EGE ÜN VERS TES FEN B L MLER ENST TÜSÜ (YÜKSEK L SANS TEZ )

Transkript

1 EGE ÜN VERS TES FEN B L MLER ENST TÜSÜ (YÜKSEK L SANS TEZ ) ORGAN K DOMATES YET T R C L NDE KÖK-UR NEMATODLARI (Meloidogyne spp.) NA KAR I SAVA YÖNTEMLER ÜZER NE ARA TIRMALAR Onur DURA Bitki Korum An Bilim Dlı Bilim Dlı Kodu : Sunu Trihi: 20/08/ 2008 Tez Dnı mnı : Yrd. Doç. Dr. Glip KA KAVALCI Bornov- ZM R

2 II

3 III Onur DURA trfındn YÜKSEK L SANS tezi olrk sunuln Orgnik Domtes Yeti tiricili inde Kök-Ur Nemtodlrı (Meloidogyne spp.) n Kr ı Sv Yöntemleri Üzerine Ar tırmlr b lıklı bu çlı m E.Ü. Lisnsüstü E itim ve Ö retim Yönetmeli i ile E.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü E itim ve Ö retim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyrınc trfımızdn de erlendirilerek svunmy de er bulunmu ve 20/08/2008 trihinde ypıln tez svunm sınvınd dy oybirli i/oyçoklu u ile b rılı bulunmu tur. Jüri üyeleri: mz Jüri B knı : Yrd. Doç. Dr. Glip KA KAVALCI Rportör üye : Prof. Dr. Yusuf KARSAVURAN Üye : Prof. Dr. Yüksel TÜZEL

4 IV

5 V ÖZET Orgnik Domtes Yeti tiricili inde Kök-ur Nemtodlrı (Meloidogyne spp.) n Kr ı Sv Yöntemleri Üzerine Ar tırmlr DURA, Onur Yüksek Lisns Tezi, Bitki Korum Bölümü Tez Yöneticisi: Yrd. Doç. Dr. Glip KA KAVALCI 20/08/2008, 81 syf Bu çlı m, yıllrınd Ege Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Bhçe Bitkileri Bölümüne it orgnik trım sersınd ser denemesi eklinde 6 krkter ve 4 tekerrürlü olrk tesdüf bloklrı deneme desenine göre yürütülmü tür. Çlı mnın n mterylini orgnik trım sersı toprklrınd bulunn de i ik dönemdeki kök-ur nemtodu bireyleri ile Beufort ncı üzerine ılı vey ısız Gökçe domtes çe idine it bitkiler Ricinus communis L. (Euphorbicee) (hint y ı) bitkisinin yprklrı ve meyveleri, Brssic olerce vr. itlic L. (Curcifere) (brokoli) bitkisinin kök ve toprk üstü kısımlrı ve Tgetes erect L. (Astercee) (kdife çiçe i) bitkileri olu turmu tur. Uygulm krkterleri, nemtisidl etkiye ship olduklrı dü ünülen üç frklı bitkinin frklı kısımlrının uygulnmsı, fiziksel sv yöntemlerinden solrizsyon uygulmsı, nemtodlr kr ı dynıklı oldu u bilinen ılı fide kullnımı ve nemtodlu pozitif kontrolden olu mktdır. Ypıln de erlendirmeler sonucund, hint y ı, kdife çiçe i ve ılı fide deneme krkterlerinin tümünün kontrolle kıyslndı ınd dh dü ük ur skl de erlerine ship olduklrı ve isttistiki olrk (P 0,05) frklı grupt yer ldıklrı sptnmı tır. Uygulmlr içinde en dü ük ur skl de eri, ılı fide (1,90 ± 0,19) deneme krkterinde sptnmı olup, en etkili uygulm olrk de erlendirilmi tir. Ayrıc, deneme sonund toprktki 2. dönem kökur nemtodu lrv syılrı çısındn ypıln de erlendirmede, ılı fide ve hint y ı bitkisinin (yprk+meyve) uygulndı ı krkterlerde toprkt çok dü ük syılrd 2. dönem kök-ur nemtodu lrvsı sptnmı ve bu uygulmlrd pozitif kontrolden isttistiki olrk frklı grupt yer lmı tır. Bitki boyu, yprk syısı, kök geli im sklsı, kök y ırlı ı, kök kuru ırlı ı ve prsel verim de eri gibi bitki geli im kriterleri çısındn d ılı fide ve hint y ı bitkisi uygulmlrındki domtes bitkileri kontrol bitkilerine kıysl dh iyi bir geli meye ship olrk de erlendirilmi tir. Anhtr sözcükler: Meloidogyne spp., Brssic olerce vr. itlic, Tgetes erect, Ricinus communis, ılm, solrizsyon, orgnik trım

6 VI

7 VII ABSTRACT Investigtions on the Control Methods of Root Knot Nemtodes (Meloidogyne spp.) in Orgnic Tomto Production DURA, Onur MSc in Deprtment of Plnt Protection Supervisor: Ass. Prof. Dr. Glip KA KAVALCI 20/08/2008, 81 pges This study ws conducted during in greenhouse conditions ccording to rndomized block prcel design with four replictes nd six chrcters in the orgnic griculture greenhouses of Horticulture Deprtment, Agriculturl Fculty, Ege University. The min mteril of experiment consisted of the individuls of root-knot nemtode (Meloidogyne spp.) t different ge found in the soils from the orgnic griculture greenhouses, tomto plnts of Gökçe cv grfted on Beufort or nongrfted, the leves nd fruits of Ricinus communis L. (Euphorbicee) (cstor oil plnt), whole plnts of Brssic olerce vr. itlic L. (Crucifere) (broccoli) nd Tgetes erect L. (Astercee) (Americn mrigold) plnts. The chrcters consisted of the tretment of the plnt prts s thought with nemticidl effects of mentioned bove, soil solriztion tretments, the using of grfting seedlings known s resistnt ginst to root-knot nemtodes nd positive control with nemtode. According to the findings obtined this experiment, it ws determined tht the ll plnt mteril tretments (cstor oil plnt, Americn mrigold nd grfting seedlings) hve less gll index vlue nd plced sttisticlly (P 0,05) in different group compred with positive control. The lest gll index vlue ws determined in the chrcters of grfting seedlings (1,90 ± 0,19), nd evluted s the most effective tretment. Besides this, in the evlution done t the end of this experiment in terms of the numbers of second stge juvenile of root-knot nemtodes in the soil, there were less numbers of second stge juvenile of root-knot nemtodes in the soils of grfting seedlings nd cstor oil plnt chrcters nd plced sttisticlly (P 0,05) in different group compred with positive control tretments. In terms of plnt growth chrcters such s plnt height, compound leves, root growth scle nd fresh root weight, it ws evluted tht the tomto plnts in the grfting nd cstor oil plnt tretments hve got the better growth thn the positive control tomto plnts. Key words: Meloidogyne spp., Brssic olerce vr. itlic, Tgetes erect, Ricinus communis, grfting, solriztion, orgnic griculture

8 VIII

9 IX TE EKKÜR Tez konumun belirlenmesinden yzım msın kdr her zmn tecrübe, bilgi ve deste ini esirgemeyen de erli dnı mn hocm Yrd. Doç. Dr. Glip KA KAVALCI y, denemede kullndı ım orgnik trım sersı ve kullndı ım bitkilerin temini ve verdi i kıymetli bilgiler için de erli hocm Prof. Dr. Yüksel TÜZEL e, tecrübe, bilgi ve yrdımlrını tez çlı msı boyunc hiç esirgemeyen, Dr. Smi DURA y ve Ar tırm Görevlisi Ahmet HAT PO LU n tez çlı msı boyunc verdi i kıymetli bilgiler ve el eme inden dolyı Ar tırm Görevlisi Gölgen ÖZTEK N e ve orgnik trım sersı çlı nlrın yrıc tezin her msınd bn desteklerini hiç bir zmn esirgemeyen ileme te ekkür ederim. Onur DURA

10 X

11 XI Ç NDEK LER Syf ÖZET...V ABSTRACT...VII TE EKKÜR...IX Ç NDEK LER...XI EK LLER D Z N...XIV Ç ZELGELER D Z N...XVI 1. G R ÖNCEK ÇALI MALAR Solrizsyon le lgili Ypıln Çlı mlr Alterntif Bitkisel Uygulmlr le lgili Ypıln Çlı mlr Dynıklılık le lgili Ypıln Çlı mlr KÖK-UR NEMATODLARI (Meloidogyne spp.) HAKKINDA GENEL B LG LER Kök-ur Nemtodlrı ve Önemli Türleri Morfolojisi, Biyolojisi ve Zrr ekli Ekolojisi

12 XII Ç NDEK LER (Devmı) Syf 4. MATERYAL VE METOT Mteryl Metot Ser denemeleri Denemenin kurulmsı Denemenin de erlendirilmesi Toprk örneklerinin lınmsı ve lbortur çlı mlrı Toprkt bulunn kök-ur nemtodu lrvlrının syımı Kök-ur nemtodlrının te his çlı mlrı sttistiksel nliz ARA TIRMA BULGULARI VE TARTI MA Köklerdeki Urlnm Miktrı Toprktki Kök-ur Nemtodu (Meloidogyne incognit) 2. Dönem Lrv Syılrı Kök Geli imi Kök Y A ırlı ı Kök Kuru A ırlı ı Prsel Verim De eri Yprk Syısı Bitki Boyu

13 XIII Ç NDEK LER (Devmı) Syf 6. SONUÇLAR VE ÖNER LER...55 KAYNAKLAR D Z N.59 ÖZGEÇM...64

14 XIV EK LLER D Z N ekil Syf 1. Denemede kullnıln bitkiler Kök-ur nemtodlrı (Meloidogyne spp.) nın genel biyoloji Denemenin gerçekle tirildi i orgnik trım sersının genel görünü ü Solrizsyon uygulmsının ypıldı ı ln hzırlnmsı ve genel görünüm Ricinus communis bitki prçlrının prçlnmsı ve prsellere uygulm ekli Tgetes erect uygulmsı fidelerin dikilmesi ve genel görünüm Brokoli yprklrının ve köklerinin prçlnmsı ve prsellereuygulm ekli A ısız ve Beufort ncı üzerine ılı Gökçe domtes çe idine it fideler ve fidelerin dikilmesi Geli tirilmi Bermnn Huni Yöntemi nde kullnıln petri düzene i, mezür, sntrifüj tüpleri Deneme sonund domtes bitkilerinin köklerinde Meloidogyne incognit nın olu turdu u kök-ur skl de erlerinin deneme krkterlerine göre durumu Deneme öncesi toprktki M. incognit 2. dönem lrv syılrının deneme krekterlerine göre durumu Deneme sonund toprktki M. incognit 2. dönem lrv syılrının deneme krkterlerine göre durumu... 37

15 XV EK LLER D Z N (Devmı) ekil Syf 13. Deneme sonund domtes bitkilerinin kök geli im skl de erlerinin deneme krkterlerine göre durumu Deneme sonund domtes bitkilerinin kök y ırlı ı de erlerinin deneme krkterlerine göre durumu Deneme sonund domtes bitkilerinin kök kuru ırlı ı de erlerinin deneme krkterlerine göre durumu Deneme sonund domtes bitkilerinin prsel verim de erlerinin deneme krkterlerine göre durumu Deneme boyunc domtes bitkilerinin yprk syısı de erlerinin deneme krkterlerine göre durumu Deneme sonund domtes bitkilerinin yprk syısı de erlerinin deneme krkterlerine göre durumu Deneme boyunc domtes bitkilerinin boy de erlerinin deneme krkterlerine göre durumu Deneme sonund domtes bitkilerinin boy de erlerinin deneme krkterlerine göre durumu... 53

16 XVI Ç ZELGELER D Z N Çizelge Syf 1. Dünydki bzı önemli domtes üreticisi ülkeler Denemeyi olu turn krkterler ve simgeleri Kök geli im derecelerini gösteren skl Kök-ur nemtodlrı ile bul ıklılık derecelerini gösteren skl Ypıln uygulmlr sonund domtes bitkilerinin köklerinde Meloidogyne incognit nın olu turdu u ur miktrı [X±SS (min-mks)], (n=40) Deneme krkterlerinin domtes bitkilerinin köklerindeki ur olu umunu kontrol (K) e göre zltıcı etkisi (%) Ypıln uygulmlr öncesi toprktki M. incognit 2. dönem lrv syılrı (det/100 g) [X±SS (min-mks)], (n=4) Ypıln uygulmlr sonucund toprktki M. incognit 2. dönem lrv syılrı (det/100 g) [X±SS (min-mks)], (n=4) Tüm deneme krkterlerinin toprktki M. incognit 2.dönem lrv syısını kontrol (K) e göre zltıcı etkisi (%) Deneme krkterlerinin üreme ornın etkisi Ypıln uygulmlr sonucund domtes bitkilerinin kök geli im de erleri [X±SS (min-mks)], (n=40) Tüm deneme krkterlerinin domtes bitkilerinin kök geli imini kontrol (K) e göre rttırıcı etkisi (%)... 40

17 XVII Ç ZELGELER D Z N (Devmı) Çizelge Syf 13. Ypıln uygulmlr sonucund domtes bitkilerinin kök y ırlı ı de erleri (g) [X±SS (min-mks)], (n=40) Tüm deneme krkterlerinin domtes bitkilerinin kök y ırlı ını kontrol (K) e göre rttırıcı etkisi (%) Ypıln uygulmlr sonucund domtes bitkilerinin kök kuru ırlı ı de erleri (g) [X±SS (min-mks)], (n=40) Tüm deneme krkterlerinin domtes bitkilerinin kök kuru ırlı ını kontrol (K) e göre rttırıcı etkisi (%) Ypıln uygulmlr sonucund domtes bitkisinin prsel verim de erleri (kg/m 2 ) [X±SS (min-mks)], (n=4) Ypıln uygulmlr sonucund domtes bitkilerinin yprk syılrı (det) [X±SS (min-mks)], (n=40) Tüm deneme krkterlerinin domtes bitkilerinin yprk syısını kontrol (K) e göre rttırıcı etkisi (%) Ypıln uygulmlr sonucund domtes bitkilerinin boy de erleri (cm) [X±SS (min-mks)], (n=40) Tüm deneme krkterlerinin domtes bitkilerinin boyunu kontrol (K) e göre rttırıcı etkisi (%)...53

18 1. G R Domtes, dünyd en çok üretilen, tüketilen ve ticrete en çok konu oln trım ürünlerinin b ınd gelmektedir. çerdi i çe itli vitmin, minerl ve di er besin mddeleri nedeniyle insn beslenmesi ve s lı ı çısındn önemli bir yeri oln domtes bitkisi trld ve örtü ltınd olmk üzere iki ekilde yeti tirilmektedir. Tze tüketimi ynınd, domtes suyu ve slç snyinde hmmdde olu u nedeni ile de yrı bir öneme shiptir (Sevgicn, 2002). Türkiye, günümüzde dünynın en önemli domtes üreticisi ülkelerinden birisi olrk kbul edilmektedir (Çizelge 1). Domtesi en eski tnıyn ve üreten ilk Avrup ülkesi oln tly ile birlikte, Çin, ABD, Hindistn ve Mısır d dünyd önemli üretici ülkelerdendir. Türkiye, 2006 yılı isttistiklerine göre toplm ton luk üretimi ile Çin ve ABD den sonr üçüncü sırd yer lmktdır (Anonymous, 2006). Çizelge 1. Dünydki bzı önemli domtes üreticisi ülkeler (Anonymous, 2006) Ülke Üretim (1000 ton/yıl) Çin ,04 ABD ,00 Türkiye 9.854,88 Hindistn 8.637,70 Mısır 7.600,00 tly 6.351,20 spny 3.679,30 Rusy 2.414,86 Yunnistn 1.711,55 Özbekistn 1.583,57 Ukrny 1.461,00 Fs 1.245,00 Portekiz 922,00 Frns 740,12

19 2 Trımsl üretimde kullnıln kimysllrın olumsuz etkilerinin insn ve toplum s lı ı üzerindeki zrrlrı rtrk kendini hissettirmeye b lmı tır. Tüm bu olumsuz etkilerin ortdn kldırılmsı mcıyl kimysl gübre ve trımsl sv ilçlrının hiç kullnılmmsı yd bzılrının sınırlı olrk kullnılmsı, bunlrın yerine, ynı görevi ypn orgnik gübre ve biyolojik sv yöntemlerinin lmsı temeline dynn Ekolojik Trım Sistemi geli tirilmeye b lmı tır. FAO ve Avrup Birli i trfındn konvnsiyonel trım lterntif olrk d kbul edilen bu üretim ekli de i ik ülkelerde frklı isimler ile nılmktdır. Almnc ve Kuzey Avrup dillerinde Ekolojik Trım, Frnsızc, tlync ve spnyolcd Biyolojik Trım, ngilizcede Orgnik Trım, Türkiye de ise Ekolojik/Orgnik Trım e nlmlı olrk kullnılmktdır (Anonymous, 2008). Orgnik Trım, ekolojik sistemde htlı uygulmlr sonucu kyboln do l dengeyi yeniden kurmy yönelik, insn ve çevreye dost üretim sistemlerini içermekte olup, ess olrk sentetik kimysl trım ilçlrının, hormonlrın ve minerl gübrelerin kullnımının ysklnmsı ynınd, orgnik ve ye il gübreleme, münvebe, topr ın muhfzsı, bitkinin direncinin rttırılmsı, do l dü mnlrdn fydlnılmsını tvsiye eden, bütün bu olnklrın kplı bir sistemde olu turulmsını öneren, üretimde sdece miktr rtı ının de il ynı zmnd ürün klitesinin de yükselmesini mçlyn lterntif bir üretim eklidir. Tohumdn topr, girdiden i lemeye kdr belirli kurllrı oln ve üretimin her msı kontrol edilip sertifiklndırıln bir üretim biçimidir ( lter ve Altındi li, 1996). Orgnik trım Avrup d 1910 lrd uygulnmy b lmı, üretim ise 1930 lu yıllrd yygınl mı tır. Zmn içersinde küçük çpt d ols rtn ornd bir geli me göstermi ve 1970 li yıllrd ticri nlmd önem rz etmeye b lmı tır. Bu hreket 1972 yılınd Almny d Uluslrrsı Ekolojik Trım Hreketleri Federsyonu nun (IFOAM) kurulmsıyl dh düzenli bir hle gelmi tir. IFOAM tüm dünydki ekolojik trım hreketlerini bir çtı ltınd toplmyı, hreketin geli imini s lıklı bir ekilde yönlendirmeyi, gerekli stndrt ve yönetmelikleri hzırlmyı, tüm geli meleri üyelerine ve çiftçilere ktrmyı mçlmktdır.

20 3 Dünyd günümüzde ykl ık olrk 30 milyon h lık bir lnd orgnik trım uygulnmktdır. Avustrly 11,3 milyon h ile ilk sırd yer lmkt, bunu 2,8 milyon h ile Arjntin ve 1 milyon h ın üzerindeki üretim lnı ile tly izlemektedir yılı itibrıyl orgnik ürünlerin pzr de eri 25 milyr Amerikn Dolrı n ul mı tır. En büyük pzr pyı Avrup ve Kuzey Amerik ddır (Anonymous, 2005). Ekolojik trım ypıln lnlr Avrup ülkelerindeki trım lnlrının % 2-3 ü dolyınddır. Bund trımsl hreketler üzerinde kuvvetli bir etkiye ship oln kimy endüstrisi etkisi büyüktür. Tüm bunlr kr ın ekolojik trım fliyetleri her yıl ykl ık % luk büyüme hızınddır. Avrup d 1986 yılınd hektr oln üretim lnı 2007 yılınd 6 milyon hektr ul mı tır. Aynı dönemde i letmelerin syısı d den e yükselmi tir (Anonymous, 2008). Türkiye de orgnik trım, üretim sezonund geni leyen pzr için Avruplı firmlrın ülkemizden orgnik ürün tlebiyle b lmı tır. lk orgnik üretimler geleneksel ihrç ürünlerimizden kuru üzüm ve kuru incir ile Ege bölgesinde gerçekle tirilmi tir. Dh sonr bu ürünlere kuru kyısı, fındık gibi ürünlerde ktılrk frklı bölgelerimize yyılmı tır (Anonymous, 2008). Türkiye de Trım ve Köyi leri Bknlı ı 2007 yılı verilerine göre toplm 230 det sertifiklı orgnik ürün üretilmektedir. Toplm ton olrk bildirilen orgnik ürünleri /i letme hektr üzerinde üretmektedir. Üreticilerin tmmın ykını orgnik trım konusund çlı n orgnizsyon kurumlrı ile sözle meli trım ypmkt ve elde edilen orgnik ürünlerin çok büyük bir kısmı ihrç edilmektedir. Türkiye de 2007 yılı üretim sezonund toplm ton orgnik domtes ürünü üretilmi ve büyük bir kısmı yurtdı ın ihrç edilmi tir ( Anonymous, 2008). Dünyd ve Türkiye de çe itli sebzeler içinde özellikle üretim ornı en yüksek oln domtes üzerinde de bir çok çlı mlr ypılmı ve hl ypılmktdır. Yürütülen bu çlı mlrın n mcı, verimi yüksek çe itlerin dh iyi tekniklerle yeti tirilmesi sonucund birim lndn lınck ürün miktrını rtırmk ve yrıc, ekonomik kyıplr neden oln bitki hstlık ve zrrlılrıyl sv mktır. Bu sv

21 4 içinde bulunduklrı trım lnlrınd ekonomik kyıplr neden oln kök-ur nemtodlrı (Meloidogyne spp.) ile sv önemli bir yer tutmktdır. Kök-ur nemtodlrı, dünyd tropik ve subtropik iklim bölgelerinde, özellikle kumlu ve lüvyonlu toprklrd yeti tirilen kültür bitkilerinin köklerinde irili-ufklı gller olu turrk ekonomik olrk büyük zrrlr neden olurlr. Son kyıtlr göre günümüze kdr dünyd 80 türü tespit edilmi olup, konukçu-nemtod ili kilerine b lı olrk bu türlerin çok syıd konukçu ırklrı bulunmktdır (Siddiqi, 2000). Kök-ur nemtodlrının domteslerde % 42-54, ptlıcnlrd % ve kvunlrd % ornlrınd ürün kybın neden olduklrı bildirilmektedir (Netscher & Sikor, 1990). Orgnik trımd kök-ur nemtodlrın kr ı sv t kimysl nemtisitlerin kullnılmsı söz konusu de ildir. Bu gibi nedenlerden dolyı günümüzde kök-ur nemtodlrın kr ı orgnik trımd kullnılbilecek lterntif sv yöntemleri üzerinde dh fzl r tırmlr ypılmktdır. Bu çlı md, pek çok kültür bitkisinde zrrlı kök-ur nemtodlrı (Meloidogyne spp.) n kr ı sv t zrrlıyı engelledi i bilinen ve orgnik trımd kullnılbilecek nemtisidl özellik gösteren bzı bitkilerin frklı kısımlrının do rudn topr ye il gübreleme vey örtü bitkisi olrk kullnılmsı ile fiziksel sv yöntemlerinden solrizsyon uygulmsı ve nemtodlr kr ı dynıklı ılı fide ( ekil 1 d) kullnımı gibi di er bzı sv yöntemlerinin etkinliklerinin kr ıl tırılmsı ve böylece yeni çözüm önerileri geli tirmek, bu uygulmlrın domtes bitkisinin geli imine oln etkilerinin incelenmesi mçlnmı tır. Uygulmd kullnılck bitkilerin seçiminde ise litertür ı ı ı ltınd son yıllrd ypıln çlı mlr de erlendirilmi tir. Ypıln çlı mlr bkıldı ınd 100 ün üzerinde bitkinin frklı kısımlrının frklı ekillerde uygulndı ı görülmektedir. Bu bitkiler rsındn kök-ur nemtodlrın etkili oldu u belirtilen nck, Türkiye ko ullrınd etkinli i fzl bilinmeyen Ricinus communis L. (Euphorbicee) (hint y ı), Tgetes erect L. (Astercee) (kdife çiçe i), Brssic olerce vr. itlic L. (Crucifere) (brokoli) bitkileri seçilmi tir ( ekil 1, b, c).

22 5 b c d ekil 1. Denemede kullnıln bitkiler ) Hint y ı (Ricinus communis), b) Kdife çiçe i (Tgetes erect), c) Brokoli (Brssic olerce vr. itlic), d) A ısız ve Beufort ncı üzerine ılı Gökçe domtes çe idine it fideler.

23 6

24 7 2. ÖNCEK ÇALI MALAR Orgnik domtes yeti tiricili inde kök-ur nemtodlrı (Meloidogyne spp.) n kr ı dünyd uygulnn sv yöntemleri konusund ypıln r tırmlr, solrizsyon ile ilgili ypıln çlı mlr, lterntif bitkisel uygulmlr ile ilgili ypıln çlı mlr ve dynıklılık ile ilgili ypıln çlı mlr eklinde gruplndırılrk ıd özetlenmi tir Solrizsyon le lgili Ypıln Çlı mlr Sleh et l. (1989), ser ko ullrınd ypmı olduklrı çlı md domtes bitkilerinde tek b ın solrizsyon uygulmsının kök-ur nemtodlrını % 62 ornınd bskı ltın ldı ını, solrizsyon+sıck su uygulmsının ise nemtod populsyonunu % 96 ornınd bskı ltın ldı ını yrıc bitki kök y ırlı ını olumlu yönde rtırdı ını tespit etmi lerdir. Göçmen & Elekçio lu (1996), Antly Bölgesi ndeki serlrd yıllrınd, ptlıcn bitkilerinde Meloidogyne incognit y kr ı 6 hft boyunc solrizsyon uygulmsı gerçekle tirmi lerdir. Uygulm sonucund her 100 grm toprktki M. incognit nın 2. dönem lrv syısınd % 73,4 ornınd zlm oldu unu tespit etmi lerdir. K kvlcı (2007), Türkiye nin Btı Andolu Bölgesi ndeki serlrd, yıllrınd, domtes bitkilerinde M. incognit y kr ı toprk solrizsyonu, Dzomet, tvuk gübresi, zeytin krsuyu ile solrizsyon+tvuk gübresi vey zeytin krsuyu vey yrı doz Dzomet ile kombine uygulmlrının etkinliklerini r tırmı tır. M. incognit nın domtes bitkilerin köklerinde neden oldu u urlr, tek b ın solrizsyon ve solrizsyon ile orgnik ktkı (tvuk gübresi vey zeytin krsuyu) kombine uygulmlrınd di er tüm uygulmlrdn dh z olrk sptnmı tır. Ayrıc, solrizsyon ve solrizsyon+orgnik ktkı (tvuk gübresi vey zeytin krsuyu) uygulmlrınd elde edilen domtes verimi, Dzomet ve solrizsyon+yrı doz Dzomet uygulnn prsellerden elde edilen verim de erlerine e it olrk sptnmı tır.

25 Alterntif Bitkisel Uygulmlr le lgili Ypıln Çlı mlr Motsinger et l. (1977) ve Hgn et l. (1994) Tgetes ptul cv. Tngerin çe idinin M. incognit, Meloidogyne renri ve Meloidogyne hpl y kr ı yüksek nemtisidl etkili oldu unu nck Meloidogyne jvnic y kr ı etkili olmdı ını belirtmektedirler. Ploeg (1999) ve Ploeg & Mris (1999) Tgetes signt cv. Tngerin Gem çe idinde 4 kök-ur nemtodu türünün de geli ip üredi ini, nck T. ptul ve Tgetes erect çe itlerinde kök-ur nemtodu türlerinin geli imini ve üremelerini engellediklerini özellikle M. incognit nın hiç geli medi ini bildirmektedirler. Cstro et l. (1990), Meksik d ypıln bir çlı md, domteste M. incognit lrvsın kr ı mücdele mcıyl T. erect münvebe bitkisi olrk kullnılmı ve rtıklrı topr krı tırılmı tır. Sonuçt urlnmnın de erinin % ornınd dü tü ü ve meyve veriminin % 72 ornınd rttı ı sptnmı tır. Ahmd et l. (1991), Pkistn d yptıklrı bir çlı md Azdircht indic, Meli zedrch, Dtur lb ve Ricinus communis yprk ekstrktlrının M. incognit y yüksek derecede toksik oldu unu yumurt çılımını engelledi ini ve lrv ölümlerine neden oldu unu sptmı lrdır. Akhtr & Mhmood (1993), Hindistn d ypıln bir çlı md Jwl çe idi biber (Cpsicum nnuum) bitkilerinde zrrlı M. incognit zrrının, A. indic nın ve R. communis (hint y ı) bitkilerinin prçlnmı yprklrının topr ilvesi ile büyük ölçüde zltılbildi i sptnmı tır. Ayrıc nemtod kontrol düzeyine b lı olrk bitki geli iminin olumlu bir ekilde rttı ı belirtilmektedir. Mukhtr et l. (1994), Pkistn d, domtes bitkilerinde zrrlı oln M. incognit y kr ı sv mcıyl sksı denemesi olrk bzı orgnik mdde ilveleri ypmı lrdır. Bu uygulmlrdn R. communis ve A. indic bitki prçlrının 25 g/kg dozu etkili bulunmu tur. Ploeg (2000), kdife çiçe i (Tgetes spp.) nin kök ve toprk üstü kısımlrı ile gübrelemenin domteste M. incognit y kr ı etkinli ini r tırmı tır. Ypıln tüm uygulmlrd kök-ur nemtodu populsyonund zlmlr meydn geldi ini,

26 9 nck, kdife çiçe inin domtesle birlikte yeti tirilmesi sonucund kök-ur nemtodu populsyonun kr ı etkinli inin çok dh yüksek oldu unu bildirmi tir. Stirling & Stirling (2003), ser ko ullrınd ypmı olduklrı çlı md Brssic junce ve Brssic npus un kök, yprk ve gövde kısımlrındn meydn gelen krı ımını orgnik mteryl olrk 17 ton kuru mdde/h dozund topr uygulmı lrdır. Bu orgnik mterylin toprkt yrı msı sonucund olu n biyofümignt özellik gösteren isothiocynte mddesinin M. jvnic populsyonunu büyük ornd bskı ltın ldı ını tespit etmi lerdir. Liebns & Cstillo (2004), Güney spny d M. renri ırk 2, M. incognit ırk 1 ve M. jvnic y kr ı sv t ser ko ullrınd ltı det crucifer bitki türünü (Brssic crint, Brssic rp, Eruc vesicri, Moricndi moricndioides, Rphnus stivus, Sinpis lb) örtü bitkisi olrk denemeye lmı lrdır. Sonuçt bu ltı crucifer bitki türünün nemtodlrı de i ik ornlrd bskı ltın ldı ını ve bitki kök geli imini olumlu bir ekilde rtırdı ını tespit etmi lerdir. Ploeg & Stpleton (2004), ser ko ullrınd ypmı olduklrı çlı md kvund M. incognit ve M. jvnic lrvlrın kr ı brokoli bitkisi tıklrını ye il gübreleme olrk topr krı tırmı lrdır. Sonuçt yüksek toprk sıcklı ınd bu orgnik mterylin toprkt yrı msı sonucund olu n biyofümignt özellik gösteren isothiocynte mddesinin kök-ur nemtodu populsyonunu büyük ornd bskı ltın ldı ını tespit etmi lerdir. Sö üt & Elekçio lu (2005), Türkiye de ypıln bir çlı md, sksı denemelerinde kullnıln kdife çiçe i bitkisi çe itlerinin M. incognit y kr ı sv t önemli düzeyde etkili oldu unu tespit etmi lerdir. Kdife çiçe i bitkisinin kök vey tüm bitki kısımlrının ye il gübre uygulmlrı çısındn kök-ur nemtodun kr ı sv t ynı etkiye ship olduklrını vurgulmı lrdır. Bhrdwj & Shrm (2006), ser ko ullrınd ypmı olduklrı çlı md üç frklı bitki (A. indic, Brssic cmpestris ve R. communis) nin y ı lındıktn sonr

27 10 kln kısmı ile Arbusculr mycorrhizl fungusun birlikte uygulnmsının M. incognit populsyonunu büyük ornd bskı ltın ldı ını tespit etmi lerdir. Htipo lu & K kvlcı (2007), ser ko ullrınd ypmı olduklrı çlı md domtes bitkilerinde zrrlı oln M. incognit y kr ı bzı lterntif sv yöntemlerinin kullnım olnklrını r tırmk mcıyl, sksı denemesi eklinde hint y ı (R. communis) ve zkkum (Nerium olender) bitkilerinin yprklrı, e ek hıyrı (Ecblium elterium) bitkisinin meyveleri, kdife çiçe i (T. erect) bitkisinin toprk üstü ve toprk ltı ksmı olrk bzı orgnik mdde ilveleri ypmı lrdır. Bu uygulmlrdn R. communis bitkisinin yprklrının 30 gr/sksı dozu etkili bulunmu tur. Ayrıc nemtod kontrol düzeyine b lı olrk bitki geli iminin olumlu bir ekilde rttı ı belirtilmektedir Dynıklılık le lgili Ypıln Çlı mlr Ionnou (2001), Güney Kıbrıs t ypmı oldu u çlı md, nemtodlr kr ı dynıklılık geni t ıyn Brigeor F1 çe idi ile solrizsyon uygulmsını kombine ekilde uygulmı tır. Uygulm sonucund kontrol prselinde 9,5 kg/bitki b ın verim de eri elde ederken ılı fide uygulmsınd 16,1 kg/bitki ve solrizsyon+ ılı fide uygulmsınd 20,2 kg/bitki verim de eri tespit etmi tir. Devrn & Elekçio lu (2004), ser ko ullrınd sksı denemelerinde ypmı olduklrı çlı md nemtodlr kr ı dynıklılık geni olrk bilinen Mi-geni t ıyn ılı F2 domtes çe idi M. incognit ile infekte edilip dynıklı ve duyrlı htlrı belirlenmi tir. Nemtod dynıklılık testleri sonucun göre, kök-ur indeksi de erinin duyrlı bitkilerde 2 den büyük, dynıklı bitkilerde ise 2 ve 2 den küçük oldu u sptnmı tır. Üreme ornı ise dynıklı bitkilerde 0, duyrlı bitkilerde ise 1 den büyük bulunmu tur. Ayrıc Mi-genine özgü primerler kullnılrk dynıklı ve duyrlı bitkiler PCR ile belirlenmi tir. 1,6 kb DNA bndı dynıklı bitkilerde bulunurken duyrlı bitkilerde bulunmmı tır.

28 11 Strnge et l. (2006), ser ko ullrınd sksı denemelerinde ypmı olduklrı çlı md nemtodlr kr ı dynıklılık geni olrk bilinen Mi-geni t ıyn ılı Beufort çe idinin nemtodlr kr ı dynıklı olmyn domtes çe itlerine göre yüksek ornd domtes verimi ve dü ük seviyede urlnm miktrı gösterdi ini sptmı lrdır. Antonio et l. (2006), Kliforniy d M. incognit, M. jvnic, M. renri kr ı sv t Metil Bromid (MeBr) e lterntif olrk dynıklı domtes çe itlerinin kullnım olnklrı üzerine çlı mı lrdır. Dynıklılık geni olrk bilinen Mi-geni t ıyn ılı Beufort çe idi üzerine nemtodlr kr ı dynıksız oln Blitz çe idini ılyrk yürüttükleri sksı denemelerinde yüksek domtes verimi ve dü ük seviyede urlnm yüzdesi sptmı lrdır.

29 12

30 13 3. KÖK-UR NEMATODLARI (Meloidogyne spp.) HAKKINDA GENEL B LG LER 3.1. Kök-ur Nemtodlrı ve Önemli Türleri Meloidogyne Goeldi, 1887 cinsi Tylenchid tkımının Meloidogynide fmilysın b lı oln, tür syısı bkımındn oldukç zengin bir cinstir. Bu cinse b lı türler, dünynın bütün tropik ve sıck iklim bölgelerinde ekonomik önemde zrr ypmktdırlr (Alkn, 1962; Willims, 1973; Abu-Grbieh, 1982). Eskiden Heteroder cinsi içinde kbul edilen kök-ur nemtodlrı 1887 yılınd Goeldi nin Meloidogyne exigu yı yeni bir cins ve tür olrk tnımlmsıyl, Meloidogyne cinsi içinde yer lmsı gerekti i, Chitwood trfındn 1949 yılınd bildirilmi tir (Whitehed, 1968; Jepson, 1987). Kök-ur nemtodlrı, düny üzerinde den fzl konukçuy ship olmlrı, otsu ve çsı bitkilerde beslenmeleri; sonuçt duyrlı konukçulrının köklerinde ur vey gl olu turmlrı gibi özellikleriyle di er pek çok endoprzit nemtod türünden frklıdırlr (Hussey, 1985). Dünyd tropik ve subtropik iklim bölgelerinde pek çok tür bulunmsın r men, çok yygın ve ekonomik olrk önemli dört kök-ur nemtodu türü vrdır: M. incognit, M. jvnic, M. renri, ve M. hpl (Yüksel, 1974). Türkiye de ypıln çlı mlrd M. incognit, M. jvnic, M. renri, M. hpl ve M. thmesi nin bulundu u, M. incognit ve M. jvnic nın ise en yygın ve ekonomik olrk en önemli türler oldu u, M. renri, M. hpl ve M. thmesi nin ender rstlnn türler oldu u bildirilmektedir (Yüksel, 1974; Elekçio lu & Uygun 1994; Elekçio lu et l., 1994; Mennn & Ecevit, 1996; K kvlcı & Öncüer, 1999).

31 Morfolojisi, Biyolojisi ve Zrr ekli Kök-ur nemtodlrı, mikroskobik ve zorunlu bitki przitleri olup seksüel dimorfizm gösterirler. Kök-ur nemtodlrın it ergin di i ve erkeklerinin vücut ypılrı belirgin bir ekilde birbirlerinden frklıdır. kinci lrv döneminde ise bu nemtodlr ince uzun ipliksi formd görülmektedirler. Ergin di iler efff, limon, rmut vey küre eklinde görülmekte olup µ boyund ve µ enindedirler (Jepson, 1987). Üç det dip yumruy ship stilet 10-25µ uzunlu unddır (A dcı, 1978; Hirschmnn, 1985). Anüs ve vulv çevresinde türlere özgü Perinel pttern (Anl kesit) dı verilen prmk izi eklinde kutikul kıvrımlrı vrdır. Vulv çevresinde mtrix denilen jeltinimsi bir kese bulunur. Bırkılmı yumurtlr bunun içinde yer lır (Pehlivn, 1994). Ergin erkek µ boyund ipliksi formddır. B vücuttn belirgin ekilde yrılmz. Stilet ise di ilerde oldu u gibi 3 det dip yumruy shiptir ve 13-33µ uzunlu unddır (Hirschmnn, 1985; Jepson, 1987). Kuyruk kıs, ucu küttür ve keskin bir yuvrlkl m vrdır. Spicule 2 det olup genellikle ince ve e ridir. Testis türlere göre de i mek üzere 1 vey 2 dettir (Pehlivn, 1994). Lrvlr ise genellikle kıs, ince ve iplik eklinde olup, kuyruk uç trfın do ru konik ekilde incelmektedir. 2. dönem lrvlrın vücutlrı µ uzunlu unddır (Jepson, 1987). Stilet dip yumrulrı genellikle küçük olup, stilet türlerin ço und 10-15µ boyunddır, 3. ve 4. dönem lrvlrd ise stilet yoktur (Siddiqi, 2000). Kök-ur nemtodlrı nın ergin di ileri yumurtlrını topr vey bitki dokusu içine bırkırlr Bir yumurt kümesi içinde türlere göre yumurt syısı de i mekle birlikte genel olrk yumurt bulunmktdır (Tylor & Ssser, 1980). Yumurt genellikle elips eklinde, sydm, 78-97µ boyund, 35-42µ enindedir (Wllce, 1963; A dcı, 1978).

32 15 Tylor & Ssser (1980) ve Agrios (1988) göre kök-ur nemtodlrının genel biyolojisi ekil 2 de görülmektedir. Bun göre kök-ur nemtodlrının erkekleri ile 2. dönem lrvlr köke girmeden önce toprkt serbest hlde y rlr ( ekil 2 A, G). Bun kr ılık di ileri ile ve 4. dönem lrvlrı bitkilerin köklerinde endoprzit olrk y rlr ( ekil 2 B, H-K). Kı ı yumurt hlinde toprkt vey bitki dokusu içersinde geçirir. Yumurtlrını dh önce belirtildi i gibi yumurt kümesi eklinde jeltinimsi mtrix içinde topr vey kök dokusun bırkır ( ekil 2 C, D). Yumurtlr bırkıldıktn kıs bir süre sonr yumurt içersindeki embriyo geli meye b lr ve geli mesini tmmlyrk 1. lrv dönemine ul ır ( ekil 2 E). Lrv bir süre dh geli meye devm ederek 1. dönem lrv, dh sonr 2. dönem lrv meydn gelir ( ekil 2 F). kinci dönem lrv yumurt içersinde nem, sıcklık ve konukçusunun kılcl köklerinden slgılnn slgılrı lgılyrk, stileti yrdımı ile yumurtdn çıkıp topr geçer ve konukçusun do ru yönelir ( ekil 2 G). kinci dönem lrv toprkt çok ktif olup, konukçusunun kılcl köklerinden slgılnn slgılrı lgılyrk konukçusun do ru yönelir. Konukçu bitkinin kökünü buln lrv kılcl kökün büyüme noktsının hemen gerisinden stiletini sokrk kök dokusu içine girer. kinci dönem lrv, bul m ve köke giri lerinin sdece bu dönemde olmsı nedeniyle çok önemlidir ( ekil 1 H). Bitkiye girdikten sonr prnkim dokusun, kök eksenine prlel olck ekilde yerle erek kendilerini sbitle tirir ( ekil 2 I). Dh sonr beslenmek için stiletini bitkinin hücre duvrın sokr ve ynı zmnd ösofgl sıvısını bitki hücresine stileti rcılı ı ile enjekte eder. Böylece köke giri ten 4-5 gün sonr dev hücrelerin olu umuyl ur geli imi b lr, sonuçt bitkinin köklerinde yo un urlr meydn gelir ve kök sçklnmsı durur ( ekil 2 -L). letim demetleri tıkndı ındn bitkide beslenme düzeni bozulur. Bitki boyu kıslır, yprklrı srrır, verim dü er, trld öbekler hlinde kurumlr görülür.

33 16 ekil 2. Kök-ur nemtodlrı (Meloidogyne spp.) nın genel biyolojisi (Tylor & Ssser, 1980 ve Agrios, 1988 den): A) Ergin erkek, B) Ergin di i, C-D) Mtrix içinde bırkıln yumurtlr, E)Yumurt, F) 1. ve 2. dönem lrvlr, G) Serbest hldeki 2. dönem lrv, H) Köke girmekte oln lrvlr, I- ) Kök dokusun yerle mi ve beslenen lrvlr, J-K) Kök dokusund 3. ve 4. dönem lrvlr, L)Sürekli bul n köklerin görünümü. Geli mesini tmmlyn lrv 2. gömle ini de i tirerek 3. döneme geçer ( ekil 2 J). Bu dönemde boyu birz dh kıslır, i er, üreme orgnlrı belirmeye, dönem sonun do ru erkek ve di i bireyler birbirinden yırt edilmeye b lr. Üçüncü gömle ini de i tirip 4. döneme girmi lrvlrd üreme orgnlrı dh iyi yırt edilir ( ekil 2 K). Di inin boyu dh d kıslır vücut i er ve det i e vey sosis eklini lır. Erkek ise dönem sonlrın do ru 4. lrv gömle i içinde iplik formund 8 eklinde kendi üzerinde srılmı durumd görülür. 3. ve 4. lrv dönemlerinde stiletlerini de kybederler ve beslenmeksizin geli meye devm ederler. Dördüncü gömle ini de i tiren lrvlr ergin hle geçerler. Bu dönemde erkek iplik eklindedir ve kökten yrılrk toprkt serbest olrk dol my b lr ( ekil 2 A).

34 17 Di i ise urun içinde dh d i er, rmut, limon vey küre eklini lır ( ekil 2 B). Yumurtlıklrı ve di er iç orgnlrı geli ir. Dh sonr kök dokusu çtlr ve vücudun rk trfı dı rıy çıkr. Vulv çevresinde jeltinsel mtrix olu ur ve yumurtlrı bu kesenin içine toplu olrk bırkır ve bir süre sonr ölür ( ekil 2 C, D). Yumurtlrı uygun nem, sıcklık ve konukçu bitkilerin uyrıcı sıvılrı ile çılır. Böylece 2. döl b lmı olur. klim ko ullrı ve konukçu uygunlu un göre yıld 3-10 döl verebilir. Yeni döller meydn geldikçe urlr d gittikçe geli ir ve irile ir, kök tmmen url kplı hle gelir. Kök-ur nemtodlrının meydn getirdi i en önemli etki nemtodun beslenmesi sırsınd stiletinden hücre duvrın bırktı ı slgılr sonucu köklerde urlrın olu msıdır. Bzen kök uçlrınd kütle me ve büyümenin tmmen durmsı göze çrpr. Nemtodl bul ık bitkiler hv rtlrınd oln ni de i melere dh z dynıklıdırlr ve zyıf bir geli me gösterirler. Duyrlı bitkilerde 2. dönem lrvlr köklere girdikten 4-5 gün sonr ur geli mesi b lr. Urlu bitkilerde toprktn su ve besin mddelerinin lınmsı ve ilgili orgnlr iletilmesi zorl ır. Bu nedenle köklerin sçklnmsı durur, büyümede durgunluk, bodurl m, yprklrd srrm, meyvelerde erken dökülme, verimde zlm ve klitede dü me belirtileri görülür. Özellikle genç bitkiler kıs zmnd kurur ve ölürler (Aytn & Ediz, 1978) Ekolojisi Kök-ur nemtodlrının ekolojik istekleri ise dh çok toprk ko ullrın b lıdır. Topr ın nemi, sıcklı ı ve ypısı kök-ur nemtodlrı için önemlidir. Kök-ur nemtodlrının toprktki d ılı lrı konukçu bitkiye b lı olrk de i mektedir. Populsyonun büyük bir bölümü toprk yüzeyinden itibren 5-30 cm derinlikte bulunur. Anck konukçu bitkiye b lı olrk 1 m kdr derinlikte de bulunbilirler. Ekonomik önemi oln Meloidogyne cinsine b lı türlerin populsyonlrının ço u trım ypıln toprklrd bulunmktdır ve kök-ur nemtodu türlerinin bütün fliyetleri toprk nemine b lıdır (Tylor & Ssser, 1980).

35 18 Lrv ve yumurtlr kuru toprkt ölmekte, nck toprkt yeterli oksijen oldu u zmn % 100 toprk neminde bile y ybilmektedirler. Dü ük nemli toprklrd yumurtdn bir miktr su uzkl msı sonucu yumurt çılımı engellenir. A ırı nemli ve oksijensiz toprklrd yine yumurt çılımı engellenir ve lrv hreketi oksijen yoklu u nedeniyle yv lr. Ço lmlrı için en uygun toprk nemi ise % dır. Toprk sıcklı ı d kök-ur nemtodlrının biyolojisinde önemli bir yer tutr. Kök-ur nemtodlrı, türlerine göre de i mek üzere genel olrk 15 C nin üzerinde yumurtdn çıkrk fliyete geçerler. Meloidogyne spp. nin yumurt ve lrvlrının cnlılı ını sürdürebilmesi için en dü ük sıcklı ın 0-5 C, infeksiyon yeteneklerini kybetmemeleri için gerekli en yüksek sıcklı ın 35 C ve geli meleri için ise en uygun toprk sıcklı ı ise C dir (Tylor & Ssser, 1980). Toprk ph sı Meloidogyne cinsine b lı türlerin fliyetlerine çok z etkide bulunmkt olup, optimum ph de erleri dir. Bitki geli imi için uygun oln ph de erlerinde kök-ur nemtodlrı d ktiftir (Wllce, 1971). Kök-ur nemtodlrı için hfif, kumsl ve lüvyonlu toprklr killi toprklr göre dh uygun toprklrdır. Çünkü kök-ur nemtodu lrvlrı toprk prtikülleri rsındki bo lukt hreket edece inden, bu bo luklrın boyutlrı dolyısıyl d toprk ypısı çok önemlidir (Tylor & Ssser, 1980).

36 19 4. MATERYAL VE METOT Bu çlı m yıllrınd kök-ur nemtodlrın kr ı orgnik trımd kullnılbilecek bzı sv yöntemlerinin etkinliklerinin r tırılmsı mcıyl gerçekle tirilmi tir. Tesdüf bloklrı deneme desenine göre 4 tekerrürlü ve 6 krkterli olrk ser denemeleri eklinde Ege Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Bhçe Bitkileri Bölümüne it orgnik trım sersınd ( ekil 3) ve lbortur çlı mlrı olrk Ege Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Bitki Korum Bölümüne it Nemtoloji lborturınd ıdki ekilde yürütülmü tür Mteryl Çlı mnın n mterylini; orgnik trım sersı toprklrınd bulunn de i ik dönemdeki kök-ur nemtodu bireyleri ile Gökçe ve Beufort ncı üzerine ılı Gökçe domtes çe itlerine it bitkiler, Ricinus communis L. (Euphorbicee) (hint y ı) bitkisinin yprklrı ve meyveleri, Brssic olerce vr. itlic L. (Crucifere) (brokoli) bitkisinin kök ve toprk üstü kısımlrı ve Tgetes erect L. (Astercee) (kdife çiçe i) bitkileri olu turmu tur. ekil 3. Denemenin gerçekle tirildi i orgnik trım sersının genel görünü ü.

37 Metot Ser denemeleri Orgnik domtes yeti tiricili inde kök-ur nemtodlrın kr ı sv t yeni çözüm önerilerinin geli tirilmesi ve domtes bitkisinin geli imine oln etkilerinin incelenmesi mcıyl, ser denemeleri 9 Eylül ubt 2008 trihleri rsınd orgnik trım sersınd ypılmı tır. Deneme, tesdüf bloklrı deneme desenine göre 6 krkterli ve 4 tekerrürlü olmk üzere 1,6 m x 4,5 m boyutlrınd 24 det deneme prseli eklinde kurulmu tur. Olu turuln her bir krkter bloklr içinde rstgele deneme prsellerine d ıtılmı tır (Çizelge 2). Çlı md kullnıln ısız ve Beufort ncı üzerine ılı Gökçe çe idine it domtes fideleri Antly d fliyet gösteren Antly Fide A. nden elde edilmi tir. Çizelge 2. Denemeyi olu turn krkterler ve simgeleri No Uygulm krkterleri Krkter simgesi 1 Kontrol (K) 2 Solrizsyon (S) 3 Hinty ı ( Ricinus communis ) bitkisinin yprklrının ve meyvelerinin 250 kg/d dozund ye il gübre olrk uygulnmsı 4 Kdife çiçe i ( Tgetes erect ) bitkisi ile birlikte yeti tirme (T) 5 Brokoli ( Brssic olerce vr. itlic ) bitkisinin yprklrının ve köklerinin 1400 kg/d dozund ye il gübre olrk uygulnmsı (B) 6 A ılı fide ( Beufort ncı üzerine) yeti tirme (A) (R)

38 Denemenin kurulmsı Uygulm krkterlerinin özellikleri ve deneme öncesi hzırlıklrı 1) Kontrol uygulmsı: Ypıln uygulmlrın etkinliklerini kr ıl tırmk mcıyl kontrol prsellerinde hstlık ve zrrlılr kr ı etkili herhngi bir uygulm ypılmmı tır. 2) Solrizsyon uygulmsı: Solrizsyon güne rdysyonunun meydn getirdi i sıcklık etkisiyle toprk sterilizsyonund, özellikle toprk kynklı mikrobiyl ptojenlere, nemtodlr, toprk böceklerine ve ybncıotlr kr ı oldukç etkili bir yöntemdir. Solrizsyon uygulmsı için hzırlnmı oln her bir deneme prseli bel küre i ve tırmık yrdımı ile düzeltilmi tir. Dh sonr solrizsyon süresince toprk neminin s lnmsı için ykl ık 40 cm mesfe ile dml sulm borulrı dö enerek prseller iyice trl kpsitesinde olck ekilde sulndıktn sonr üzerleri hv lmyck bir ekilde 0.07 mm klınlı ınd efff polietilen örtü ile kptılmı tır. Polietilen örtü 24 Temmuz 7 Eylül 2007 trihlerinde ykl ık 6 hft boyunc kplı tutulrk solrizsyon i lemi gerçekle tirilmi tir ( ekil 4, b). b ekil 4. Solrizsyon uygulmsının ypıldı ı ln ) hzırlnmsı b) genel görünüm

39 22 3) Hint y ı bitkisi (Ricinus communis) uygulmsı: Hint y ı bitkisi Akdeniz ikliminin görüldü ü yerlerde do l olrk yeti ir vey kültürü ypılır. Tohumlrınd bulunn Ricin mddesi çok zehirlidir. Topr ye il gübre olrk krı tırıldı ınd orgnik mterylin toprkt yrı msıyl olu n nemtisidl etkiye ship oln Ricin ve benzeri kimysl mddelerin yrdımıyl bitki zrrlısı nemtod populsyonlrını bskı ltın lmktdır (Akhtr & Mhmood, 1993). Güzelçmlı (Aydın, Ku dsı) ve ncirltı ( zmir, Blçov) mevkiinde do l olrk yeti en hint y ı bitkisinden toplnn yprk ve meyveler trihinde Nemtoloji lborturın getirilmi tir. Hsss terzi yrdımıyl hint y ı bitkisine it prçlr trtılrk temiz bir çuvl üzerinde homojen bir ekilde krı tırılmı tır. Hesplnn 250 kg/d uygulm dozundki hint y ı bitkisine it prçlr her bir prsel için yrı yrı nylon torblr yerle tirilmi tir. Dh sonr hint y ı bitkisi yprklrı ve meyveleri bir mks yrdımıyl küçük prçlr yrılmı tır ( ekil 5 ). Hzırlnn hint y ı bitkisine it prçlr trihinde dh önceden belirlenmi oln her bir prsele (7,2 m 2 ) 1,8 kg (1,7 kg yprk ve 0,1 kg meyve) hint y ı bitkisi gelecek ekilde 15 cm toprk derinli ine homojen bir ekilde krı tırılmı tır ( ekil 5 b). b ekil 5. Ricinus communis bitki prçlrının ) prçlnmsı b) prsellere uygulm ekli.

40 23 4) Kdife çiçe i bitkisi (Tgetes erect) uygulmsı: Kdife çiçe i bitkilerinin kök slgılrının nemtodlrı kçırıcı vey nemtisidl etkilerinin oldu u, bu etkilerin özellikle bir dizi kimysl reksiyondn sonr olu n kıs ömürlü O 3 (ozon) gzındn kynklndı ı de i ik çlı mlrd belirtilmektedir (Aytn & Ediz, 1978; Ploeg, 1999; Sö üt & Elekçio lu, 2005). Bu uygulm için Ege Üniversitesi Byındır Meslek Yüksek Okulu ndn trihinde kdife çiçe i fideleri getirilmi tir. Bu fideler trihinde dh önceden belirlenmi oln her bir prseldeki iki det sıry, sır üzeri mesfesi 5 cm olck ekilde dikilmi ve deneme sonun kdr gerekli bkım i lemleri ypılmı tır ( ekil 6, b). b ekil 6. Tgetes erect uygulmsı ) fidelerin dikilmesi b) genel görünüm. 5) Brokoli bitkisi (Brssic olerce vr. itlic) uygulmsı: Brokoli bitkisine it kök, yprk ve gövde kısımlrının topr orgnik mteryl olrk uygulnmsı ve bu orgnik mterylin toprkt bir dizi kimysl reksiyon sonucu yrı msı ile olu n nemtisidl etkisi oln methyl isothiocynte ve benzeri kimysl mddelerin etkisiyle nemtod populsyonlrını bskı ltın lmktdır (Stirling & Stirling, 2003). Ödemi Bozd Merkez 1100 m rkımdn üreticinin trlsındn kökleriyle birlikte lınn brokoli (Monopoli) çe idi trihinde orgnik trım sersın getirilmi tir. Hesplnn 1400 kg/d uygulm dozundki brokoli örnekleri

41 24 nylon torblr yerle tirilmi tir. Örneklerin üzerleri dh sonr çlı md kullnılmk üzere nemli bir çuvl ile örtülmü tür. Getirilen brokoli bitkisi yprklrı ve kökleri bir b mksı yrdımıyl küçük prçlr yrılmı tır ( ekil 7 ). Hzırlnn brokoli örnekleri trihinde dh önceden belirlenmi oln her bir prsele 10,08 kg (yprk+kök) brokoli bitkisi gelecek ekilde 20 cm toprk derinli ine homojen bir ekilde uygulnmı tır ( ekil 7 b). Dh sonr üzerleri toprkl kptılıp iyice bstırılmı tır. b ekil 7. Brokoli yprklrının ve köklerinin ) prçlnmsı b) prsellere uygulm ekli 6) A ılı fide (Beufort) uygulmsı: Mi-geni t ıyn ılı fide çe itlerinin nemtodlrın beslenmesini ve üremesini belirli ornlrd bskı ltın ldı ı bildirilmektedir (Antonio et l., 2006). Çlı md kullnıln Beufort ncı üzerine ılı Gökçe çe idine it domtes fideleri trihinde dh önceden belirlenmi oln her bir prselde sır rsı mesfe 80 cm ve sır üzeri mesfe 40 cm olck ekilde dikilmi tir ( ekil 8). Deneme prsellerine domtes fidelerinin dikilmesi: Çlı md kullnıln cm boyd oln pi kin konumdki Gökçe çe idine it domtes fideleri ılı fide uygulmsı hriç di er tüm deneme prsellerine, sır rsı mesfe 80 cm, sır üzeri mesfe 40 cm ve 3,05 bitki/m 2 olck ekilde trihinde dikilmi tir ( ekil 8).

42 25 b ekil 8. ) A ısız ve Beufort ncı üzerine ılı Gökçe domtes çe idine it fideler b) fidelerin dikilmesi Denemenin de erlendirilmesi Deneme süresince her prselde i retlenen 10 det domtes bitkisinin iki hftd birer kez boylrı erit metre yrdımıyl ölçülmü ve yprklrı syılmı tır. Deneme sonund d kök y ırlıklrı, kök kuru ırlıklrı, prsel verim de erleri ve kök geli meleri ess lınrk bitki geli meleri tkip edilmi tir. Ayrıc, uygulmlrın nemtodlr üzerindeki etkilili ini belirlemek için de köklerdeki ur miktrlrı ve toprktki 2. dönem lrv syımlrı de erlendirilmi tir. Orgnik trım sersınd ısıtm gerçekle tirilemedi i ve bzı fungl hstlıklr (kur uni küf - Botrytis spp; külleme Leveillul turic, Oidium lycopersicum) nedeniyle bitkilerde ölümler b ldı ı için trihinde hst gerçekle tirilmi tir. Bu mçl her prselden toplnn ürün yrı yrı trtılmı ve her deneme krkterinin verimi hesplnmı tır. Deneme sonund her prselde i retlenen 10 det domtes bitkileri bel küre i yrdımı ile sökülmü ve kök kısımlrı kesilerek yrı yrı polietilen torblr konup Nemtoloji lbortuvrın getirilmi tir. Getirilen köklerin her biri musluk suyund yıknrk üzerlerinde bulunn toprklrın uzkl tırılmsı s lnmı tır. Yıknn kökler od sıcklı ınd 30 dkik bekletildikten sonr trtılrk kök y ırlıklrı ölçülmü tür. Bu kökler dh sonr etüv içinde 65 0 C sıcklıkt ortlm 48 st tutulrk kurutulmu tur. Etüvden çıkrtıln her bir kök yrı yrı trtılrk kök kuru ırlıklrı ölçülmü tür.

43 26 Uygulmlrın köklerde meydn getirdi i geli im frklılıklrını sptmk mcıyl Çizelge 3 te belirtilen kök geli im sklsın göre kökler de erlendirilmi tir (Mrl, 1993). Çizelge 3. Kök geli im derecelerini gösteren skl (Mrl, 1993) Kök geli im ktegorileri A(5) B(4) C(3) D(2) E(1) Kök Geli im ndeksi Çok iyi: An ve sçk kökler geli mi ve çık renkli yi: An ve sçk kökler geli mi ve çık khve renkli Ort: Sçk kökler z syıd ve hfif çürüme belirtileri mevcut, n kökler khverengi Zyıf: An ve sçk kökler çok z geli mi, bozulmlr ve çürümeler belirgin, kök koyu khverengi Çok Zyıf: Sçk kökler hiç yok, n kökler siyh renkli, zyıf geli mi ve çürümeler çok belirgin Uygulmlrın nemtodlr üzerindeki etkinli ini belirlemek için köklerdeki ur miktrlrı belirlenmi tir. Bu mçl, Çizelge 4 te belirtilen Zeck (1971) sklsın göre kökler de erlendirilerek bul ıklık dereceleri sptnmı tır. Çizelge 4. Kök-ur nemtodlrıyl bul ıklılık derecelerini gösteren skl (Zeck, 1971) Bul ıklılık ktegorileri Bul ıklılık Derecesi 0 Kök sistemi tümüyle s lm ve ur hiç yok. 1 Kökler çok dikktli incelendi inde çok z ur görülür. 2 Urlr küçüktür, fkt 1. ktegoriye göre çoktur. Kök sistemi de çok syıd ur vrdır, urlrın bzılrı birle erek 3 büyümü tür, fkt köklerin görevini kstmz. Çok syıd urlr ilven büyük urlr mevcuttur, fkt köklerin ço u 4 görevlerine devm eder. 5 Urlrdn dolyı köklerin ykl ık %25 i görev ypmz. 6 Kök sisteminin %50 i görev ypmz. 7 Kök sisteminin %75 i urlu ürün kybı vr. S lm kök klmmı tır, bitkinin beslenme düzeni bozulmu tur, fkt 8 bitki hlen ye ildir. 9 Kök sistemi tmmen url kplı olup, kök çürür. 10 Kök ve bitki ölür.

44 Toprk örneklerinin lınmsı ve lbortur çlı mlrı Kök-ur nemtodlrının b lngıç populsyonlrını belirlemek için toprk örnekleri dikim öncesi trihinde lınmı tır. Dh sonr kök-ur nemtodlrının hst sonu populsyonlrının belirlenmesi içinde trihinde bitkilerin serdn sökümü sırsınd tekrr toprk örne i lınmı tır. Deneme ypıln serdki her bir deneme prselinin 3 frklı noktsındn toprk örnekleri 2,5 cm çpınd 30 cm uzunlu und toprk burgusu kullnılrk bitkilerin kök bölgesi civrındn lınmı, etiketlenmi ve polietilen torblr konulrk Nemtoloji lborturın getirilmi tir. Lbortur çlı mlrınd deneme sonund toprklrd bulunn 2. dönem kök-ur nemtodu lrvlrının syımı ve kök-ur nemtodlrının türlerinin te his çlı mlrı ıd belirtildi i gibi yürütülmü tür Toprkt bulunn kök-ur nemtodu lrvlrının syımı Nemtodlr toprktn Geli tirilmi Bermnn-Huni Yöntemi (Hooper, 1986) kullnılrk nliz edilmi tir. Bu yöntemde kullnıln düzenek, 12 cm çpınd, 2 cm yüksekli inde, tbnı 0,5 mm çubuklr ile yükseklik kzndırılmı petri, bu petri içerisine girebilecek çpt bir elek ve filtre k ıdındn olu mktdır. Filtre k ıdı eleklerin üzerine ısltılrk yerle tirilmi tir. Lbortur getirilen her bir toprk örne i krı tırılrk 100 g ı filtre kâ ıdı yerle tirilmi elek üzerine konulmu ve petri içerisine yerle tirilmi tir ( ekil 9 ). Sonr toprk yüzeyi ıslnıncy kdr petriye su ilve edilmi 48 st bekletilmi tir. Bu süre sonund toprktki nemtodlrın su içinde toplnmsı s lnmı tır. Sonr petri içindeki su 100 ml lik mezürlere ( ekil 9 b) lınmı ve nemtodlrın dibe çökmesi için 24 st beklenmi tir. Bu süre sonund mezürün dibinde 10 ml su klck ekilde üstteki su dikktlice lınmı ve kln nemtodlu su 10 ml lik sntrifüj tüplerine lınmı tır ( ekil 9 c). Bu tüplerde de en z 2 st nemtodlrın çökmesi için beklendikten sonr pstör pipetleri yrdımıyl tüpün dibinde 1 ml lik su klck ekilde üstteki su lınrk örnekler nemtod syımın hzır hle getirilmi tir. Son md ı ıklı mikroskop ltınd 50 l üzerinden

45 28 syımlr ypılrk 1 ml ye ornlnmı ve 100 g (50 ml) toprktki nemtod yo unluklrı belirlenmi tir. b c ekil 9. Geli tirilmi Bermnn Huni Yöntemi nde kullnıln ) petri düzene i b) mezür c) sntrifüj tüpleri. Uygulm öncesi ve uygulm sonrsı her örnekleme periyodund belirlenen ikinci dönem lrv populsyon yo unluklrındn kök-ur nemtodunun üreme ornlrı tespit edilmi tir. Üreme ornı (Ro)= Pf (sonuç populsyonu) / Pi (b lngıç populsyonu) (Ferris & Noling, 1987). Üreme ornı (Ro=Pf/Pi) 1 den büyük bir de er ise nemtodlrın geli ip ço ldı ı ve populsyon olu turbildi i nlmın gelmektedir (Ferris & Noling, 1987).

46 Kök-ur nemtodlrının te his çlı mlrı Kök-ur nemtodlrının tür yrımlrınd önemli morfolojik kriterlerden birisi di i bireylerin vulv-nüs kısımlrını içeren perinel bölgeleridir (Hooper, 1986; Jepson, 1987). Bu mçl, urlu bitki köklerindeki ergin di ilerin elde edilmesinde Cvness & Jensen (1955) in Sntrifüj tekni inden yrrlnılrk Coolen & D Herde (1972) trfındn geli tirilen Blendor-Elek-Sntrifüj Metodu kullnılmı tır. Elde edilen kök-ur nemtodu di ilerinin sklnmsı için +4 C de içinde TAF [Triethnolmin 2 ml, Formlin (%40 lık Formldehyd) 7 ml, Sf su 90 ml] oln tüplere ktrılmı tır. Kök-ur nemtodlrının te hisi için det di i lınmı ve dimi prepertlrı Tylor & Netsher (1974) trfındn verilen ve Hrtmn & Ssser (1985) trfındn geli tirilen Perinel Örneklerin Prepersyon Yöntemi nden yrrlnılrk ypılmı tır. Bu preprtlrdki örneklerin te his i lemi ise Jepson (1987) ess lınrk Yrd. Doç. Dr. Glip K kvlcı 1 trfındn ypılmı tır sttistiksel nliz Deneme sonucund elde edilen tüm de erlerin vryns nlizleri (ANOVA) için SPSS (Version 12.00; SPSS, Chicgo, IL, USA) isttistik yzılım progrmı kullnılmı olup, ortlmlrın kr ıl tırmsı Duncn testine göre P 0.05 düzeyinde ypılmı tır. Ayrıc, kök-ur sklsı de erlerine log10 (X+1) trnsformsyonu uygulnrk isttistiksel nlizler gerçekle tirilmi tir. 1 Ege Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Bitki Korum Bölümü, Bornov- ZM R

47 30

48 31 5. ARA TIRMA BULGULARI VE TARTI MA Bu bölümde, orgnik trım sersınd yürütülen tesdüf bloklrı deneme desenine göre 6 krkterli ve 4 tekerrürlü olck ekilde, kök-ur nemtodlrın ve domtes bitkisinin geli imine oln etkileri incelenerek ilgili litertür ı ı ınd trtı ılmı tır. Deneme sonund elde edilen urlu köklerde yerln kök-ur nemtodlrının di ilerine it nl kesitlerin incelenmesi sonucund sdece Meloidogyne incognit (Kofoid & White) Chitwood bireyleri te his edilmi tir. Ypıln uygulmlrın nemtodlr üzerindeki etkinli ini belirlemek için köklerde M. incognit trfındn olu turuln ur miktrlrı ile toprktki 2. dönem lrv syılrı tespit edilmi. Ayrıc bu uygulmlrın domtes bitkilerinin geli imine oln etkilerini sptmk mcıyl kök geli imleri, kök y ırlı ı, kök kuru ırlı ı, prsel verim de erleri, bitkilerin yprk syılrı ve boy syılrı belirlenmi tir. Elde edilen tüm sonuçlr çizelge ve grfikler hlinde isttistiksel de erlendirmeyle birlikte sunulmu tur Köklerdeki Urlnm Miktrı Ypıln uygulmlrın domtes bitkilerinin köklerinde olu turdu u urlnmy etkisinin incelenmesi mcıyl, denemelerden elde edilen ur indeks de erlerine tekerrürler ess lınrk Vryns nlizi ypılmı tır (Çizelge 5). Vryns nlizi sonrsınd ypıln uygulmlrının kök-ur nemtodlrının olu turdu u urlnmy etkilerinin hngi seviyelerde oldu unun sptnmsı mcıyl Duncn testi uygulnmı tır (Çizelge 5, ekil 10). Çizelge 5 ve ekil 10 birlikte incelendi inde, ypıln tüm uygulmlr isttistiksel olrk 4 frklı grup olu turmu tur. Domtes bitkilerinin köklerindeki urlnm miktrının incelenmesi sonucund, deneme krkterleri içinde en yüksek urlnm miktrı solrizsyon deneme krkterinde (4.63±0.45) görülmü ve tek b ın bir grup olu turmu tur. Bunun sebebi olrk solrizsyon i leminden önce ypıln sulmnın toprkt dh önceden vr oln yumurt kümelerinin çılımın