GÖLBAŞI NIN GELİŞME EVRELERİ THE EVOLUTION CHARACTERISTICS OF THE GÖLBAŞI TOWN

Transkript

1 GÖLBAŞI NIN GELİŞME EVRELERİ THE EVOLUTION CHARACTERISTICS OF THE GÖLBAŞI TOWN Araş. Gör. Süha KOCAKUŞAKf*) ABSTRACT Gölbaşı is one of the small towns that is placed on the south of Ankara. At first, Gölbaşı was a seperate town, but because of the increasing population, economical problems, tran sportation and it's geographical position made it as the part of Ankara. Gölbaşı w as a very small village during In about 1955, a motor-way was build. During the day time min-bus and municipality service come and go between Ankara and Gölbaşı. After a while, transportation problems between Gölbaşı and Ankara were solved and many people moved from Ankara to Gölbaşı. Then later on Gölbaşı become a big town day after day. Now on it's one of satellite towns of Ankara. GİRİŞ G ölbaşı A n k ara'n ın g ü n eyin d e, A nkara-k onya Karayolu 'n u n 20. kilom etresinde, M oğan Gölü k enarın d a kurul- (*) A.Ü. D il v e Tarih-Coğrafya Fakültesi. 81 t

2 G ö lb a şı'n ın G elişm e E vreleri m u ş b ir ilçed ir. B aşkent A n k a ra 'n ın 24 ilçesi için d e G ölbaşım n ay rı b ir y e ri v a rd ır. Ö zellikle so n y ılla rd a ö n e m li ö lçüde gelişen ilç e n in A nkara'ya e n y a k ın m e sire y e rle rin e sah ip o lm ası ö n e m in i d ah a da a rtırm ıştır. G ö lb aşı'n ın 34 köyü, 1 bucağı, 5 ta n e de m ah allesi b u lu n m a k ta d ır sa y ım ları n a göre m e rk e z n ü fu su kişi, k ö y lerin d e y a şay a n to p la m n ü fu s ise 13409'dur n ü fu s say ım ı so n u ç la rın a gö re m erk e z n ü fu su, 25123, köyler n ü fu s u 18399'dur. Bu iki say ım yılı a ra sın d a k i d ö n e m d e ilç en in yıllık n ü fu s artış h ızı b in d e 63.79'dur. H albuki d ö n e m le ri a ra s ın d a T ü r k iy e g e n e lin d e k i y ı ll ı k n ü f u s a r t ı ş ı b i n d e 21.71'dir. G ö lb aşı'n ın bağlı b u lu n d u ğ u m erk ez olan b a şk e n t A n k a ra 'n ın a y n ı d ö n e m d e k i n ü fu s a rtış h ız ı ise b in d e 24.31'dir. Y u k arıd ak i ö rn e k te g ö rü ld ü ğ ü gibi G ö lb a şı'n ın n ü fu s u h e m T ürkiye o rtalam a sın a h e m de A nkara'ya göre hızlı b ir şek ild e artış g ö sterm ek ted ir. (G rafik: 1 ve Grafik:2). G ölbaşı 1920'li y ıllard a d o ğ u su n d a k i V irancık k ö y ü n ü n b ir m a h a lle si d u ru m u n d a d ır. O y ılla rd a Gölbaşı, A nkara'yı g ü n ey e b a ğ la y an y o lu n k e n a rın d a b u y o ld an geçen lere h iz m e t v e rm e k am acıyla k u ru lm u ş b ir y e rle şm e k o n u m u n d a dır. G ö lb aşı'n d a ilk y e rle şm e n in çek ird eğ in i 2 h a n o lu ş tu r m a k ta y d ı. G id e re k g elişen G ölbaşı, 1928 y ılın d a n a h iy e o lm u ştu r y ılın d a Ç ankaya, A n k a ra 'n ın ilçesi d u r u m u n a gelm iş v e G ölbaşı b u ra y a b a ğ la n m ıştır. G ölbaşı'nda 1964 y ılın d a b ele d iy e teşk ilatı k u ru lm u ş ve n ih a y e t ta rih in d e ise A nkara'ya bağlı b ir ilçe d u r u m u n a g elm iştir. G ö lb a şı'n ın G elişm esi G ö lb a şı'n ın gelişm esin d e başlıca ü ç fak tö r rol o y n a m ıştır. B u n la rd a n b irin c isi A n k a ra'n ın etk isid ir: 13 E kim 1923 yı lın d a B aşk en t o lan A nkara h ızlı b ir g elişm e süreci için e gi re re k y u rd u m u z d a İsta n b u l'd a n so n ra ikinci m e tro p o lite n k e n t sıfa tın ı k a z a n m ıştır. T ü rk iy e 'n in 1950'li y ılla rd a n itib a re n h ızlı b ir k e n tle şm e süreci içine g irm e si h e m k e n tli n ü fu su n o ra n ın ı g id ere k a rtırm ış, h e m d e k e n tle rin y a p ı ve d o k u la rın d a ö n e m li d eğişiklikler o lm a sın ı sağ lam ıştır. Bu d eğ işik lik ler sadece k e n tle rin m e rk e z le rin d e değil çevrele82

3 GÖLBAŞINDA NUFÜS (IM ) (x 10,000) 1S85 mo * «65 « «70 «75 «60 «65 «90 GRAFİK 1 KAYNAK: B.D.I.E. Genel Nüfus Sayım ları

4 Q ölbagi'nm G elişm e Evreleri TüPIIYE-ANKARA VE GÖLBAŞINDA NÛFÜS ARTIŞ BÎNDESÎfl ^ K. ~ 4 o X 7 'ı ü.^datü/.o \r\i I \nl K aynak; 19 v u ü 0 n s i N ü.'fu.s S a y ı m ı î dar i Bö Iü.nu.ş B. )«î.e. Y a y.no si 4 b 7 ANKARA g r a f i k 2 ip rtiw \rv A A! D A O l bul-bm^ıl 84

5 rin d e de gerçekleşm iştir. K entleşm e açısından bu değişikliklerin en güzel örneklerini A nkara ve çevresinde görm ek m ü m k ü n d ü r. Ç alışm am ızın k o n u su n u o lu ştu ra n Gölbaşı'da B aşkentin güneyinde hızla gelişen b ir m erkezdir. G ölbaşı A nkara'ya olan yakınlığı (20 km.) ve ulaşım kolaylığı nedeniyle hızlı b ir şekilde gelişm ektedir. İlçe'nin başkente oldukça düzenli b ir otobanla bağlı olm ası iki m erkez a ra sın d a k i karşılıklı etk ileşim i a rtırm ıştır. H atta Gölbaşı'nda o tu ran ların b ir kısm ı çalışm ak için A nkara'ya g ü n ü birlik gidip gelm ektedir. İlçe ile A nkara m erkezi arasında belediye otobüsü ile gidiş 20 dakika sürm ektedir. Bu da Ank ara'n ın h erh an g i bir sem tin d en çıkarak işine giden insan ın yolda geçirdiği süreye eşit h atta bazen d aha da azdır. Gölbaşı ile A nkara arasında karşılıklı belediye otobüsü sefer sayısı 68'dir, bu da ihtiyacın önem li b ir kısm ına cevap verm ektedir. G ölbaşı'nın gelişm esinde rol oynayan ikinci faktör ulaşım dır: D aha önce de bahsettiğim iz gibi ilçe önem li b ir yol ü z erin d e b u lu n m aktad ır. A nkara'yı güneye bağlayan E-5 Karayolu kenarın d a b u lu n an G ölbaşı'nda ilk yerleşm eler ve ticari alanlar b u yoldan geçenlere hizm et verm ek am acıyla k u ru lm u ştu r. B unları b enzin istasyonları, tam irh a n e le r ve yolcuların tem el ihtiyaçlarına yönelik lokanta, fırın ve çayhanelerd ir. Bu tesisler 1950'li yılların öncesinde bile Gölbaşı'na b ir canlılık kazandırm ıştır. Ancak bu yol 1954 yılına k adar d a r ve bozuk b ir yoldur yılın d an sonra geniş ve m u n tazam asfaltlı b ir yol haline getirilm iştir. Bu tarih le rd en sonra eski ticaret alanların a yenileri ilave olm uş, yeni k u ru lan b u tesisler ve yerleşm elerde yolun k enarında k u rulm aya başlam ıştır. H albuki yol ü zerin d e k u ru lan 1955 y ılın d an önceki yerleşm eler ve tesislerin eski ticarethane ve yerleşm elerin yerleri g ü n ü m üzdeki H aym ana kavşağı yakınlarındadır. G ü n ü m ü zd e ulaşım koşu lların ın elverişliliği nedeniyle b u karayolu kenarın d a pek çok sanayi tesisi de k u ru lm aktadır. B unların arasında u n fabrikası, m akina sanayi, m obilya sanayi gibi büyük tesisler de vardır. 85

6 G ö lb aşı'n ın G elişm e E vreleri G ö lb aşı'n ın gelişm esini etk iley en ü ç ü n c ü fak tö r b u ra y a d ış a rd a n y e rle ş m e k iç in g e le n le rin o lm a s ıd ır. Ö zellik le 1955 y ılın d a n so n ra ilçeye göçler o lm u ştu r. B u rad a arsa fi y a tla rın ın A n k ara'ya göre ucuz o lu şu u la ş ım kolaylığı faktö rü ile b irle şin ce G ölbaşı yerleşm e a ç ısın d a n cazip h a le gel m iştir. G öçler önce y ak ın k ö y lerd e n b aşlam ış, d a h a so n ra b u n u İç A n a d o lu 'n u n değişik y ö releri ve K aradeniz Bölgesi izlem iştir. G ö lb aşı'n ın n ü fu s ve y erleşm e a ç ısın d a n e n fazla geliştiği d ö n e m 1980'den g ü n ü m ü z e k a d a r o la n sü re d e gerçekleş m iş tir ve b u gelişm e d ah a da d e v am e d e c ek tir (H arita: 1, H arita: 2 ve H arita: 3). H arita l'd e G ö lb aşı'n ın 1950'ye k a d a r o lan d ö n e m d e k i gelişm esi g ö rü lm e k te d ir. Bu d ö n e m d e Ga zio sm an p aşa, K arşıyaka M ahalleleri o lm a k ü z e re iki m a h a l le v a rd ır. A ncak K arşıyaka M ah allesi'n in k u ru lu ş u d a h a es kiye d a y a n m a k ta d ır. H aritayı d iğ e r h a rita la rla m u k ay e se edecek o lu rsa k 1950'ye k a d a r o lan d ö n e m d e iki m a h a lle n in de E-5 k a ra y o lu n u n b a tısın d a y e ra ld ık la rı g ö rü lü r. Gölbaşın m g id erek g elişm esi ve b ir y a n d a n k a ra y o lu n u n d iğ er y a n d a n da M oğan g ö lü n ü n b u gelişm eyi y ö n le n d irm e si ile, yo lu n b a tısın d a d a m a h a lle le r o lu şm ay a b a şla m ışltır (H arita: 2). İlçen in 1980'den so n ra hızlı b ir g elişm e sü reci içine g ir m e sin i sağ lay an fak tö r b aşk en t A n k a ra 'n ın etkisidir. A nka ra'd a b u lu n a n b azı ö n e m li resm i k u ru lu ş la r G ölbaşı'na ek ü n ite le rin i k u rm u şla rd ır. Ö zellikle T ü rk iy e E lektrik K u ru m u (TEK) 1980 y ılın d a n itib a re n ilç e n in d o ğ u su n d a b ü y ü k ö lçülü b ir arazi k a m u la ştırm a sın a g itm iş ve b u ra y a h e m iş a la n la rın ı h e m d e sosyal tesisle rin i k u rm u ş tu r. TEKİ Polis E ğitim M erkezi ü n ite le ri ve Gazi Ü n iv ersitesi H astanesi izle m iştir. H arita 3'de S eğm enler ve Şafak M a h allele rin in de k a ra y o lu n u n d o ğ u su n d a k u ru ld u k la rı g ö rü lü r. Bu iki m a h a l le n in k u ru lm a s ın d a b ah settiğ im iz re sm i k u ru lu ş la rın etk isi o ld u kça fazladır. G ö lb a şı'n ın R e k rea sy o n el A çıd an A n k a ra İçin Ö n e m i G ölbaşı'na can lılığ ın ı v e re n iki göl b u lu n m a k ta d ır. B u n lar; M oğan ve E ğ m ir gölleridir. H er iki göl de b irik in ti koni86

7 G ölbaşı nın G elişm e Evreleri HARİTA: 1 87

8 88

9 cr LÜ _ ı LÜ i T' Nl / : =%=,i\î3» v.\. \ *C* * *. >.. ı - --p; *<SaB2&\s>>Î 0» Q;. V.. - "^ 2L_i -"V? /, ^ ;v. \ «vs* *r ; / ^ - K : -.:n ^ v 4 < O u> < CÜ _ l :0 O y I _*.'» /\, / V U. > n ^IP^I--- < - /V 2 ;Xır r ' ÎS.J, * S N ; n 0 3 * > g > -. 3 f.^2 s Ü *5 o I ///; 1 ///; 1 HARİTA: 3 89

10 G ö lb a şı'n ın G elişm e E vreleri si setti gölü n ite liğ in d e d ir. İlçen in d o ğ u su n d a k i E lm ad ağ ta ra fın d a n u z a n a n b irik in ti k o n isin in b ir a k a rsu y u n v a d isin i tık a m a sı so n u c u o lu şm u ş göllerdir. B u n la rd a n M oğan G ölü 972 m. k o d u n d a o lup d a h a d ü z g ü n b ir u z a n ışa sa h ip tir, Eğm ir G ölü ise 970 m. k o d u n d a d ır ve tip ik b ir a k arsu v a d isi n in ü z e rin d e y e ra ld ığ m d a n şekli de b ir a k arsu vad isi gibi k ıv rım lıd ır. M oğan gölü ve çevresi em les b ir to p o g rafy a gös te rir, h e r iki ta ra fın d a d a seki siste m le ri v a rd ır, çevresi açıktır. E ğ m ir G ö lü 'n d e çok d a r b ir seki siste m in d e n sonra, eski a k arsu v a d is in in dik y a m a çların a geçilir. H er iki gölde de se k ile rd e n so n ra alçak ve y ü k sek p lato lara, sırtla ra geçi lir, b u m o rfo ğ ra fik ü n ite le r ise a k a rsu la rla y a rılm ıştır. G ölbaşı ve ç ev re sin in özellikle son y ılla rd a h ızlı b ir geliş m eye sa h n e olm ası, b u gelişm ede b e lirli b ir p lâ n ın izle n m e si ve alt y ap ı noksanlığı, b ir ta k ım so ru n la ra y o laçm ıştır. Ö zellikle 1975 y ılın d a n so n ra A n k a ra'd an u z a k laşara k göl k e n a rın d a ev y a p tıra n la rın sayısı g id ere k a rtm a k ta d ır. Baş lan g ıçta ferd i o lara k te k tek sayfiye evleri y ap ılm ış, b u n u k o o p eratifleşm e ile y a p ılan b lo k lar izlem iştir. Y öredeki iki g ö ld en b iri o lan E ğ m ir G ölü O rtad o ğ u T ek n ik Ü niversitesi'n in k o ru m a s ı a ltın d a olup sadece ü y e le rin girebileceği b ir k o n u m d a d ır. Ayrıca b u göl çev resin d ek i a la n ağ açlan d ı rıla ra k k o ru m a altın a alın m ak ta ve y a p ılaşm a y a da iz in ve rilm e m e k te d ir. Bu n e d e n le G ölbaşı'nın h ızlı gelişm esi Eğ m ir G ö lü n ü o lu m su z açıd an aynı h ızla e tk ilem em ek te d ir. Fakat M oğan G ölü ve çevresi aşırı y a p ıla şm a d a n hızlı b ir şe kilde e tk ile n m e k te d ir. G ölün sadece H a y m an a yolu k e n a rın d a (b atısın d a) u z a n a n k esm i b o y u n c a 50'yi aşkın k o o p e r a t i f in o ld u ğ u v e b u r a d a a lt y a p ı n ı n b u l u n m a d ı ğ ın ı b e lirtirse k b u g e lişm en in b o y u tla rı ve s o ru n la rı o rtaya çıka caktır. M oğan G ö lü n ü n k e n a rın d a k i alçak ve y ü k sek seki lerd e o lu ş tu ru la n b u y ap ılaşm a h e m doğal d e n g e n in b o z u l m a s ın a h e m d e ç e v r e s o r u n l a r ı n a y o l a ç m a k t a d ı r. G ü n ü m ü z d e ilç e n in k a n aliz asy o n siste m i b u lu n m a d ığ ın d a n s o ru n fo sep tik lerle çözülm eye ç alışılm ak tad ır. A ncak İl le r B ankası ve B elediye ta ra fın d a n y en i k a n alizasy o n siste m in in y a p ıld ığ ın ı b u ra d a b e lirtm e k gerekir. 90

11

12 M oğan G ö lü n ü n hızla kirlenm esini sağlayan diğer b ir etken de gölün özellikle doğusunda (E-5 karayolu ken arın d a) k u ru lm u ş b u lu n a n fabrikalardır. Bu kesim de fabrika atıkları çeşitli tesis ve k o n u tların atıkları ile birlikte göle atılm aktadır. Böylelikle koru m a altında olm ayan göl hızlı b ir şekilde kirlenm ektedir. Gölbaşı ve çevresinde doğal d e n g en in tah rip edilm esi ve derinliği 4 m. k a d ar olan b u gölün hızla kirlenm esi b u rad ak i hayatı olum suz yönde etkilem ektedir. Kirlilikle gölde yaşayan canlıların sayısı hızla azalm aktadır. Eskiden b u rad a gördüğüm üz bazı kuş tü rle rin i artık görem ezken, balık tü r ve sayıları da (kirlilik ve aşırı avlanm a nedeniyle) hızla azalm aktadır. Özellikle A nkara'lıların h em o tu rm a k için h em d e haftasonları g ü n ü b irlik gezilerinde tercih ettikleri b ir yer k o n u m u n d a olan Gölbaşı ve çevresinde b o zu lan doğal d e n g en in yeniden tesisi için önlem ler alınm alıdır. Bu itibarla özellikle M oğan G ölü çevresinde yeni yapılaşm aya izin verilm e m eli, m evcut y apılarında alt yapı so ru n ları çözülm elidir. G ölün doğu kıyısında k u ru lm u ş olan fabrikalar, tesislere, evlere ve b atı kıyısında k u ru lm u ş olan yerleşm elere sıvı atıkları için filtre takılm ası ve b u n la rın sağlıklı olarak çalıştırılm a ların ın denetlenm esi gerekir. A n kara'nın h e m e n yakınındaki ilçede kış aylarında hava kirliliği k endin i hissettirm ektedir, b u n edenle ısınm ada bitkisel kökenli yakıtlar terk ed ilerek doğalgaz k u llanım ın a geçilm eli, kısa vadede ise b u so ru n için bacalara filtre takılm alıdır.. Y apılm akta olan kanalizasyon çalışm alarına ise hız kazandırılm alıdır. Gölbaşı ve çevresinin rekreasyonel olarak y e n id e n ele alınm ası gerekm ektedir. A nkara m etro p o liten n ü fu su n u n din len m e ve spor gereksinim ini doğal çevre-zam an-m esafe param etresi içinde değerlendirerek g ü n ü b irlik ve hafta son u kısa süreli tatil kullanışlarına d ö n ü k b ir d o k u n u n Gölbaşı'nda kısa zam an d a o lu ştu ru lm ası gerekir. Bu d o k u n u n oluşturulm ası için yapılm ası gereken çalışm alar şunlardır: a) Göl çevresinde k o n u t yapılam ayacak b ir zon o lu ştu ru l m ası ve b u zon içinde fiziki yapıya u y g u n olarak; yeşil alanlar, gezinti ve koşu alanları, yüzm e h av u zları ve seyir teras- 92

13 G ölbaşı'nın Gelişm e Evreleri Fotoğraf 4: H aym ana Yolu kenarında, Gölün batısında kooperatifleşme ile olan hızlı yapılaşm a örnekleri (Foto: H. Yiğitbaşıoğlu) 93

14 Fotoğraf 5: Tarım alanlarının hızla iskân alanı haline getirilm esine örnekler (Foto: H. Yiğitbaşıoğlu)

15 ları, çocuk parkları, g ü n ü b irlik p ik n ik alanları d ü zen len m e si, b) G ölün batısında (H aym ana yolu kesim inde) ağaçlandırılarak oluşturulacak b ir yeşil alan içinde, B aşkentlilerin kısa süreli d in lenm e ihtiyaçlarına yönelik hafta sonu evlerin in yapılm ası, c) Göl çevresindeki sazlık alanların biyolojik m ücadele yoluyla tem izlenerek gölün kürek, yelken ve balıkçılık gibi sporlar için uygun hale getirilm esi ve b u konuda tesislerin yapılm ası, d) M oğan ve E ym ir Gölleri arasındaki bataklığın ıslâh edilerek yeşil alan ve b ir spor kom pleksi haline getirilm esi u y g u n olacaktır. S eçilm iş B ibliyografya Darkot, B. 1967, "Şehir A yrım ında N üfus Sayısı ve Fonksiyon Kriterleri", İ.Ü. Coğ. Ens. Der. C: 8, S: 16, İstanbul. E m iroğlu, M. 1981, "Türkiye'de Son S ayım lar v e K entleşm e O layının B oyutları", Coğ. Araş. Der., S: 10, No: 10, Ankara. Erol, O. 1973, Ankara Şehri Ç evresinin Jeom orfolojik Ana B irim leri, A.Ü. DTCF. Yay. No: 240, Coğ. Araş. Ens. Yay. No: 16, Ankara. Keleş, R. 1984, K entleşm e ve Konut Politikası, A.Ü. SBF. Yay. No: 540, Ankara. K ocakuşak, S. 1990, "Sincan'ın K entleşm e Özellikleri" C oğrafya A raştırm aları, C: 1, S: 2, Ankara. Ö zgüç, N. 1977, "Sayfiye Yerleşm eleri: G elişm e ve Başlıca Özellikleri", İ.Ü. Coğ. Ens. Der. S: 22, İstanbul. Sencer, Y. 1979, Türkiye'de K entleşm e, K ültür Bak. Yay. No: 345, B ilim D izisi Yay. No: 12, Ankara. Şen, E. 1974, "Ankara Şehri M esken A lanlarının G elişim i (G ecekondu Sorunları A çısından)'1türk C o ğ Der. Yıl: 22, S: 26, Ankara. 95