İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI Prof. Dr. Azize Ergeneli 1.1. Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri nde İş Gücünün Geçmişi ve Personel Yönetimi Uygulamaları... 4 1.2. Bilimsel Yönetim Yaklaşımının Çalışma Hayatı ve Personel Yönetimi Üzerindeki Etkisi... 9 1.3. İnsan İlişkileri Yaklaşımının Çalışma Hayatı ve Personel Yönetimi Üzerindeki Etkisi... 14 1.3.1. Hawthorne Çalışmaları... 14 1.3.2. Hawthorne Çalışmalarının Sonuçlarının Değerlendirmesi... 18 1.4. Personel Yönetiminden İnsan Kaynaklarına Geçiş... 21 1.5. İnsan Kaynaklarının Yetkisi... 23 1.6. İnsan Kaynakları Politikaları... 27 1.7. İnsan Kaynakları Fonksiyonları... 28 1.8. İnsan Kaynaklarından Stratejik İnsan Kaynaklarına Geçiş... 31 BÖLÜM 1 KAYNAKÇA... 35 2. BÖLÜM STRATEJİK İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Özge TAYFUr EKMEKCİ 2.1. Strateji ile İlgili Genel Kavramlar... 40 2.2. Stratejik Yönetim Süreci... 41 2.2.1. Stratejik Yönetim Sürecinde İlk Aşamalar: Çevre Analizi ve Stratejik Yönlendirme... 42 2.2.2. Stratejik Yönetim Süreci: Strateji Seçimi... 45 2.2.2.1. Üst-Yönetim veya Kurumsal Stratejiler... 47 2.2.2.2. Rekabetçi Stratejiler... 47 2.3. Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Genel Kavramlar... 48 2.3.1. Stratejik Yönetim-Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi İlişkisi... 49 2.3.1.1. Birinci Aşama: Stratejik Yönelimin Belirlenmesi... 52 2.3.1.2. İkinci Aşama: Çevre Analizi... 52 2.3.1.3. Üçüncü ve Dördüncü Aşama: Strateji Belirleme ve Uygulama.. 53 2.3.1.4. Beşinci Aşama: Stratejik Kontrol... 55 2.4. Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminde Güncel Konular... 57 2.4.1. Stratejik Harita... 57 2.4.2. İnsan Kaynakları Performans Çizelgesi... 59 2.4.3. Yüksek Performanslı İş Sistemleri... 63 BÖLÜM 2 KAYNAKÇA... 66 v
3. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE İŞ ANALİZİ VE İŞ TASARIMI Yrd. Doç. Dr. Pınar Bayhan Karapınar 3.1. İş Analizi ve Terminolojisi...71 3.1.2. İş Analizinin Aşamaları...72 3.1.3. İş Analizinin Kullanım Alanları... 72 3.1.4. İş Analizi Kim Tarafından Yapılmalıdır?... 73 3.2. İş Analizinde Bilgi Toplama Yöntemleri... 74 3.3. Yapılandırılmış İş Analizi Teknikleri... 82 3.3.1. İş-Odaklı İş Analizi Yöntemleri (Work- Oriented methods)... 82 3.3.2. Çalışan-Odaklı İş Analizi Yöntemleri (Worker-Oriented Methods)... 85 3.4. Yöntemlerin Karşılaştırılması ve Birlikte Kullanılması... 89 3.5. İş Tasarımı (Job Design)...89 3.5.1. Mekanistik Yaklaşım ve Bilimsel Yönetim... 90 3.5.2. Motivasyon Yaklaşımı ve İş Zenginleştirme... 91 3.6. İş Analizine İlişkin Güncel Tartışmalar... 93 3.6.1. İş Analizi Gerekli midir?...93 3.6.2. Çalışma Analizi...94 3.6.3. Gelecek Odaklı İş Analizi (Future-oriented job analysis)... 95 3.6.4. İş Analizi ve Yetkinlik Modeli... 96 BÖLÜM 3 KAYNAKÇA...98 4. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE BAŞVURU SAĞLAMA Doç. Dr. Selin METİN Camgöz 4.1. Başvuru Sağlama Sürecinin Önemi ve Amaçları...103 4.2. Başvuru Sağlamayı Etkileyen Faktörler...104 4.3. Başvuru Sağlama Kaynakları...104 4.3.1. İç Kaynaklardan Başvuru Sağlama...105 4.3.1.1 İç Kaynaklardan Başvuru Sağlamanın Yararları...108 4.3.1.2 İç Kaynaklardan Başvuru Sağlamanın Sakıncaları...109 4.3.2 Dış Kaynaklardan Başvuru Sağlama...109 4.3.3. Başvuru Sağlama Yöntemlerinin Değerlendirilmesi...118 4.4. Gerçekçi İş Sunumları...120 BÖLÜM 4 KAYNAKÇA...122 5. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE İŞGÖREN SEÇME Doç. Dr. Selin METİN Camgöz 5.1. İşgören Seçme Süreci ve Seçme Sürecini Etkileyen İç ve Dış Faktörler...126 5.1.1. İç Çevre Faktörleri...127 5.1.2. Dış Çevre Faktörleri...127 vi
5.2. Seçim Kriterleri...127 5.2.1. Eğitim...128 5.2.2. Deneyim ve Geçmiş İş Performansı...128 5.2.3. Fiziksel Özellikler...129 5.2.4. Kişisel Özelllikler ve Kişilik...129 5.3. İşgören Seçme Süreci Aşamaları...129 5.4. İşgören Seçme Sürecinde Yararlanılan Araç ve Yöntemler...137 5.4.1. Testler (Sınavlar)...137 5.4.2 Görüşme (Mülakat)...150 5.4.2.1 Görüşme Süreci...154 5.4.2.2. Görüşme Sürecinde Yapılan Hata ve Yanlılıklar...155 5.4.2.3 Görüşme Yönteminin Başarısını Arttırmak...158 5.4.3 Değerlendirme Merkezleri...159 5.4.4 Ağırlıklandırılmış Başvuru Belgeleri...161 5.5. İşgören Seçme Sürecinde Yararlanılan Yöntemlere İlişkin Genel Değerlendirme...162 5.6. Seçim Yöntemleri ve Kriterlerinde Bulunması Gereken Özellikler...164 5.6.1 Güvenirlik ve Geçerlik...164 BÖLÜM 5 KAYNAKÇA...172 6. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE PERFORMANS YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ Doç. Dr. Arzu İlsev 6.1. Performans Yönetimi Süreci ve Performans Değerlendirmesi... 177 6.2. Performans Değerlendirme Sisteminin Oluşturulması... 178 6.2.1. Performans Değerlendirmesinin Amaçları... 179 6.2.1.1. İdari Amaçlar... 179 6.2.1.2. Gelişim Amaçları... 179 6.2.2. Performans Kriterleri ve Performans Standartları... 179 6.2.2.1. Performans Kriterlerinin Türleri...180 6.2.2.2. Performans Standartları... 182 6.2.3. Performans Değerlendirmesinin Sıklığı... 183 6.2.4. Değerlendirici... 183 6.2.4.1. Amirin Değerlendirmesi... 183 6.2.4.2. Çalışma Arkadaşlarının Değerlendirmesi... 184 6.2.4.3. Astların Değerlendirmesi... 184 6.2.4.4. Kendi Kendini Değerlendirme... 185 6.2.4.5. Müşterilerin Değerlendirmesi... 185 6.2.4.6. 360-Derece Performans Değerlendirmesi... 185 6.2.5. Değerlendiricilerin Eğitilmesi... 186 6.2.6. Değerlendirme Hataları... 186 6.2.6.1. Hale Etkisi... 187 vii
6.2.6.2. Öncelik Etkisi... 187 6.2.6.3. Sonralık Etkisi... 187 6.2.6.4. Kontrast Etkisi... 187 6.2.6.5. Benzerlik Etkisi... 188 6.2.6.6. Kalıpyargılar... 188 6.2.6.7. Esneklik, Katılık ve Merkezi Eğilim... 188 6.2.7. Performans Değerlendirme Yöntemleri... 189 6.2.7.1. Karşılaştırmalı Yöntemler... 189 6.2.7.2. Mutlak Standartlara Dayalı Yöntemler... 191 6.2.7.3. Sonuç Odaklı Yöntemler... 199 6.2.8. Performans Geribildirim Görüşmesi... 200 6.2.8.1. Görüşmeye Hazırlanma... 201 6.2.8.2. Görüşme Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler... 202 6.3. Performansın Sorunlarının Çözülmesi ve Performansın Geliştirilmesi... 203 BÖLÜM 6 KAYNAKÇA... 205 7. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE EĞİTİM H. Meltem Ferendeci Özgödek 7.1. Eğitimde Öğrenme Süreci... 209 7.1.1. Öğrenme Kuramları ve Algı... 209 7.1.2. Farklı İnsan Kişiliklerine Öğrenme ve Eğitim... 214 7.2. Çalışan Eğitimi... 215 7.2.1. Eğitim Yönetimi ve Gelişim... 215 7.2.2. Eğitim Türleri... 217 7.2.2.1. İş Üstü ve Çıraklık Eğitimleri... 217 7.2.2.2. Sanal Eğitimler... 220 7.2.2.3. Kurumsal Eğitimler... 220 7.2.3. Kurumsal Eğitim Planlaması, Eğitim Süreçlerinin Yönetimi... 231 7.2.3.1. Eğitim Öncesi, Esnası ve Sonrasında Yapılması Gerekenler.. 232 7.2.4. Eğitim Performansının Ölçülmesi... 236 7.3. Eğitimde Çağdaş Bir Yaklaşım: Mentorluk... 238 BÖLÜM 7 KAYNAKÇA...239 8. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE KARİYER GELİŞTİRME H. Meltem Ferendeci Özgödek 8.1. Kariyer Tanımı...244 8.2. Birey ve Organizasyon Açısından Kariyer...247 8.3. Kariyer Evreleri...249 8.3.1. Keşif Evresi:... 251 8.3.2. Oluşum Evresi... 253 8.3.3. Orta Kariyer Evresi... 254 viii
8.3.4. Geç Kariyer Evresi... 256 8.3.5. Sonlandırma... 256 8.4. Kurumsal Kariyer Yönetiminde Kariyer Planlama...257 8.4.1. Bireysel Değerlendirme ve Performans Ölçümleri... 258 8.4.2. Kariyer Patikası... 259 8.4.3. Kariyer Danışmanlığı... 260 8.5. Kariyer Planlaması ve Gelişimindeki Engeller...260 8.5.1. Kariyer Platosu Mesleki Durgunluk... 260 8.5.2. Cam Tavan... 262 8.5.3. Kariyerli Çiftler... 262 8.6. Kariyer Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar: Yetenek Yönetimi...262 BÖLÜM 8 KAYNAKÇA...265 9. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE İŞ DEĞERLEME SİSTEMİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ Nurdan ATALAY ODABAŞI - Ç. Nehir Akşirin Borluk 9.1. İş Değerleme: Tanımı ve İlkeleri...270 9.2. İş Değerleme Yöntemleri...270 9.2.1. Analitik Olmayan İş Değerleme Yöntemleri...271 9.2.1.1. Sıralama Yöntemi...271 9.2.1.2. Sınıflandırma Yöntemi...272 9.2.2. Analitik İş Değerleme Yöntemleri...273 9.2.2.1. Faktör Karşılaştırma Yöntemi...273 9.2.2.2. Puan Yöntemi...275 9.3. Uygulama Örnekleri...275 9.3.1. İmalat Sanayii Sektöründen Bir İşletme Örneği...276 9.3.1.1. X İşletmesi İş Değerleme Çalışmasında Uygulanan Faaliyet Adımları...277 9.3.1.2. X İşletmesindeki İş Değerleme Sonuçları...284 9.3.2. Hizmet Sektöründen Bir Kurum Örneği...286 9.3.2.1. Y Kurumu İş Değerleme Çalışmasında Uygulanan Faaliyet Adımları...286 9.3.2.2. Y Kurumundaki İş Değerleme Sonuçları...291 BÖLÜM 9 KAYNAKÇA...295 10. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARINDA ÜCRETLENDİRME Prof. Dr. Azize Ergeneli - Doç. Dr. Arzu İlsev - Doç. Dr. Selin Metin Camgöz Yrd. Doç. Dr. Pınar Bayhan Karapınar - Yrd. Doç. Dr. Özge Tayfur EKMEKCİ 10.1. Ücret Sisteminin Oluşturulması...299 10.2. Ücret Sistemine Etki Eden Faktörler...301 10.2.1. Ücret Sistemine Etki Eden Dış Çevresel (Dışsal) Faktörler... 302 10.2.1.1. İşgücü Piyasaları... 302 ix
10.2.1.2. Ekonomik Koşullar... 304 10.2.1.3. Yaşam Standardı... 305 10.2.1.4. Devlet Müdahaleleri ve Yasal Sınırlamalar... 305 10.2.1.5. Sendikalar... 307 10.2.2. Ücret Sistemine Etki Eden İç Çevresel (İçsel/Örgütsel) Faktörler... 308 10.2.2.1. Örgütün Genel Amaç ve Stratejileri... 308 10.2.2.2. Üst Düzey Yöneticilerin Değerleri ve Örgüt Kültürü... 309 10.2.2.3. İşletme Büyüklüğü... 310 10.2.2.4. Ücretlendirme Bütçesi... 310 10.2.3. Ücret Sistemine Etki Eden İşe İlişkin Faktörler... 310 10.2.4. Ücret Sistemine Etki Eden Bireysel Faktörler... 311 10.3. Ücret Düzeyine İlişkin Karar... 312 10.4. Ücret Yapısına İlişkin Karar... 318 10.4.1. İş Değerlemesi Yöntemine Göre Ücret Yapısının Oluşturulması... 318 10.4.2. Ücretlendirme Yöntemleri... 325 10.4.2.1. Tekli Ücretlendirme... 326 10.4.2.2. Basamak Tipi Ücretlendirme... 327 10.4.2.3. Bant Tipi Ücretlendirme... 328 10.5. Bireysel Ücret Kararı... 332 10.5.1. Bireysel Ücret Farklılıkları ve Artışı... 335 10.5.1.1. Kıdeme Dayalı Ücret Farklılığı ve Artışı... 335 10.5.1.2. Beceri ve Yetkinliğe Dayalı Ücret Farklılığı ve Artışı... 335 10.5.1.3. Performansa Dayalı Ücret Farklılığı ve Artışı... 336 10.6. Ücret-Motivasyon İlişkisi... 343 10.6.1. İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı... 344 10.6.2. Çift Faktör Kuramı... 345 10.6.3. Üç İhtiyaç Kuramı... 346 10.6.4. Denklik (Eşitlik) Kuramı... 347 10.6.5. Beklenti Kuramı... 348 BÖLÜM 10 KAYNAKÇA... 349 11. BÖLÜM İŞ GÜVENLİĞİ VE ÇALIŞAN SAĞLIĞI yrd. Doç. Dr. özge TAyfur EKMEKCi 11.1. İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kavramlarının Önemi... 353 11.2. Kavram Olarak İş Sağlığı ve Güvenliği... 354 11.3. İş Sağlığıyla İlgili Temel Kavramlar... 356 11.4. İş Güvenliği ile İlgili Temel Kavramlar... 357 11.4.1. İş Kazası: Tanım... 357 11.4.2. İş Kazasına Neden Olan Faktörler... 359 11.4.3. İş Kazası İstatistikleri... 361 11.4.4. İş Kazalarını Azaltmak İçin Alınması Gereken Önlemler... 363 11.4.4.1. İş Verenlerin İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda Alması Gereken Önlemler ve Yasal Düzenlemeler... 364 11.4.4.2. İş Güvenliği Konusunda Çalışanların Sorumlulukları... 366 x
11.5. İşçi Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Güncel Konular...368 11.5.1. Güvenlik Kültürü...368 11.5.2. İş Yerinde Şiddet...370 11.5.2.1. Psikolojik Şiddet (Mobbing)...372 11.5.2.2. İş yerinde Psikolojik ve Fiziksel Şiddete Neden Olan Faktörler...375 11.5.2.3. İş yerinde Şiddetin Önlenmesi...377 11.5.3. İş Yerinde Stres...378 11.5.4. Tükenmişlik...381 BÖLÜM 11 KAYNAKÇA...384 12. BÖLÜM Endüstrİ İlİşkİlerİ Doç. Dr. Burcu Kümbül Güler 12.1. Endüstri İlişkilerinin Teorik Çerçevesi...390 12.1.1. Endüstri İlişkileri Kavramı ve Endüstri İlişkilerinin İlgi Alanı...391 12.1.2. Endüstri İlişkileri Sisteminde Aktörler...392 12.2. Endüstri İlişkileri ve Sendikacılık...394 12.2.1. İşçi Sendikaları...395 12.2.1.1. Tarihsel Gelişim...397 12.2.1.2. Örgütlenme...398 12.2.2. İşveren Sendikaları...402 12.2.2.1. Tarihsel Gelişimi...403 12.2.2.2. İşlevleri ve Örgütlenmeleri...404 12.3. Endüstri İlişkilerinde Toplu İş Sözleşmesi, Toplu Görüşme, Toplu Pazarlık, Toplu İş Uyuşmazlığı ve Çözüm Yolları...405 12.3.1. Toplu İş Sözleşmesi...405 12.3.2. Toplu Görüşme...406 12.3.3. Toplu Pazarlık Kavramı...406 12.3.4. Toplu İş Uyuşmazlığı ve Çözüm Yolları...408 12.4. İşyeri Düzeyinde Endüstri İlişkilerine Bakış ve İnsan Kaynakları Uygulamaları...417 12.4.1. İşyeri Yönetimi ve Sendika...417 12.4.2. Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Farklılıkları...421 BÖLÜM 12 KAYNAKÇA...423 13. BÖLÜM HUKUKSAL AÇIDAN İNSAN KAYNAKLARI UYGULAMALARI VE İŞVERENİN İSPAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ Av. Doğan gözde özgödek 13.1. İspat Yükü Kavramı...428 13.2. İşçi Lehine Yorum İlkesi...429 13.3. İş İlişkisi Kurulurken...431 13.4. İş İlişkisi Devam Ederken...434 xi
13.4.1. İşçi Özlük dosyası...434 13.4.2. Ücreti Oluşturan Unsurlara Dair Kayıtların Düzenli Tutulması...434 13.4.3. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile İlgili Uygulamalar...435 13.4.4. İşyerlerinde Verimlilik Uygulamalarının Hukuksal Boyutu...436 13.4.5. Esnek Çalışma Kuralları...438 13.5. İş İlişkisi Sona Ererken...439 13.5.1. İş İlişkisinin Sona Ermesine Bağlı Bazı Hukuksal Sonuçlar...439 13.5.2. Haklı Fesih Kavramı ile Geçerli Fesih Kavramı Arasındaki Farklar...447 13.5.3. İşten Çıkarmanın Son Çare Olması İlkesi (Ultima Ratio)...448 13.5.4. Ödeme Yöntemi ve İbralaşma kavramı...449 BÖLÜM 13 KAYNAKÇA...451 YAZARLAR HAKKINDA...453 xii