ifade etmektedir. Çalmada kullanlan alnan (verilen) göç oranlar, ilgili ilin nüfus saym dönemi boyunca ald2 (verdi2i) göçün, söz konusu ilin ilgili nüfus saym dönemindeki balangç ylna bölünmesi ile elde edilmitir. Bu anlamda net göç, belirli bir alann ald2 göç ile verdi2i göç arasndaki farktr. Belirli bir alann ald2 göç verdi2i göçten fazla olmas durumunda net göç pozitif, tersi durumda ise negatif olmaktadr. Çalmada kullanlan net göç hz ifadesi ise, göç edebilecek her bin kii için net göç says olup, hesaplanmasnda aa2daki formül kullanlmaktadr: m (.ii.) = P i.t+ n M.i M 0.5(M.i i. M i. k ) (1) Nolu eitlikte yer alan m (.i i.) net göç hzn, M. i Mi. ise srasyla ald2 ve verdi2i göçü, P i.t + n i nin t+1 zamanndaki nüfusunu ve k ise sabit bir sayy (1000) göstermektedir. Çalmada alnan ve verilen göç oran ile net göç hz arasndaki ilikilerin yönünü ve derecesini belirlemek amacyla Pearson korelasyon analizi yaplmtr. Pearson korelasyon analizi sonucunda elde edilen korelasyon katsays, kovaryans de2erlerinin ilgili de2ikenlerin standart sapmalarnn çarpmna bölünmesi ile elde edilen standart bir ölçüdür. 4lgili katsay, de2ikenler arasndaki ilikinin hem yönü hem de derecesi hakknda bilgi vermektedir. 4lgili katsay u ekilde hesaplanmaktadr: r X, Y = n i= 1 ( X i X )( Y Y) ( n 1) S X i S Y (2) Eitlikte yer alan r X,Y korelasyon katsaysn, X i ve Y i aralarnda korelasyon ilikisine baklacak olan de2ikenleri, S X ve S Y ise srasyla X ve Y de2ikenlerine ait standart sapmalar temsil etmektedir. Çalmada, Türkiye ekonomisi için Gedik (1992), Yamak ve di2erleri (2000) ve Yamak ve Küçükkale (2001) tarafndan daha önce test edilen Lowry hipotezini ilgili 5 3
Türkiye de ç Göç Ak(mlar( Üzerine Bir Çal(*ma: Lowry Hipotezi nüfus saym dönemi için yeniden test etmek için de alt ana model oluturulmutur. 4lgili modellere ilikin hesaplanan korelasyon katsaylar, birinci model için 1970 1875, 1975 1980, 1980 1985, 1985 1990 ve 1990 2000, ikinci, üçüncü, dördüncü, beinci ve altnc model için de 1990-2000 dönemi nüfus saymn kapsamaktadr. Hipotezi test etmek amacyla oluturulan ilgili modeller ise u ekildedir: Model-1: Herhangi bir kstlama yaplmakszn, ilk dört nüfus saym dönemine ilikin 67 ilin, 1990-2000 nüfus saym dönemine ilikin de 73 ilin tamamnn be nüfus saym döneminin her biri için ayr ayr korelasyon katsaysnn hesapland2 genel modeli kapsamaktadr. Model-2: 5216 sayl büyük ehir belediyesi kanun gere2ince nüfus büyüklü2ü 750.000 den fazla olan iller büyük ehir olarak tanmlanmtr. Bu nedenle çalmada nüfus büyüklü2ü 750.000 den az olan 53 il için oluturulan model Model-2A olarak, nüfus büyüklü2ü 750.000 den fazla olan 20 il için oluturulan model ise Model-2B olarak adlandrlmtr. Model-3: Çalmada son olarak KBGSYH de2erleri dikkate alnarak oluturulan modellere yer verilmitir. Bunun için çalmaya dahil edilen 73 ilin 1991-2000 dönemi KBGSYH de2erlerinin ortalamas alnm ve söz konusu ortalamadan daha az KBGSYH de2erine sahip olan 42 ile ilikin oluturulan model Model-3A, daha fazla KBGSYH de2erine sahip olan 31 il için oluturulan model ise Model-3B olarak ifade edilmitir. Model-4: 73 ilin KBGSYH, büyüme oran ve kentsel nüfus de2erleri dikkate alnarak yapld2 modeldir. Söz konusu 73 ile ilikin KBGSYH, büyüme oran ve kentsel nüfus de2erleri dikkate alnarak oluturulan modeller, srasyla Model-4A, Model-4B ve Model-4C olarak adlandrlmtr. Model-5: Bu modelde elde edilen korelasyon katsays, iç göç neden ile nüfusu artm yani net göç oran pozitif olan 21 ilin KBGSYH, büyüme oran ve kentsel nüfus de2erleri dikkate alnarak hesaplanmaktadr. Pozitif net göç oranna sahip 21 ile ilikin KBGSYH, büyüme oran ve kentsel nüfus de2erleri dikkate alnarak oluturulan modeller ise srasyla Model-5A, Model-5B ve Model-5C olarak adlandrlmtr. Model-6: Bu model ise, Model-5 in tersine negatif göç oranna sahip 52 ile ilikin KBGSYH, büyüme oran ve kentsel nüfus de2erleri dikkate alnarak oluturulan ve srasyla Model-6A, Model-6B ve Model-6C olarak adlandrlan modelleri kapsamaktadr. III. TANITICI STATSTKLER Oluturulan alt ana modele ilikin baz temel tantc istatistikler Tablo 1 ve Tablo 2 de verilmitir. Tablo 1 i inceledi2imizde, alnan ve verilen göç oranlarnn ortalama de2erlerinin 1975 ve sonras saymlarda azalma e2iliminde oldu2u, son nüfus saym döneminde ise balangç dönemi olan 1970-1975 nüfus saymnn da üzerinde bir de2ere sahip olduklar görülmektedir. 1970-2000 dönemi incelendi2inde ise, Türkiye ekonomisinin hareketli bir nüfus yapsna sahip oldu2u ve iç göç akmlarnn hala önemli bir konu olarak varl2n korudu2u gözlemlenmektedir. Tablo 1: Model-1 e li'kin Baz+ Tan+t+c+ statistikler Dönem DeCi'kenler N Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma Alnan Göç Oran 67 3,843 24,275 8,166 3,7636 1970-1975 Net Göç Hz 67-109,18 127,46-15,9266 42,8279 Verilen Göç Oran 67 4,369 23,576 9,776 4,1272 4
1975-1980 1980-1985 1985-1990 1990-2000 Alnan Göç Oran 67 2,479 18,219 5,585 2,8364 Net Göç Hz 67-100,52 100,28-15,8788 36,7161 Verilen Göç Oran 67 3,306 12,963 7,166 2,2986 Alnan Göç Oran 67 3,328 16,032 6,444 2,5367 Net Göç Hz 67-114,79 61,71-14,6748 29,7234 Verilen Göç Oran 67 4,441 19,408 8,182 2,5036 Alnan Göç Oran 67 2,560 21,575 7,232 3,7434 Net Göç Hz 67-151,71 99,86-30,8534 54,8036 Verilen Göç Oran 67 4,907 21,855 10,421 3,9552 Alnan Göç Oran 73 2,831 22,577 8,520 3,5916 Net Göç Hz 73-75,67 96,81-16,401 37,1871 Verilen Göç Oran 73 6,094 16,918 10,095 2,3354 Not: N gözlem saysn temsil etmektedir. Alnan ve verilen göç oranlar %, net göç hz ise %o olarak ifade edilmektedir. Net göç hzlar incelendi2inde ise, net göç hz pozitif olan 21 ilde net göç hznn ortalamas %2.99 dur. Yani her 100 kiiden 3 ü son saym dönemi içerisinde ilgili illere göç etmi kiilerden olumaktadr. Net göç hz negatif olan 52 ilde ise net göç hznn ortalamas %3.51 dir. Yani her 100 kiiden 3 yaklak olarak 4 ü son saym dönemi içerisinde baka illere göç etmi kiilerden olumaktadr. Tablo 1: Model-2, 3, 4, 5 ve 6 ya li'kin Baz+ Tan+t+c+ statistikler Model DeCi'kenler N Maksimum Minimum Ortalama Standart Sapma Alnan Göç Oran 53 3,8818 22,5771 8,4698 3,3394 Model-2A Verilen Göç Oran 53 6,0944 16,9188 10,6064 2,2583 Net Göç Hz 53-75,6700 96,8100-20,9617 36,6928 Alnan Göç Oran 20 2,8313 17,8364 8,6542 4,2820 Model-2B Verilen Göç Oran 20 6,5123 14,6834 8,7410 2,0126 Net Göç Hz 20-73,8200 64,3100-4,3175 36,6594 Alnan Göç Oran 42 3,8818 13,7850 7,2126 2,2770 Model-3A Verilen Göç Oran 42 6,5123 16,9188 10,8122 2,4129 Net Göç Hz 42-75,6700 30,7200-32,4833 25,7621 Alnan Göç Oran 31 2,8313 22,5771 10,2921 4,2702 Model-3B Verilen Göç Oran 31 6,0944 14,6834 9,1242 1,8544 Net Göç Hz 31-73,8200 96,8100 5,3865 39,4875 Alnan Göç Oran 21 6,8369 22,5771 12,3460 3,8730 Model-5 Verilen Göç Oran 21 6,0944 14,6834 8,545 1,8695 Net Göç Hz 21,200 96,8100 29,9600 25,7871 Alnan Göç Oran 52 2,8313 12,8701 6,9753 1,9669 Model-6 Verilen Göç Oran 52 7,3071 16,9188 10,7211 2,2229 Net Göç Hz 52-75,6700-1,7600-35,1246 21,1911 Not: N gözlem saysn ifade etmektedir. Model-5 alnan göç orannn verilen göç oranndan fazla oldu2u 21 ili, Model-6 ise verilen göç orannn alnan göç oranndan fazla oldu2u 52 ili ifade etmektedir. IV. BULGULAR VE DEEERLENDRME Oluturulan modeller çerçevesinde elde edilen korelasyon katsaylar Tablo 3 ve Tablo 4 de verilmitir. Buna göre herhangi bir kstlama yapmakszn be nüfus saym dönemine ilikin alnan ve verilen göç oranlar ile net göç oranlar arasndaki korelasyon katsaylarnn tamam istatistiksel olarak anlaml olmakla birlikte elde edilen sonuçlar u ekildedir: 5
Türkiye de ç Göç Ak(mlar( Üzerine Bir Çal(*ma: Lowry Hipotezi Tablo 3: Model-1 e li'kin Korelasyon Katsay+lar+ Dönem N Al+nan Göç Miktar+ Verilen Göç Miktar+ 1970 1975 67 0,5111 *** -0,6421 *** 1975 1980 67 0,7922 *** -0,6991 *** 1980 1985 67 0,7072 *** -0,7401 *** 1985 1990 67 0,7781 *** -0,7963 *** 1990 2000 73 0,8355 *** -0,5405 *** Not: N gözlem de2erini, *** %1 anlamllk düzeyini, parantez içerisindeki de2eriler ise ilgili katsayya ilikin anlamllk düzeyini ifade etmektedir. Tablo 3 sonuçlar incelendi2inde, 1970-2000 döneminde gözlenen iç göç hareketleri içerisinde, ilk nüfus saym döneminde verilen göç oranlar alnan göç oranlarna kyasla net göç hz üzerinde baskn bir etkiye sahipken, zaman içerisinde net göçü belirleyen faktör alnan göç oran olmutur. Her iki de2ikende net göç hz üzerinde her dönem için anlaml bir etkiye sahip olmakla birlikte, alnan göçün net göç üzerindeki etkisinin zaman içerisinde istikrarl bir biçimde artt2 ve son dönemde de verilen göçe göre daha etkili oldu2u görülmektedir. Teori ve literatür incelendi2inde gelimi ekonomilerde alnan göçün, az gelimi ekonomilerde ise verilen göçün net göç üzerinde baskn etkiye sahip oldu2u görülmektedir. Bu anlamda elde edilen sonuçlar, Türkiye ekonomisinin 1990-2000 döneminde ekonomik gelimilik bakmndan önemli bir de2iimi yaand2n göstermektedir. Tablo 4: Model-2, 3 ve 4 e li'kin Korelasyon Katsay+lar+ Model N Al+nan Göç Miktar+ Verilen Göç Miktar+ Model-2A 53 0,8363 *** -0,6117 *** Model-2B 20 0,8931 *** -0,2064 *** Model-3A 42 0,5681 *** -0,6352 *** Model-3B 31 0,9077 *** -0,2801 (0.1260) Model-4A 73 0,7721 *** -0,4681 *** Model-4B 73 0,8321 *** -0,5105 *** Model-4C 73 0,8221 *** -0,5051 *** Model-5 21 0,8661 *** -0,05001 (0.8290) Model-5A 21 0,8921 *** -0,1064 (0.6571) Model-5B 21 0,8551 *** -0,0941 (0.6931) Model-5C 21 0,8661 *** -0,0451 (0.8510) Model-6 52 0,5050 *** -0,5031 *** 6
Model-6A 52 Model-6B 52 Model-6C 52 0,5031 *** 0,5381 *** 0,5721 *** -0,4421 *** (0.0010) -0,5111 *** -0,5021 *** Not: N gözlem de2erini, *** %1 anlamllk düzeyini, parantez içerisindeki de2eriler ise ilgili katsayya ilikin anlamllk düzeyini ifade etmektedir. Model-2 ye ilikin sonuçlar da beklenen yönde olmutur. Nüfus büyüklü2ü 750.000 nin üzerinde olan büyük ehirlerde (Model-2B), verilen göç orannn net göç üzerindeki etkisi istatistiksel olarak anlaml olmakla birlikte, bu etki alnan göç oranna kyasla önemsiz bir düzeydedir. Nüfusu 750.000 in altnda olan illerde (Model-2A) ise verilen göç orannn net göç üzerindeki etkisi büyük ehirlere göre önemli ölçüde artmaktadr. Bu durum ise, büyük ehirlerde iç göçün genel karakterinin alnan göç tarafndan belirlendi2ini, küçük ehirlerde ise büyük ehirlerin aksine verilen göç tarafndan belirlendi2ini göstermektedir. Nitekim büyük ehirlerde alnan göçün, küçük ehirlerde ise verilen göçün net göç üzerinde nispeten belirleyici olmas, kentsel geliimin iç göç hareketleri üzerindeki önemini de ortaya koymaktadr. Gelir faktörünü dikkate alan Model-3 sonuçlarna göre ise, 73 ilin 1991-2000 dönemi KBGSYH de2erlerinin ortalamasndan daha az KBGSYH de2erine sahip olan 42 ilde net göçün belirleyicisi verilen göç oran iken, söz konusu ortalamadan daha fazla KBGSYH de2erine sahip olan 31 ilde ise 0.91 de2erindeki korelasyon katsays ile alnan göç belirleyici olmaktadr. Nitekim böyle bir bulgu, Yamak ve Küçükkale nin de snadklar Gedik in görüünü desteklemektedir. Gelimi ülkelerde alnan göç verilen göçe göre daha baskn oldu2u, gelimemi veya gelimekte olan ekonomilerde ise verilen göçün alnan göçe göre daha baskn oldu2u yönündeki bu görü Model-3 kapsamnda da desteklenmitir. 1990-2000 dönemine ait genel modele ilikin Tablo 1 de yer alan korelasyon katsaylar ile kstl modellerin yer ald2 Model-4A, Model-4B ve Model-4C e ilikin korelasyon katsaylar karlatrld2nda,1990-2000 dönemi alnan göç oran ile net göç hz arasndaki iliki açsndan KBGSYH de2ikeninin di2er de2ikenlerle kyasland2nda söz konusu iliki üzerinde daha etkili oldu2u görülmektedir. Pöyle ki; genel modelde elde edilen korelasyon katsays 0.83 iken, KBGSYH, büyüme oran, nüfus büyüklü2ü kst altnda elde edilen korelasyon katsaylar ise srasyla 0.77, 0.83 ve 0.82 dir. Nitekim genel model ile kstl modellerin korelasyon katsaylar, alnan göç oranlar açsndan sadece KBGSYH açsndan sapma göstermitir. Bu durum ise, KBGSYH de2ikeninin alnan göçün net göç üzerindeki etkisi bakmndan önemini ortaya koymaktadr. Böyle bir iliki verilen göç açsndan farkllk göstermektedir. Verilen göç oran ile net göç arasndaki ilikide KBGSYH, büyüme oran ve nüfus büyüklü2ünün önemi hemen hemen paralellik göstermektedir. 4ç göç akmlar üzerinde KBGSYH, büyüme oran ve nüfus büyüklü2ünün önemini snayan di2er bir model ise Model-5 ve Model-6 dr. Net göç hz pozitif olan illerde hiçbir kstlama yapmakszn alnan ile net göç oran arasndaki korelasyon 0.86 iken, KBGSYH, büyüme oran, nüfus büyüklü2ü kst altnda elde edilen korelasyon katsaylar ise srasyla 0.89, 0.85 ve 0.86 dr. Verilen göç açsndan bu katsay, genel modelde -0.05 iken KBGSYH, büyüme oran, nüfus büyüklü2ü kst altnda elde edilen korelasyon katsaylar ise srasyla -0.10, -0.09 ve -0.04 olarak bulunmutur. Pozitif net göç hzna sahip 21 il için söz konusu kontrol de2ikenlerin önemi hem alnan hem de verilen göç oranlar açsndan ayn yönde olmutur. Ancak negatif net göçe sahip 52 ilde ise dikkati çeken nokta ise, nüfus büyüklü2ünün alnan göç ile net göç arasndaki ilikide önemli oldu2udur. Nitekim 7
Türkiye de ç Göç Ak(mlar( Üzerine Bir Çal(*ma: Lowry Hipotezi kstlamasz genel model olan Model-6 da bu katsay 0.50 iken nüfus büyüklü2ü dikkate alnd2nda elde edilen katsay 0.57 dir. V. SONUÇ Çalmada Türkiye de 1970-2000 yllar arasnda yaplm olan 5 nüfus saymna ait iç göç verileri kullanlarak Lowry hipotezi yeniden test edilmitir. Kentsel geliimin söz konusu hipotezin geçerlili2i konusundaki etkisi Gedik ve Yamak ve Küçükkale nin görüleri kapsamnda snanmtr. Bu amaçla herhangi bir kstlama içermeyen genel modelin yan sra kontrol de2ikeni olarak ele alnan KBGSYH, büyüme oran ve nüfus büyüklü2ü gibi de2ikenler kapsamnda da hipotezin geçerlili2i aratrlmtr. Elde edilen bulgular ise hemen hemen tüm modeller için, verilen göç oranna nazaran alnan göç orannn net göç hz üzerinde daha etkili oldu2u yönündedir. Böyle bir bulgu ise Gedik in elde etti2i bulgularn tersi yönündedir. Dikkati çeken önemli bulgu ise, genel modele ilikin elde edilen 5 nüfus saym dönemine ait korelasyon katsaylar bakmndan son nüfus saymnn gösterdi2i farkllktr. Bu farkllk, dönemler itibariyle alnan göçün net göç üzerindeki etkisinin son nüfus saym döneminde en yüksek de2ere sahipken verilen göç oranlar etkisinin ise söz konusu dönemde en düük de2ere sahip olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu durum bize, 1990-2000 dönemi Türkiye ekonomisinin gelime sürecine girdi2ini ve bu neden dolaysyla alnan göç orannn net göç hz üzerinde daha baskn bir etkiye sahip oldu2unu göstermektedir. Nitekim böyle bir bulgu Gedik in gelimekte olan ülkeler için ortaya att2 görüü ise destekler niteliktedir. Ayrca KBGSYH, büyüme oranna ve nüfus büyüklü2üne göre yaplan analizlerde, söz konusu de2ikenlerin net göç hz ile alnan ve verilen göç oranlar arasndaki ilikilerde önemli faktörler oldu2u tespit edilmitir. Bu çalmadan elde edilen bulgular, Lowry hipotezinin ülkemizdeki iç göç akmlarnn yaps üzerinde geçerli oldu2unu ve nüfus politikalarnda hipotezin öngördü2ü ilikilerin dikkate alnmasnn söz konusu politikalarn amacna katk sa2layaca2n ortaya koymaktadr. 8
KAYNAKLAR ALONSO, W., (1971), The Systems of Intermetropolitan Population Flows, Institute of Urban and Regional Development, Working Paper, 155, University of California. ALONSO, W., (1972), Policy Implications of Intermetropolitian Migration Flows, Institute of Urban and Regional Development, Working Paper, 177, University of California. BEALE, C., (1969), Demographic and Social Considerations for United States Rural Economic Policy, American Journal of Agricultural Economics, 51, 410-427. CORDEY-HAYES, M., (1975), Migration and the Dynamics of Multiregional Population Systems, Environment and Planning A, 7, 793-814. CORDEY-HAYES, M. ve GLEAVE, D., (1973), Migration Movements and the Differantial Growth of City Regions in England and Wales, Regional Science Association, 33, 99-123. CORDEY-HAYES, M. ve GLEAVE, D., (1974), Dynamic Models of the Interaction between Migration and the Differantial Growth of Cities, RR-74-9, International Institute for Applied Systems Analysis, Laxenburg, Austria. GED4K, A., (1992), The Effects of In-and Out-Migration on Urban Growth in Turkey (1965-1985) and a Comparison with the Developed Countries, Papers in Regional Science, 71(4), 405-419. KRIESBERG, E. M., ve VINING, D.R., (1978), On the Contribution of out-migration to Changes in netmigration: A Time-series Confirmation of Beale s Cross-Sectional Results, Annals of Regional Science, 12, 1-11. LANSING, J. B., ve MUELLER, E. 1967. The Geographical Mobility of Labour, Ann Arbor: Survey Research Center, Institute of Social Research, University of Michigan. PLANE, D., ROGERSON, P., ve ROSEN, A., (1984), The Cross-Regional Variation of In- Migration and Out- Migration, Geographical Analysis, 16(2), 162-175 YAMAK, R., BERBER, M., ve S4VR4, U., (2000), Lowry Hipotezi nin Türkiye Ekonomisi 4çin Yeniden Testi, 9. Ulusal Bölge Bilimi/Bölge Planlama Kongresi Bildiriler", K.T.Ü., 496-506. YAMAK, R., KÜÇÜKKALE, Y., (2001), A Re-examination of Lowry s Hypothesis For Turkish Case, 41.Congress of the European Regional Science Association, Crotia 9