Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. Journal of Agricultural Faculty of Gaziosmanpasa University

Transkript

1 Gziosmnpş Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi Journl of griulturl Fulty of Gziosmnps University rştırm Mklesi/Reserh rtile JFG ISSN: E-ISSN: (216) 33 (1), doi:1.132/jfg99 Serd Yetiştirilen Domtes itkilerinde Zrrlı Kök-ur Nemtodu (Meloidogyne jvni) n Krşı Entomoptojen Nemtodlrın ve Simbiyont kterilerinin Etkinliği İlker KEPENEKCİ 1 * *1 Gziosmnpş Üniversitesi, Zirt Fkültesi, itki Korum ölümü 625 Tşlıçiftlik, Tokt * e-post: kepeneki@gmil.om lındığı trih (Reeived): Kul trihi (epted): Online skı trihi (Printed Online): Yzılı bskı trihi (Printed): Öz: Çlışmd, dört entomoptojen nemtod türünün (EPN) (Steinernem rpopse, eltie, lseri ve Heterorhditis bteriophor) ve simbiyotik olrk yşyn bkterilerinin (Xenorhdus bovienii ve Photorhdus luminesens kyii), serd yetiştirilen domtes (SC-2121 çeşidi) bitkilerinde zrrlı kök-ur nemtodu (Meloidogyne jvni) nun yumurt (yumurt çılımın) ve ikini dönem enfektif lrvlrı (L2)'n (lrvy toksisite) krşı etkisi rştırılmıştır. Denemeler sonund; her bir bitki kökündeki M. jvni nın oluşturduğu yumurt pketi syısı, bitkinin boyu (m), bitki ve kökün yş ve kuru ğırlığı (g) prmetreleri değerlendirilmiştir. Çlışmd eltie (sulu süspnsiyon ve kdvr uygulmlrı) ve ovienii etkili bulunmuştur. nhtr Kelimeler: Kök-ur nemtodlrı; Meloidogyne jvni; entomoptojen nemtodlr; Xenorhdus; Photorhdus; enfekteli kdvr Effet of Entomopthogeni Nemtodes nd Their Mutulisti teri to Control of Root-knot Nemtodes (Meloidogyne jvni) on Tomto in The Greenhouses bstrt: In this study, the effets of four entomopthogeni nemtode speies (EPNs) (Steinernem rpopse, eltie, lseri nd Heterorhditis bteriophor) nd the superntnts of their symbioti bteri (Xenorhdus bovienii nd Photorhdus luminesens kyii) were evluted on eggs (hthing) nd seond stge juveniles (J2s) (mortlity) of root-knot nemtodes (Meloidogyne jvni) on tomto plnts (SC-2121 vriety) grown in the greenhouse. Dt were reorded inluded totl number of egg msses used by M. jvni on the tomto roots for eh plnt, plnt height (m), fresh nd dry weight of the plnt shoots nd roots (g). eltie (queous suspensions nd infeted inset dvers) nd ovienii hve been found to be effetive to ontrol of root-knot nemtode. Keywords: Root-knot nemtodes; Meloidogyne jvni; entomopthogeni nemtodes; Xenorhdus; Photorhdus; infeted dver 1. Giriş Sebze ve meyve, insn beslenmesinde çok önemli oln besinlerdir. Örtü ltı yetiştiriiliğinde sebzelerde ekonomik olrk ürün kyıplrın neden oln önemli zrrlılrdn birisi de köklerde urlr meydn getiren kök-ur nemtodlrı (Meloidogyne spp.) (KUN) dır. Kök-ur nemtodlrı bütün dünyd dğılım gösteren, trımsl ürünlerde ekonomik kyıplr yol çilen ve geniş konukçu dizisine ship önemli bitki prziti nemtod türlerini içeren 162

2 KEPENEKCİ/ JFG (216) 33 (1), obligt przitlerdir. En önemli konukçulrı rsınd domtes, ptlın, fsulye, hıyr, pttes, şekerpnrı, pmuk, tütün, biber, hvuç, ıspnk gibi sebzeler ve muz, şeftli, erik, inir, dut gibi çok yıllık meyveler yer lmktdır. Özellikle sulmnın olduğu sık bölgelerde, sebze ve meyve üretimi ypıln lnlrd dh zrrlı olmktdırlr (Whitehed, 1998). KUN lerin sebzelerde çok önemli verim kyıplrın neden olduklrı ve bu kyıplrın domteslerde %42-54, ptlınlrd %3-6 ornlrınd olduğu bildirilmektedir (Netsher nd Sikor, 199). Sebzelerde sdee KUN lerin neden olduğu ürün kybının %5-8 rsınd değiştiği bilinmektedir (Siddiqi, 1986). KUN lerin doğrudn zrrlrı ynınd, fungl ve bkteriyl hstlıklr krşı bitkiyi hzırlmlrı ve köke girerken çtıklrı yerlerden mikroorgnizmlrın girişine imkn sğlmlrı d dolylı zrrlrı olrk orty çıkmktdır (Stirling, 1991). Entomoptojen nemtod (EPN) lr Xenorhdus ve Photorhdus insi bkterilerle ortk yşmktdır (Thoms nd Poinr, 1979). EPN'ler toprk içerisinde yşyn zorunlu böek ptojenidirler. EPN lerin bitki prziti nemtodlr krşı etkinliği ilk olrk 1986 yılınd ypıln bir çlışmd orty konulmuştur (ird nd ird, 1986). KUN lerin biyolojik müdelesinde EPN lerin kullnılmsı son yıllrd önem kznmıştır. Pek çok ser ve trl denemeleri sonuund, EPN uygulmlrı ile KUN lerin kontrol edilebileeği orty konmuştur (Perez nd Lewis, 24). Ülkemizde tespit edilen EPN lerin ekonomik öneme ship zrrlı gruplrı üzerindeki etkileriyle ilgili çok z syıd litertür kydı bulunmktdır (Kepeneki, 214; b). u çlışmlrın çoğu lortur koşullrınd ypılmış etkinlik çlışmlrı şeklindedir. Ülkemizde KUN lere krşı EPN lerin etkinliği ile ilgili ilk kyıt ulun et l. (29) trfındn M. inognit y krşı yürütülmüş çlışmdır. itki prziti nemtodlr krşı hlen uygulnmkt oln müdele yöntemlerinden kimysl müdele kpsmınd yüksek toksik etkiye ship bitki korum ürünleri (nemtisit) kullnılmktdır. Ülkemizde nemtodlr krşı ruhst lmış nemtisitlerin büyük bir bölümü KUN lere krşı ruhstlıdır (nonymous, 21). zı nemtisitler nemtodlrın müdelesinde etkili olmsın rğmen, özellikle geniş spekturumlu bir etkiye ship olduklrındn ysklnmış y d kısıtlnmışlrdır. unun ynı sır nemtisitlerin yüksek dereede toksik etkiye ship olmsı, knserojenik etkisi ve ürünler üzerinde klıntı problemi oluşturmsı özellikle fumignt etkili nemtisitlerin kullnımlrını zltmktdır. öylee, lterntif müdele yöntemlerinin geliştirilmesi ve bitki prziti nemtodlrın kontrolü için, kimysl müdeleyi tmmlyıı ve bütünleyii yöntemlerin uygulmy konulmsı kçınılmz hle gelmiştir. u müdele yöntemleri içerisinde; biyolojik müdele yöntemleri kpsmınd entomoptojenlerin kullnımı önemli bir yer tutmktdır. Dünyd son yıllrd özellikle KUN lere krşı EPN lerin kullnımı ile ilgili çok syıd rştırm ypılmış ve bşrılı sonuçlr lınmıştır (Khn et l., 21; Del Vlle et l., 213). EPN lerden Steinernem feltie (S.f), S. glseri (S.g) ve Heterorhditis bteriophor (H.b) nın KUN lere krşı etkinliği bu çlışm kpsmınd orty konulmy çlışılmıştır. yrı EPN'ler ile simbiyotik olrk yşyn ve konukçulrının ölümüne neden oln bkterilerden Xenorhdus bovienii (X.b) ve Photorhdus lumineses (P.l) izole edilip üretildikten sonr KUN lere krşı uygulnrk etkinlikleri rştırılmıştır. 2. Mteryl ve Yöntem 2.1. Ser-sksı denemelerinde kullnılk fidelerin yetiştirilmesi, Nemtod kültürlerinin devmının sğlnmsı ve nemtodlrın kitle üretimi Sf kültürün devmının sğlnmsı için KUN lere hsss olduğu bilinen SC-2121 çeşidi domtes (Solnum lyopersium L.) tohumlrı kullnılmıştır. Tohumlr viyollere ekilmeden öne yüzeysel dezenfeksiyon mıyl %3 lük çmşır suyund 1 dkik tutulup steril suyl yıknmış ve kurutm kğıdı üzerinde kurutulmuştur. unu tkiben tohumlr, içinde tohum toprğı konulmuş 45 gözlü (9 5) viyollere (en: 5 m, derinlik: 6 m) 163

3 KEPENEKCİ/ JFG (216) 33 (1), her göze bir tohum olk şekilde dikilmiştir. Viyoller 23 o C (±2) de 16 st ydınlık 8 st krnlık olrk yrlnn iklim odlrın yerleştirilerek düzenli olrk sulnmıştır. Gerçek 2-4 yprklı döneme (yklşık 1 m boy) gelen domtes fideleri sksılr şşırtılrk sery ktrılmıştır. Şşırtm işleminde sksılrd %8 kum %15 toprk ve %5 kil toprk krışımı kullnılmıştır. Kullnıln sksılr 1 1 m boyutlrınd ve 8 m 3 toprk krışımı lmktdır. Toprk krışımlrı sksılr konulmdn öne lt kısımlrın köklerin dışrı çıkmsını ve krışımlrın dökülmesini önlemek mıyl kâğıt tel yerleştirilmiştir. Tohumlrın şşırtılğı sksılrd kullnıln kum ve toprk krışımı iki kere 121 C de 15 dkik otoklvd sterilize edilmiş ve iki işlem rsınd 24 st bekletilmiştir (Smith nd Onions, 1994). Stok kültür olrk bulunn ve +4 o C de muhfz edilen M. jvni yumurtlrı sksılrdki domtes fidelerinin kökleri etrfın çıln deliklere verilmiştir. Stok kültür olrk bulunn ve +4 o C de muhfz edilen M. jvni yumurtlrı sksılrdki domtes fidelerinin kökleri etrfın çıln deliklere bombeli pipet yrdımıyl 3 yumurt bitki -1 olk şekilde bulştırılrk nemtod kültürlerinin devmı sğlnmış ve kitle üretimi ypılmıştır (Melkeberhn, 1997) Denemelerde kullnılk nemtod yumurtlrının ve lrvlrının elde edilmesi Meloidogyne jvni'y it yumurtlr ve 2. dönem lrvlr (L2 vey J2); serd yetiştirilen domtes bitkileri (SC-2121 çeşidi) nin urlu köklerinden elde edilmiştir. u mçl urlu kökler tzyikli olmyn musluk suyu ltınd iyie yıknrk 1 m boyund kesilmiş ve %.525 yoğunlukt NOCl (sodyum hipoklorit) (çmşır suyu) çözeltisi içinde dkik çlklnmıştır. Dh sonr bu çözelti 2 mesh (delik genişliği 75µm) ve 5 mesh (delik genişliği 25µm) lik eleklerden geçirilerek 5 mesh lik elek üzerinde kln nemtod yumurtlrı toplnmıştır (Hussey nd rker, 1973). u yumurtlrın bir kısmı denemelerde kullnmk mıyl, mikroskop ltınd syım ypılrk 1 ml içinde 3 yumurt olmsı sğlnmıştır. Elde edilen nemtod yumurtlrı gerektiğinde 164 kullnılmk üzere buzdolınd +4 o C de muhfz edilmiştir. Dh sonr elde edilen nemtod yumurtlrı inkübsyon bırkılmış ve yumurtdn çıkn L2'ler toplnmıştır. Mikroskop ltınd syım ypılrk 1 ml içinde 1 L2 olmsı sğlnmıştır. Elde edilen lrvlr ynı gün denemelerde kullnılmıştır Glleri mellonell lrvlrının yetiştirilmesi EPN lerin nlılıklrını devm ettirebilmesi mıyl kültürlerin yenilenmesine yönelik olrk sürekli Glleri mellonell (Lepidopter: Pyrlide) üretilmiştir. G. mellonell lrvlrın yetiştirilmesi için özel besin ortmı hzırlnmıştır (Hydk, 1936; Mohmmed nd Coppel, 1983). Kpklrın lüminyum tel geçirilmiş 3 ml lik m kvnozlr hzırlnn besin ortmındn 1 m yüksekliğinde konulrk üzerine G. mellonell yumurt kümesi yerleştirilmiştir. u yumurtlrdn lrvlrın çıkışı ve gelişmesi için kvnozlr o C ye yrlı 16/8 st ydınltmlı böek yetiştirme dolplrın yerleştirilmiştir Entomoptojen nemtodlrın yenilenmesi ve kitle üretimi u kpsmd dnn Menderes Üniversitesi Fen-Edebiyt Fkültesi iyoloji ölümü Zooloji n ilim Dlı (ydın) ve Ziri Müdele Merkez rştırm Enstitüsü (nkr) lorturlrınd bulunn EPN ler (Steinernem feltie, lseri ve Heterorhditis bteriophor) kullnılmıştır. EPN lerin sürekli üretilmesi ve bkımı: EPN lerin üretilmesi için G. mellonell nın son dönem lrvlrı kullnılmıştır. u lrvlr kokon örmelerini engellemek için 55 o C deki sud 15-2 sniye bekletilip 3 sniye çeşme suyu ltınd yıknrk hreketsiz durum getirilmiştir (Woodring nd Ky, 1988). EPN ler trfındn enfekte oln G. mellonell lrvlrındn "White tuzk" metodu (White, 1927) kullnılrk EPN lere it enfektif lrvlr (EL vey IJ) elde edilmiştir. Yklşık iki hft sonr IJ ler White tuzk sisteminden lınrk tetrpk kutulrı içerisinde 1 o C lik inkübtörde sklnmışlrdır (Gulu nd Hzır, 212). Nemtodlrın ktivitelerini kybetmemeleri için 1-2 yd bir

4 KEPENEKCİ/ JFG (216) 33 (1), yeni G. mellonell lrvlrın verilerek ynı işlem tekrrlnrk kültürler yenilenmiş ve tzeliği muhfz edilmiştir. EPN lerin kitle üretim çlışmlrı: u şmd in vivo yöntemle stok kültürlerimizde bulunn EPN lere it IJ ler kullnılrk kitle üretimi ypılmıştır. Ypy besi ortmınd üretilen G. mellonell lrvlrının son dönemleri seçilerek EPN lere it IJ ler ile enfekte edilmiştir. üyük boy (15 m çplı) petriler kullnılrk hzırlnk oln White tuzk düzeneklerinin her biri üzerine 3 det enfekte edilmiş G. mellonell lrvlrı (kdvrlr) yerleştirilmiştir. Od sıklığınd (23-24 o C) bekletilerek kdvrlrdn yklşık iki hft sonr dışrı çıkn yeni nesil IJ ler toplnmış ve tetrpk kutulrı içerisinde 1 o C de sklnmıştır. Depolnn IJ'ler 2 hftlık süreç içerisinde çlışmlrd kullnılmıştır Enfekteli kdvrlrın elde edilmesi EPN ile enfekteli kdvrlrı elde etmek için, içinde son dönem G. mellonell lrvlrı bulunn tnı filtre kğıdı ile kplı 9 mm çplı plstik petrilere 5 IJ lrv -1 olk şekilde od sıklığınd inoküle edilmiştir (Shpiro-Iln et l., 26) Entomoptojen nemtodlrın simbiyont bkterilerinin elde edilmesi ve üretimi Yklşık 5 eltie vey teriophor IJ leri %.4 lük hymine çözeltisinde 3-4 dkik bekletilerek yüzey sterilizsyonu ypılmış ve 3 kez steril distile su ile yıknmıştır. IJ ler 2 ml lik steril eppendorf tüp içinde el homojeniztörü kullnılrk prçlnmıştır (Somvnshi et l., 26). Oluşn bu süspnsiyondn steril öze yrdımı ile bir dml lınrk NT (içerisinde %.4 triphenyltetrzolium hloride ve %.25 bromthymol blue bulunn nutrient gr) besi ortmın ekimi ypılmış ve 28 o C de inkübe edilmiştir (khurst, 1982). kterilerin gelişimi ve koloni morfolojileri 48 st inkübsyon sonrsınd kontrol edilmiş ve kontminsyon olmdığındn emin olunmuştur. um. kyii vey ovienii it tek koloni seçilerek Trypti Soy roth (TS) (Sigm-ldrih, İstnbul, Turkey) besi ortmın ktrılmış ve çlklmlı inkübtöre yerleştirilerek 28 o C de 18 rpm hızd 192 st inkübsyon bırkılmıştır. Hüreden rındırılmış superntnt elde etmek için bkteri kültürü 2 g ve 4 o C sıklıkt 15 dkik sntrifüj edilmiştir (SIGM model 3 K-3, Osterode m Hrz, Germny) (Gulu et l., 212). 8 günlük um. kyii vey ovienii bkteri kültürlerinden elde edilen superntntlr denemelerde kullnılmıştır Ser-Sksı denemeleri (Meloidogyne jvni yumurtlrının çılımın etki ve lrvlrın krşı oln toksisite denemeleri) Meloidogyne jvni (M.j) uygulmlrınd; 3 yumurt ml -1 (yumurt çılımın etki) (I) vey 1 L2 ml -1 (lrvlr krşı oln toksisite) (II) olk şekilde 2 uygulm ypılmıştır. Kuruln tüm denemelerde pozitif kontrol (sdee nemtod yumurtsı vey L2'sinin uygulndığı) (I) ve negtif kontrol (sdee su uygulnn, M.j uygulmsı ypılmyn) (II) olmk üzere 2 kontrol grubu bulunmktdır. Çlışmlrd kullnıln konsntrsyonlr bitki/sksı bşın yrlnmış ve uygulmlrdn sonr her bir sksıy 1 ml su verilmiştir. Sksı yüzeyindeki ln hesplnrk m 2 ye ypılk uygulmlr belirlenmiştir. Fideler şşırtıldıktn sonr fidelerinin kökleri etrfın çıln 2 m derinliğinde oln deliğe pipet yrdımıyl üç frklı konud uygulmlr ypılmıştır. 1. EPN ler iki fklı konsntrsyond, 25 ve 125 IJ m -2 (1225±25 ve 6125±25 IJ sksı -1 ) uygulm ypılmıştır. 2. uygulmlrınd S.f nin bulunduğu G. mellonell lrvlrı kullnılmıştır [S.f (kdvr)]. S.f (kdvr) uygulmlrınd iki frklı yöntem kullnılmıştır. Fideler sksılr şşırtılırken fidenin dip kısmın [S.f (kdvr-dip)] (I) ve fideler şşırtıldıktn sonr toprk yüzeyinin 1 m ltın gömülerek [S.f (kdvr-1 m)] (II) uygulmlr ypılmıştır. 3. kteri; X.b ve P.l uygulmlrı d iki frklı şekilde ypılmıştır. Fideler sksılr şşırtılırken fideler bkteri süspnsiyonlrın bndırıldıktn sonr sksılr şşırtılmış [X.b (bndırm) ve P.l (bndırm)] (I) ve fideler şşırtıldıktn sonr fidelerinin kökleri etrfın çıln 2 m derinliğinde oln deliğe pipet yrdımıyl 1 ml bitki -1 olk şekilde bkteri süspnsiyonlrı verilmiştir [X.b (şırıng) ve P.l 165

5 KEPENEKCİ/ JFG (216) 33 (1), (şırıng)] (II). EPN ve bkteri süspnsiyonlrı nemtodlrl birlikte ynı nd uygulnmıştır. Denemeler boyun ser içi sıklık ve nem değerleri HOO (sıklık ve nem kydedii) kullnılrk kydedilmiş, Ekim-rlık 212 [ ºC (22.2 ±4.14 ºC) ve % (%36.34±9.25)] ve rlık-myıs 213 [ ºC (25.4±4.18 ºC) ve % (%3.14±1.)] dönemlerinde tesdüf prselleri deneme desenine göre 5 tekerrürlü olrk kurulmuştur. Denemelerde 7 7 m (yklşık 34 ml vey 32 g toprk ln) ebtlrınd içinde toprk kum krışımı (%8 kum, %15 toprk ve %5 kil) bulunn plstik sksılr kullnılmıştır. Hzırlnn toprk kum krışımı iki kere 121 C de 15 dkik otoklvd sterilize edilmiş ve iki işlem rsınd 24 st beklenmiştir (Nksone et l., 24). İklim odsınd viyollerde yetiştirilen domtes fideleri (SC-2121 domtes çeşidi), 2-4 yprklı döneme geline (yklşık 1 m boyd), her sksıy bir fide olk şekilde şşırtılmıştır. Şşırtıln fideler kök sistemlerinin gelişmesi için 5 gün düzenli olrk kontrolleri ypılrk sulnmıştır. Gelişme geriliği görülen vey genele ornl büyük oln fideler denemeye lınmmıştır. Uygulmlrdn 9 hft sonr bitkiler sksılrdn toprklrı ile birlikte çıkrılrk fzl tzyikli olmyn musluk suyu ltınd kök sisteminin toprktn tm rındırılmsı için yıknmışlrdır. Yıkm işleminden sonr kökler phloxine (.15 g L su -1 ) ile 15-2 dkik boynmış (Dykin nd Hussey, 1985) ve büyüteç ltınd yumurt pketleri syılmıştır. Her bir bitkiye it üst ksm ölçülmüştür. Dh sonr hsss terzide kökler ve bitki üst ksmı trtılrk kydedilmiştir. ynı işlem 7 C'de 48 st kurutm (Mohmmd et l., 27) işlemi ypıldıktn sonr tekrrlnmıştır. Denemeleri sonund; her bir bitki kökündeki kökur nemtodlrın it yumurt pketi syısı (I), bitkinin boyu (m) (II), bitkinin yş (III) ve kuru ğırlığı (g) (IV), kök yş (V) ve kuru ğırlığı (g) (VI) prmetreleri (Molin et l., 27) değerlendirilmiştir İsttistiki nliz Elde edilen verilere vryns nlizi uygulnmıştır. Uygulmlrın M. jvni y krşı etkileri kontrol gruplrın kıyslnrk bulunmuştur. Gruplr rsındki yrım için Dunn çoklu krşılştırm testi kullnılmıştır (SPSS, 1999). 3. ulgulr ve Trtışm 3.1. ulgulr Çlışmlr, yumurt çılımın ve lrvy toksisite çısındn değerlendirildiğinde. Yumurt pketi syısı yönüyle deneme sonuçlrı değerlendirildiğinde; özellikle +kontrol e bktığımızd yumurt çılımın etki çlışmlrınd, lrvy toksisite çlışmlrın göre dh z yumurt pketi oluşumu gözlenmiştir (215.8 e krşın 96.6 yumurt pketi bitki -1 ). Yumurty etki çlışmlrı kpsmınd ypıln bütün uygulmlr sonuu bitkilerde oluşn yumurt pketi syısı +kontrol (96.6 yumurt pketi bitki -1 ) ün ltınd bulunmuştur. S.f 25, H.b 25, S.g 25 IJ m -2, X.b (şırıng), ve P.l (bndırm) uygulmlrı hriç tüm uygulmlrd yumurt pketi syısı 2 nin ltınddır. En düşük yumurt pketi syısı X.b (bndırm) ile S.f (kdvr-dip) de görülmüştür (7.6 ve 9.2 yumurt pketi bitki -1 ) (F= 14.16; df= 12.51; P<.5). Lrvy toksisite denemelerinde ise; en yüksek etkiyi S.f (kdvr-dip), S.f 125, 25 IJ m -2 ve X.b (bndırm) uygulmlrı göstermiştir (16.6, 18.6, 26 ve 26.2 yumurt pketi bitki -1 ) (F= 14.16; df= 12.51; P<.5) (Şekil 1 ). u denemelerde elde edilen sonuçlr, yumurt çılımın etki denemelerinde elde edilen sonuçlrl uyum içerisinde bulunmuştur. Tüm denemeler birlikte değerlendirildiğinde X.b (bndırm), S.f (kdvr-dip), S.f 25 ve 125 IJ m -2 uygulmlrı etkili bulunmuştur. 166

6 itki üst ksm kuru ğırlık itki üst ksm yş ğırlık itki boyu Yumurt pketi syısı KEPENEKCİ/ JFG (216) 33 (1), J2 (lrvlr krşı toksisite) 3 yumurt (yumurt çılımın etki) 1 J2 (lrvlr krşı toksisite) 3 yumurt (yumurt çılımın etki) F= 35.59; df= 13,56; P<.5 F= 4.71; df= 13,56; P<.5 b Uygulmlr () 1 m F= 7.69; df= 13,56; P<.5 F= 5.83; df= 13,56; P<.5 () dip (Sırıng) (Şırıng) (ndırm) (ndırm) be DE CD def DE CDE f f CD CDE f C ef ef E f CD 2 1 Uygulmlr () 1 m () dip (Sırıng) (Şırıng) (ndırm) (ndırm) C b CD 1 J2 (lrvlr krşı toksisite) 3 yumurt (yumurt çılımın etki) b b CD D CD F= 5.34; df= 13,56; P<.5 F= 4.17; df= 13,56; P<.5 d CD CD b C b b CD C b b 1 5 Uygulmlr () 1 m () dip (Sırıng) (Şırıng) (ndırm) (ndırm) 3,5 D 1 J2 (lrvlr krşı toksisite) 3 yumurt (yumurt çılımın etki) F= 4.6; df= 13,56; P<.5 F= 2.75; df= 13,56; P<.5 3 2,5 2 1,5 be e ef e de def ef C ef C de ef 1,5 Uygulmlr () 1 m () dip (Sırıng) (Şırıng) (ndırm) (ndırm) 167

7 Kök kuru ğırlığı Kök yş ğırlığı KEPENEKCİ/ JFG (216) 33 (1), E 1 J2 (lrvlr krşı toksisite) 3 yumurt (yumurt çılımın etki) b d F= 4.6; df= 13,56; P<.5 F= 1.77; df= 13,56; P>.5 Uygulmlr () 1 m () dip (Sırıng) (Şırıng) (ndırm) (ndırm) 3 2,5 2 1,5 F b 1 J2 (lrvlr krşı toksisite) 3 yumurt (yumurt çılımın etki) b b F= 1.77; df= 13,56; P>.5 F= 3.23; df= 13,56; P<.5 b b 1,5 Uygulmlr () 1 m () dip (Sırıng) (Şırıng) (ndırm) (ndırm) Şekil 1. Dört entomoptojen nemtod türünün [Steinernem rpopse (S.), eltie (S.f), lseri (S.g), Heterorhditis bteriophor (H.b)] ve simbiyont bkterilerinin [Xenorhdus bovienii (X.b), Photorhdus luminesens kyii (P.l)] Meloidogyne jvni'y krşı etkinliği (yumurt çılımın etki, 3 yumurt ml -1 ve lrvy toksisite, 1 L2 ml -1 ) [ (sdee su uygulnn), (sdee nemtod uygulnn)]. () bitki kökündeki kök-ur nemtodlrın it yumurt pketi syısı, () bitkinin boyu (m), (C) bitki üst ksm yş ve (D) kuru ğırlığı (g) ve (E) kök yş ve (F) kuru ğırlığı (g). Figure 1. Effet of four entomopthogeni nemtodes [Steinernem rpopse (S.), eltie (S.f), S. glseri (S.g), Heterorhditis bteriophor (H.b)] nd bteril superntnt [Xenorhdus bovienii (X.b), Photorhdus luminesens kyii (P.l)] on Meloidogyne jvni reprodution (egg hthing test, 3 eggs ml -1 were pplied nd mortlity test, 1 J2s ml -1 were pplied) [ Control (wter only), Control (nemtodes only)]. () totl number of egg msses, () plnt height (m), (C) fresh nd (D) dry weight of plnt shoots (g) nd (E) fresh nd (F) dry weight of plnt roots (g). Different letters ove brs indite sttistil differenes (P <.5, bsed on Dunn test). itki boyun etki yönüyle deneme sonuçlrı değerlendirildiğinde; yumurty etki çlışmlrı kpsmınd kuruln denemelerde X.b (bndırm) uygulmlrı (66.2 m) hriç diğer tüm uygulmlr it bitkiler -kontrol (64.8 m) bitkilerinin boyundn kıs bulunmuştur. +kontrole göre değerlendirme ypıldığınd tüm uygulmlrd bitki boylrı kontrolün üzerinde bulunmuştur (29.2 m den dh uzun) (F= 11.29; 168 df= 13.55; P<.5). Lrvy toksisite denemelerinde ise bzı uygulmlr [S.f, H.b, S.g 25 IJ, S.g, H.b 125 IJ, S.f (kdvr-1 m), X.b (şırıng) ve P.l (bndırm)] +kontrole göre dh kıs boylu bitkilere ship olduğu görülmektedir (41.8 m krşın, 38.7, 38.2, 38.4, 35.2, 41, 41.4, 41.5, 32.2 ve 39.8 m). En yüksek etki vey en uzun bitkilere ship uygulm 46.3 m ile X.b (bndırm)'d görülmüş ve bunu S.f 125 IJ

8 KEPENEKCİ/ JFG (216) 33 (1), uygulmlrı 44.9 m ile izlemiştir (F= 14.16; df= 12.51; P<.5) (Şekil 1 ). itki yş ğırlığın etki yönüyle deneme sonuçlrı değerlendirildiğinde; yumurty etki çlışmlrınd yüksek etkileri (yüksek ğırlığ ship uygulmlr) S.g, H.b 25 IJ, S.f, S.g, H.b 125 IJ ile X.b nin her iki uygulmsı göstermiştir (13.8, 12.76, 13.6, 14.34, 12.6, 13.36, g). u uygulmlr isttistiki olrk -kontrolle ynı grupt yer lmışlrdır (F= 11.43; df= 13.55; P<.5). Lrvy toksisite denemelerinde ise en ğır bitkiler S.f 125 IJ, S.f (kdvr-dip) ve X.b nin her iki uygulmsının ypıldığı denemelerde tespit edilmiştir (14.29, 14.8, ve g) (F= 14.16; df= 12.51; P<.5) (Şekil 1 C). itki kuru ğırlığın etki yönüyle deneme sonuçlrı değerlendirildiğinde; yumurty etki denemelerinde en yüksek etkiyi S.f 125 IJ (1.92 g) gösterirken (F= 1.67; df= 12.51; P<.5); lrvy toksisite denemelerinde S.f (kdvr-1 m) ile X.b nin her iki uygulmsı göstermiştir (F= 14.16; df= 12.51; P<.5) (Şekil 1 D). u uygulmlr -kontrol uygulmlrıyl isttistiki olrk ynı grupt yer lmışlrdır. Kök yş ğırlığın etki yönüyle deneme sonuçlrı değerlendirildiğinde; yumurty etki çısındn S.g 125 IJ en fzl kök ğırlığın ship bulunmuştur (F= 19.96; df= 12.51; P<.5). Lrvy toksisite çlışmlrınd ise uygulmlr rsınd kontrol gruplrın göre isttistiki olrk frklılık bulunmmıştır (P>.5) (Şekil 1 E). Kök kuru ğırlığın etki yönüyle deneme sonuçlrı değerlendirildiğinde; yumurty etki çlışmlrınd S.g 125 IJ, S.f (kdvr-dip) ve X.b (şırıng) uygulmlrı en yüksek etkiye (en ğır bitkilere) ship bulunmuşlrdır (1.6, 1.61 ve 1.58 g). Kuru kök ğırlıklrı +kontrolde.4 g iken -kontrolde 1.85 g olrk tespit edilmiştir (F= 29.66; df= 12.51; P<.5). Lrvy toksisite çlışmlrınd ise uygulmlr rsınd kontrol gruplrın göre isttistiki olrk frklılık bulunmmıştır (P>.5) (Şekil 1 F). Tüm prmetrelere it yumurty etki ve lrvy toksisite deneme sonuçlrı birlikte değerlendirildiğinde; EPN ve simbiyont bkterilerin (S., S.f, S.g, H.b, X.b ve P.l) kullnıldığı çlışmlrd, EPN lerden S.f'nın her iki konsntrsyonu, kdvr uygulmlrı ile simbiyont bkterilerden 'nın her iki uygulm şekli de (şırıng ve bndırm) yüksek etki göstermiştir. En önemli prmetre oln domtes bitkilerinin köklerindeki yumurt pketi syılrı değerlendirildiğinde; yumurty etki yönüyle, S.f 125 IJs m -2, X.b (bndırm), S.f kdvr (dip), S.f 25 IJs m -2, X.b (şırıng) ve S.f kdvr (1 m) uygulmlrı yüksek etki göstermiştir. Lrvlr krşı oln toksisite (J2 lerin kullnıldığı) denemelerde; S.f 125 IJs, X.b (bndırm), S.f kdvr (dip), X.b (şırıng), S.f 25 IJs ve S.f kdvr (1 m) uygulmlrı yüksek etki göstermiştir. Çlışmlr sonuu yumurt ve J2 lerin kullnıldığı denemelerde yüksek etki gösteren S.f 25 ve 125 IJs m -2 ; S.f kdvr uygulmlrı ile simbiyont bkterilerden 'nın her iki uygulm şekli de (şırıng ve bndırm) doğ-ser denemeleri kpsmın lınrk etkilerinin rştırılmsı gerektiği knısın vrılmıştır. Ülkemizde KUN lere krşı EPN lerin etkinliği ile ilgili ilk çlışm M. inognit y krşı yürütülmüştür (ulun et l., 29). Söz konusu çlışmd rştırmılr H. bteriophor ve eltie yı M. inognit y krşı lortur koşullrınd denemişler ve domtes bitkisi köklerinde urlnmnın zldığını kyıt etmişlerdir. u çlışmd eltie nın M. jvni'y krşı etkili olduğu, köklerde yumurt pketi syısını ve urlnmyı zlttığı görülmüştür (Şekil 1 ). Düny'd EPN lerin KUN'lere krşı kullnımı ile ilgili ypıln çlışmlr birlikte değerlendirildiğinde; 9 frklı EPN türü (eltie, S. riobrve, S. rpopse, lseri, S. msoodi, teriophor, H. indi, H. zelndi ve ujrdi) KUN lere krşı denenmiş ve bşrılı sonuçlr lınmıştır (Gouge et l., 1994; Grewl et l., 1997; 1999; Lewis et l., 21; Fllon et l., 22; Perez nd Lewis 22; 24; Lewis et l., 25; Khn et l., 21; Del Vlle et l., 213). Fkt bşrılı sonuçlrın lınmdığı çlışmlr d bulunmktdır (Smitley et l., 1992; Riegel et l., 1998; Nyzepir et l., 24; Shpiro-Iln et l., 26). u çlışmd d 169

9 KEPENEKCİ/ JFG (216) 33 (1), eltie M. jvni'y krşı etkili olurken, denemelerde kullnıln diğer EPN türlerinin (S. feltie, lseri ve teriophor) çok etkili olmdığı sonuun vrılmıştır. EPN lerin KUN lere krşı etkinliği ile ilgili rştırmlr inelendiğinde çlışmlrd öngörülen konsntrsyonlrl ilgili stndrt bir uygulmy rstlnmmıştır. lseri yi IJ (ird nd ird 1986), teriophor yı ve S. rpopse yı IJ h -1 krışık popülsyon olrk (Smitley et l., 1992) uygulmışlrdır. Grewl et l. (1997) ise tek uygulm olrk S. riobrve IJ h -1 olrk bitki prziti nemtodlr krşı ln uygulmlrı ypmışlrdır. Perez nd Lewis, (22) yptıklrı çlışmd M. inognit ile bulşık domtes bitkilerinde EPN leri test etmişlerdir. rştırmılr bitkilere M. inognit bulştırmdn öne ve sonr olmk üzere iki uygulm ypmışlrdır. u uygulmlrd kullndıklrı EPN (eltie, S. riobrve ve H. bteriophor) konsntrsyonlrını ve IJ h -1 (25 ve 125 IJs m -2 ) olrk vermişler ve bşrılı sonuçlr ldıklrını bildirmişlerdir. Lewis et l. (21) böeklere krşı yygın olrk kullnıln EPN konsntrsyonunu (25 IJs m -2 ), eltie olrk M. inognit y krşı denemiş; gl syısınd, yumurt üretimi ve yumurt çılımınd düşüş olduğunu kydetmişlerdir. u çlışmd kullnıln S. feltie nın iki konsntrsyonu d (25 ve 125 IJs m -2 ) M. jvni trfındn meydn getirilen yumurt pketi syısınd düşüşe neden olmuş fkt 125 IJs konsntrsyonu dh etkili bulunmuştur. EPN lerin bitki prziti nemtodlr krşı uygulnmsınd çok syıd frklı metod bulunmktdır. En yygın kullnıln yöntem EPN lere it IJ lerin sulu süspnsiyon olrk direkt uygulnmsı şeklindedir (ird nd ird, 1986; Ishibshi nd Kondo 1986; Grewl et l., 1997; Perry et l., 1998; Riegel et l., 1998; Smitley et l., 1992; Fllon et l., 22; Lmondi nd Cowles, 22; Perez nd Lewis 22; 24; Khn et l., 21). öek kdvrsı içinde bulunn EPN lerin uygulndığı (kdvr uygulmlrı) z syıd çlışmd bulunmktdır 17 (Grewl et l., 1999; Shpiro-Iln et l., 26; Del Vlle et l., 213). yrı EPN lerin simbiyotik bkterilerinin (Xenorhdus ve Photorhdus) kullnıldığı çlışmlrd mevuttur (Grewl et l., 1999; Lewis et l., 21; Fllon et l., 24; Shpiro-Iln et l., 26; Lewis nd Grewl 25; tif et l., 212). u çlışmlrın çoğu KUN lere krşı ypılmıştır. u çlışmd, hem sulu süspnsiyon (25 ve 125 IJ m -2 ) hem de kdvr içinde EPN uygulmlrı [S.f (kdvrdip) ve S.f (kdvr-1 m)] birlikte deneme plnın lınmıştır. S.f'nin her iki konsntrsyonu, kdvr uygulmlrı yüksek etki göstermiştir. EPN ile simbiyotik olrk yşyn ve konukçulrının ölümüne neden oln bkteriler [(X.b) ve (P.l)] 2 frklı şekilde uygulnmıştır (şırıng ve bndırm). X.b (bndırm) etkili olurken diğer bkteri ve uygulmlrı ynı etkiyi göstermemiştir. 4. Sonuç u çlışm sonuu elde edilen bulgulr ile ülkemizde önemli örtültı sebze yetiştiriiliği ypıln bölgelerde kuruln doğ-ser denemeleri sonuçlrı trtışılrk elde edileek bulgulrın uygulmy ktrılmsı ile ülkemizde KUN lere krşı kimysl müdele lnlrı drltılrk pestisit kullnımı zltılktır. öylee çevre ve insn sğlığı çındn dh güvenli ve sürdürülebilir müdele yöntemlerinin kullnım olnklrı gündeme geleektir. Teşekkür Çlışmlrd kullnıln Meloidogyne jvni kültürünü veren Doç. Dr. Zübeyir DEVRN (kdeniz Üniversitesi, Zirt Fkültesi, itki Korum ölümü, ntly), EPN'leri ve simbiyotik bkterileri üreten Prof. Dr. Selçuk HZIR (dnn Menderes Üniversitesi, Fen- Edibiyt Fkültesi, iyoloji ölümü, Zooloji n ilim Dlı, ydın), çlışmlrın bzı şmlrınd yrdımı oln Dr. F. Doluny ERDOĞUŞ ve Dr. Tub KTI ÇEKENGİL (Ziri Müdele Merkez rştırm Enstitüsü, nkr) e ve çlışmyı desteklediği (Proje No: 111O784) için TÜİTK teşekkür ederim.

10 KEPENEKCİ/ JFG (216) 33 (1), Kynklr tif HM, Jved N, Khn S nd hmed S (212). Virulene of Xenorhdus nd Photorhdus bteri nd their toxins ginst juvenile s immobiliztion of Meloidogyne inognit. Pkistn Journl of Phytopthology, 24: khurst RJ (1982). ntibioti tivity of Xenorhdus spp., bteri symbiotilly ssoited with inset pthogeni nemtodes of the fmilies Heterorhditide nd Steinernemtide. Journl of Generl Mirobiology, 128: nonymous (21). Ruhstlı itki Korum Ürünleri, Trım ve Köyişleri knlığı, Korum ve Genel Müdürlüğü, Pult sımevi. 398 syf. ird F nd ird J (1986). Observtions on the use of inset prsiti nemtodes s mens of biologil ontrol on root-knot nemtodes. Interntionl Journl of Prsitology, 16: ulun N, Güneş Ç ve Gözel U (29). Entomoptojen Nemtodlrın Kök ur Nemtodu (Meloidogyne inognit, Tylenhid: Meloidogynide) Üzerine Etkinliğinin elirlenmesi, Türkiye III. itki Korum Kongresi, Vn, 37. Dykin ME nd Hussey RS (1985). Stining nd histopthologil tehniques in nemtology. In: rker KR, Crter CC nd Ssser JN (Eds), n dvned tretise on Meloidogyne Volume II: Methodology, North Crolin Stte University Grphis, Rleigh, North Crolin, US, pp Del Vlle EE, Lx P, Dueñs JR nd Douet ME (213). Effets of inset dvers infeted by Heterorhditis bteriophor nd Steinernem diprepesi on Meloidogyne inognit prsitism in pepper nd summer sqush plnts. Cieni e Investigión grri, 4: Fllon DJ, Ky HK, Gugler R nd Sipes S (22). Effets of entomopthogeni nemtodes on Meloidogyne jvni on tomtoes nd soybens. Journl of Nemtology, 34: Gouge DH, Otto, Shiroki nd Hgue NGM (1994). Effets of Steinernemtids on the rootknot nemtode, Meloidogyne jvni. Tests of grohemils nd Cultivrs No. 15. nnls of pplied iology Supplement, 124: Grewl PS, Lewis EE, Venkthri S (1999). llelopthy: possible mehnism of suppression of plnt-prsiti nemtodes by entomopthogeni nemtodes. Nemtology 1: Grewl PS, Mrtin WR, Miller RW nd Lewis EE (1997). Suppression of plnt-prsiti nemtode popultions in turfgrss by pplition of entomopthogeni nemtodes. ioontrol Siene nd Tehnology, 7: Gulu nd Hzir S (212). n lterntive storge method for entomopthogeni nemtodes. Turkish Journl of Zoology, 36: Gulu, Hzir S nd Ky HK (212). Svenger deterrent ftor (SDF) from symbioti bteri of entomopthogeni nemtodes. Journl of Invertebrte Pthology, 11: Hydk MH (1936). " food for rering lortory inset". Journl of Eonomi Entomology, 29: 126. Hussey RS nd rker KR (1973). omprison of methods of olleting inoul of Meloidogyne spp., inluding new tehnique. Plnt Disese Reporter, 57: Ishibshi N nd Kondo E (1986). Steinernem feltie (DD-136) nd lseri: Persistene in soil nd brk ompost nd their influene on ntive nemtodes. Journl of Nemtology, 18: Kepeneki İ (214). Nemtolojik Çlışmlr için rzi ve Lortur Uygulm Kılvuzu, Nemtoloji El Kitı. ISN: , Siysl Kitevi, XXII+455 syf. Kepeneki İ (214b). Entomopthogeni nemtodes (Steinernemtide, Heterorhditide: Rhditid) of Turkey. Pkistn Journl of Nemtology, 32: Khn MR, Mehboob nd Khn U (21). Intertion of the entomopthogeni nemtode Steinernem msoodi nd the root-knot nemtode Meloidogyne inognit on tomto. Nemtologi Mediterrne, 38: Lmondi J nd Cowles RS (22). Effet of entomopthogeni nemtodes nd Trihoderm hrzinum on the strwberry blk root rot pthogens Prtylenhus penetrns nd Rhizotoni frgrie. Journl of Nemtology, 34: Lewis EE nd Grewl PS (25). Intertions with plntprsiti nemtodes. In: PS Grewl, R-U Ehlers nd DI Shpiro-Iln (Eds) Nemtodes s bioontrol gents. New York: CI, pp Lewis EE, Grewl PS nd Srdnelli S (21). Intertions between the Steinernem feltie- Xenorhdus bovienii inset pthogen omplex nd the root-knot nemtode Meloidogyne inognit. iologil Control, 21: Melkeberhn H (1997). Effet of temperture nd nitrojen soure on tomto genotypes respone to Meloidogyne inognit infetion. Fundmentl nd pplied Nemtology, 2: 1-8. Mohmed M nd Coppel HC (1983). Mss rering of the greter wx moth Glleri mellonell (Lepidopter: Pyrlide) for smll-sle lortory studies. Gret Lkes Entomologist, 16: Mohmmd, Eskndr Z, Seid S, Mohmmd J nd Frib M (27). Evlution of sulfosulfurn for brodleved nd grss weed ontrol in 171

11 KEPENEKCİ/ JFG (216) 33 (1), whet (L.) in Irn. Crop Protetion, 26: Molin JP, Dolinski C, Souz RM nd Lewis EE (27). Effet of entomopthogeni nemtodes (Rhditid: Steinernemtide nd Heterorhditide) on Meloidogyne myguensis Rmmh nd Hirshmnn (Tylenhid: Meloidoginide) infetion in tomto plnts. Journl of Nemtology, 39: Nksone KK, Peterson SW nd Jong SC (24). Preservtion nd Distribution of Fungl Cultures. In: GM Mueller, GF ills nd MS Foster (Eds), iodiversity of fungi, Inventory nd Monitoring Methods. Elsevier demi Press, pp Netsher C nd Sikor R (199). Nemtode prsites of vegetles. In: M Lu, R Sikor nd J ridge (Eds), Plnt Prsiti nemtodes in Subtropil nd Tropil griulture. C Interntionl, Wellingford, U.K., pp Nyzepir, Shpiro-Iln DI, Lewis EE nd Hndoo Z (24). Effet of entomopthogeni nemtodes on Mesorionem xenoplx popultions in peh nd pen. Journl of Nemtology 36: Perez EE nd Lewis EE (22). Use of entomopthogeni nemtodes to suppress Meloidogyne inognit on greenhouse tomtoes. Journl of Nemtology, 34: Perez EE nd Lewis EE (24). Suppression of Meloidogyne inognit nd Meloidogyne hpl with entomopthogeni nemtodes on greenhouse penuts nd tomtoes. iologil Control, 3: Perry RN, Hominik WM, ene J nd risoe (1998). Effet of entomopthogeni nemtodes, Steinernem feltie nd S. rpopse, on the potto yst nemtode, Globoder rostohiensis, in pot trils. ioontrol Siene nd Tehnology, 8: Riegel C, Dikson DW, Nguyen K nd Smrt GC (1998). Mngement of root-knot nemtodes with entomopthogeni nemtodes. Journl of Nemtology Supplement, 24: Shpiro-Iln DI, Nyzepir nd Lewis EE (26). Entomopthogeni nemtodes nd bteri pplitions for ontrol of the pen root-knot nemtode, Meloidogyne prtityl, in the greenhouse. Journl of Nemtology, 38: Siddiqi MR (1986). Tylenhid prsites of plnts nd insets. Frnhm Royl, UK: Commonwelth griulturl ureux, 645 pp. Smith D nd Onions HS (1994). The Preservtion nd Mintenne of Living Fungi. C Interntionl kehm Lne Eghm- Englnd,122 pp. Smitley DR, Wrner FW nd ird GW (1992). Influene of irrigtion nd Heterorhditis bteriophor on plnt-prsiti nemtodes in turf. Journl of Nemtology Supplement, 24: Somvnshi VS, Lng E, Strubler, Sproer C, Shumnn P, Gnguly S, Sxen K nd Stkebrndt E (26). Provideni vermiol sp. nov., isolted from infetive juveniles of the entomopthogeni nemtode Steinernem thermophilum. Interntionl Journl of Systemti nd Evolutionry Mirobiology, 56: SPSS (1999). SPSS for Windows, relese Chigo, IL, US, SPSS. Stirling GR (1991). iologil Control of Plnt-Prsiti Nemtodes. C Interntionl, Wllingford, Oxon, pp Thoms H nd Poinr GO (1979). Xenorhdus gen. Nov. genus of entomopthogeni, nemtophili bteri of teh fmily enterobteriee int. Interntionl Journl of Systemti teriology, 29: White GF (1927). method for obtining infetive nemtode lrve from ultures. Siene, 66: Whitehed G (1998). Plnt Nemtode Control. C. Interntionl, New York, US, pp Woodring JL nd Ky HK (1988). Steinernemtid nd Heterorhditid Nemtodes. rknss griulturl Experiment Sttion, Fyetteville,.K., hnd ook of Tehniques Southern Coopertive Series ulletin, 331, 3 p.