Temel İşletmeciliğe Giriş Prof. Dr. Canan Çetin 5. Baskı İstanbul-2015
Yay n No : 3286 İşletme-Ekonomi Dizisi : 737 1. Bask Kasım 2012 STANBUL 2. Bask Mart 2013 STANBUL 3. Bask Ekim 2013 STANBUL 4. Bask Eylül 2014 STANBUL 5. Bask Eylül 2015 STANBUL ISBN 978-605 - 333-429 - 3 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya tama men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço- alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt : Beta Bas m A.fi. : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşehir/İSTANBUL 0212 565 01 22-0212 565 02 55 Kapak Tasar m : Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No. 16136) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
ÖNSÖZ Bu baskıda dersi okutan hocalardan, öğrencilerden gelen geri bildirimler sonucunda; yönetici rolleri, işletmede başarı ölçütleri, kamu iktisadi teşebbüsleri, kâr amaçlı olan ve olmayan örgütler, işletmeler arası birleşmeler, satınalmalar, ülkeler arası ticaret, kapasite seçimleri, bölümlendirme türleri, stok kontrol sistemleri, yeni ürün geliştirme, muhasebe ve finans denetimi, işletme etiği gibi küçük ilavelere yer verilmiştir. Muhasebe kısmı yeniden gözden geçirilmiştir. Kitap türkçe açısından tümüyle bir kez daha değerlendirilmiştir. Bu konuda Mustafa Kesgin e teşekkür ediyorum. Sayın Prof. Dr. Serdar Pirtini ye, Sayın Ar. Gör. Yasin Cebeci ye, önceki baskıda teşekkür etmeyi atladığım, ricalarımı kırmayan fakültemiz muhasebe-finansman, pazarlama bölümü hoca ve araştırma görevlilerine çok teşekkür ediyorum. Kitabın ilk daktilo işlemini gerçekleştiren sayın Gülbeniz Akduman a, varlığı ile destek olan Sayın Ali İhsan Yılmaz a da çok teşekkür ediyorum. Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. sahibi Sayın Seyhan Satar Bey e ve Beta çalışanlarına; ayrıca, özeni, dikkati ve sabrı ile kitabı baskıya hazırlayan, tashihlerini gerçekleştiren Sayın Gökhan Ayrancı Bey e ne kadar teşekkür etsem azdır. Sayın Gülgonca Çarpık a ve Cenker Tanırcan a da gayretlerinden dolayı teşekkür ediyorum. Yararlı olması dileklerimle. Canan ÇETİN Marmara Üniversitesi canancetineylul@gmail.com
İçindekiler v İÇİNDEKİLER BİRİNCİ KISIM İŞLETME İLE İLİŞKİLİ KONULAR BİRİNCİ BÖLÜM: İŞLETME BİLİMİ ve İŞLETMEYİ TANIYALIM... 3 1. İŞLETME ve İLİŞKİLİ KAVRAMLAR... 5 1.1. Örgüt Kavramı... 5 1.2. İşletme Kavramı ve İşletmenin Amaçları... 5 1.3. Girişim Kavramı... 7 1.4. Girişimci ve Yönetici Kavramları... 7 1.4.1. Girişimci... 7 1.4.2. Yönetici ve Yönetici Rolleri... 7 1.4.2.1. Yönetici... 8 1.4.2.2. Yönetici Rolleri... 8 1.4.3. Çalışanlar... 9 1.5. İşletme Yönetimi... 10 1.6. İşletmelerde Başarı Ölçütleri... 10 1.7. İşletme ve Çevresi... 13 1.7.1. Genel Çevre... 14 1.7.2. İş, Sektörel Çevre... 15 1.7.3. Çevresel Belirsizlikler ve İşletme... 17 1.8. İşletmenin Diğer Bilim Dalları İle İlişkisi... 17 1.8.1. Ekonomi Bilimi ile İlişkiler... 18 1.8.2. Davranış Bilimleri ile İlişkiler... 18
vi Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş 1.8.3. Hukuk Bilimi ile İlişkiler... 19 1.8.4. Matematik ve İstatistik ile İlişkisi... 20 1.8.5. Bilgi Sistemleri ile İlişkileri... 20 Yararlanılan Kaynaklar... 25 İKİNCİ BÖLÜM: İŞLETME TÜRLERİ... 25 1. İŞLETME TÜRLERİ... 29 1.1. Üretilen Mal ve Hizmet Çeşidine Göre İşletmeler... 31 1.1.1. Endüstri İşletmeleri... 31 1.1.2. Ticaret İşletmeleri... 31 1.1.3. Hizmet İşletmeleri... 31 1.2. Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler... 32 1.2.1. Özel İşletmeler... 32 1.2.2. Kamu İşletmeleri... 33 1.2.2.1. Kamu İktisadi Teşebbüsleri... 33 1.2.2.1.1. İktisadi Devlet Teşekkülleri... 33 1.2.2.1.2. Kamu İktisadi Kuruluşları... 34 1.2.2.2. Yerel Yönetim İşletmeleri... 34 1.2.2.3. Katma Bütçeli İşletmeler... 35 1.2.2.4. Döner Sermayeli İşletmeler... 35 1.2.3. Karma İşletmeler... 35 1.2.4. Yabancı Sermayeli İşletmeler... 35 1.2.4.1. 6224 Sayılı Yasaya Göre Kurulan İşletmeler... 35 1.2.4.2. Petrol Yasasına Göre Kurulan İşletmeler... 35 1.2.4.3. Uluslararası Anlaşmalarla Kurulan İşletmeler... 36 1.3. Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler... 36 1.3.1. Tek Kişi İşletmeleri... 36 1.3.2. Ortaklıklar (Şirketler)... 37 1.3.2.1. Adi Ortaklıklar (Şirketler)... 37 1.3.2.2. Ticaret Ortaklıkları (Şirketleri)... 37 1.3.2.2.1. Şahıs Şirketleri... 37 1.3.2.2.1.1. Komandit Şirket... 38 1.3.2.2.1.2. Kollektif Şirket... 38 1.3.2.2.2. Sermaye Şirketleri... 38
İçindekiler vii 1.3.2.2.2.1. Anonim Şirket... 38 1.3.2.2.2.2. Limited Şirket... 42 1.3.2.2.2.3. Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket... 45 1.3.3. Kooperatifler... 46 1.4. Ulusal Kökenlerine Göre İşletmeler... 46 1.4.1. Ulusal İşletmeler... 47 1.4.2. Uluslararası İşletmeler... 47 1.4.3. Çokuluslu İşletmeler... 47 1.4.4. Küresel İşletmeler... 47 1.5. İşletmelerarası Anlaşmalara Göre İşletmeler... 47 1.6. Kâr Amaçlı ve Kâr Amaçlı Olmayan İşletmeler... 48 1.7. İşletmelerarası Birleşme, Satınalma ve İşbirlikleri... 48 1.7.1. Stratejik İşbirlikleri...... 50 1.7.2. Holding İşletmeler... 50 1.8. Büyüklüklerine (Ölçeğe) Göre İşletmelerin Sınıflandırılması... 50 1.9. Küreselleşen Dünyada Ülkelerarası Ticaret ve İşletmeler... 53 1.9.1. İthalat ve İhracatta Teslim Şekilleri... 55 1.9.2. İthalat ve İhracatta Ödeme Şekilleri... 55 1.9.3. Ekonomik ve Politik Temelli Bütünleşmeler... 56 1.9.4. Küreselleşen Dünya da Türkiye deki Özel Sektörün Dünü ve Bugünü... 57 Yararlanılan Kaynaklar... 63 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İŞLETMELERİN KURULUŞU... 65 1. İŞLETMELERİN KURULUŞU... 67 1.1. İşletme Kurma Fikri... 67 1.2. En Uygun (Optimal) Kuruluş Yeri... 68 1.3. İşletmenin Kuruluş Nedenleri... 68 1.3.1. Miras... 68 1.3.2. Bağımsız İş Yapma İsteği... 68 1.3.3. Kazanç Sağlama İsteği... 69 1.3.4. Toplumsal İtibar Sağlamak... 69 1.3.5. Başka Fırsatların Yokluğu... 69 1.3.6. Bir Düşünce veya Bir Misyonu Gerçekleştirme İsteği... 69
viii Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş 1.4. Kuruluş Yeri Etmenleri... 69 1.4.1. Taşıma... 70 1.4.2. Hammadde... 70 1.4.3. Pazar Alanı... 71 1.4.4. İş Gücü... 71 1.4.5. Su ve Su Kaynakları... 72 1.4.6. İklim Koşulları... 72 1.4.7. Sosyal ve Kültürel Koşullar... 73 1.4.8. Şehir ve Bölge Yöneticilerinin Davranışları... 73 1.4.9. Vergi, Resim ve Harçlar ile Teşvik Önlemleri... 73 1.4.10. Enerji Kaynakları... 73 1.4.11. İşletme Dışı Artırımlar (Tasarruflar)... 74 1.5. İşletmenin Kuruluş Analizi ve Plânlama Çalışmaları... 74 1.5.1. Ön Proje... 75 1.5.2. Ekonomik Etüt... 76 1.5.2.1. Piyasa Araştırması ve Talep Tahmini... 77 1.5.2.2. Büyüklük ve Kapasite Seçimi... 78 1.5.3. Teknik Etüt... 80 1.5.4. Finansal Etüt... 81 1.5.5. Hukuksal Etüt... 82 1.5.6. Değerlendirme ve Yatırım Kararları... 82 1.5.7. Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi... 83 1.5.8. Kesin Proje...... 84 1.5.9. Projenin Uygulanması... 84 1.5.10. İşletme (Üretime Geçiş) Aşaması... 84 1.6. Çağdaş Kuruluş Yeri Seçimi Yöntemlerinden Maliyetleri Karşılaştırma Yöntemi... 84 Yararlanılan Kaynaklar... 88 İKİNCİ KISIM İŞLETMENİN İŞLEVLERİ BİRİNCİ BÖLÜM: İŞLETMENİN TEMEL İŞLEVİ: YÖNETİM... 93 1. KONU İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR... 95 1.1. Yönetim... 95
İçindekiler ix 1.2. Yönetici... 95 1.3. Yönetici Becerileri... 97 2. YÖNETİM BİLİMİNİN DOĞUŞU ve TARİHSEL GELİŞİMİ... 98 2.1. Bilimsel Yönetim Öncesi Dönem... 98 2.2. Klâsik (Geleneksel) Yönetim Teorisi... 101 2.2.1. Bilimsel Yönetim Yaklaşımı... 102 2.2.2. Yönetim Süreci Yaklaşımı... 103 2.3.3. Bürokrasi Yaklaşımı... 105 2.3. Neoklasik (Davranışsal) Yönetim Teorisi... 105 2.4. Modern (Çağdaş) Yönetim Teorisi... 108 2.4.1. Sistem Yaklaşımı... 108 2.4.2. Durumsallık (Koşulsallık) Yaklaşımı... 109 2.5. Modern Sonrası Çağdaş ve Güncel Kavramlar, Yaklaşımlar ve Uygulamalar... 110 2.5.1. Organizasyonlarda Çevreye Uyum (Adaptasyon) Yaklaşımları... 111 2.5.2. Çağdaş ve Güncel Kavramlar, Yaklaşımlar ve Uygulamalar... 112 3. YÖNETİMİN İŞLEVLERİ (FONKSİYONLARI)... 113 3.1. Plânlama işlevi... 113 3.1.1. Plan Türleri... 113 3.1.2. Plânlama Süreci... 114 3.1.3. Karar Verme... 115 3.2. Organize Etme (Örgütleme) işlevi... 119 3.2.1. Organizasyon Yapıları... 120 3.2.2. Biçimselleşme... 122 3.2.3. Yetki Devri... 122 3.2.4. Bölümlendirme Türleri... 124 3.3. Yürütme İşlevi... 125 3.4. Koordinasyon (Eşgüdümleme) İşlevi... 127 3.5. Kontrol İşlevi... 128 4. YÖNETİM KAVRAMIYLA İLGİLİ DİĞER İŞLEVLER: İLETİŞİM MOTİVASYON VE LİDERLİK... 129 4.1. İletişim... 129 4.1.1. İletişimin Fonksiyonları... 129 4.1.2. İletişimin Yönü... 130
x Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş 4.1.2.1. Yukarıdan Aşağıya Doğru İletişim... 130 4.1.2.2. Aşağıdan Yukarıya Doğru İletişim... 130 4.1.2.3. Yatay İletişim... 130 4.1.3. Kişiler Arası İletişim... 131 4.1.4. Örgütsel İletişim...... 131 4.2. Motivasyon... 134 4.2.1. Motivasyonun Tarihsel Gelişimi... 135 4.2.2. Motivasyonun Tanımı... 136 4.3. Liderlik... 139 4.3.1. Liderlik Tanımı... 140 4.3.2. Liderlik Teorileri... 140 4.3.2.1. Özellik ve Nitelik Teorileri... 141 4.3.2.2. Davranış Teorileri... 141 4.3.2.3. Durumsallık Teorileri... 143 4.4. İşletmelerde Motivasyonun Rolü... 147 Yararlanılan Kaynaklar... 153 İKİNCİ BÖLÜM: ÜRETİM YÖNETİMİ...159 1. ÜRETİM YÖNETİMİ... 161 1.1. Üretim Sistem ve Stratejileri... 161 1.2. Üretim Planlama... 163 1.2.1. Uzun Dönemli Üretim Planları... 163 1.2.2. Orta Dönemli Üretim Planları... 164 1.2.3. Kısa Dönemli Üretim Planları... 164 1.3. Üretim Yönetiminde Teknoloji Seçimi... 164 1.4. İş Yeri Düzenleme... 165 1.5. Lojistik Yönetimi... 167 1.6. Stok Yönetimi... 168 1.6.1. Stokların Sınıflandırılması... 170 1.6.2. Stok Kontrol Sistemleri... 171 1.6.3. Stok Kontrolünde JIT Prensibi... 172 1.6.4. Stok Kontrolünde Kanban Yöntemi... 172 1.7. Proje Yönetimi ve Proje Değerlendirme ve Gözden Geçirme Tekniği-PERT... 173
İçindekiler xi 1.8. Bir Üretim Faaliyeti: Materyal Gereksinimleri Planlaması (MGP)... 174 1.9. Global Üretim Stratejileri... 175 Yararlanılan Kaynaklar... 177 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: PAZARLAMA YÖNETİMİ... 179 1. PAZARLAMA... 181 1.1. Pazarlama Anlayışının Tarihsel Gelişimi... 182 1.2. Pazarlama Planlaması... 183 1.3. Pazarlama Araştırması... 185 1.4. Pazarlama Araştırmaları Süreci... 186 2. PAZARLAR VE ALICILAR... 187 2.1. Tüketici Pazarları ve Bölümlendirmesi... 188 2.1.1. Tüketici Davranışları... 190 2.1.2. Tüketici Davranışlarını Etkileyen Psikolojik ve Sosyokültürel Faktörler... 190 2.1.3. Tüketicinin Satın Alma Karar Süreci... 191 2.2. Endüstriyel Pazarlar (Örgütsel Pazarlar)... 192 3. PAZARLAMA KARMASI... 193 3.1. Ürün: Mal veya Hizmet... 194 3.1.1. Ürün Yaşam Döngüsü... 195 3.1.2. Yeni Ürün Geliştirme... 196 3.1.3. Yeni Ürün Geliştirme Aşamaları... 197 3.1.4. Markalama ve Ürünlerin Tanıtılması... 198 3.1.5. Hizmetler ve Stratejileri... 199 3.2. Fiyat Kararları... 200 3.2.1. Arz ve Talep: Fiyat Mekanizması... 200 3.2.2. Piyasa Dengesi ve Piyasalar... 203 3.2.2.1. Tam Rekabet Piyasası... 203 3.2.2.2. Monopol Piyasası... 204 3.2.2.3. Eksik Rekabet Piyasaları... 206 3.2.2.3.1. Monopolcü (Monopollü) Rekabet Piyasaları... 206 3.2.2.3.2. Oligopol Piyasaları... 207 3.2.2.3.3. Düapol Piyasaları... 208
xii Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş 3.2.3. Ölçek Ekonomileri... 208 3.4.3.1. İşletmenin Üretim Fonksiyonuna ilişkin Ölçek Ekonomileri... 209 3.4.3.2. Diğer İşletmecilik Fonksiyonlarına İlişkin Ölçek Ekonomileri... 209 3.2.4. Fiyatlandırma Amaçları... 212 3.2.5. Fiyatlandırma Stratejileri... 213 3.2.6. Fiyatlandırma Yöntemleri... 215 3.2.7. Fiyat Politikaları... 216 3.3. Bütünleşik Pazarlama İletişimi (Tutundurma)...220 3.3.1. Etkili Bir Tutundurma Karması Geliştirmek... 220 3.3.2. Bütünleşik Pazarlama İletişimi Stratejileri... 221 3.3.3. Bütünleşik Pazarlama İletişimi Karması... 222 3.3.4. Kişisel Satış... 222 3.3.4.1. Kişisel Satış Görevleri... 223 3.3.4.2. Kişisel Satış Süreci... 223 3.3.5. Reklam... 224 3.3.6. Satış Promosyonları... 225 3.3.7. Halkla İlişkiler... 225 3.4. Dağıtım... 226 3.4.1. Dağıtım Kanalları... 226 3.4.2. Dağıtım Türleri... 227 3.4.3. Dağıtım Kanalının Seçimi ve Seçimi Etkileyen Faktörler... 228 3.4.4. Fiziksel Dağıtım... 228 4. DİJİTAL PAZARLAMA... 229 Yararlanılan Kaynaklar... 237 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: MUHASEBE... 241 1. TEMEL KAVRAMLAR ve MUHASEBENİN TEKNİK YAPISI... 243 1.1. Muhasebenin Tanımı... 243 1.2. Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri... 245 2. FİNANSAL MUHASEBE... 246 2.1. Temel Finansal Tablolar... 249
İçindekiler xiii 2.1.1. Bilanço... 249 2.1.2. Gelir Tablosu... 251 3. FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ... 251 3.1. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi Yöntemi... 251 3.2. Dikey Yüzde Analizi Yöntemi... 252 3.3. Eğilim Yüzdeleri Analizi Yöntemi... 252 3.4. Finansal Oranlar... 252 3.4.1. Likidite Oranları... 253 3.4.2. Finansal Yapı Oranları... 253 3.4.3. Kârlılık Oranı... 254 3.4.4. Faaliyet Oranları... 254 4. MALİYET MUHASEBESİ... 255 4.1. Maliyet, Gider ve Harcama Kavramları... 255 4.2. Maliyet Yöntemleri... 256 4.3. Enflasyon Muhasebesi... 256 5. YÖNETİM MUHASEBESİ... 257 6. MUHASEBE ve FİNANS DENETİMİ... 259 Ek Uygulama: Temel Finansal Tablo ve Oranlarla ilgili bir örnek şirket incelemesi... 260 Yararlanılan Kaynaklar... 271 BEŞİNCİ BÖLÜM: FİNANS YÖNETİMİ... 273 1. FİNANS YÖNETİMİ... 275 1.1. Çalışma Sermayesi... 276 1.2. Nakit Bütçesi... 278 1.3. Finans Fon Kaynakları... 279 1.3.1. Satıcı Kredileri... 279 1.3.2. Banka Kredileri... 280 1.3.3. Finansman Bonosu... 280 1.3.4. Factoring... 281 1.3.5. Hisse Senedi... 282 1.3.6. Tahviller... 282 1.3.7. Leasing... 282
xiv Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş 1.4. Finansal Sistemin Yapısı ve Finansal Piyasaların İşleyişi... 283 1.5. Değere Dayalı Yönetim... 288 Yararlanılan Kaynaklar... 291 ALTINCI BÖLÜM: İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ... 293 1. İNSAN KAYNAKLARI... 295 1.1. İnsan Kaynakları Yönetiminin Önemi... 295 1.2. İnsan Kaynakları Yönetimi İlkeleri... 296 1.3. Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi... 297 1.4. İnsan Kaynakları Yönetiminin Amaçları... 301 2. İNSAN KAYNAKLARI BÖLÜMÜNÜN KONUMLANDIRILMASI... 302 2.1. İnsan Kaynakları Departmanı ve Yetki İlişkisi... 302 2.2. İnsan Kaynakları Yöneticisi ve Rolleri... 302 3. İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN ÇEVRE FAKTÖRLERİ... 304 4. İŞ ANALİZİ VE İŞ TASARIMI... 305 4.1. İş Analizinin Amaçları... 306 4.2. İş Tanımının Unsurları... 307 4.3. İş Tasarımı Yaklaşımları... 307 5. İNSAN KAYNAKLARI PLÂNLAMASI... 309 6. ÇALIŞAN BULMA, SEÇME VE YERLEŞTİRME... 312 7. EĞİTİM ve GELİŞTİRME... 315 8. KARİYER YÖNETİMİ VE PLÂNLAMASI... 320 8.1. Kariyer ile İlgili Bazı Temel Kavramlar... 322 8.2. Kariyer Yönetimi... 324 8.3. Kariyer Plânlama... 326 9. PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ... 328 9.1. Performans Değerlendirmenin Yararları... 330 9.2. Performans Değerlendirme Yapacak Taraflar... 330 9.3. Performans Değerlendirme Yöntemleri... 331 9.4. Performans Değerlendirmede Yapılan Hatalar... 332
İçindekiler xv 10. İŞ DEĞERLENDİRME ve ÜCRET YÖNETİMİ... 333 10.1. İş Değerlendirme Yöntemleri... 334 10.2. Ücret Bileşenleri... 335 10.3. Geniş Band Sistemi... 337 11. SENDİKA İLE İLİŞKİLER ve TOPLU PAZARLIK... 339 12. ÇALIŞAN SAĞLIK ve GÜVENLİĞİ... 341 13. İNSAN KAYNAKLARI BİLGİ SİSTEMLERİ VE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ... 343 Yararlanılan Kaynaklar... 350 ÜÇÜNCÜ KISIM İŞLETMENİN BÜYÜME GÜDÜLERİ ve SOSYAL SORUMLULUK BİRİNCİ BÖLÜM: EKONOMİK BÜYÜME İLE İLGİLİ GÖSTERGELER... 355 1. EKONOMİK BÜYÜME ile İLGİLİ GÖSTERGELER... 357 1.1. Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla, Milli Gelir ve İstihdam... 357 1.2. Gayri Safi Yurtiçi Hâsılayı Hesaplama Yöntemleri... 357 1.3. Ekonomik Konjoktür Devreleri...... 360 1.4. Enflasyon, İşsizlik ve Beklentiler... 361 1.5. Finansal Sistemin Analizi: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ve Para Arzı... 362 1.6. Makro Ekonomik Politikalar: Ödemeler Bilançosu ve Cari Açık... 362 1.7. Cari Açık ve Tasarruf Yatırım İlişkisi... 363 1.8. Çağdaş Bir Ekonomi Politikasının Temel Başlı Amaçları... 364 1.8.1. İktisat Politikası ile İşletme Politikası Arasındaki İlişkiler... 364 1.8.2. Çağdaş Bir Ekonomi Politikasının Temel Amaçları... 364 1.9. Para Politikası... 365 1.10. Maliye Politikasının Analizi... 366 1.11. İşverenin-İşgücü İlişkileri Politikasını Etkileyen Bazı Gelişmeler... 368 1.11.1. Demokrasi Oyununu Kurallarına Göre Oynama Zorunluluğu... 368 1.11.2. İşletmenin Yeni Psikolojik, Toplumsal, Siyasal Yönleri... 368 1.11.3. Çağdaş Çalışanın Sendikalaşmadan Bekledikleri... 368 Yararlanılan Kaynaklar... 370
xvi Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş İKİNCİ BÖLÜM: SOSYAL SORUMLULUK... 371 1. İŞLETME ve SOSYAL SORUMLULUK... 373 1.1. İşletmenin Sosyal Sorumlulukları... 373 1.2. İşletmelerde Sorumluluk Türleri... 374 1.3. İşletmelerde Sosyal Sorumluluk Alanları... 375 1.4. Sosyal Sorumluluğun İşlevleri İle Avantaj ve Dezavantajları... 376 2. İŞLETME ETİĞİ ve ETİK KARAR ALMANIN ESASLARI... 377 2.1. İşletme Etiği... 377 2.2. Etik Karar Almanın Esasları... 378 3. İŞ YAŞAMINDA ÖNEMLİ YASALAR... 379 4. HUKUK VE İŞLETME... 380 Yararlanılan Kaynaklar... 382
İçindekiler xvii ŞEKİL LİSTESİ Şekil I-1.1: Örgüt Türleri... 5 Şekil I-1.2: İktisadi Malların Özellikleri... 6 Şekil I-1.3: İşletmenin Genel Amaçları... 6 Şekil I-1.4: İşletmenin Özel Amaçları... 6 Şekil I-1.5: Yönetici Rolleri... 8 Şekil I-1.6: Çalışanların Sınıflandırılması... 10 Şekil I-1.7: İşletme Yönetimi Görevleri... 10 Şekil I-1.8: Etkenlik Türleri... 12 Şekil I-1.9: İşletme ve Çevresi... 13 Şekil I-1.10: Genel Çevrenin Boyutları... 14 Şekil I-1.11: İş Çevresinin Unsurları... 16 Şekil I-1.12: Bilgi Sistemleri Sınıflandırılması... 21 Şekil I-1.13: İşletmenin Diğer Bilim Dalları İle İlişkisi... 22 Şekil I-2.1: İşletmelerin Sınıflandırılması... 29 Şekil I-2.2: İşletme Türleri... 30 Şekil I-2.3: Hizmet İşletmelerinin Sınıflandırılması... 32 Şekil I-2.4: Kârın İşlevleri... 48 Şekil I-2.5: İşletmelerin İşbirliği Yapma Nedenleri... 49 Şekil I-2.6: İşletmelerin Güçlerini Birleştirmesi... 49 Şekil I-2.7: Stratejik İşbirlikleri... 50 Şekil I-2.8: Büyüklük Ölçüleri... 51
xviii Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş Şekil I-2.9: Çalışan Sayısına Göre İşletmelerin Sınıflandırılması... 51 Şekil I-2.10: KOBİ lerin Sınıflandırılması... 52 Şekil I-2.11: KOBİ lerin Avantaj ve Dezavantajları... 52 Şekil I-2.12: Büyük İşletmelerin Avantaj ve Dezavantajlar... 53 Şekil I-2.13: Uluslararası Ticaret Engelleri... 54 Şekil I-2.14: Teslim Şekilleri... 55 Şekil I-2.15: Ödeme Şekilleri... 56 Şekil I-3.1: İşletmenin Kuruluş Nedenleri... 68 Şekil I-3.2: Yapılabilirlik Projesi... 75 Şekil I-3.3: Finansman Kaynakları... 82 Şekil I-3.4: Yatırımları İşletme Açısından Değerlendirme Yöntemleri... 83 Şekil I-3.5: Yatırımları Ülke Ekonomisi Açısından Değerlendirme Yöntemleri... 83 Şekil I-3.6: Çağdaş Kuruluş Yeri Seçimi Model ve Yöntemleri... 85 Şekil II-1.1: Yöneticinin Özellikleri ve Temel Görevleri... 96 Şekil II-1.2: Yönetim Düşüncesinin Gelişim Süreci... 99 Şekil II-1.3: Fayol un Yönetim Fonksiyonları... 104 Şekil II-1.4: Etkili Karar Verme Süreci... 116 Şekil II-1.5: Karar Türleri... 117 Şekil II-1.6: Biçimselleşmenin Amaçları... 122 Şekil II-1.7: Yetki Devrinin Özellikleri... 123 Şekil II-1.8: Geleneksel Bölümlere Ayırma Türleri... 124 Şekil II-1.9: Çağdaş Bölümlere Ayırma Türleri... 125 Şekil II-1.10: İyi Emrin Özellikleri... 126 Şekil II-1.11: Kontrol Sürecinin Temel Unsurları... 128 Şekil II-1.12: İletişim Kanallarının Bilgi Zenginliği... 133 Şekil II-1.13: Güdünün Özelllikleri... 134 Şekil II-1.14: Güdü Çeşitleri... 135 Şekil II-1.15: Motivasyon Teorileri... 138 Şekil II-1.16: Liderlik Teorileri... 141 Şekil II-1.17: Michigan Üniversitesi Araştırmaları... 143 Şekil II-2.1: İşyeri Düzenlemesinin Yeniden Yapılma Nedenleri... 166
İçindekiler xix Şekil II-2.2: Stok Kontrol Yöntemleri... 171 Şekil II-2.3: ABC Sınıflandırma Yöntemi... 171 Şekil II-2.4: MGP Sistemi Uygulaması... 174 Şekil II-2.5: Global Strateji Geliştirme Süreci... 175 Şekil II-3.1: Pazarlama Planlaması Aşamaları... 184 Şekil II-3.2: Pazarlama Araştırmasının Kullanılmama Nedenleri... 186 Şekil II-3.3: Pazarlama Araştırma Süreci... 187 Şekil II-3.4: Tüketici Pazarlarının Bölümlendirilmesi... 189 Şekil II-3.5: Tüketici Satın Alma Karar Sürecinin Aşamaları... 191 Şekil II-3.6: Tüketim Malları Çeşitleri... 194 Şekil II-3.7: Endüstriyel Ürün Çeşitleri... 195 Şekil II-3.8: Yeni Ürün Kavramı... 196 Şekil II-3.9: Fiyatı Etkileyen Faktörler... 211 Şekil II-3.10: Fiyatlama Süreci... 212 Şekil II-3.11: Tutundurma İtme ve Çekme Stratejileri... 222 Şekil II-3.12: Kişisel Satış Süreci... 224 Şekil II-3.13: Dağıtım Türleri... 227 Şekil II-3.14: Dijital İletişimi Geleneksel İletişimden Ayıran Özellikler... 230 Şekil II-4.1: Bilanço Örneği... 250 Şekil II-4.2: Gelir Tablosu Örneği... 251 Şekil II-4.3: Maliyet Yöntemleri... 256 Şekil II-4.4: Yüksek Enflasyonun Zararlarını Gidermek için Kullanılan Yöntemler... 257 Şekil II-4.5: Muhasebe Denetimi Çeşitleri... 260 Şekil II-4.6: Finansal Denetim Çeşitleri... 261 Şekil II-5.1: Finans Yönetimi Kavramları... 275 Şekil II-5.2: Para Piyasası Oyuncuları... 284 Şekil II-5.3: Para Piyasası Ürünleri... 285 Şekil II-5.4: Sermaye Piyasası Oyuncuları... 285 Şekil II-5.5: Sermaye Piyasası Ürünleri... 286 Şekil II-5.6: Finansal Piyasaların Sınıflandırılması... 286 Şekil II-5.7: Sermaye Piyasalarının Sınıflandırılması... 287
xx Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş Şekil II-5.8: Finansal Piyasaların Sınıflandırılması... 287 Şekil II-5.9: Değere Dayalı Yönetim Uygulamasının Avantaj ve Dezavantajları... 289 Şekil II-5.10: Değer Hedefli Yönetim Süreci... 290 Şekil II-6.1: Politikaların Amaçları... 299 Şekil II-6.2: İnsan Kaynakları Fonksiyonları... 300 Şekil II-6.3: Değer Yaratan Faaliyetler ve Değer Zinciri Analizi... 300 Şekil II-6.4: İnsan Kaynakları Yöneticisinin Rolleri... 303 Şekil II-6.5: İnsan Kaynakları Yönetimi ve Çevre... 305 Şekil II-6-6: İnsan Kaynakları Plânlama Döngüsü... 311 Şekil II-6.7: Tedarik Kaynakları: Avantaj ve Dezavantajları... 313 Şekil II-6.8: Kariyer ile İlgili Bazı Temel Kavramlar... 322 Şekil II-6.9: Örgütsel Kariyer Geliştirme Modeli... 325 Şekil II-6.10: Bireysel Kariyer Grafiği... 326 Şekil II-6.11: Personel Değerlendirme Yöntemleri... 332 Şekil II-6.12: Toplu Pazarlık Alanı... 341 Şekil II-6.13: İş Kazası Nedenleri... 343 Şekil II-6.14: İnsan Kaynakları Yönetim Denetim Süreci... 345 Şekil III-1.1: Ekonomik Konjonktür Dönemleri... 360 Şekil III-2.1: Sosyal Taleplere Yönelik Tepkiler... 375 Şekil III-2.2: Etik Mücadeleler... 378 Şekil III-2.3: Etik Problem Çözüm Süreci... 379 Şekil III-2.4: İş Yaşamında Önemli Yasalar... 380 Şekil III-2.5: Hukukun Dalları... 381
İçindekiler xxi TABLO LİSTESİ Tablo I-2.1: Anonim Şirketlerin Kuruluş Aşamaları... 42 Tablo I-2.2: Limited Şirketlerin Kuruluş Aşamaları... 45 Tablo I-2.3: Türkiye de Özel Sektörün Gelişim Süreci... 59 Tablo I-3.1: Aday Kuruluş Yerinin Maliyetlerinin Karşılaştırılması... 86 Tablo II-1.1: Plan Türleri... 114 Tablo II-1.2: Fayol un İlkelerinin Sınıflandırılması... 117 Tablo II-1.3: Küçük Grup Ağları ve Etkinlik Kriterleri... 132 Tablo II-3.1: Pazarlama Anlayışındaki Gelişmeler... 182 Tablo II-4.1: Muhasebe Fonksiyonları... 244 Tablo II-4.2: Tek Düzen Hesap Planı Hesapları... 247 Tablo II-4.3: Başabaş Noktası Tablosu... 258 Tablo II-5.1: Ülkemizde Faaliyet Gösteren Finansal Piyasalar... 288 Tablo II-6.1: Personel Yönetimi ile İnsan Kaynakları Yönetim Yaklaşımları Arasındaki Farklar... 298 Tablo II-6.2: Eğitim ile Geliştirme Farkı... 316 Tablo II-6.3: Eğitimsel Tasarım Süreci... 318 Tablo II-6.4: Geleneksel Kariyer ile Çok Yönlü Kariyerin Karşılaştırılması... 327 Tablo II-6.5: İş Değerlendirme Yöntemleri... 334 Tablo II-6.6: İnsan Kaynakları Bilgi Sistemi İşlevleri ve Temel Faaliyetler... 344 Tablo III-1.1: Etik Yaklaşımlar... 378
xxii Prof. Dr. Canan ÇETİN Temel İşletmeciliğe Giriş