SAHiH-i MÜSLiM'iN "KiTABÜ'L-FEzAiL" BÖLÜMÜNE GÖRE HZ.PEYGAMBER'iN BAZI ÖZELLiKLERi

Transkript

1 tem Yı/:10 Sayı: SAHH- ÜSL'N "KABÜ'L-FzAL" BÖLÜÜN GÖR HZ.PYGABR'N BAZI ÖZLLKLR Prof.Dr. Seyt AVCI Ştmak Ünverte lahyat Fakülte ÖZ Her Peygambern kendne mahu bazı özellkler, dğerlernde bulunmayan üstün yönler vardır. Ama peygamberler çnde Hz. Peygamber'n ayn br yer bulunmaktadır. O Hak eala'nın habb, nanlığın efenddr. O kıyamet gününün önder, şefaatyetkne ahp olanann lkdr. O'nda dğer peygamberlerde olmayan ütün haller, farklı özellkler vardır. O'nun ütün haller bütün yönleryle tept edlmş, lgl eerlerde bunlara yer verlmştr. mam ülm'n (ö.261/874) e/-c:mu'-sahfı'nde de Hz. Peygamber'n huuyetleryle lgl br takım rvayetler eern 43. bölümü olan Ktabü'J-Fez:l başlığı altında toplanmıştır. akalede adı geçen bölümde yer alan 46 bab ve 174 had çnde doğrudan Hz. Peygamber'le lgl olanlardan yararlanılarak O'nun ahp olduğu özellklern teptne çalışılmıştır. Anahtar Kelmeler: Hz. Peygamber, özellk, fazlet, oylu, değerl. ABSRAC he Feature of the Prophet uhammad Accordng to the Kt:b a/-fadal n Jam al-5ahh of Imam ulm ach prophet ha ome feature and uperor apect that thee are pecular to hm and other don't have. However, the Prophet uhammad ha more mportant place among other prophet. He habbullah and the mater of humanty. He alo the leader of the day of Judgment and the frt of thoe who have the authorty to ntercede. He ha alo o me uperor feature whch other prophet don't have. hee uperor feature were determned for all apect and menton ed n related book. he hadth about the uperorty of the Prophet were collected under the ttle of Ktab a-fadal -whch nclude 43 chapter- n a Jam a-sahlı by Imam ulm (d. 261/874). h paper, therefore, am to determne the charactertc of the Prophet by analyzng 46 chapter and 174 hadlh whch drectly related to the Prophet n Ktab a-fadal ofa-jam a Sahlı. Key Word: he Prophet uhammad, feature, vrtue, noble, valuable. GRŞ Özellk, br şey benzerlernden ve başka şeylerden farklı kılan yönler demektr. nan çn özellk denldğ zaman, onu dğer nanlardan ayıran ntelkler anlaşılır. nanın ahp olduğu müpet özellklern ayıı arttıkça, fazletler de ona göre artar. Fazletler konuunda en ütün nanlar hç şüphez pey-

2 12 Prof. Dr. Seyt AVCI gamberler, peygamberler çnde de en on peygamber gelr. Hz. Peygamber'n fazlet ve mezyetler, ütün hal ve özellkler genel olarak had ktaplarının fezal, menakıb, ed eb, lba, et' me, znet, zkr ve dua gb bölümlernde ele alınmış, özel olarak da bu alanda şemal, delalü'n-nübüvve, haaü'r-neb ve h Iye gb eerler tanf edlmştr. 1 Hz. Peygamber'n ütün özellklernden bazılarına dğer had ktaplarında olduğu gb Sahh- ü/m'n de Fezal bahnde yer verlmştr. Çok çeştl hadlern yer aldığı bu bahte zkrolunan rvayetlern dğer had kaynaklarındak hadlerle karşılaştırılarak ıhhat durumlarının teptnn yapılmaı, ardından lgl rvayetlere blmel anlamda br takım yorumların lave edlme lm adına öneml br boşluğun doldurulmaına katkıda bulunacaktır. ülm (ö.261/87 4)'n Fezal bahnde Hz. Peygamber'n ütünlüğüne tema eden hadler, dünyaya ve ahrete at ütünlükler olmak üzere k grupta toplamak mümkündür. Konuya grmeden önce konu le lgl lteratüre br göz atmak faydalı olacaktır. A. KONU İL İLGİLİ LRAÜR 1.Fezat lk dönem had kaynaklarında Hz. Peygamber'e at vaıflar daha çok faz ve fezal kelmeleryle fade edlen bölümlerde ele alınmıştır. eela Darm (ö.255/868)'nn e~-sünen'nde "~~.:r ~-'~.&ı J-o ır.jı Jo<- ı.. '-:'4: Hz. Peygamber'e verlen bazı ütünlükler" adı altında br bab düzenlenmş ve burada on kadar had rvayet edlmştr. 2 ülm e e-camu'-ahfh'nn Fezal bölümünde Hz. Peygamber'n şecaatne, cömertlğ, tevazuu, hayaı, güzel kokuu, ternn temz oluşu, açı ve yüzünün güzellğne, ağzına ve gözlerne, ırtındak nübüvvet mührüne dar hadler zkretmştr. Hz. Peygamber'e lütfedlen ütünlüklere dar kaleme alınan ve br "fezal" veya "fezalü'n-neb1' edebyatı oluşturacak olan eerlern br kımında O'nun dğer peygamberlerden ütünlüğü konu ednlmş, br kımında da onun nanlardan, cnlerden, meleklerden ve bütün yaratıklardan ütün olduğu huuu ele alınmıştır. Fezal müellfler, Hz. Peygamber'n bu ütünlüklern kanıtayabmek çn öncelkle ayetlerden, daha onra da hadlerden delller getrmşlerdr. Onlar Kur'an-ı Kerm'de, peygamberlerden br kımının br kımına ütün kılındığı ve bazılarının derecelernn yükeltldğnn bldrlmenden 3 Allah nezdndek konumlarının farklı olduğu onucu çıkarmışlar, ReGullah'ın alemere rahmet olarak gönderldğn, 4 kavmnn çnde bulunduğu ürece Allah'ın onlara azap ndrmeyeceğn beyan eden ayetlerden 5 de onun bütün peygamberlerden ü- 1 Kandemr,. Yaşar, "Şemal", DA, tanbuı2010, XXXVIII/ Darm~ bü uhammed Abdullah b. Abdrrahman, Sünenü'd-Darm, tanbuı1413, ukadd me 8. 3 Bakara 2/253; ra 17/55. 4 nbya 21/107. nfaı 8/33.

3 Sahh- ülüm'n "Ktabü'I-Feza/" Bölümüne Göre Hz.Peygamber'n Bazı Özellkler 13 tün olduğu netcene varmışlardır. Bll konuda bnü'l-cevzl(ö.597 /1201) tarafından mütakl olarak yazılan el Vefa b-ta'rff fezal'i-utafa adlı eerde de Hz. Peygamber'n ütünlüklerne yer verlmştr. er, utafa Abdülvahd tarafından 1386/1966'da Kahre'de neşredlmştr. 2.enaktb enkbenn çoğulu olan menakıb, tanınmış kmelern ütünlüklernn dle getrldğ eerere denr. Had term olarak menakıb, had ktaplarında Hz. Peygamber'n ve dğer menkbe ahb kşlern ütünlüklernn konu edldğ bölümlerdr. Kütüb- Stte çnde enakıb bölümü olan k eer vardır. Bunlardan br Buhar! (ö.256/870)'nn Sahfh' k menakıb eern 61. bölümü, dğer de rmz (ö.279j892)'nn Sünen'dr k onda da menakıb eern 46. bölümüdür. Her k eerde de Hz. Peygamber'n ütünlüklernn anlatıldığı hadere bu bölümde yer verlmştr. 3.Şemal Hz. Peygamber'n özellklernden bahedlen br dğer telf türü şernal adlı eerlerdr. Sözlükte "huy, tabat, ecye, ahlak" gb manalara gelen şernal kelme muhtemelen III/IX. yüzyıldan tbaren başta had olmak üzere yer, tarh ve taavvufa dar eerlerde br nan olarak Hz. Peygamber'n dış görünüşünü, özel hayatını ve ahlakını fade eden br ter m halnde kullanılmıştır. nanları Hz. Peygamber' bütün yönleryle öğrenmeye ve onun özellklern benmemeye lk defa Kur'an-ı Kerôıı teşvk etmştr. Buna göre Hz. Peygamber bütün nanlara br müjdec ve br uyarıcı olarak gönderlmş/ bzzat kendnn bu gerçeğ, "Ben Allah'tn hepnze gönderdğ e/çym" dye duyurmaı tenmştr. Brçok ayette Allah le brlkte ona da taat edlme, 9 kendne uyulup ardınca gdlme, 10 mürnnler tarafından canlarından daha çok evlme emredlmştr.h uhaddler şernal konularını genellkle had ktaplarının fezal, menakıb, edeb, lba, et'me, znet, zkr ve dua gb bölümlernde ele almışlardır. rmzt e-sünen'nn 46. bölümünde Hz. Peygamber'n beşer yönünü, dış görünüşünü, özel hayatını ve ahlakını "enakıb" başlığı altında vermekle brlkte onun özellklern daha genş br şeklde eş-şema'/ü'n-nebevyye adıyla mütakl br eerde ele almış, ondan onra bu konu br lm halnde gelşmştr. Yuka rıda da belrtldğ yer vermştr. üzere ülm e bu tür hadere Sahfh'nn Fezal kımında 6 Ahatlt, rdnç, "Haaü'n-Neb", DA, tanbul, XVI/ Sebe 34/28. a A'raf Al- mn3n 3/32, 132; Na 4/13, Al- m ran 3/31, A'raf 7/ Ahzab 33/6; Genş blg çn bk. Kandemr, "Şemal", DA, XXXVIII/497.

4 14 Prof. Dr. Seyt AVCI Peygamberlern hep güzel yaratılış olmakla brlkte, Hz; Peygamber'n onlar araında ayrı br yer vardır. Allah eala'nın peygambern ütün ntelklerle anmaı ve onu örnek almayı tavye etme Hz. Peygamber'n şernalne duyulan lgy ahabe dönemnden tbaren arttırmış; Hz. Al, ne b. alk, bü Hüreyre, Bera b. Azb, Hz. Aşe, bü Cuhayfe, Cabr b. Semüre, Ümmü a'bed, Abdullah b. Abba, uarrız b. uaykb, bü't-ufeyl, Hureym b. Fatk, Hak m b. Hzam gb ahabler onu tavr etmeye çalışmışlardır. Ferra e-beğavl (ö.516/1122)'nn rşadü'l-eıvar'ı, Kadı lyaz (ö.544/1149)'ın eş-şfa'ı, bn Ker (ö.774/1373}'n Şemalü'r-reül'ü bu alanda yazılan en meşhur eerlerdendr Haaü'n-nebf Hz. Peygamber'n özellklern konu ednen br dğer telf çeşd de haa türü eerlerdr. Allah eala'nın adece Hz. uhammed'e lütfettğ özellkler fade eden eerlern ortak adına haaü'n-nebl denr. H aa kelme, "br şeye veya br kmeye adece onda bulunan br özellkle ütünlük nbet etmek" anlamındak ha (huu} madanndan m olan haıyyetn çoğulu olup "mezyetler ve ütün özellkler" demektr. Bu kelmeye lk döneme at özlüklerde ratlanmazp Haa müellfler, Hz. Peygamber'e münhaır kılınan lahhüküm ve lütufları genellkle farzlar, haramlar, mubahlar ve adece ona lütfadlen ütünlükler olmak üzere dört-grup halnde ncelemşlerdr. Yalnız Hz. Peygambere münhaır kılınan farzlar şunlardır: Kuşluk, vtr ve teheccüd namazlarını kılmak, kurban kemek, mvak kullanmak, hlm ahb nanlarla tşare etmek, ayıca çok ola ble düşmana j karşı koymak, borçlu olarak vefat eden mülümanların borçlarını ödemek, başladığı br nafle badet yarım bırakmamak, kötülüğü en uygun şeklde bertaraf etmek. Bunlar mülümanlara da tavye edlmekle beraber Hz. Peygamber'e farz kılınmıştır. Sadece Hz. Peygamber' e haram kılınan huular şöylece özetleneblr: Zekat almak, gerektğ halde avaşa grmekten çeknmek, dünya malına göz dkmek, 14 anığın uçluluğunu pat ve lan etmeden gzlce cezalandırılmaını emretmek, yaptığı ylğ çok görerek başa kakmak. 15 Dünya malına göz dkmek ve yapılan ylğ başa kakmak mülümanlar çn de hoş görülmemekle brlkte bunlar Kur'an-ı Kerm'de Hz. Peygamber çn haram derecende yaaklanmıştır. Hz. Peygamber' e ha bazı mubahlar da şunlardır: ftar etmeden peşpeşe brkaç gün oruç tutmak, ganmet malları takm 12 Kandemr, "Şemal", DA, XXXVIII/ Ahatlı, "Haaü'n-Nebr, DA, YNI/ Hcr 15/ üdder 7 4/6.

5 Sahh- ülüm'n "Ktabü'I-Fezl" Bölümüne Göre Hz.Peygamber'n Bazı Özellkler 15 edlmeden önce onların çnden dledğn almak, ganmet mallarının ve gayr mülmlerden alınan verglern beşte brn tedğ gb kullanmak,1 6 ekke'ye hrarrız greblmek, uyumakla abdetnn bozulmamaı, gerektğnde mecde cünüpken grme, brne lanet etme ve br kşye eman verdkten onra bundan dönme yetknn bulunmaı onun çn mubah olan huular araında ayılmışa da bu konulardak rvayetlern zayıf olduğu ve bu görüşlern bazı hadlern yanlış yorumlanmaından kaynaklandığı anlaşılmaktadır Hz. Peygamber'e ha mubahların br kımı da onun evlenmeyle lgldr~ Dört hanımdan fazlaını br nkah altında bulundurmak, kendn O'na adayan br kadınla mehr vermekzn evleneblmek,n hramda ken nkah akdedeblmek ona tanınan mtyazlardandır. Hanımlarından dledğn yanına almaına zn veren ayet, 18 onlar araında nöbetle dolaşmaı şeklnde anayanlara göre ReGl- krem'n dledğ eşnn yanında daha fazla kalmaya hakkı vardır. Bununla beraber ReOlulah hayatı boyunca hanımları araında adl davranmıştır. Bazı flern adece Hz. Peygamber'e mubah kılınmaının ebeb, Allah'ın ona tanıdığı yetklern genşlğn götermek ve bu mubahların dğer nanların akne ReGullah'a taatten alıkoymadığına dkkat çekmektr. Haa konuuna lk tema eden mam Şaf (ö.204j820) ola da bu Ca'fer Ahmed b. uhammed e-kumm7nn (ö.350/961) Haaü'n-neb adlı eer, termn lk defa IV/X. yüzyılda kullanıldığını götermektedr. Süy0t7nn e/ Haaü'/-kübra'ı Hz. Peygambern muczelern anatmayı hedefleyen delalü'nnübüwe türü eerere benzemektedr. Bu eerlern dışında bu konuda yazılan daha başka eerler de vardır.19 5.Delalü'n-nübüwe Peygamberlk müeeen, özellkle Hz. uhammed'n peygamberlğn patlamak amacıyla yazılan eerlern ortak adı olan delalü'n-nübüwe türü eerlerde de konuyla lgl rvayetler bulunmaktadır. Ntekm bu Nuaym ellfan(ö.430/1038)'nn Delalü'n-nübüwe'nde Hz. Peygambere verlen ütünlüklerle dğer peygamberlere verlen ütünlüklern mukayee edldğ br bölüm bulunmaktadır. Beyhak (ö.458j1065) e haae dar rvayetler kıaca kaydettkten onra konunun nkah bahne at hükümlern e-sünenü'/ 19/2()12 kübra'ında zkrettğn fade eder. 20 Onun naklettğ bazı rvayetler hakkında yaptığı abetl değerlendrmelereere ayrı br değer kazandırmaktadır. 6.Hlye Hlye, Hz. Peygamber'n fzközellkler le bunları anlatan edebeerler çn kullanılan br termdr. Sözlükte "ü, zynet, kolye" gb manalara gelen hlye mecazen "yaratılış, uret ve güzel vaıflar" demektr. 16 nfaıb/41; Haşr 59/7. 17 Ahzb 33/50. 1B Ahzb 33/ Ahatlı, rdnç, "Haaü'n-Neb7', DA, XVI/ Beyhak~ bf Bekr Ahmed b. e-hueyn, Dela/ü'n-nübüwe, Beyrut 1985, V/

6 16 Prof. Dr. Seyt AVCI Hz. Peygamber'n hlye hakkındak rvayetler had ktaplannda "Sıfatü'nneb1' ve "Fezal" gb başlıklar altında toplanmıştır. Bu rvayetler had kaynaklan yanında çeştl eerlerden derleyp br arada değerlendren ve "Şemal" adıyla br lm halne getren rmz (ö.279/892) ve Kad yaz (ö.544/1149) gb müellfler e hlye konuunu şernal ktaplannın ReQullah'ın vücut yapııyla lgl özellklernn anlatıldığı "Halku ReQllah" adlı lk bölümünde ncelemşlerdr. "Haaü'n-neb1' türü eerler çnde de hlye hakkında blg bulunmaktadır. Bu tarzın en tanınmış örneğ Nah'ftarafından 1100/1689 yılında yazılan eerdr. B. DÜNYA YA A ÜSÜNLÜKLR 1.Soyu Hz. Peygamber'n oylu br aleden olmaı ahp olduğu özellklern başında gelr. ülm'n Fezal bölümünde yer alan lk had, Hz. Peygamber'n oyu le lgldr. O, oy olarak ahp olduğu bu öneml özellğn fade buyururken şöyle buyurmuştur: "ç-?1.>...:r- dlh:..ij ç-?1->....f).:r- ~lj al~.:r- ~) ~lj ~~~,Jj.:r-al~~\ lı ~ı : Allah, mal oğullanndan Knane'y, Knane'den Kureyş', Kureyş'ten Haşm oğullanm, Haşm oğullanndan da ben eçt. "21 9/2012 Had bu şeklyle Ahmed b. Hanbel'n üned'nde yer almış,2ı aynı şeklde rmz'nn Sünen'nde haen ahh olarak değerlendrlmş,23 Camu'-ağfr'nde_ de hadn ı h hatne hükmedlmştr.2 4 Süy0t7nn e Bu hade göre Hz. Peygamber, brahm peygambern oğlu mal'n nenden üzüle üzüle Knane'ye, onlardan Kureyş'e, onlardan da Haşm oğullarına ntkal etmş, nhayet babaı Abdullah'ın evnde dünyaya gelmştr. O'nun oyunda en ufak br şüphe, en küçük br tereddüt bulunmamaktadır. O hep meşru evllklerle kurulan alelerden, nkah yoluyla çoğalan nanların nelnden dünyayı teşrf etmştr. Ntekm kend br hadnde bu duruma şaret ederek; "Ben nkah yoluyla dünyaya geldm, gayr- meşru yolla değl" buyurmuştur. 25 Buna benzer br başka hadte "Ben Adem'den tbaren gayr- meşru yollardan değl, meşro yollardan geldm" 26 demş, br dğer hadte de; "Ben Adem'den tbaren babam ve anamdan dünyaya gelnceye kadar hep 21 ülm, bu'i Hueyn ülm b. e-haccac e-kuşeyr"( Sahhu ü/m, tanbul 1413, Fezl Ahmed b. Hanbel, bü Abdlah Ahmed b. uhammed b. Hanbel eş-şeyban"( e-üned, tanbul 1413, IV/ rmz"( bü 5a uhammed b. 5a, Sünenü't-rmz~ tanbul1413, enkıb Suyüt"( bu'i-fadl Cellüddı Abdurrahman b. b Bekr, e-camu'-agr, Beyrut 2008, lj105; ünv"( uhammed Abdurrauf, Feyzu'l-kadr, Beyrut 1415, 11/ Bk. abern"( bu'i-kaım Süleyman b. Ahmed, e-'ucemü'l-kebr, Kahre 1404, X/399; Beyhak"( e-sünenü'l kübr, Beyrut t, Vll/ bn Sa'd, bü Abdlah uhammed b. Sa'd, et-abakatü'l kübr, Beyrut 1405, 1/32; bn Ker, bu'i-fd madüddı, mal b. Ömer, e-bdaye ve'n-nhye, Kahre 1414, IV/177; Aclün"( mal b. uhammed, Keşfü'l hafa ve müzuü'l lb amma'ş-tehera mne'l-ehad ala elnet'n-na, Beyrut 1985, 1/452.

7 Sahh- ülüm'n "Ktabü'I-Fezal" Bölümüne Göre Hz.Peygamber'n Bazt Özellkler 17 nkah yoluyla dünyaya geldm" beyanında bulunmuştur.21 Ntekm Herakleo da bu.beyanı kabul etmş, vaktyle karşılaştığı bu Süfyan'a Hz. Peygamber'n neebnden orduğunda bu Süfyan'ın onun oylu br aleye menup olduğunu öyleme üzerne Herakleo da onun bu beyanını kabul etmştr. 2 Kaynaklarda Hz. Peygamber'n oy kütüğünün yrm brnc göbekten ataı olan Adnan'a kadar uzanan kımı güvenlr bulunarak zkredlmş, ondan onraı Hz. Peygamber'n de şaretyle yaygınlık kazanmamıştır. Bzzat kend tarafından kabul edlp bütün lam kaynaklarınca zkredlen oy kütüğü şöyledr: uhammed b. Abdullah b. Abdülmuttalb (Şeybe) b. Haşm b. Abdümenaf b. Kuay b. Klab b. ürre b. Ka'b b. Lüey b. Galb b. Fhr (Kureyş) b. alk b. Nadr b. Knane b. Huzeyme b. üdrke b. lya b. udar b. Nzar b. ead b. Adnan. 29 Bunlara lave olarak Kur'an'da da "Şüphez Allah Adem', Nuh'u, İbrahm'n oyunu ve mran alen brbrnden gelmş brer nel olarak eçp alemlere ütün k/d" buyurulmuştur.3o Hz. Peygamber'n ataı Hz. brahm'n oyundan geldğ düşünüldüğü zaman O'nun da alemere ütün br peygamber olduğu, oyunun ve nenn de eçlmş br oy olduğu bu ayetten de açıkça anlaşılmaktadır, Onun bu ütünlüğü, kendnden onra nen ürdüren hl- beyt le devam etmştr. Allah eala'nın hl- beytten plğ gderp onları tertemz kılmayı arzu ettğ, 31 peygamberne malın krayılan zekatı ve adakayı yaakladığı, buna karşılık ganmetern beşte brn kendne ve peygamberne ayırdığı 32 dkkate alınınca Hz. Peygamber'n aalet ve temzlğn zrvende olduğu anlaşılır. Bütün bu blgler, Hz. Peygamber'n temz ve al br oydan dünyaya geldğn, neebnde en ufak br şüphe bulunmadığını açıkça ortaya koymaktadır. 2.mler Hz. Peygamber'n özellklernden br dğer de O'nun peygamber olarak gönderleceğnn öncek ktaplarda myle brlkte haber verlmş olmaı, değşk mlernn bulunmaıdır. Konuyla lgl ülm'de zkrolunan br had şu şekldedr: "~\Aı u~ e#.)j:..:,..g.ıı ~..,~, _r..~ı u1.ı jls:ı ~ ~..,~, ~wı u~ :...;.1 u~ ~..: u1 : Ben uhammed'm, ben Ahmed'm, ben o ahym k küfür benmle mahvedlr. Ben o Haşrm k nanlar benm arkamda toplamr. Ben Akb'm" buyurmuştur. 33 Bu hadte Hz. Peygamber'n beş m zkredlmektedr k, bu mlern lk uhammed' dr. 27 Beyhak~ e-sünenü'-kübra, Vll/190; a. mlf., Dealü'n-nübüwe, 1/11; Heyem~ Nuruddh Al b. b Bekr, ecmeu'z-zevad ve menbeu'-fevad, Beyrut 1408, Vlll/214; üttek~ Alauddn Al, Kenzü'l-ummal f ünen'l.flkvtl ve'l-ef'al, Beyrut 1985, nr , 31871, Buhar\ bü Abdullah uhammed b. İmal, e-camu'-ahh, tanbul 1981, Bedü'ı-vahy Fayda, utafa, "uhammed" DA, tanbul2005, XXX/408. 3o Al- mran 3/33. 3ı Ahzab 33/ nfal 8/41; Haşr 59/7. 33 ülm, Feza/ ; bk. Buhar~ enaktb 17, efr Saf 1; rmz~ deb 67; Ahmed b. Hanbel, üned, IV/80, 84.

8 18 Prof. Dr. Seyt AVCI a.uhammed uhammed ".ı..." m, Hz. Peygamber'n en çok blnen adı olup "övgüye değer bütün güzellkler ve ylkler kendnde toplayan kş" anlamına gelmektedr. Bu m Kur'an'da dört, 34 hadlerde e br çok yerde geçmektedr. b.ahmed Hz. Peygamber'n en çok kullanılan knc m Ahmed'dr. Bu m de ".ı...:.- : hamd" kökünden türemş olup "AIIah'ı herketen daha y ve daha çok öven; herketen daha çok övülen" manalarma gelmektedr. Ahmed m Kur'an-ı Kerm'de br yerde geçmekte ve burada, Hz. a'nın raloğullarına kendnden onra gelecek Ahmed adındak br peygamber müjdeledğ belrtlmektedr.3 Yuhanna nel'ndek Parakleta kelmeyle de bu adın katedldğ fade edlmektedr.3 c.ah ah ''.,.=-Wı" m hadte de belrtldğ gb, küfrü yok eden demektr. Bu m meşhur had ktaplarının çoğunda geçmektedr.37 d.haşr Haşr "_,.;.wı", kıyamet gününde nanların onun ardında drlp toplanacağı kş anlamına gelr. Bu m de Kütüb- Stte'de ve onlara lave olarak dğer eerlerde de geçmektedr. 38 e.akıb Akıb '\,.Jwı" de kendnden onra peygamber gelmeyendr. Aynı şeklde bu m de öneml had ktaplarının çoğunda geçmektedr.39 '2012 ülm'de zkrolunan br dğer hadte e yukarıdak mlere laveten şu mler de zkrolunmaktadır. f.ukaff ukaff ".j.a.lı" de Akıb'la aynı anlama gelmektedr. O da kendnden onra peygamber gelmeyen demektr. Bu m de had ktaplarında zkrolunmaktadır Bk. Al- mran 3/144, Ahzab 33/40, uhammed 47/2. Feth 48/ Saf 6:lj6. 36 Kandemr, "uhammed", DA, XXX/ ülm, Fezal ; bk. Buhar"( enakıb 17, ef" 61/1; rmz deb 67; Darm Rkak 59; alk, bu Abdlah alk b. ne, e-uvatta. tanbul1413, maü'n-neb1; Ahmed b. Hanbel, üned, IV/80, 81, 84. a ülm, Fezal ; bk. Buhar"( enakıb 17, ef" 6:1/1; rmz deb 67; Darm ukaddme 8, Rkak 59; uvatta, maü'n-neb 1; Ahmed b. Hanbel, üned, IV/80, 81, 84, 395, 404, 405, 407, Vl/ ülm, Fezal ; bk. Buhn enakıb 17, ef" 6:1/1; rmz deb 67; Darm Rkak 59; Ahmed b. Hanbel, üned, IV/80, 81, 84, Vl/ ülm, Fezal 126; bk. Darm ukaddme 8; Ahmed b. Hanbel, üned, IV/395, 404, 407, V/405.

9 Sahh- ülüm'n "Ktabü'I-FezW" Bölümüne Göre Hz.Peygamber'n Baz1 Özellkler 19 g.dg;er mler ülm'de yer alan br dğer hadte bu mlere lave olarak O'nun, ":ıı_ı::ıı ~ ;;..,.)ı~.ı : O tevbe ve rahmet peygamber" olduğu belrtlmektedr.4ı Ayrıca Allah eala ona, "!"'=""J.ı J_;J : RaOf ve Rahlm" adlarını da vermştr. 42 Hz. Peygamber, kendnn brçok mler olduğunu öylemekle brlkte, bunlardan yalnızca brkaç tanen aymıştır. Yoka tamamı bunlardan baret değldr. O'nun meşhur mlernden br de"~_,..,...: ahmud"dur. ahmud övülmüş, yüceltlmş demektr. O aynı zaman da "a.-.wı ~ : Savaş peygamber"dr.4 3 Seçlmş anlamında " ~ : utafa'dır. 44 Abdullah b. Selam, evrat'ta Allah'ın ona verdğ mlerden brnn de "JS"r-Jı : ütevekkl" olduğunu öylemektedr.45 Bu mlern yanı ıra O'nun mler araında mı, Ümmt Hatm, Reül, Şahd, Dahük, Fath, Katta!, Kuem, übeşşr, Nezr de vardır. 4 Bu konuda mütakl eerler kaleme alınmış olup bu eerlerde Hz. Peygamber'n 300'ü aşkın adı ve ıfatı hakkında blg verlmştr. 3.Güzet Ahtakt Hz. Peygamber'n dünyadak en öneml özellklernden br de O'nun güzel ahlaka ahp olmaıdır. Kur'an'da O'nun güzel ahlak ahb olduğu vurgulanmış,47 mümnlere kend canlarından daha öncelğ olduğu fade buyurulmuştur.48 Bzzat kend tarafından da kendnn güzel ahlakı tamamlamak, özler ve fleryle onu teml etmek amacıyla gönderldğ belrtlmş, 49 bu durum ahabler tarafından da teyt edlmştr.5o Hz. Peygamber'n güzel ahlakının en öneml tezahürler araında O'nun nanlara güler yüzlü davranmaı, 51 başta çocuklar ve kadınlar olmak üzere herkee karşı şefkatl ve merhametl olmaı, 52 ahabı tarafından dern br evg le evlme,5 3 bütün şlernde Allah'a en y şeklde tevekkül etme,54 nanların 41 ülm, Fezal 126; Ahmed b. Hanbel, üned, IV/395, 404, ülm, Fezaı125; bk. evbe 9/ Ahmed b. Hanbel, üned, IV/395, Ahmed b. Hanbel, üned, Vl/25; Genş blg çn bk. Kandemr, "uhammed", DA, XXXj Darm ukaddme bnü'i-r, bü'-seadat ecdüddn el-übarek b. rüddn e-cezert Cmu'l-uül /-eht'd'rreül, Dımaşk, 1983, Xll/ Kalem 68/4. 4 B Ahzab 33/6. 49 uvatta, Hünü'l-huluk, 8; Ahmed b. Hanbel, üned, 11/ ülm, Fezal 51-54; bk. Buhart deb 39, Vaaya ülm, Fezal 69; bu Davud, atawu 12; ırmzt Sefer 412, 585, deb 70; Ahmed b. Hanbel, üned, V/86, 88, 91, 105, evbe 9/128; nbya 21/207; Hcr 15/88. Bk. ülm, Fezal 74; Ahmed b. Hanbel, üned, 111/ ülm, Fezal 75; Ahmed b. Hanbel, üned, 111/133, Ahzab 33/22; bk. ülm, Fezal 12-14, uafrn 311; Ayrıca bk. Buhart Vudu 75, Chact 84, 87, eğaz31, 32; Daavat 6 efr 9, 9; Fezaıü'l-ahab 2; ülm, Zkr 56-58; bu Davud, deb 98, 103; rmzt Daavat 34, Sıfatü'l-kıyame 60; bn ace, bu Abdlah uhammed b. Yez:l e Kazvnt Sünenü bn ace, tanbul1982, Dua 18.

10 20 Prof. Or. Seyt AVCI en ceuru,55 en cömerd,56 en çok haya ahb olmaı gb huular gelr.57 Ntekm br hadte de "Ben nanlara dört konuda ütün klfmdjm. Onlar da cömertlk, şecaat, çokca lşk gücü ve düşmana karş zafer kazanma" denlerek bu huuların bazılarına şaret edlmştr.5a 4.Dger özellkler ülm'n Fezal bahnde yer almamakla brlkte, aynı eern değşk yerlernde ve dğer had ktaplarında Hz. Peygamber'e mahu olan daha başka özellkler de zkredlmektedr. Konu bütünlüğünü ağlamak amacıyla onlardan bazılarına şaret etmek faydalı olacaktır. Br hadte bu huulara şu şeklde şaret edlmştr: ı.:.- ~~- ı.:l 1:ı...:.....,-~, -1..:.Lk..ı.1 ı-....j.'ı~.ı.;;.:...:j 1.w~~,.,. ~~,...ıw ~~ ~ ~~ '{' ) -~ ~.ı ' "' J IS! J 1" --- ' f' -- ~.., \'"".. 1.<-ı.t.:.ı1 ~~.ı ~ı-..,..81 Jı ~.ı ı.:.,~ ~~ Jı w &fji.:ıısj r!ı.ll' J..:..1:-h ~L:..:ıjj a'a:.::lı ~;ı.?.;...;. : Bana benden öncek peygamberlere verlmeyen beş şey verlmştr. Ben br ay!jk meafeden düşmana korku amakla yardm o/undum. Yeryüzü bana ecde yer ve temz/eyc kj/mdj, ümmetmden km nerede namaza utaş1ra orada namazm kj/m. Bana ganmet/er he/al kj/jndj. Öncek peygamberler adece kavmlerne gönderlrd, ben e bütün nanlara gönderldm. Bana şefaat yetk de verld. "59 Hadte zkredlen huular ıraıyla şunlardır: a.düşmamn kalbne korku a/ma/ Hadtek ayılan brnc özellkte "?-- ~.,...,.<-.?~.;;._;.,.J: Br aylk meafeden düşmana korku amakla yardm o/undum" buyurulmuştur..9/2012 Düşmanla aralarında br aylık meafe varken düşmanın O'ndan ve orduundan korkmaı, aradak meafenn br aylık yolla ınırandınmaı bundan daha uzakta olanların korkmamaları manaına gelmez. O gün çn edne le lam düşmanları araında br aylık yoldan daha uzakta olanlar bulunmadığı çn, br aylık meafe on ınır olarak zkredlmştr. Yoka ne kadar uzakta olura olun, Hz. Peygamber le lam orduunun karşıına çıkacak düşmanın kalbne korku gelrd. Gerç meşhur br kumandanın karşıında harb etmekten korkan nanlar bulunablr. Fakat o mücerret br korkudur. Hz. Peygamber'n düşmanı e O'nun mutlak urette muzaffer olacağından korkardı. Ntekm br dğer hadte de 55 ülm, Fezal 48-49; bk. Buhar~ Chad 24, 54, 82, 165, deb 39; rmz~ Chad 14; bn ace, Chad ülm, Fezal 50, 58-61; bk. Buhar~ Bed'ü'l-vahy 5, 6, Savm 7, enak1b 23, Bed'ü'l-halk 6, Fezalü'I-Kur'an 7, deb 39; Hbe 18, Kefalet 3, Şehdat 28, Farzu'l-hum 15, eğaz73; rmz~ Chad 15; Nea~ bu Abdrrahman Ahmed b. Şuayb, e-sünen, tanbul 1992, S1yam 2; bn ace, Chad 9; Ahmed b. Hanbel, üned, llf/ ülm, man 57-61, Feza167-68; bk. Buhar\ enak1b 23, deb 72, 77; bü Davüd, deb 6; rmz\ Nkah 1, Brr 47; bn ace, Zühd 17; uvatta, Hünü'1-huluk 9.Ahmed b. Hanbel, üned, 11/161, 189, 192, V/426, a ünav~ Feyzu'l-kadr, IV/ ülm, aacd 3, 5; Ayrıca bk. Buhar~ eyemmüm 1, Salat 56, Humu 8; rmz\ Syer 5; Darm\ Salat 111, Syer 29; Ahmed b. Hanbel, üned, f/351, ll, 412

11 Sahh- ülüm'n "Ktabü'I-Feza/" Bölümüne Göre Hz.Peygamber'n Baz1 Özellkler 21 "Çal~.;;.._r..ı : Bana Sa rüzgany/a da yardtm olundu" buyurulmuştur.6o Bunlar Hz. j=leygamber'e han edlen muczelerdendr. ucze, özlükte "br şeye güç yetrememek" anlamındak acz kökünden türeyen muczn (acz bırakan) m şekldr. erm olarak e mucze peygamberlern doğruluklarını pat edeblmeler çn Allah tarafından tabat kanunarına aykırı olarak kendlerne kram olunan öneml olaylara denr. Kur'an'da mucze kelme yer almamakla brlkte acz kökünden fl ve ıfat kalıpları "acz kalmak; güçüz bırakmak; Allah'ın ayetlern yalanlamak amacıyla yarışmak" manalarında yrm br ayette geçer. Hadlerde de mucze kelme görülmemekte, fakat acz kökünden türeyen çeştl kavramlar özlük anlamında kullanılmaktadır. 61 Kur'an-ı Kerôıı'de peygamberlern Allah tarafından gönderlmş gerçek elçler olduğunu kanıtlayan harkulade olaylar çok defa ayet (ayat) kelmeyle fade edlmştr. Hz. Salh'n deve, Hz. ua'nın aaı le parıltılı el, Hz. a'nın göterdğ olağan ütü hadeler ve nkarcıların peygamberlerden mucze talepler genellkle bu kelme le anlatılmıştır. Hadlerde de peygamberlk delller umumyetle ayet kelmeyle fade edlmştr. 62 peygamberlern her haln mucze kapamına katmak ne kadar yanlışa, onların hayatında hçbr mucze görmemek de o kadar yanlıştır. Burada öneml olan rvayetlern ıhhat derecelernn tept, haberlern ntelğdr. Dğer peygamberlern hayatında olduğu gb Hz. Peygamber'n hayatında da br takım mucze kablnden olaylar, harkulade haller görülmüştür. Yukarıda zkrolunan br aylık meafeden düşmanların kalplerne korku alınmaı dışında Hz. Peygamber'den nakledlen daha değşk mucze örnekler de vardır. OJm'n Fezal bahnde zkredlen bu muczelern başında yyecek ve çeceklern çoğalmaıyla,63 canız varlıkların kendne elam verme,64 meleklern kendne yardım etme gb huular gejr.6 uczeler peygamberlern ıdk ve adakatlern, Allah'a olan tevekkül ve telmyetlern göteren en öneml delllerdr. Ne var k hadlerde nakledlen, ahad yoluyla abt olan bu tür haberler, Hz. Peygamber'n h muczelernn zuhor ettğ konuunda br kanaat meydana getre de tevatür- manevdenlen kenlk derecene ulaşamamaları ebebyle nanılmaı gereken man konuları araında yer almamaktadır. 66 OJm'n Sahh' de dahl olmak üzere daha çok yer, şemal, delalü'n-nübüvve ve haaü'n-neb türü eerlerde Hz. Peygamber' e nübüvvet önce döneme at bazı fevkaladelklern nbet edldğn göte- 60 ülm. tka 17; bk. Buhar; tka Wennck, AJ, el-ucemu'/-müfehre l-elfzl'l-had en-nebev, tanbul1988, "acz" md. 62 Bulut, Hall brahm, "ucze", DA, tanbul 2005, XXX/ ülm, Fezal4-10; bk. Buhar; enakıb 25; Ahmed b. Hanbel, üned, 111/147, 340, V/ ülm, Fezal1; Ayrıca bk. rmz; enakıb 5; Darm; ukaddme 4; Ahmed b. Hanbel, üned, V/89, 95, 105; Hakm, bu Abdlah uhammed b. en-nabur; e-ütedrek ale'-sahhayn, Beyrut 1990, 11/607; Heyem; ecmeu'z-zevad, Vlll/260; Çeleb, lya, "uhammed", DA, tanbul 2005, XXX/ ülm, Fezal Çeleb, "uhammed", DA, XXX/ 447.

12 22 Prof. Dr. Seyt AVCI ren bu tür rvayetlerle kelam almler tdlalde bulunmamışlardır. Had lteratüründe yukarıda geçen hmuczeler e ahad haberlerdendr ve ken blg fade etmedğ çn adece haber değer taşımaktan öteye geçememektedr. lam'ın her zamanda ve her mekanda geçerl olan en büyük ve en mükemmel dell, Kur'an-ı Kern'drP Hz. Peygamber'n elnde zuhur eden bu gb olaylar nübüwetn patından daha çok mülümanların manlarını artırmaya yönelk lahlütuflar olarak algılanmıştır. 68 Bu lah lütuflar çnde kendne gökten melekler rdrldğ gb, zaman zaman değşk kramlarda da bulunulmuştur. eleklern peygamberle harb etmenn adece Bedr gününe mahu olmadığı, Uhud gününde de kendn yalnız bırakmadıkları hadte.açıkça fade olunmaktadır. 69 Bu hadn yorumunda bazı almler meleklern flen çarpıştıklarını, bazıları da yalnız Bedr günü avaştıklarını, bunun dışındak günlerde e avaşta hazır bulunup çarpışmadıklarını, adece mürnn orduların ayıca çok görünmelern ağlayıp onlara moral vermek olduğunu öylemşlerdr. eleklern avaşlarda flen harbetmeyp adece mümnlere dua ettkler görüşü dkkate alındığı zaman Uhud gününde Hz. Peygamber'n yaralanmaının hkmet de anlaşılmış olur. Buna göre meleklern başta peygamber olmak üzere mümnlere avaşlarda yardım etme onlara moral vermeler şeklnde olmaktadır. Ntekm avaşta meleklern mümnlere yardım ettğn bldren ayetlerde de onların on derece güçüz ken Allah'ın Bedr'de kendlerne yardım ettğ, peygambern mümnlere "Rabbnz, ndr/mş üç bn melekle yardm etme ze yetmez m?" dedğ, abrettkler ve Allah'a karşı gelmekten akındıkları takdrde onlar anızın üzerlerne gelmeler.durumunda ble, Rablernn nşanlı beşbn melekle kendlerne yardım edeceğ, Allah'ın bunu onlara br müjde olmaı ve kalplernn onunla yatışmaı çn yapacağı fade edlmştr.7 b. Yeryüzünün ecd KI Imma Hadtek ayılan knc özellkte u~j ı~ :_;.jlıı e! ~J : Yeryüzü bana eede yer ve temzleyc k/ind" denlmştr. Bu hade göre mürnnler namazlarını tedkler yerde kılarlar.7 1 Geçmş peygamberlere ancak kle ve havra gb özel yerlerde namaz kılmak mübahtı. Bu ümmete e bazı yerler dışında bütün yeryüzünde namaz kılmaya zn verlmştr. Gerç Hz. a, yeryüzünde çok dolaşır ve 67 Çeleb, "uhammed", DİA, XXX! Bulut, Hall İbrahm, "ucze", DİA, XXX/352. ucze konuunda günümüze kadar yazılan bell başlı eerler şunlardır: Bakıllan1 el-beyan; Beyhakt Del!tü'n-nübüwe; uhammed b. İbrahm e İşbH ucz!tü'n-neb; İbn eymyye, e/-ucz!t ve'l-keram!t; İbn erzük e-haf:l, e/-aytü'/ beyyn!t; İbn Hacer e-akalant e-aytü'n-neyyrat; İbn Hamdan, e/-ucz!t; İbrahm dmel, ucz!t l Nebevyye; Yüuf en-nebhant Hüccetull!h ale'/-!lemn; Uzun Al fend, R!le- ucze; Haan Zyaeddn ltr, Beyyn!tü'l-muczet'l-h!lde; uhammed b. Ahmed, e-uczetü'l-kübra el-kuran; Abdülaz~ uhammed Selman, ucz!tü'/-enby! ve'r-ruü/; uhammed ütevell eş Şa'ravt ucz!tü'l-enby!. Bk. Ay. g ülm, Fezal Al- mran 3/ Buhart eyemmüm 1, Salat 56, Humu 8; Neat Guül 26, eacd 42; Ahmed b. Hanbel, üned, 111/304.

13 Sahh- ülüm'n "Ktabü'I-Fezal" Bölümüne Göre Hz. Peygamber'n Baz1 Özellkler 23 namaz vakt geldğnde bulunduğu yerde namazını kılardı, fakat ona her yerden teyemmüm etmek caz değld. Her yerde namaz kılmak ve teyemmüm etmek yalnız Hz. Peygamber'e mahutur.7 2 c. Ganmetern He/al 0/mat Hadte zkrolunan üçüncü özellk, " ~ı.:ı J ~~ : Bana ganmetler he/al ktlmdt" cümledr. Ganmet, gayr mülmlerden avaş yoluyla elde edlen mal varlıklarına denr. Kur'an'da "ganmet" anlamında neteln çağulu olan enfal de kullanılmış olup özellkle ganmetle lgl hükümler açıklayan ekznc üreye bu ad verlmştr. edne'ye hcretnden onra cahlye devrnn bu uygulamalarını ortadan kaldıran Hz. Peygamber, ganmetn kendne ve ümmetne heıaı kılındığını bldrmş, ganmetn mahyet, elde edlş şekl, taşınmaı ve takm gb konularda yen kurallar koymuştur k bunlar had mecmualarının yer, chad, megazt zekat, humu, tey, tcarat ve marat gb bölümlernde genş yer tutar. Ganmetn beşte br ntaı ürenn 41. ayetnde zkredldğ gb Allah'a, reulüne, hıımlara, yetmlere, yokullara ve yolda kalmışlara attr. Bu ayette de ganmetern Hz. Peygamber' e helal kılındığı açıkça fade olunmaktadır. Ganmetern Hz. Peygamber'den önce hçbr peygambere helal kılınmadığını göteren br çok rvayet mevcuttur.7 3 Ganmet huuunda ek ümmetler k kıma ayrılmışlardı. Br kımına ganmet almaya hç zn verlmemş, br kımına zn verlmş fakat aldıkları ganmeter yemek helal kılınmamıştı. Br ateş gelr onların aldıkları ganmeter yakardı.7 4 Had, ülm'n dışında daha br çok kaynakta yer almaktadır.7 5 Hadn ahh olmadığı konuunda herhang br traza ratlanmamıştıu d. Bütün nanltğa ve Son Peygamber Olarak Gönderlme Hadte geçen br dğer özellkte "~ır LJ"öı Jı ~-' : Ben bütün nanlara peygamber olarak gönderldm" buyurulmuştur. Hz. Peygamber'n öneml br özellğ de budur. Bu durum başka hadlerde "Ben ktrmtztya ve yaha herkee gönderldm"77 veya "Ben bütün nanltğa gönderldm" şeklnde fade olunmuştur.7 Nübüwet kapıı Hz. Peygamber le kapanmıştır. Kur'an'da bu konuda "uhammed, zn erkeklernzden brnn babat değldr. Fakat o, Allah'm 72 ülm, eacd 3; bk. Buhar;; eyemmüm 1; rmz; Syer Buhar;; eyemmüm 1, Salat 56, Humu 8; ülm, eacd 3, 5; rmz; Syer 5; Darm; Salat 111, Syer 29; Ahmed b. Hanbel, üned,l/351,11/ ülm, eacd Bk. bn bşeybe, bü Bekr Abdullah b. uhammed, e/-uannef, Ryad 1409, Xl/433; Humeyd; bü Bekr Abdullah b. ez-zübeyr b. ~a e-kureş; e-üned, Kahre 1979, nr. 945; Buhar;; eyemmüm 1; Nea ; Nahl46; Ahmed b. Hanbel, üned, 111/304, V/148; Beyhak; e-sünenü'lkübra, 1/212, 11/329, 433, Vl/291, IX/4; bü Nuaym, Hlyetü'/-ev/yô ve tabakôtü'l-afl}'ô, Beyrut 1967, Vlll/316; Heyem; ecmeu'z-zevad, Vlll/59; üttek; Kenzü'l-ummal, nr , 32063, 32064, Ayn; bü uhammed Bedrüddı ahmüd b. Ahmed, Umdetü'l-karfşerh Sahh'I-Buhar, Kahre 1972, IV/1:L 77 Ahmed b. Hanbel, üned, IV/416; Heyemt ecmeu'z-zevad, VIII, Ahmed b. Hanbel, üned, 111/304; aberan; e-'ucemü'l-kebr, Xll/413; Beyhak; e-sünenü'lkübra, ll, 433; Heyem; ecmeu'z-zevad, VIII, 259, 26:L

14 24 Prof. Dr. Seyt A VC/ red/ü ve neblern onuncuudur" buyurulmuştur.7 9 Hadlerde de "Benmle neb/er ona erdrld" denlmştr.ao Kur'an ve ünnettek bu gerçek Hz. Peygamber'n br teml le de teyt edlmş, bzzat kend tarafından yapılan bu benzetmede kend le dğer peygamberlern malnn br ev nşa ederek onu tamamlayan ve mükemmelleştren yalnız br tuğla yern açık bırakan adamın mal gb olduğu, o boş tuğla yernn kendne tah edldğ ve kendnn peygamberlern onuncuu olarak gönderldğ açıkça fade edlmştr.aı Had, aynı şeklde başka muhaddler tarafından da nakledlmştr.a2 Yalancı peygamberler, brer ahtekar olduklarından onlar, peygamber olarak değerlendrlemezler. Hz. a'nın tekrar yeryüzüne neceğne dar haberler O'nun yen ~r peygamber olarak değl, Hz. Peygamber'n ümmetnden br olarak geleceğ şeklnde yorumlanır. Bu da O'nun on peygamber oluşu gerçeğn değştrmez. Hadte beşnc huu olarak zkrolunan şefaat konuu, Hz. Peygamber'n ahrettek ütünlükler kımında ele alınacaktır. e.cevamu'l-kelm Verlme Hz. Peygamber'n vecz özlern ve kendnn vecz konuşma özellğn fade eden br ta brdr. "oplayıp br araya getren" anlamındak cam le "öz" anlamındak kelmenn çoğul şekllernden meydana gelen bu tamlama le had lmnde Hz. Peygamber'n az özle çok mana fade etme özellğ katedlmştr. Hz. Peygamber, dğer peygamberlerden farklı olarak adece kendne verlen özellkler aydığı br hadte "~ı t!~ ~ : Ben cevamu'j-ke/m le gönderldm"a3 " ~~ t;ır. ~~ : Bana c~vamu'j-kelm verld" demektedr.a4 SüyOt (ö.911/1505)'nn haen had olarak değerlendrdğ br başka hadte de "Bana öz başlangçlan, der/ toplu manalar ve öz onlarm1 fade etme kablyet verld" denlmştr.a Bazı almler özü edlen hadn br rvayetndek "gönderldm" faden dkkate alarak cevamu'l-kelmn Kur'an-ı Kerm olduğunu, dğer bazıları da cevamu'l-kelmle Kur'an ve hadn brlkte katedldğn öylemşlere de başta bn Ş ha b ez-zührl (ö.124/742) olmak üzere brçok alm cevamu'l-kelm had olarak anlamışlardır. Brkaç örnek zkretmek gerekre, "Am eller nyetere göre değer/enr"a, "Sana şüphel gelen b1rak, şübhe verme-. yene bakf"a 7, "Szden brnz kend çn tedğn kardeş çn de temedkçe y br mürnn olamaz"aa, "Dünyaya ltfat etme k Allah en evn; nanann elne 79 Ahzab 33/40. aa ünavt Feyzu'/-kadr, IV/438. aı ülm, Fezal 23. a2 Buhart enakıb 18; Ahmed b. Hanbel, üned, 111/9. a3 Buhart Chad, 122, ab", 22, tam 1; ülm, eacd ülm, eacd 5, 7-8, şrbe 71. a bn bşeybe, uannef, 1/261; bu Ya'la, Ahmed b. Al b. e-üenna et-emne-evılt e üned, Beyrut 1410, Xlll/209; Beyhakt Şuabü'l-nan, Beyrut 1410, 11/160; Heyemt ecmeu'z-zevd, Vlll/263. a Buhart Bed'ü'l-vahy 1, hıan 41, Nkah 5, enakıbu'l-enar 45, tk 6, yman 23, Hyel 1; ülm, maret 155. a1 rmz1 Kıyamet 60. aa Buhart hıan 7; ülm, hıan 71-72; rmzt Kıyamet 59; Neat hıan 19, 33; İbn ace, ukad-

15 Sahh- ülüm'n "Ktabü'I-Fezal" Bölümüne Göre Hz. Peygamber'n Baz1 Özellkler 25 bakma k halk en evn" 89, "AIIah'a nandtm de, onra da dodoğru ol!" hadler bu tür hadlerdendr.9 Cevamu'l-kelm mahyetndek hadler derleme faalyeter IV/X. yüzyılda başlamıştır. Bu konuda, bn Düreyd (ö.321/933) tarafından e/-üctena adlı.br eer kaleme alınmış, ardından bnü'-sünnrnn (ö.364/ ) et-caz f'l-hadf adlı eer onu takp etmştr. Bu konuda Kaff81 eş-şaş1nn (ö.365j976)'nn de Cevamu'l-kelmü'l-hadf mne'l-mevaz ve'lhkem adlı br eer vardır.9ı f.peygamberlk ührünesahp 0/mat ülm'dek rvayetlere göre Hz. Peygamber'n özellklernden br de onun peygamberlk mührüneahp olmaıdır. ühür, br şeyn remolduğunun delldr. Hz. Peygamber'n vücudunda bulunan mühür onun Allah tarafından gönderlşnn ve on peygamber oluşunun delldr. Hz. Peygamber'n peygamberlk mührünü görenler vardır. Onlardan br olan Cabr b. Semüre'dr. Cabr, Hz. Peygambern ırtında gördüğü mührün "e~ ~ llt- : güvercn yumurtama", 92 Sab b. Yezd e bu mührün "~ı ~ J-4 : çadtr düğmene", 9 a Abdullah b. Serc e ".j.!bı ~~t-: üzernde et ben gb ben/ere" benzedğn öylemşlerdr. 94 Rvayetlere göre peygamberlk mührü, Hz. Peygamber'n k omuzu araında bulunmakta d. Bu mühürden, daha önce nen ktaplarda bahedlmş, onun geleceğ vadedlen peygambere br alarnet olduğu haber verlmştr. Hz. Peygamber'n vefatından onra o mührün kaybolduğu da rvayet edlmştr. 95 Nübüvvet mühründen baheden rvayetler çoktur.96 Bunların bazıında mührün üzernde etten yazılmış "uhammedü'r-reoullah" cümlenn yazılı olduğu, bazıında "AI/ahu vahdeh" et kımının dışında e "Nereye dleren oraya gt, çünkü muzaffern" barenn bulunduğu bldrlmştr. Fakat bu rvayet çok zayıftır. Bazıları nübüvvet mührünün nurdan olduğunu öylemşlerdr. Ntı;ıkm Hz. Aşe'nn bu huula lgl olarak "Peygamber'n vetatmdan onra mührü araşttrdtm, fakat onun ka/dmldtğmt gördüm" dedğ de rvayet olunmuştur. 97 Bütün bu blglere rağmen, rvayetlern tamamı değerlendrldğnde, Hz. Peygamber'n kürek kemğne yakın br yerde br bennn bulunduğu anlaşılmakta, ancak buna kendnn herhang br olağanütü ntelk atfetmedğ ve nübüvvet mührü olarak mlendrmedğ, benn doğuştan olduğu görüşü ağırlık kazanmakta, bu benn nübüvvetn delllernden br olarak algılanmaının onradan ortaya çıkmış br kanaat olup bu telakknn benmenmende, ehl- kta- ->-> dme9. 9 İbn a ce, Zü h d rmzt Zühd 61; İbn ace, Ften 12. 9ı Bk. Kandemr, "Cevamu'I-Kelm", DA, Vll/ ülm, Fezal ülm, Fezal 111; Hadn geçtğ dğer kaynaklar çn bk. Buhart Vudü 40, enakıb 22, erda 18, Daavat 30; rmzt enakıb ülm, Fezal112; Ahmed b. Hanbel, üned, V/ Davudoğlu, Ahmed, Sahh- ülm ercüme ve Şerh, tanbul 1983, X/ Bk. Buhar ı Vudü 40; rmzt enakıb Davudoğlu,age, X, 131.

16 26 Prof. Dr. Seyt AVCI bın kutal metnlernde geleceğ bldrlen peygamber e lgl fadeler n ya.nı ıra bu bene de şaret edldğ ne dar şüphel rvayetlern de etk olduğu onucuna varılmaktadır. Ayrıca başta Kur'an ayetler olmak üzere Hz. Peygamber'n nübüwetn pat eden pek çok dell varken, öz konuu bene vurgu yapılmaının da abetl görünmedğ belrtlmektedr.9 g.hazne Anahtarlarmm Verlme Hz. Peygamber'n özellklernden br de O'na yeryüzü hazne anahtarlarının verlmş olmaıdır. Hz. Peygamber br hadnde bu durumu açıkça fade etmş ve ",; }ı.;ı!'.r ~~ ~~ : Bana yeryüzü haznelern anahtarlan han edld" buyurmuştur. 99 Burada katedlen durum Kur'an'da yer alan "De k: "Ben ze, 'AI/ah'm hazneler benm yammdad1r' demyorum n ayetne ter değldr.1oo Ayet, müşrklern Hz. Peygamber' e htaben öyledkler "Rabbnden ona br ayet ndrleyd ya" özlerne br cevaptır. 101 Yan," Allah'ın kudretnn hazneler yanımda değldr k, teklf etmş olduğunuz ayetler ndrebleymn demektr. Allah'ın hazneler, Allah'ın kudret çernde olan her şeydr. Yan "Ben, zn teklf ettğnz şeyler araından tedğm herşey yapablme mkanına ahp değlmn anlamına gelmektedr. Allah eala lütfedp han edere peygamber o huuta br mkana ahp olablr. Ak takdrde olmaz. Hz. Peygamber bu anahtarların neler olduğuna başka hadlernde de şaret etmş, meela br hadnde "Bana Şam'ın anahtarlan verld" demştf.1 2 Hatta bu verlme durumu br dğer hadte "Dünyanın anahtarları bana üzernde pekten kadfe olan alaca br at üzernde getrlp verld" denlerek ayrıntıanna da yer verlmştr.1o3 Bu hadn şerhnde zaten had almler, Hz. Peygamber'e han olunan şeyler kendnden onra ümmetne nap olacak fethler veya onların tfadene unulacak olan madenler olarak açıklamışlardıf.1 04 Hadn kapamının bu şeklde ınırlandırılmaı, arada çelşk olduğu vehmn de ortadan kaldırmaktadır. h.namaz Saflarm m eleklern Saflan Gb K1lınma1 Hz. Peygamber'n özellklernden br de ümmetnn meleklern aftuttuğu gb namazda af tutmalarıdır. bn Abba, bn eud, krme, Sad b. Cübeyr, ücahd ve Katade gb almere göre, melekler emada dünyada mümnlern namaz çn aftutmaları gb aftutarlar.1o e-camu'-ağfr'de bu durum,"~.s::."')i.jı J~ ı.;_,._., : Saflanmz meleklern aflan gb k1lmd1n cümleyle fade edlmştr.1o 9 8 Snanoğlu, utafa, "Nübüwet ührü", DA, tanbul 2007, XXXIII/ Buhart Chad 122; Neat Chad 1; Ahmed b. Hanbel, üned, 11/26; Genş blg çn bk. Kandemr, "uhammed", DA, XXX/ oo n'am, 6/ n'am, 6/ Hat lı, bü Bekr Ahmed b. Al e-bağdadt arhu Bagdad, Beyrut t, 1/131; bn Aakr, bn Aakr, bu'i-kaım Al b. e-haen, arhu D1maşk, Dımaşk t, 1/88. 1o3 Ahmed, lll, 327; Heyemt IX, bn Hacer, Ahmed b. Al e-akalant Fethu'l-brşerhu Sahh'I-Buhar, Beyrut t, Vl/128. 1o Suyüt ed-dürru'/-menur, ıır t, V/271. 1o Suyütt e/-cfmu'-agr, nr

17 Sahh- ülüm'n "Ktabü'I-Fezal" Bölümüne Göre Hz.Peygamber'n Baz1 Özellkler 27 Bu ayılanların dışında O'nun ümmetnn en hayırlı ümmet olmaı, 107 Arş'ın altında!') Fatha ve Bakara'nın onları le ve bunlardan fazla olarak ufaal urelern ndrlme,1o yne Arş'ın altından Ayete'l-kür'nn nzal buyurulmaı,1o mubet anında onların "Bz Allah'a adz ve yne ona dönecegz" denlen trca duaının ögretlme, kendne kırk erkek gücü han olunmaı,uo O'nun huuyetler araında zkrolunmuştur.111 Hadlerde zkrolunan bu huular dışında Kur'an'da da Hz. Peygamber'n fazletne delalet eden brçok ayet bulunmaktadır. Bu ayetlerde Allah'ın dger peygamberlerden, Hz. Peygamber'e nanıp ona yardım edeceklerne dar öz 112 O'nunla konuşanların elern yükeltmelernn 113 ötek peygamberlere hem Allah eala'nın hem de ümmeternn kend mleryle htap ettkler halde,u4 Allah eala'nın O'na myle degl "y neb1'115 "y reuı"u gb ıfatlarla htap ettg, ahabern brbrlerne elendkler gb O'na elenmekten menedldkler, 117 Kur'an'da adece O'nun hayatına yemn edldg gb huular zkrolunmaktadır.118 C. _AHR A ÜSÜNLÜKLR Hz. Peygamber, ülü'l-azm denlen büyük peygamberlerden br olan brahm aleyhelamın oyundan gelmektedr. O gerek oy, gereke ahlak bakımından bütün nan@ n efend ve önderdr. Fezal bölümünde yer alan üçüncü hadte Hz. Peygamber bu gerçeg fade ederken şöyle buyurmuştur: u~ :ulı ~Go JJlı ~ı~~ y. jfj ~~ı ~Y- ~~~ ~.3 :ı;:. tl: Ben kıyamet gününde Adem ogullarının efendym. Kabr lk açılacak, lk şefaat edecek ve şefaat lk kabul edlecek olan kmeym. n119 Bu hadte Hz. Peygamber'n üç özellgne dkkat çeklmektedr. l.kıyamet Günü nanltın fend Olmaı Hadte geçen efend anlamına gelen eyyd, hayır huuunda kavmnden ütün olan, ıkıntı zamanında kendne koşulan ve herken şn gören, kötülükler nanlardan def eden kmedr. Hz. Peygamber'n hem dünyada hem ahrette nanların uluu ve efend oldugu halde burada kıyamet gününde d- 101 Fakh~ Ahbaru ekke, Beyrut 1414, 111/117. 1o bnü'-sünn~. 253; Hakm, ütedrek, ı, 757; Beyhak~ Şuabü'ı-man, ll, o Buhar~ et-arhu'ı-kebr, ı, 249; bnü'z-zar, Feza/ü'ı-Kur'an, Heyem~ ecmeu'z-zevad, ıv/293, Vlll/ aberan~ e-u'cemü'l-kebr, XII, 40; Heyem~ ecmeu'z-zevad, ll, 330. = Al- mran 3/ H ucurat 49/ Bakara 2/35; ade 5/110; Araf 7/1, 34, 144; Hüd 11/32, 48, 62; eryem 19/12; Safft 37 /104; Sa'd 38/ nfl 8/64; Ahzab 33/1. 11 ade 5/67; alak 65/ NGr 25/ Hcr 15/ ülm, Fezal 3; Ahmed b. Hanbel, üned, 11/540.

18 28 Prof. Dr. Seyt AVCI ye takyd etmenn ebeb kıyamette büyüklüğünün herke tarafından kabul edleceğ, ona karşı gelen tek br kme kalmayacağı çndr. Bu paye ona Allah eala tarafından verlmştr. Kur'an'da bu huua yer verlrken, "Bz en başka değl ancak alemere rahmet olarak gönderdk" buyurulmuştur.12o Onun alemlere r?hmet oluşu, br çok bakımdan kendn mtyazlı kılmış, O'nu dğer nanlardan ütün br konuma getrmştr. Yaratıcı O'nu başka br şey çn değl, yalnız ve yalnız alemere rahmet olarak göndermştr. O, yukarıda fade buyurduğu gerçeğ övünmey evdğ çn değl adece Rabb'nn kendne olan kramlarını bldrmek çn haber vermştr. 121 Zra O'nun görev kendne bldrlen gerçekler açıklamak, nanlığı aydınlatıp onları doğru yola kılavuzlamaktır. O, ade~e "Rabbnn nmetlern anlat" ayetnde kendne emredlen görev yerne getrmekle yetnmştr. 122 Zaten dğer rvayetlerde O'nun "~ ~_, : Övünme yok!" buyurmaı, ahp olduğu bu ütünlükler br övünme ve fthar vele olarak değl, br gerçeğn fade olarak öyledğn götermektedr. 123 Dğer eerlerde geçen ve metn, "~~_,.&ı J-..r..f''lı,.:J3 t.ıı ~}" u : Ben Allah katmda gelmş geçmş bütün nanltğm en değerlym, övünme yok" şeklnde olan had, ülm'de yer alan "ı...ı.,ölı ~J! ~~~.u_, """' u : Ben ktyamet günü Adem oğullanntn efendym" hadyle tıpatıp örtüşmektedr.12 4 Zra her k hadte de Hz. Peygamber'n bütün nanlığın en değer olduğu vurgulanmaktadır. Peygamberler araında ütünlük çıkarılmamaı ea lke e de yaak olan, dğerlernn ekk yönlernn ortaya konulma derecene vardırılmaıdır. Yoka gerçeklern fade edlmene engel br durum öz konuu değldr. Peygamber olma huuunda peygamberler aralarında fark olmaa da fazlet ve mezyetler huuunda elbette k fark vardır. ktmmt dğerlernden ütün ktldtk" buyurulmuştur.12 2.lk Drlecek Kş 0/mat Ntekm Kur'an'da "Bz peygamberlern br Yukarıdak hadten de anlaşılacağı gb O, kıyamet günü kabr lk açılacak, lk olarak drlecek kşdr. 126 O'nun Haşr mnde de zaten bu mana vardır. Haşr, drlşten onra nanların arkaında toplandığı kş demek olduğuna göre O'nun nanlardan önce drleceğ huuu da buradan anlaşılmış olur lk Şefaat decek Kme 0/mat O'na kıyamet gününde ümmetne şefaat hakkı verlmştr.12a Kıyamet günü 120 nbya 21/ Duha 93/ Duha 93/ Darm\ ukaddme ülm, Fezal Bakara 2/ üım, Fezal 3; Ahmed b. Hanbel, üned, 11/ ülm, Fezal ; bk. Buhar\ enakıb 17, efr Saf 1; rmz\ deb 67; Ahmed b. Hanbel, üned, IV/80, 84; uhammed m çn bk. Al mran 3/144; Ahzab 33/40; uhammed 47/2; Feth 48/29. 12a Buhar\ eyemmüm 1, Salat 56, Humu 8; Nea\ Gul 26, eacd 42; Ahmed b. Hanbel, üned, 111/304.

19 Sahh- ülüm'n "Ktabü'I-Fezal" Bölümüne Göre Hz.Peygamber'n Baz1 Özellkler 29 nanlara şefaat etme, mahşern dehşetnden ümmetne nefe aldıracak mkan a~lamaı, ümmetnden kalplernde zerre kadar man bulunanları cehennemden çıkarmak çn şefaat etmedr. lam almler, Hz. Peygamber'n, mahşer meydanında uzun bekleyş ıkıntıı çndek nanların heaba çeklmen ağlamak, ayrıca mümnlern cennettek derecelern yükeltmek amacıyla Allah katında şefaat edeceğ huuunda ttfak etmşlerdr. Konunun tartışılan yönü, tevbe etmeden ölen, küçük veya büyük günah şlemş mülümanlarla lgldr.129 Hz. Peygamber'n bu beyanı kendnn bütün yaratılmışların en ütünü olduğunu göterr. Hakkat budur. Bunun dışında onun mütevaz ve alçak gönüllü olduğunu göteren rvayetler, O'nun edeb ve terbyenn gereğ olarak öyledğne hamledlmştr. Ak takdrde O'nun yaratılmışların en ütünü ve fazletl olduğunda şüphe yoktur. 4.Havuzun Verlme Hz. Peygamber'n özellklernden br de Havz'a ahp olmaıdır. Kur'an'da havz kelme geçmemekte, kever e aynı adla anılan ürede br defa zkredlmektedr.'30 Kever kelme de daha çok Hz. Peygamber'e cennette verlecek olan nehr anlamında yorumlanmıştır.m Havzın cennette adece Hz. Peygamber'e tah edlmş br yer olduğu kabul edlmekle brlkte, kıyamet gününde dğer peygamberlern de havuzlarının bulunacağını, onların havzlarının başına gelerek ümmeternn çokluğu le övünecekler, Hz. Peygamber'n de kend havzına gelerek ümmetnn dğer ümmeterden fazla olacağını ümt ettğn haber veren rvayetler de bulunmaktadır. 132 Buna rağmen Harcler'le utezle'den bazıları havuz hadn nkar etmşlerdr. 133 ülm'n havz konuunda rvayet ettğ hadere bakıldığında, Hz. Peygamber'n oraya en önce varacak kş olacağı, 134 km gelre ondan çeceğ, çenn ebedyen uamayacağı, bununla brlkte Hz. Peygamber'n kendlern tanıdığı br takım kmelern oraya geleceğ, onra kend le onların araına grleceğ,135 Peygamber'n onların kendnden olduğunu öyleyeceğ, ama onların peygamberden onra değşk şeyler yaptıklarının belrtleceğ, bunun üzerne Peygamber'n de "Benden onra yolunu değştrenler uzak olun" dyeceğ, 136 onun br aylık meafede bulunduğu, köşelernn düz, uyunun gümüşten daha beyaz olduğu, kokuunun mkten daha güzel, bardaklarının da gökyüzünün yıldızları kadar olduğu, 137 br dğernde uyunun ütten daha ak ve baldan daha 129 Yavuz, Yunu Şevk, "Şefaat", DA, XXXVII If, Kever 108/ a ber; uhammed b. Cerr, Gamu'l-beyan an tevl ay'i-kur'an, ıır 1954, XXX, ; ülm, Salat rmz; Kıyamet 14; aberan; e-ucemü'l-kebv", Vll/ Sk. rtürk, utafa, "Havz-ı Kever", DA, tanbul1997, XVI/ ülm, Fezal ülm, Fezal ülm, Fezal 26-29, 32, ülm, Fezal 27.

20 30 Prof. Dr. Seyt AVCI tatlı olduğu, 138 genşlğn yle le Cuhfe araı gb,139 br dğer rvayette San'a le edne,140 br başkaında Şam'da bulunan Cerba le zruh,141 br dğernde Arnman le yle,142 br başkaında yle le Yemen'de k San'a araı gb olduğu,143 br farklı rvayette San'a le edne,144 br dğernde edne le Arnman araı, kadar olduğu, 145 kaplarının gökyüzünün yıldızarına benzedğ,14 ayılarının gökyüzündek yıldızlardan daha çok olduğu, 147 ularının gürül gürül aktığı belrtlmştr.148 Havz-ı Kever'n uzunluğu ve genşlğ hakkında Çeştl ölçüler de beyan edlmş, bu rvayetlern çnde en büyüğünün havzın br aylık yol kadar uzun, en küçüğünün e üç günlük yol meafende olduğu belrtlmştr. Bundan Hz. Peygamber'n her defaında havzının büyüklüğünü o anda hatırına geldğ şeklde fade buyurduğu anlaşılmaktadır. Ancak rvayetlerde havzın kenar uzunluğu çn örnek göterlen farklı mekanlardan br kımının bazı ravler tarafından hata yoluyla veya fade araına okuşturularak nakledldğ, bu ebeple öz konuu rvayetlern ıhhat durumunun tartışmalı olduğu da gözden uzak tutulmamalıdır.149 Yne hadlern zahrnden anlaşıldığına göre havuzdan u çmek, heap görüldükten ve cehennemden kurtulduktan onra olacaktır. Cennettek havz ve kevern özellkleryle lgl ayrıntılı blglern genellkle Ktab-ı ukadde'ten alındığını ler ürenlern dell olarak zkrettğ tek örnek, on derece muhtaar br fadeden baret olup bu fade ahretn veya havzın tavrn değl adece Hz. a'nın dünyadak hdayetn mgelemektedr.15o Havz ve kever, lam akadnn ahrete taalluk eden nanç konularından olup dnlteratürde epeyce yer şgal etmş, kelam ktaplarında ahret'hayatının afhaları anlatılırken ve tefrlerde Kever üre açıklanırken havzdan öz edlmştr. Had lteratüründe e ülm'n rvayet ettğ bu hadlern br kımını dğer muhaddler de rvayet etmşlerdr. Konularına göre tanf edlmş eerlern kıyamet, eşrat-ı aat, ften-melahm, tefr, rkak ve zühd gb bölümlernde de havz ve keverle lgl rvayetler zkredlmştr Dğer Ütünlükler ulm'dek bu blglere lave olarak dğer eerlerde yer alan bazı rvayet- 138 ülm, Fezl ülm, Fez ülm, Fez ülm, Fezl ülm, Fezl ülm, Fezl ülm, Fezl ülm, Fezl ülm, Fezl ülm, Fez136, ülm, Fezl rtürk, "Havz-ı Kever", DA, XVI/ rtürk, "Havz-ı Kever", DA, XVI/ Bk. rtürk, "Havz-ı Kever", DA, XVI/