DEĞİŞİK UYGULAMALARIN ÇİLEK AKENLERİNİN ÇİMLENMESİ ÜZERİNE ETKİLERİ

Transkript

1 Btı Akdeniz Trımsl Arştırm Enstitüsü Derim Dergisi, 2009,26(2):1-10 ISSN DEĞİŞİK UYGULAMALARIN ÇİLEK AKENLERİNİN ÇİMLENMESİ ÜZERİNE ETKİLERİ Nfiye ADAK Mustf PEKMEZCİ Hmide GÜBBÜK Akdeniz Üniversitesi Zirt Fkültesi Bhçe Bitkileri Bölümü, Antly ÖZET Bu rştırmd deneme mteryli olrk Cmros çilek çeşidi kullnılmıştır. Arştırmd, tohumlr ypıln bzı ön işlemlerin tohum çimlenme ornı ve süresi üzerine etkileri incelenmiştir. Bu mçl Cmros çilek çeşidine it kenler kontrol, 10 dkik sülfürik sitte bekletme, uç kesme ve 40 o C deki sud 30 dkik bekletme uygulmlrın tbi tutulmuştur. Bu uygulmlr, kenler meyveden çıkrıldıktn hemen sonr ve 5 o C de 4 hft muhfz edildikten sonr olmk üzere iki frklı dönemde uygulnmıştır. Arştırm bulgulrı, Cmros çilek çeşidinde çimlenme ornının %1 ile %75 ve çimlenme süresinin ise 7 ile 24 gün rsınd değiştiğini göstermiştir. Çimlenme ornı ve süresi bkımındn en iyi sonuç, kenler meyvelerden çıkrıldıktn hemen sonr sf sülfürik sit uygulmsınd ve soğukt muhfz edildikten sonr ise uç kesme uygulmsındn elde edilmiştir. Anhtr Kelimeler: Çilek, Aken, Çimlenme ornı, Çimlenme süresi. EFFECTS OF DIFFERENT PRE-SOWING TREATMENTS ON SEED GERMINATION OF STRAWBERRY ABSTRACT In this study, Cmros strwberry cultivr ws used s tril mteril. In this reserch, the effects of pre-sowing tretments to the chenes on the germintion rte of seed nd time of germintion ws investigted. The following pre-tretment were treted to chenes nmely; keeping in sulphuric cid for 10 minutes, cutting the top of the seeds nd keeping in 40 0 C wter for 30 minutes. Pretretment were tested in two different periods including just fter removing the seeds from the flesh nd fter keeping the chenes in 5 0 C during 4 weeks.

2 The experimentl results showed tht the germintion rtes rnged from 1% to 75% nd the germintion durtion from 7 to 24 dys. The highest germintion rtes nd the shortest germintion durtion in the just fter removing the chenes from the flesh ws obtined sulphuric cid pretretment nd fter keeping the chenes in cut the top fter cold storge 5 0 C during 4 weeks ws obtined cutting the top of chenes. Keywords: Strwberry, Achene, Germintion rte, Germintion time. 1. GİRİŞ Çilek, dünyd ve ülkemizde ekonomik olrk yetiştiriciliği ypıln ve üretimi her geçen gün rtış gösteren ürünlerin bşınd gelmektedir. Nitekim düny çilek üretimi 1995 yılınd ton iken, 2007 yılınd bu üretim ton ulşmıştır. Ülkemizde de çilek üretimi, düny çilek üretimine prlel olrk yıllr göre büyük rtışlr göstermiş ve 2007 yılınd ton ulşmıştır (Anonymous, 2008). Ülkemizde ve dünyd çilek yetiştiriciliğinin rtmsın prlel olrk bu yöndeki çeşit ıslhı projeleri de rtmy bşlmıştır. Çileklerde yeni çeşit elde etmek mcıyl ülkemizde ve dünyd yoğunlukl klsik ıslh tekniklerinden melezleme ıslhı kullnılmktdır. Özellikle melezleme ıslhı gibi metotlrd yeni elde edilen tiplerin kıs sürede ve homojen olrk çoğltılmsı en z ıslh çlışmsı kdr önemlidir. Bu nedenle yeni geliştirilen çeşitlerde ve yrıc değişik mçlrl ypıln ıslh metotlrınd, tohum çimlenme ornını rtırıcı ve çimlenme süresini kısltıcı yöntemler geliştirilmesi için yoğun çlışmlr ypılmktdır (Ymkw ve Noguchi, 1994; Hmdouni vd. 2001). Meyve türlerinde tohum çimlenmesini rtırmk mcıyl tohumlr bzı ön işlemler uygulnmktdır. Bu uygulmlr meyve tür ve çeşidine bğlı olrk değişmekte, yrıc tohum fizyolojisi ve çiçek ypısı d uygulmlrın seçiminde önemli rol oynmktdır. Çileklerde tohum kbuğu, tohumu dış etkenlerden koruduğu gibi uygun ortm buluncy kdr çimlenmeyi de engellemektedir. Bu durum, tohum kbuğundki çimlenmeyi engelleyici mddelerden kynklnmktdır. Çilek meyvesi, dişi orgnın dış çeperinden gelişen ylncı bir meyve olup, tohumlrı d meyve dış yüzeyindeki kenlerden oluşmktdır. Ticri mçlı olrk çileklerin çoğltılmsı vegettif yoll ypılmktdır. Aken ile çoğltım ise sdece ıslh mcı ile kullnılmktdır. Çileklerde kenlerin çimlendirilmesine yönelik ypıln bir rştırmd, Elsnt ve Elvir çilek

3 çeşitlerinin meyveleri olgun, şırı olgun ve olgun olmyn şmlrd derilmiş ve meyvelerden yrıln kenler, kurutulduktn sonr 5 o C de 6-16 y süreyle polietilen torblrd muhfz edilmiştir. Üç şmd derilen meyvelerin her şmsın kontrol ve ön soğutm uygulmsı ypılmıştır. Depolmdn 6 y sonr olgun, şırı olgun ve olgun olmyn meyvelerden lınn kenlerde, ön soğutm uygulmsı ypılnlrın ypılmynlr göre çimlenme ornının dh yüksek olduğu, depolmdn 16 y sonr ise kenlerin çimlenme ornlrınd her iki uygulm sonucund d düşüşler gözlendiği kydedilmiştir. Ayrıc ön soğutm uygulmsı ile dormnsi olyının kırıldığı d sptnmıştır (Kretschmer ve Kruger-Studen, 1996). Çileklerde türler rsı çimlenme hızı d birbirinden frklılık göstermektedir. Çimlenme hızı en yüksek oln tür Frgri virginin dır. Ayrıc çimlenme hızındki frklılıklr ken lınck meyvenin olgunluk derecesine göre de değişiklik göstermektedir (Drrow, 2001). Akenler, meyve rengi beyz, pembe ve kırmızı renkte olduğu dönemlerde lınbilmektedir. Beyz ve pembe renkteki meyvelerden çıkrıln kenlerin çimlenme hızı, olgun kırmızı meyvelerden çıkrıln kenlerin çimlenme hızındn dh düşük olduğu bildirilmiştir (Miller vd. 1992). Aken çimlenmesi ile ilgili olrk ypıln diğer bir çlışmd, kültür ve ybni çilek türlerinde çimlenmeyi teşvik edici değişik uygulmlr ypılmıştır. Bu mçl kenlerin bir kısmı sf sülfürik sitte 10 dkik süreyle bekletilirken, diğer bir kısmı herhngi bir uygulmy tbi tutulmmıştır. Deneme sonucund, sülfürik sit uygulnn kenlerde %70 ornınd çimlenme gerçekleşirken, kontrol uygulmsının çimlenme ornı bkımındn iyi sonuç vermediği sptnmıştır. Arştırmd yrıc ybni çilek türlerinin, kültür formlrın göre dh z dormnsi gösterdiği belirlenmiştir. Dolyısıyl çilek kenlerine sülfürik sit uygulmsı çimlendirmeyi teşvik edici bir ön uygulm olrk belirlenmiştir (Ymkw ve Noguchi, 1994). Yukrıd bildirilen uygulmlr ynınd, kenlerin depolnm süreleri de çimlenme ornını ve süresini etkilemektedir. Bu konud ypıln bir rştırmd, tohumlr 4-6 o C de 0, 1, 4 ve 5 y süreyle muhfz edilmişlerdir. Deneme sonucund, en yüksek çimlenme ornı (%70) 5 y depolnn tohumlrd gerçekleşmiştir (Ymkw ve Noguchi, 1994). Kretschmer ve Kruger-Steden (1997), çilek kenlerinin 4ºC de 4 hft süreyle muhfz edildikten sonr 100 ppm GA uygulmsının çimlenme ornı ve hızını rttırdığını bildirmişlerdir. Son yıllrd kenlerin çimlenme ornını ve hızını rtırmk için doku kültürü tekniklerinden de yrrlnılmktdır. Akenlerin çimlendirilmesine yönelik in vitrod ypıln bir rştırmd, kültür çeşitlerindeki çimlenme ile

4 ybni türlerin çimlenmesi rsındki frklılıklr belirlenmiştir. Ayrıc çiçeklenmeden 21 gün sonr oluşn meyvelerden lınn kenlerin çimlenmesinin %100 olrk gerçekleştiği, çiçeklenmeden 7 gün sonr oluşn meyvelerden lınn kenlerde ise çimlenmenin düşük olduğu belirlenmiştir (M-Mongxing vd, 2001). Aynı rştırıcılr yrıc çilekte ken çimlenmesini rtırmk mcıyl sdece in vitro koşullrd MS besi ortmınd kültüre lmnın yeterli olduğu ve herhngi bir hormon d gerek olmdığını vurgulyrk, kenlerin kültüre lındıktn 10 gün sonr çimlenmenin gerçekleşeceğini kydetmişlerdir. Hmdouni vd. (2001), çileklerde ken çimlenme ornını rtırmk ve çimlenme hızını kısltmd, çevre koşullrının önemli bir fktör olduğunu belirtmişlerdir. Nitekim bu rştırıcılr, kenlerin çimlenebilmesi için gündüz 30 o C ve gece 20 o C sıcklığ gereksinim duyduğunu, nemin ve ışığın çimlenmeyi rtırdığını ve yrıc kenlerin soğukt depolnmsı ile çimlenmenin hızlndığını vurgulmışlrdır. Arştırmcılr yrıc gibberelik sit, ethephon, hidrojen peroksit, HCl, HNO 3 ve H 2 SO 4 uygulmlrının çimlenme hızını ve çimlenme ornını rtırdığını bildirmişlerdir. Çilek tohumlrının çimlenmesi üzerine Ethrell in etkisinin rştırıldığı bir çlışmd, 5000 ppm uygulmsının çimlenmeyi rtırdığı gözlenmiştir (Wilson vd. 2007). Bu çlışmd, çilek kenlerinin soğukt belli bir süre muhfz edildikten sonr ypıln ön işlemlerin çimlenme ornı ve süresi üzerine etkisi rştırılmıştır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çlışm, 2006 yılınd Akdeniz Üniversitesi Zirt Fkültesi Bhçe Bitkileri Bölümü Doku Kültürü lborturınd yürütülmüştür. Arştırmd dünyd ve ülkemizde yygın olrk yetiştiriciliği ypıln Cmros (Frgri x nnss Duchesne) çilek çeşidi ve deneme mteryli olrk bu çeşide it olgun meyvelerden lınn kenler kullnılmıştır. Denemede kullnıln kenler, çiçeklenmeden 20 gün sonr lınn olgun meyvelerden çıkrtılmıştır (M-Mongxing vd. 2001). Bu mçl meyveler krıştırıcı içine yerleştirilmiş ve meyvelerin iki ktı kdr su ilve edilmiştir. Krıştırıcının ğzı sıkıc kptılıp 20 sniye çlıştırılmış ve etli kısımlr elemine edilmiştir. Tohumlrın iyi gelişmiş ve sğlıklı olnlrının dibe çöktüğü, zyıf ve boş olnlrın ise su yüzeyine çıktığı gözlenmiştir. Dibe çöken tohumlr yıknıp gölgede 1 gün süreyle kurutulmuştur. Dh sonr

5 tohumlrın bir kısmı direkt olrk ve bir kısmı ise 5 o C de 4 hft muhfz edildikten sonr dört frklı uygulmy tbi tutulmuştur. Bu uygulmlr şğıd belirtilmiştir. 1. Kontrol: Ekimden önce kenlere hiçbir ön işlem uygulnmmıştır. 2. Asitte bekletme: Akenler ekimden önce %99 sülfürik sitte 10 dkik bekletilmiştir (Ymkw ve Noguchi, 1994). 3. Uç kesme: Akenlerin ekimden önce uç kısımlrı kesilmiştir. 4. Sud bekletme: Akenler ekimden önce 40 o C de 30 dkik sud bekletilmiştir. Uygulmdn sonr kenler, sıcklığı 25 C, fotoperiyot 16 st ydınlık ve 8 st krnlık, ydınltm ise 3000 lüx olck şekilde yrlnn kültür odsın yerleştirilmişlerdir. Denemede hipokotildeki uzmlr dikkte lınrk çimlenme ornı ve hızı uygulmlr göre yrı yrı belirlenmiştir. Arştırm, 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 20 ken olck şekilde, tesdüf prselleri deneme desenine göre plnlnmış ve ortlmlrın krşılştırılmsınd LSD testi kullnılmıştır. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA 3.1. Çimlenme Ornı Cmros çilek çeşidinde meyveden direkt olrk çıkrtıln kenlere ypıln bzı ön işlemlerin kenlerin çimlenme ornı üzerine etkisi Şekil 1 de verilmiştir. Bu şekilde, meyveden çıkrtıldıktn sonr kenlere ypıln ön işlemlerin, kenlerin çimlenme ornı üzerine etkisinin isttistiksel olrk önemli olduğu görülmektedir. En yüksek çimlenme ornı %70 ile sülfirik sitte 10 dkik bekletme uygulmsınd sptnırken, bunu %24 ile 40 o C de 30 dkik sud bekletme uygulmsı izlemiştir. En düşük çimlenme ornı ise %12 ile kontrol uygulmsınd belirlenmiştir.

6 Çimlenme Ornı (%) b b c Ön İşlemler Şekil 1. Meyveden direkt olrk çıkrıln kenlerde, değişik ön işlemlerden sonr sptnn çimlenme ornlrı (1: kontrol; 2: sülfürik sitte 10 dkik bekletme; 3: uç kesme; 4: 40 o c de 30 dkik sud bekletme) Cmros çilek çeşidinde, 5 o C de 4 hft muhfz kenlere ypıln bzı ön işlemlerin kenlerin çimlenme ornı üzerine etkisi Şekil 2 de verilmiştir. Bu şekilde de görüldüğü gibi, uygulmlrın çimlenme ornı üzerine etkisi isttistiksel olrk önemli bulunmuştur. En yüksek çimlenme ornı %75 ile uç kesme uygulmsınd belirlenirken, bunu %20.67 ile sülfürik sitte 10 dkik bekletme ve %7 ile 40 o C de 30 dkik sud bekletme uygulmsı izlemiştir. En düşük çimlenme ornı ise kontrol uygulmsınd %1 olrk belirlenmiştir.

7 Çimlenme Ornı (%) b d c Ön İşlemler Şekil 2. Soğukt muhfz edilen kenlerde, değişik ön işlemlerden sonr sptnn çimlenme ornlrı (1: kontrol; 2: sülfürik sitte 10 dkik bekletme; 3: uç kesme; 4: 40 o c de 30 dkik sud bekletme) Arştırm bulgulrımız Ymkw ve Noguchi (1994) ile Hmdouni vd. (2001) in bulgulrı ile uyum içerisinde bulunmuştur. Nitekim bu rştırıcılr, çilek tohumlrının %99 sülfürik sitte 10 dkik bekletilmesi ile çimlenme ornının rttığını ve çimlenme süresinin de kıslttığını belirtmişlerdir. Oys denemede uyguldığımız uç kesme ve sıck su gibi ön işlemlerin çileklerde uygulnmsın litertürde rstlnılmmış olup, bizim çlışmlrımız sonucu yukrıdki bulgulr elde edilmiştir Çimlenme Hızı Cmros çilek çeşidinde, meyveden direkt olrk çıkrtıln kenlere ypıln bzı ön işlemlerin kenlerin çimlenme hızı üzerine etkisi Şekil 3 de verilmiştir. Akenler kurutulduktn hemen sonr ypıln ön işlemlerin çimlenme süresi üzerine etkisi de çimlenme ornınd olduğu gibi isttistiksel olrk önemli bulunmuştur. En kıs çimlenme süresi 9.33 gün ile sülfürik sitte 10 dkik bekletme uygulmsınd sptnırken, bu uygulmyı 12.33

8 gün ile uç kesme uygulmsı izlemiştir. En uzun çimlenme süresi ise gün ile 40 o C de 30 dkik sud bekletme uygulmsınd sptnmıştır. 50 Çimlenme Hızı (gün) c b Ön İşlemler Şekil 3. Meyveden direkt olrk çıkrıln kenlerde, değişik ön işlemlerden sonr sptnn çimlenme hızlrı (1: kontrol; 2: sülfürik sitte 10 dkik bekletme; 3: uç kesme; 4: 40 o c de 30 dkik sud bekletme) Cmros çilek çeşidinde, 5 o C de 4 hft muhfz kenlere ypıln bzı ön işlemlerin kenlerin çimlenme hızı üzerine etkisi de çimlenme ornınd olduğu gibi isttistiksel olrk önemli bulunmuştur (Şekil 4). Şekil 4 de görüldüğü gibi, en kıs çimlenme süresi 7.66 gün ile uç kesme uygulmsınd belirlenirken, en uzun çimlenme süresi gün ile 40 o C de 30 dkik sud bekletme uygulmsınd sptnmıştır.

9 50 Çimlenme Hızı (gün) b b Ön İşlemler Şekil 4. Soğukt muhfz edilen kenlerde, değişik ön işlemlerden sonr sptnn çimlenme hızlrı (1: kontrol; 2: sülfürik sitte 10 dkik bekletme; 3: uç kesme; 4: 40 o c de 30 dkik sud bekletme) Arştırm bulgulrımız Kretschmer ve Kruger-Studen (1996) ile Hmdouni vd. (2001) nin bulgulrı ile kısmen uyum içerisinde bulunmuştur. Nitekim bu rştırıcılr, kenlerin soğukt bekletilmesi ile çimlenme ornının rttığını ve çimlenme süresinin de kısldığını belirtmişlerdir. 4. SONUÇ Arştırm sonucund, meyveden direkt olrk çıkrıln kenlerde sf sülfürik sit uygulmsı; soğukt bekletilen kenlerde ise uç kesme uygulmsı gerek çimlenme ornı ve gerekse çimlenme süresi bkımındn en iyi sonucu vermiştir. Nitekim meyveden direkt olrk çıkrtıln kenlerde en yüksek çimlenme ornı %70 ile sf sülfürik sit uygulmsınd belirlenirken, en kıs çimlenme süresi de 9.33 gün ile ynı uygulmd sptnmıştır. Soğukt bekletilen kenlerde ise en yüksek çimlenme ornı %75 ile uç kesme uygulmsınd belirlenirken, en kıs çimlenme süresi 7.66 gün ile yine ynı uygulmd kydedilmiştir. Denemede yrıc en düşük

10 çimlenme ornı kontrol uygulmsınd, en uzun çimlenme süresi ise sıck su uygulmsınd belirlenmiştir. KAYNAKLAR Anonymous, FAO Production Yer Book. Drrow,G.M Hmdouni, E.M., Lmrti, A. nd Bdoc, A In Vitro Germintion of the Achenes of Strwberry (Frgri x nnss Duch.) cvs Chndler nd Tudl. Bull. Soc. Phrm. Bordeux 140, Kretschmer, M. nd Kruger-Steden, E Investigtions On Germinbility Of Strwberry Achenes. Kongressbnd 1996 Trier. Vortrge Zum Generlthem Des 108. VDLUFA-Kongress Vom In Trier. Sekundrrohstoffe In Stoffkreisluf Der Lndwirtschft Und Weitere Beitrge Aus Den Offentlichen Sitzungen: Kretschmer, M. nd Kruger-Steden, E Germintion Cpsity Of Strwberry Seeds. Gemuse 33: M-Mongxinq, Y., Guihong, W., Weimin, C., Xiuln, M., Yu, G. H., Wu, W.M. nd Chen, X.L Effect Of Achene In Vitro Culture On Seed Germintion Percentge Of Strwberry. Jingsu Journl of Agriculturl Sciences. 17:2, Miller, A. R., Scheerens, J. C., Erb, P. S. nd Chndler, C. K Enhnced Strwberry Seed Germintion Through In Vitro Culture Of Cut Achenes. Journl of the Americn Society for Horticulturl Science. 117;2, Wilson, D., Goodll, A. nd Reeves, J An Improved Technique for the Germintion of Strwberry Seeds Ymkw, O. nd Noguchi, Y Effect Of Storge Conditions And Seed Production Time On Seed Germintion In Strwberry. Bulletin of the Ntionl Reserch Institue of Vegetbles, Ornmentl Plnts nd Te. Series No: 9,