EMEVT HALiFELERiNiN EVLiLiKLERi

Transkript

1 tem Yt/:9 Sayt: V HALFLRNN VLLKLR Prof. Dr. Adnan DİRCAN Harran Ünverte lahyat Fakülte ÖZ lam arhnn öneml br dlmnde, Hz. Peygamber'n vefatından 30 yıl onra ktdara gelen ve yaklaşık 90 yıl lam cografyaına hakm olan Ümeyyeogullarının k ana koluna menup 14 halfenn evllk terchler ve bunun oyal, ya, kültürel ve ekonomk ebepler, dönem daha y anlamak çn ele alınmaı ve çözümlenme gereken lgnç br konudur. le ald@mız mev halfelernn evllk terchlernde Arap geleneg ve aalet anlayışının öneml br etken olarak öne çıkt@nı, oyal lşklern yanı ıra ya koşulların dkkate alınmaı gereken br belrleyc oldugunu öylemek mümkündür. Halfelern çocuklarının çogunun erkek olmaının erkek egemen br toplumda kadına bçlen oyal rolün yanımaları oldugunu göreblyoruz. Bazı müellfler, halfelern kızlarının mlern zkretmeye gerek görmekzn adece erkek çocuklarının mlern ıralamışlardır. Halfe kızlarının hepnn ale ç evllk yapmaları, alenn muhataplarını aalet açıından kendlerne denk görmemelernden kaynaklanmış olmalıdır. Anahtar Kelmeler: Ümeyye, mev, Halfeler, vllk ABSRAC arrage of the Umayyad Kha/ph arrage preference of 14 Umayyad Khalph who came after the Prophet uhammad and belonged to the two man branche of Umayyad and ruled over llamc geography ha to be dealt wth erouly n order to undertand the reaon behnd of thee marrage ocally, poltcally and economcally.ln thee marrage preference, Arabc tradton and prde were prevalent. Socal relaton poltcal condton were alo decve n thee preference. We can ee the reflecton of ocal rol e of women where mot of the chldren of the Khalph w e re male and male were domnant. Some author gve only the name of the ma le chldren of the Khalph wthout mentonng the nam e of the grl. he ue of marrage of the daughter of the Khalph wth ther cloe famle mean that they oberved the equalty n the marrage. Key Word: Umayyad, Umaw, Khalph, arrage. GRŞ Yönetclern özel hayatları ve evllkler, her zaman lg çeken konulardan brdr. Buradan hareketle bazı çözümlemeler yapmak da mümkündür. Ancak bu alanın kurguallığa fazlaıyla açık olmaı ebebyle çok dkkatl olmak gerektğ açıktır. Bz bu çalışmada tept edebldğmz halfe evllklernden ve çocuklarının mlernden hareketle bazı değerlendrmeler yapacağız. Yapacağımız şey, daha çok makalenn onunda verdğmz ltenn ya, oyal ve kül-

2 244 Prof. Dr. Adnan DRCAN türe! tarhten hareketle okunmaında n baret olacağı öyleneblr. mever devlet Hz. Peygamber'n vefatından yaklaşık 30 yıl onra kuruldu. Devletn kurucuu olan uavye b. bo Süfyan, Hz. Ömer dönemnden başlayarak yrm yıla yakın br üre vallk yapmış, Hz. Al'ye karşı başlattığı mücadelen' onun vefatından onra oğlu Hz. Haan'dan bat alarak zaferle onuçlandırmıştır. uavye le başlayan mev ktdarı, alenn k ana koluna menup halfeler tarafından devam ettrlmştr. Brnc kol olan Süfyanllerden üç halfe, knc kol olan ervanlerden e on br halfe ktdara gelmştr. Yaklaşık dokan 5'ıl devam eden mev ktdarında on dört kş halfelk yapmışa da bunların üçü olan uavye, Abdülmelk ve Hşam yaklaşık ktdarın üçte knde görev yapmışlar; Veld e 10 yıl görevde kalmıştır. Bunların dışındak 11 halfenn toplam ktdar üre 20 yıl cvarındadır. mev halfeler hür kadınlarla evllkler yaptıkları gb caryelerle de beraberlkler yaşamışlar ve bunlardan çocukları olmuştur. Çocuğu olmayan uavye b. Yezd harç uavye b. bu Süfyan'dan başlayarak bütün haltelern caryelerden doğan çocukları bulunmaktadır. Bu durum carye ednmenn yönetcler ve madd mkanı y olan kşler araında yaygın olmaından kaynaklanmaktadır. )ra'ıını:t!k ~kam!ar e hıbfe!s gerış ıral3run.g~rn\ett..cdr. nblo:!3ş;ı~nıbütnı;oo.ıllıng~-ı. '

3 mev Halfelernn vllkler 245 vllklerde erch dlen Kableler vllk terchler, toplumdan topluma ve dönemden döneme farklılık göterr. Hatta aynı toplum çnde ve aynı zamanda yaşayan nanların yaşadıkları şehr, menup oldukları ale, ahp oldukları ş ve ekonomk durumları gb etkenler evllk terchlernn oluşmaında farklı uygulamaların ortaya çıkmaına ebep olmaktadır. Bu arada kşel terchler ve eğlmler de unutmamak gerekr. Cahlye dönemnden ber Araplardak aafet anlayışı, evllk terchlern şekllendren öneml etkenern başında gelr. Araplar, kşnn y ya da kötü haletlere ahp olmaıyla oyu araında lşk kurdukları çn evlenecekler kadının oyuna önem verrlerd. Bu, zengnlkle elde edlen br şey değld. Bazen al kabul edlen fakr br zengn olan başka brne terch edleblrd. Develern ve atlarından yavru alırken oya önem veren Arapların evllklernde oya dkkat etmeler garpenecek br durum değldr. mev halfelernn Kureyş taaubu blnmektedr. Kuşkuuz başlarda onları ktdarda tutan dnamklerden Kureyşllk etrafında oluşturdukları dayanışma anlayışıdır. Caryelerle beraberlkler evllk kategornde değerlendrlmedğ çn hür kadınlarla yaptıkları evllklern büyük br kımı Kureyşl kadınlarladır. Öte yandan kable ç evllklere özellkle önem vermşlerdr. uavye, haa dengeler korumak düşünceyle evllklernde Ümeyyeoğulları dışındak Kureyş kablelern terch ettğ gb, Kureyş dışındak kablelerden de evllk yapmıştır. Çocuğu olmayan uavye b. Yezld ve on üç halfey dışarıda tutara k, halfelern hep mutlaka aleden br hanımla evllk yapmıştır. Sayıları çok olmaa da ehl- beyt hanımlarıyle da evllkler yapılmıştır. Bunun k ale araındak lşkler gelştrmeye matuf olduğu öyleneblr. Zra aralarında orun ya da düşmanlık bulunan Arap kablelernn brbrlerne kız vermek uretyle hıımlık oluşturarak gergnfğ azaltma poltkaları Cahlye dönemnden ber karşılaşılan uygulamalardandır. Ancak Ümeyyeoğulları ehl- beytten kız alırken kızlarını onlarla evlendrdklern blmyoruz. öte yandan kendn al gören brnn, daha az al olduğunu kabul ettğ br hanıma talp olmaı ona ltfat anlamına da gelr. Alında ümeyyeoğulları le Haşmoğulları araında aafet bakımından br ütünlük tartışmaı olmaı pek mümkün değldr. Zra Ümeyye, Haşm'n yeğendr. Ancak ktdarın onlara verdğ güç, kendlern dğer nanlara göre daha al oldukları anlayışının gelşmene katkı ağlamış olmalıdır. Burada aafet tanımlamaının görecel olduğunu ve zamanla değştğn de hatırlamak gerekr. :I.B/2011 Kureyşl hanımlarla yapılan evllklerde olduğu gb onların dışında yapılan evllklerde de ya lşklern etk görülmektedr. Özellkle ktdardak halfe le y lşkler olan kableler n eş eçmnde terch edldğ ya da lşklern düzeltlme amaçlanan kablelerden kız alındığı huuu dkkat çekmektedr. Haltelern evlendkler hanımların çoğu udarl'dr. Bununla brlkte Yemen

4 246 Prof.Dr. Adnan DRCAN kadınlarla da bazı evllkler yapılmıştır. Bunda Kuzeyl olan udarern kendlern Yemenlere göre ütün görmelernn etknn olmaı muhtemeldr. Arap erkek, kendnden daha düşük evyede olduğunu düşündüğü hanımlarla evlenmekte br be görmezken, Arap kadınlarının kendlernden düşük evyede gördükler erkeklerle evllk yapmaları onlar çn br hakarettr. Kable lşklernn vllk/ere Yanımaı 1B/20U mever dönemnde Arap kableler araındak rekabet had afhaya ulaşmış, bu rekabet özellkle devletn on yıllarında önü alınamaz hale gelmşt. Hanedan ç çekşmeler ve ktdar nmetnden yararlanma çabaı hlafet adaylarının kablelerden brne dayanma htyacı duymalarına ebep oluyordu. özellkle uavye b. Yezd'n hlafet görevn bırakmaından onra ale ler gelenlernn ve bürokratların Cabye'de yaptıkları toplantıda br halfe ve k velaht belrlemelernden onra brden fazla velaht belrleme adet yen br problem gündeme getrd. Halfe olan brnc velahdın çoğu zaman kendnden onra hlafete geçecek -genellkle kardeş olan- knc velaht olan kşy devre dışı bırakmaya çalışmaı, onun bazı kablelerle ttfak yapmaına ve buna bağlı olarak da ktdara geldğnde muhalflern dışlamaına ebep oluyordu. Bu gergnlkler bazen geçmşte öneml görevlerde bulunan kşlern ağır cezalarla cezalandırılmalarına da ebep olablyordu. Örneğn Hşam dönemnn öneml ya aktörlernden br olan Irak val Hald b. Abdullah e-kar, muhalf Yuuf b. ömer e-sa kaf'ye telm edlmş, o da onu öldürmüştür. 1 Devletn lk zamanlarından tbaren dkkat çeken Yemen-Kay ya da Güneyl-Kuzeyl çatışmaı haltelern bu dengeler korumaya çabalamı;ılarına ebep olmuştur. Bunda başarılı olan halfeler olduğu gb, craatlarıyla Çatışmaları körükleyenler de vardır. uavye b. bü Süfyan Kelb kablenden evllk yaptığı gb Kureyş'ten de hanım alarak evllklernde dengey korumaya çalışmıştır. AbdOlmelk b. ervan, Kay kablenden Velade adlı kadınla evlenerek, babaı ervan b. e-hakem'n ktdarının lk günlernde ercurahıt avaşında ağır br yenlgye uğrayan Kayler e lşkler onarmaya çalışmış olmalıdır. mev Halfeler, Arap kableleryle ya dengeler korumaya özel önem verdkler halde meval kadınlarla evllk yapmamaları dkkat çekcdr. Arap olmayan hanımlar onların hayatarına ancak carye olarak greblmşlerdr. vllklerde Ale ç Dengelern Gözetlme Haltelern evllklernde ve kızlarını evlendrdkler damatların eçmnde ale ç dengeler gözettkler dkkat çekmektedr. Bu çerçevede. bü Süfyan'ın o- 1 Bk. Demrc, utafa, "mevlern Irak Val Hald B. Abdullah e-kar'nn Hayatı Ve Faalyetler", Dnblmler Akademk Araştırma Derg, Clt 4, Sayı: 3, ; Gömbeyaz, elek Yılmaz, "Br mev Val: Hald b. Abdullah e-kar", S: lam San'at, arh, debyat ve Ok Derg, Yıl: 4 Sayı: 8,. 250, (2006), Konya 2007.

5 mevr Halfelernn vllkler 247 yundan gelenlerle evllkler yapıldığı gb Hz. Oman'ın oyundan gelenlerle de evllkler yapılmıştır. Dengenn korunmaında, cdd br mücadele vermedkler halde ktdarı ele geçren ervanern, halfe ken öldürülen Hz. Oman'ın torunları le - uavye'nn verdğ mücadeleye rağmen kıa ürede ktdarı kaybeden- uavye alenn ktdara ahplenmen ağlama düşüncenn etkl olduğunu öylemek mümkündür. Bu tür evllklere örnek vermek gerekre, Abdülmelk b. ervan br taraftan Hz. Oman'ın terunu Ümmü yyub bt. Amr b. Oman b. Affan le evenrken dğer yandan Yezd'n kızı Atke bt. Yezd b. uavye b. bu Süfyan le evlenmştr. Yukarıda da değndğmz gb Araplarda evllkler yoluyla ya ve oyal ttfaklar kurma ve ale ç kırgınlıkların gderlme çabaı ıklıkla karşılaşılan br durumdu. Bu gelenek, mev halfeler tarafından da ürdürülmüştür. Halfe/ern Çok Kadmla vllkler ve v//kte Dört Sm m Genç yaşta ölen uavye b. Yezd harç, halfeler n hep çok kadınla evllk yapmış ve caryeler ebebyle çok kadınla beraberlk yaşamışlardır. Ümmü veledler harç uavye b. bu Süfyan dört, Yezd b. uavye k, ervan b. el Hakem altı, Abdülmelk b. ervan on br, Ved b. Abdülmelk dört, Süleyman b. Abdülmelk dört, Ömer b. Abdülazz üç, Yezd b. Abdülmelk k, Hşam b. Abdülmelk beş, Ved b. Yezd üç ve Yezd b. Ved br hanımla evlenmşlerdr. Son halfeler brahm b. Ved le ervan b. uhammed'n evlendkler hanımlar araında hür kadın zkredlmemektedr. aen Araplar araında çok kadınla evllk, lderler ve madd durumu elverşl kmeler çn garpenmeyen br durumdu.2 Haltelern evllklernde dört kadın ınırına uymadıklarına dar herhang br blgye ahp değlz. Bazı haltelern dörtten fazla hanımla yaptıkları evllklerde aynı anda dört hanımdan fazlaını nkahları altında bulundurduklarını blmyoruz. Dörtten fazla hanımının mn bldğmz halfeler ervan b. el-hakem le oğlu Abdülmelk'tr. Dğer halfeler e h ür kadınlardan dörtten fazla hanımla evlenmemş görünüyorlar. Ümmü Ve/ed/er Araplar, ahbnden çocuğu olan caryelere ümmü veled [çocuk anne] derlerd. mev halfeler h ür Arap hanımlarla evllkler yaptıkları gb brçok caryeleryle de evllk hayatı yaşamışlardır. Ümmü veledler nkahlı hanımlar araında ayılmamaktadır. Sayıları huuunda br fkr yürütmek zordur. Hepnn çocuğunun olmayableceğn heaba katarak haltelern evllk hayatı yaşadıkları çok ayıda caryeye ahp olduklarını öylemek mümkündür. Dönemn anlayışına aykırı görülmeyen carye ednme adet, Abbaler dönemnde daha da artmıştır. 2 Bk. Demrcan, Adnan, "Chlyye ve Hz. Peygamber Dönemnde Çok Kadmla vllk", S: lam San'at, arh, debyat ve ük Derg, Yıl:, Sayı: 2,.17. Konya 2003

6 248 Prof.Dr. Adnan DRCAN ümmü veledler, Araplar harç farklı etnk kökenden gelyorlardı. Zra Arapların köleleştrlme öz konuu değ;ld. Halfelern ümmü veledlernn çoğ;unun m blnmemektedr. 3 Caryelern çocuk doğ;urduktan onra halfeler tarafından azat edlp nkahlandıklarını öylemek de zordur. Zra bu durumda evlenleblecek kadın ayıı dörtle ınırlandığ;ı çn halfenn ıkıntıya maruz kalmaı mümkündür. Halfelern bazı çocuklarının anneler Hırtyan'dır. ept edebldğ;mze göre Veld b. Abdülmelk'n Abba adlı oğ;lunun anne le Hşam b. Abdülmelk'n ~ald adlı oğ;lunun anne Hırtyan olup bu hanımların mülüman olduklarına dar kayıtlara ratlamadık. Bu hanımların carye olma htmaller, yükektr. Saraya kend dnn koruyarak greblen hanımların olmaı, onlara d n bakı yapılmadığ;ını götermektedr. Caryelern Arap olmadıkları dkkate alınıra bunlar, ülüman olalar da menup oldukları kültüre at geleneklern br kımını araya getrdklern öylemek mümkündür. Bu caryelern br kımı eğ;lence hayatının br parçaı olarak arayda bulunuyorlardı. Bazı caryeler e şarkı öylemeler ya da dan etmeler çn atronomk paralar ödenerek araya alınıyorlardı. Caryeterden DojJan Çocuklar j Dönemn yaygın adetne göre halfelern edndkler caryelerden çocukları olmuştur. Cahlye dönemnde de Araplar caryelernden çocuk ahb olablyorlardı. Bu çocuklar, anneler carye de ola babaları hür oldukları çn hür kabul edlyorlardı. Araplar, Hecn 4 dedkler bu çocukları hür kadınlardan doğ;an çocuklarla eşt görmüyorlardı. Bazı kableler, hecn le hür kadından doğ;an çocuğ;un dyetn eşt kabul etmyorlardı. Hecnn dyet hür kadından doğ;an çocuğ;un dyetnn yarııydı. 5 lam, kşnn çocukları araındak bu ayırımcılığ;ı kaldırmış ola da geleneğ;n etk uzun üre devam etmştr. Br bedev, kadıya müracaat ederek babaının, kendnden başka br oğ;ul daha ve br de hecn bırakarak vefat ettğn öyleyerek mraın naıl payaşıacağını ordu. Kadı, başka mraçı olmadığını öğrendkten onra malın üçü araında eşt olarak takm edlme gerektğn belrtt. Bedev, Kadı'nın anlamadığım zannederek varer tekrar aydı. Kadı aynı cevabı vernce bedev, "Hecn, benm ve kardeşm kadar pay alacak öyle 3 Son mev halfe ervan b. uhammed'n anne Lübabe, Kürt aıllı br caryedr (Bk. bn Habb, bü Ca'fer uhammed (245/859), Ktllbu'I-uhabber,. 45 Nşr.: ııııe Uchtentadter, Beyrut (t.y.) (H Haydarab baımından ofet); Aku, ervan b. uhammed,. 25), 12. mev ha.lfe Yezd b. Veld'n anne Şahferd e on Saan mparatoru Yezdecrd'n torunudur (Aku, "Yezd b. Veld",. 289). 4 Bk Cevad Al (1987), e-ufaal f tarh'l-arab kable'l-lam, IV, Baım, [Bagdat] 1413/ Bk. Cemal Cevde, e-avda'u'l-ctma'yye ve'l-ktadyye l'l-meval f adr'l-lam,.54, Arnman 1409/1989; Demrcan, Adnan, lam arhnn lk Dönemnde Arap-eval lşk,. 81 Beyan Yayınları, tanbul 1996.

7 mev Halfelernn vllkler 249 m?" dyerek tepkn göterd. 6 Alında Araplar oyun babadan devam ettğne nandıkları çn babaı Arap, anne Arap olmayan brn Arap kabul etmelerne rağmen onu anne Arap olmayana denk görmüyorlardı? Bu kşnn anne hür ola da anne Arap olan brne denk kabul edlmezd. rnevern lk halfelerne baktığımızda hep hür kadınlardan doğan çocuklardır. Halfelk çn başlarda göterlen bu haayet Arapların h ür kadınlardan doğan çocuklarını daha ütün görme anlayışından kaynaklanmış olmalıdır. Ancak karışıklık dönemnde kıa üre halfelk yapan mevl devletnn on halfeler, anneler carye olan kmelerdr. Bu değşklk, toplum çnde caryelerden olan çocukların ayıındak artışa bağlı olarak ağırlıklarının arttığını, artık br carye çocuğunun halfe olmaının garpenmedğn götermektedr. Halfe Kızlarmm Ümeyyeogullarıyla vlendrlme m zkredlen ve evllk yaptıkları tept edlen halfe kızlarının hep Ümeyyeoğullarından erkeklerle evlenmşlerdr. Bunun temel ebeb, haltelern dğer kablelerden olan erkekler kendlerne denk görmemeler olmalıdır. vllkte denklk, Arapların haayetle üzernde durdukları br konudur. Aafet e denklğn en öneml ölçütüdür. Araplar, kral dah ola Arap olmayana kızlarını vermekten kaçınırlardı. Ntekm en-numan b. e-ünzr, Kra'nın onun kızlarından brn oğullarından bryle evlendrme önern reddetmştr. Bunun temelnde Arapların kendlern Arap olmayanlara ütün görmelernden kaynaklanmaktadır. 8 Cahlyedek bu anlayış lam dönemde de aırlarca devam ett. mevl halfelernn kızlarının evlfğnde aalet gözettkler öyleneblr. Ancak bu evllkler n aafet anlayışının yanı ıra ya ebepler gözetlerek yapıldığını da öylemek mümkündür. Halfe/ern Çocukları ve mler Haltelern küçük yaşta ölen erkek çocuklarının bazıları le kızlarının çoğunun mler kayıtlara grmemş olablr. Öte yandan Araplar, neln erkek çocuklar üzernden devam ettğn düşündükler çn kızların zkredlmen önemememş olablrler. Haltelern çocukları çn terch ettkler mlerde brkaç etkenn öne çıktığı anlaşılmaktadır. Alında mlerden hareketle değerlendrme yapmak akıncalar taşımaktadır. Zra haj!elern çocuklarına m koyarken hang aklerden hareket ettklern tept etmek çok zordur. Ancak bz mler üzernde genel de- 6k. bn Abdrabbh e ndelü, Ahmed b. uhammed (328/939), el-'lkdu'l-ferd, lll, 330, hk.: uhammed Sad e-'uryan, Daru'I-Fkr, y.y. (ty.). e-überred, bü'i-abba uhammed b. Yezd (285/898), el-kaml, ll, 48; hk.: uhammed bü'i-fadl brahm, Kahre (ty.). Demrcan, Arap eva lşk, Cevad Al, IV, Bk. Cevad Al, IV,

8 250 Prof. Dr. Adnan DRCAN ğerlendrmeler yaparak taboyu ortaya koymaya çalışacağız. Zra m eçmnn tarh kşlklern olduğunu blyoruz. adını yaşatmanın ve onlara olan evgnn zhar yollarından br mev halfeler çocuklarına m verrken hlafetten öncek Ümeyyeoğulları tarhnde dkkat çekc şahyetlern mlern yaşatmaya çalıştıklarını görüyoruz. Ancak bu mler eçlrken dn nanca aykırı mlern terch edlmeme huuunda gayret arf edldğ de öyleneblr. Kullanılan mler araında bu Süfyan, Harb ve Hakem gb mlere yer verldğ dkkat çekmektedr. Ancak tept edebldğmz kadarıyla Ümeyye adı aleden herhang brne verlmemştr. Alenn myle bütünleşen Oman, uavye, Yezd, ervan ve Abdülmelk gb mler en çok kullanılan mler araındadır. Yezd mnn ale menupları araında Yezd b. uavye'den onra ekz çocuğa m olarak verlme uretyle popülerlğn koruduğunu görüyoruz. aen Yezd m halk araında da uzun üre kullanılmıştır. 230 (844) yılında vefat eden bn Sa'd'ın ktabının ndeknde -bu Yezd künye dahl- 85 kadar Yezd adını taşıyan kşnn byografne yer verlmştr (922) yılında vefat eden et-aber'nn ktabının ndeknde e -bu Yezd ve Üm mü Yezd künyeler dahl- 140'tan fazla Yezd adlı kş yer almaktadır. 10 Bu kaynaklar, mn lk üç aırda halk araında kullanıldığını, bugün ülkemzde Yezd adına karşı mevcut olan menf anlayışın o dönemde bulunmadığını götermektedr. Halfelerl çocuklarına m terchnde ar-ı aadet dönemnn öneml malarının hmal edlmedğ dkkat çekmektedr. Hz. Peygamber ve lk,oç halfenn mnn çok kullanılmış olmaı, onların mraına ahp çıkıldığı majının göterlme amacına matuf olablr. Raşd halfelerden Hz. Al tnadır. Al mnn adece mev devletnn yıkılış dönem halfelernden Veld b. Yezd tarafından çocuğuna verldğ görülmektedr. Bu durum Hz. Al hakkındak menf bakış açıının ale çnde devam ettğnn götergelernden br olarak değerlendrleblr. Abba adı e k çocuğa verlmştr. Öte yandan Hz. Haan ve Hz. Hüeyn'n mler hç kullanılmamıştır. hl- beytten hanımlar almalarına rağmen, çocuklarına m verrken Hz. Al, Hz. Haan ve Hz. Hüeyn'n mlernn kullanılmamış olmaının blnçl br tutumu yanıttığı kanaatndeyz. Yezd'n adının çokça kullanılmaına rağmen Hz. Hüeyn'n adının hç kullanılmamaı onun a olarak görülmenden kaynaklanmış olmalıdır. Hamza adının da halfe çocuklarına m olarak verlmeme dkkatmz çekmektedr. Bunun Hz. Hamza'nın Bedr avaşında Abdüşem'ten Utbe b. Reba, Şeybe b. Reba ve Veld b. Utbe'nn öldürülmende oynadığı rol ve daha orra bu Süfyan'ın hanımı Hnd'n teşvkyle Uhud'ta öldürülmenn şuuraltı 9 bn Sa'd, uhammed ez-zühr (230/844), Ktlbü'Habakat'l-kebr, Xl, , hk.: Al uhammed Ömer, ektebetü'i-hanc, Kahre 1421/ et-aber, bü Cafer uhammed b. Cerr (310/922), arhu'haber: arhu'r-ruül ve'l-mülük, X, hk.: uhammed bü'i-fadl brahm, 4. Baım, Daru'l-maarf, Kahre 1989.

9 mev Halfelernn vllkler 251 yanımaı olarak değerlendrlme yanlış olmaa gerektr. Ayrıca Allah'a kulluğu ve taat fade eden Abdullah, Ubeydullah ve Abdurrahman, gb mler de çokça terch edlmştr. Bazı haltelern çocuklarına Hz. uhammed'ten başka brahm, mal, Davud, Süleyman, yygb, Yahya gb peygamber adlarını da verdkler görülmektedr. Veld b. Yezld'n bazı çocukları çn Fhr (Kureyş'n aıl adı), Lüey, Kuay gb Cahlyye dönem Kureyş lderlernn mlern eçme lgnçtr. Abba Abdullah durrahman Alıdülazz Abdülcebbfr Abdülgaffr AbdOlmelk Abdülmümn Abdü!vahld Al Amr rı:::zıı::ı:!zl1 Anbee A Aba& Arm -1 A m ~1 Bekr ~1 mev Halfelernn Çocuklarına Verdkler Imler Bşr Cez' ~ı D.v u d bn bü Bekr bu Oman ~1 büsüfyn F? bô Ubevcle """""""'1 w" b F<th ~1 Fıhr -1 Gamr Haccc Haf~ı Hakem Haıer ~ı H.!d Harb~l Hr~ı Hş1m *? B&&?J ı H. 3 Ihrahm &&&~ +& &&df 3 l hak l:mal Kaba ~1 1B/20U Kaım ~ı Kureyş ~1 Kuay ~1 lüeyy ~1 anür ~1 e n eleme ~ı erır~ı uvlye uhammed

10 252 Prof.Dr. Adnan DRCAN übarek ~1 D beş~ r ürnn ünzr ~1 o;::~ :ea:-:*: :':":,:ı:e:e::,~:z~&~+ı:ı;ıı;:ı.ıı, a~~a 6 'Ravh ~1 Reb ~1 Ref'~l Sadaka ~1 Sü~;~~ :rw:*:*z:~:v:w:u:::":**=':aıı'n??""* emmam ~ı UbeydJlah %-ı & Z 4 A+ & p ~~H 6 Utbe ~1 Vıt~l Vefd I??S&??""'*N??B2&??&3%???"""'""*"*' Yahya ewa v B b e 4 Yaküb ta& a f?f&&j 2 Yezd c-a ~ Ztbban ~ı Zübe ~1 SONUÇ lam arhnde öneml br yere ahp olan mever devletn yöneten 14 halfenn evllkler ve çocukları etrafında kaleme aldığımız bu makalede evlen dğn tept edemedğmz uavye b. Yezld le on üç halfe harç haltelern hepnn hür kadınlarla evllkler yaptıklarını görüyoruz. Haltelern evllklernn br kımı ale ç evllkler olup ale dışı evllklerde Kureyş kablenn.dğer kollarının yanı ıra başka Arap kableler de terch edlmştr. vllklerle dğer kablelerle lşklern gelştrlme hedeflendğ gb ale ç dengelern gözetldğ dkkatten kaçmamaktadır. Ancak halfeler, hür kadınlarla yaptıkları evllkler dışında brçok carye le de evllk hayatı yaşamışlardır. uavye b. Yezld harç bütün haltelern bu beraberlklerden çocukları olmuştur. vlenen haltelern hep ya çok kadınla evllkler yapmışlar ya' da çok kadınla beraberlkler olmuştur. Haltelern dört kadınla evllk ınırına rayet ettkler anlaşılmaktadır. Ancak caryelerle yaşanan beraberlkler -lam fıkhının prenplerne uygun olarak- bunun dışında mütalaa edlmştr. Caryelerden doğan çocukların hür kadınlardan doğan çocuklarla br tutulmadığı lam önce Arap toplumundak anlayış, lam'ın açık muhalf tavrına rağmen mever dönemnde Araplar araında devam etmş; mevl halfeler Arap algıı paralelnde lk dönemlerde anneler carye olan çocuklarını velaht tayn etmemşlerdr. Ancak devletn on üç halfenn anne ümmü veleddr. Haltelern kızlarını adece ale çnde evlendrmeler kableclk anlayışının açık br tezahürüdür. rkek çocuklarının çok olmaının e bazı kızların mlernn kaydedlmemenden kaynaklanmış olmaı kuwetle muhtemeldr. Halfeler çocuklarına m koyarken çeştl etkenlerden hareket etmşler; alenn büyüklernn mlern kullandıkları gb, dn mlere de önem vermşlerdr.

11 mev Halfelernn vllkler 253 ı 2 V HALFLRNIN HANlLARI V ÇOCUKLARI 1 1 Halfeler Haltelern şler rkek Çocukları Kız Çocukları ı. Fahte bt. Karaza b. Ab- Abdullah 15 Hnd..!. düamr b. Nevf~~b. Abdü- Abdurrahman ~ ~-enk~~~;vt~f Karaza b. Remle rrl "' Abdü~~r b. Nevfel b. Abdü-..ı: -c: menlf tnevfel) ~ ~ r.3~."c;:::-e"-v~""u;.::n.:..;b~t'-c. B""a:;-h~d.-e'l (;;:K;-e,..lb-;-Jt- ~Y"e...,z""ld.,------t-.--:::-m-e-:t-::-ü,,... --,-S:-<a-:r;-kr.r----1 ;~ 4. Nalıı/jıt. Umare el- ::ı Kelbyye 2 UmmüVeled Aşe- 22 Safıyye ı. Ummü Haşm Fahte bt. bu Haşm b. Utbe b. Rebla 2. Um mü Külum bt. Abdullah b. Amr b. Küreyz b. Rebla b. Habb b. Abdüem Ummü Ve/ed/er uavye Hald bu Süfvn Abdullah (elüvar) Abdurrahman bu Bekr uhammed Oman 25 Utbe (e-a'ver) Yezld Abdullah e-ağar Ömer Harb Rebl Abcl.Wah ğaru'i ağr Atke- Ummü Yezd- üıımü uhammed 29 Remle Ümr%Abdurrah.~an 31 UmmüOman 11 talk olarak göterlen hanımlar ve ümmü veledler haltelern caryelerdr. mler koyu yazılanlar e Abdüşem ve Ümeyyeoğullarından olan hanımlardır. 12 bn Sa'd, VI, 15-16; ez-zübeyr, bu Abdullah e-u'ab b. Abdullah b. e-u'ab (ö. 236/850), KUbu neeb Kureyş, , hk.: varte Lev-Provençal, 3. Baım, Daru'l maarf, Kahre 1982; bn Kuteybe, bu uhammed Abdullah b. ülm (276/889), e-aarf,,. 350, hk.: Servet Ukkaşe, 4. Baım, Daru'l-maarf, Kahre 1981; et-aber, V, 329; Savaş, Rıza, mevler Devrnde Kadın, , Ravza Yayınları, tanbul Nevfel le ümeyye'nn babaı Abdüşem kardeştr. 14 Küçük yaşta öldü (bn Sa' d, VI, 15). 15 Küçük yaşta öldü (et-aber, V, 329). bn Kuteybe, Abdurrahman'ın annenn ümmü Veled olduğunu ve oyunun devam etmedğn öyler (. 350). 16 Abdullah b. Amr b. Küreyz le evlend (bn Sa'd, VI, 16; ez-zübeyr!,. 128; bn Habb,. 57). 17 Ketve (et-aber, V, 329). 18 Amr b. Oman b. Affan le evlend (bn Sa'd, VI, 16; ez-zübeyr,. 128; bn Habb,. 57). 19 Küçük yaşta öldü (et-aber, V, 329). 20 uavye onu nkahladıktan onra boşamıştır (et-aber, V, 329). 21 uhammed b. Zyad b. bu Süfyan le evlend (ez-zübeyr,. 128). 22 bn Kuteybe,. 350; bn Habb,. 57. bn Habb bu hanımla, uavye tarafından aleye dahl edlen Zyad b. bh'n -ktabın matbu nühaında m okunçımayacak durumda olduğu çn - adının uhammed olduğunu tahmn ettğmz oğlu le evlenmştr (bn Habb,. 57). Bu durumda özü edlen kş uavye'nn kızı Aşe le evlenen kş le aynı olmalıdır. 23 ez-zübeyr, ; bn Kuteybe, ; et-aber, V, 500; Savaş,. 107; Kılıç, ünal, artlşma/ann Odagmdak Halfe Yezd b. uavye, , Kayıhan Yayınları, tanbul Atke, Abdülmelk b. ervan le evlend (ez-zübeyr,. 129). 25 bn Kuteybe, bn Kuteybe, e-abağ b. Abdülazz b. ervan le evlend (ez-zübeyr,. 130; bn Habb,. 58).

12 254 Prof.Dr. Adnan DRCAN V HALFLRİNİN HANlLARI V ÇOCUKLARI 1 1 Halfeler Haltelern şler rkek Çocukları Kız Çocukları 3..c aı"' > ;~ <ro QJ ::ı > Aşe bt.l'ı!!ulvv.e b. u- Abdülmelk ğre b. bü'i-a b. Umeyye uavye ÜmmüAmr 34 ' 2. Leyla bt. Zebban (Kelb) o Abdülazz o ümmüoman Kutayya bt. Bşr b. Amr o Bşr 36 b. alk b. Cafer b. Klab Abdurrahman o ban 37 QJ o Abdullah -"' ro 4. Ümmü ban bt. Oman o Ubeydullah Remle 38 :ı;: b. Affan o yyüb (j o Oman..c c: ı:: ro QJ 2. Zeyneb bt. Ömer b. bü Selerne (ahzüm) Davud o ömer 39 o.. üm~yamr (Omer) - 6. ümmü Haşm Fahte bt. bü H~m b. Utbe b. Reba Ümmü Ve/ed (Zeyneb} 42 uhammed 43 Abdurrahman ->-> 28 Amr b. Utbe b. bü Süfyan le evlend (ez-zübeyr,. 130; İbn Habb,. 58). 29 Utbe b. Utbe b. bü Süfyan evlend (ez-zübeyr,. 130; İbn Habb,. 58). 30 Abbad b. Zyad b. bü Süfyan le evlend (ez-zübeyr,. 130). 31 ez-zübeyr onun Oman b. bü Süfyan le evlendğn kaydetmştr (ez-zübeyr,. 130). Bu durumda Oman babaının amcaı olur k ona nkahı düşmez. İbn Habb e evlendğ kşnn adını Oman b. uhammed b. bü Süfyan olarak kaydetmştr (İbn Habb,. 58). Doğruu bu olmalıdır. Ntekm ez-zübeyr bü Süfyan'ın çocuklarını zkrederken Oman adlı br çocuğundan öz etmemştr (ez-zübeyr, ). 32 Soyu devam etmemştr (İbn Kuteybe,. 352). 33 İbn Sa'd, VII, 40;ez-Zübeyr, ; İbn Kuteybe,. 354; Savaş, İbn Sa'd, ervan'ın 13 erkek ve kız evadının olduğunu öyler (VII, 40). 34 el-veld b. Oman b. Aftan'la evlend (ez-zübeyr,. 160; İbn Habb,. 58). 35 Abdümelk b. e-har b. e-hakem'le evlend (ez-zübeyr,. 160; İbn Habb,. 58). 36 Küçük yaşta öldü (İbn Sa'd, VII, 40). 37 Küçük yaşta öldü (İbn Sa'd, VII, 40). 38 bü Bekr b. e-hakem'le evlenmştr (ez-zübeyr,. 161; İbn Habb,. 58). 39 İbn Sa'd adını Amr olarak kaydetmştr (VII, 40). 40 Sad b. Hald b. Amr b. Oman'la evlend (ez-zübeyr,. 161). 41 Yezd'n ölümünden onra ervan onun hanımı Fahte le evlend (et-aber, V, 610). 42 İbn Sa'd adını Zeyneb olarak kaydetmştr (VII, 40). 43 İbn Kuteybe,. 354.

13 mev Halfelernn vllkler 255 Vf HALFLRNN HANlLARI V ÇOCUKLARI 11 Halfeler Halfelern şler rkek Çocukları Kız Çocukları Veld ı. ümmü'i-veld Velade bt. Süleyman 47 el-abba b. Cez' b. el-h ar e!)(~" (el- o Aşe e-ab (Ab-Kay) kber) 46 o Davud 2. Atke bt. Yezfd b. ulv- Yezd Ummü Külum ye b. bu Süfyan ervan (!ı-ağar) o uavye 3. ümmü Hşam Aşe bt. Hşam Hşam b. mal b. Hşam b. el-veld b. uğre (ahzum) c 4. Aşe bt. ua b. alha b. bu Bekr (Bekkar) <et Ubeydullah (eym) c: QJ. Ümmü yyb bt. Amr b. el-hakem ~ Oman b. Affan..c ~ 6. Ümmü'I-uğre bt. el- Fatıma- ( uğre b. Hald b. el-a b. o Hşam b. e-uğre -o Şakra bt. eleme b. <( Hanzala et-l (ay) Hz. Al'nn br kızı (Haşm) ümmü bha bt. Abdullah b. Cafer (Haşm) Ümmü'I-Hakem bt. Züeyb b. Halhale b. Amr el- Huza (Huzaa) Ümmü Oman bt. Abdullah b. Yezd b. uavye b. bu Süfyan bn Sa' d, VII, 221; ez-zübeyr!, ; bn Kuteybe,. 358; e-belazür, bü'i-abba Ahmed b. Yahya (279/892), nabu'l-eşraf, VII, , hk.: Süheyl Zekkar, Ryad Zrkl, Daru'l-fıkr, Beyrut 1417/1996,; et-aber, VI, ; Savaş,. 108; rkoçofo\lu, Fath, mev Devlet'nn Dönüm Noktaı: Abdülmelk b. ervan, , ürkye Dyanet Vakfı Yayınları, Ankara Küçük yaşta öldü (bn Sa'd, VII, 221; et-aber, VI, 419). 46 Küçük yaşta öldü (bn Sa'd, VII, 221; e-belazür, VII, 195). 47 Hald b. Yezd b. uavye le evlend (ez-zübeyr!,. 162; bn Habb,. 59; bn Kuteybe,. 358). 48 Küçük yaşta öldü (bn Sa'd, VII, 221; et-aber, VI, 420). 49 et-aber, VI, 420; rkoçofo\lu, Hşam'a hamleyken Abdülmelk tarafından boşanmıştır (rkoçofo\lu,. 80). 51 Küçük yaşta öldü (bn Sa'd, VII, 221; et-aber, VI, 420). 52 bn Habb,. 59. Ömer b. Abdülazz'le ve ondan onra Süleyman e-a'ver b. Davud b. ervan'la evlend (ez-zübeyr,. 165). 53 et-aber, VI, 420; e-belazür, VII, 198; rkoçofo\lu, e-edan, Abdülmelk'n Hz. Al'nn br kızıyla evl oldufo\unu nakleder (et-aber, VI, 420). 55 e-edan'den naklen et-aber, VI, 420. Abdülmelk bu hanımı boşamıştır (e-belazür, VII, 199). 56 e-belazür, VII, Abdülmelk, halaı Atke'y boşadıktan onra ümmü Oman'la evlenmştr (bn Hazm,. 113).

14 256 Prof.Dr. Adnan DRCAN Vl HALFLRNN HANlLARI V ÇOCUKLARI 11 Halfeler Haltelern şler rkek Çocukları Ümmü Ve/ed/er Abdullah eleme Saldü'I-Hayr e-ünzr Anbee el-hacdc o u~med Sad _ 9 o KablJb' ban 6 ı. Ummü'I-Benln bt. Abdü- Abdülazlz lazlz b. ervan uhammed ' 2. Ummü Abdullah Abde - bt. Abdullah b. Amr b. O- Abdurrahman man 3. Zeyneb bt. el-haan b. el- Haan ~. Al b. bu llb /H a m 1 4. Fezarel br hanım bu Ubevde 5. Şhferd bt. Kr b. Fey ;:;; 64 rüz b. Yezdecrd b. Sehrvr Yezld Qj == Abba a Ömer "C Bşr.o <t Ravh..c Hald ~ emmlm QJ übeşşr > Cez' Ümmü Ve/ed/er Yahya brah~nı, 6 erur - Sadak_? 67 an~r 68 ervaıı, 9 Anbee übar75 Oman Aşe Kız Çocukları 58 uhammed ve Sad'n mlern İbn Hazm zkreder (. 89). 59 İbn Kuteybe,. 358; e-belazür, VII, 196; rkoçoğlu, İbn Aakr, Al b. el-haan b. Hbetüllah, arhu ednet Dmaşk, VI, 146; hk.: ömer b. Garame el-ömer!, Daru'l-fıkr, Beyrut 1415/1995; rkoçoğlu, ez-zübeyr!,. 165; İbn Kuteybe,. 359; et-aber, VI, 496; İbn Hazm, bü uhammed Al b. Ahmed b. Sad e-ndelü (ö. 456/1064), Cemhertü enab'i Arab,. 89, hk.: Abdelam uhammed Harun, 5. Baım, Daru'l-maarf, Kahre 1982; Savaş, İbn Habb, Veld'n kızı olmadığını öylemektedr (İbn Habb,. 59). Ancak bazı kaynaklarda onun Aşe adlı br kızından bahedlmektedr. 62 İbn Habb, et-aber, VI, İbn Hazm,. 89. Şahferd, br carye olarak Horaan val Kuteybe b. ülm tarafından atın alınarak Irak val Haccac'a gönderlmş; o da bu hanımı Halfe'ye göndermştr (Aku, "Yezd b. Veld",. 289). 65 Abba'ın anne Hırtyan'dı (İbn Kuteybe,. 360). Veld'n en büyük çocuğu olmaına rağmen anne ümmü Veled olduğu çn velaht olarak tayn edlmemştr. 66 İbn Hazm, ergk şeklnde zkreder (. 89). 67 et-aber, VI, et-a ber, VI, et-ab er, VI, 496.

15 mev Halfelernn vllkler 257 Vl HALFLRNN HANlLARI V ÇOCUKLAR1 11 Halfeler Halfelern şler rkek Çocukları Kız Çocukları 7 ı. Ummü ban bt. ban b. el-hakem b. bü'l-a yyüb Ummü Yed bt. Abdul- Yezd lah b. Yezd b. uavye b. el-kaım ~~ bu Süfvan Sad C 3. Aşe bt. Abdullah b. Amr Yahya : b. Oman b. Affan Ubevdullah "Cl Ummü Amr bt. Abdullah <( b. Hald b. d b. bü'l-l b. Abdülvahd..c Ümeyye c ro o e-har >- Ömer OJ a Amr V') ümmü Ve/ed/er Abdurrahman o Davud [v1uham93ed ıbrahm 8 1. Lem bt. Al (H ar) o Abdullah UmmüAmmlr Bekr 2. Ummü Oman bt. Şuayb lbrahm o ıhak 3. Fatıma bt. Abdülmelk Yakü~ 5 ua Abdülmelk 76 (~ ro Veld a "Cl Aım..0 <( o Yezd..c Abdullah... OJ Abdülazz 78 ümmü Ve/ed/er Zebban ~me 79 :O mal Um mü Abdullah o Refı' e-abağ ervan Haf 77 o Ubeydullah bn Hazm on k m ekleyerek Veld'n erkek çocuklarının ayıını 19 olarak vermştr (. 89). 71 ez-zübeyr, ; İbn Kuteybe,. 361; İbn Hazm, ; Savaş, bn Kuteybe, Süleyman'ın 14 erkek çocuğunun olduğunu fade eder (. 361). bn Habb e onun kızı olmadığını öyler (. 59). 72 Babaı onu velaht olarak tayn etmş; ancak kend hayattayken yyüb vefat etmştr (Bk. bn Kuteybe,. 361; bn Hazm,. 90). 73 bn Hazm'ın verdğ ltede anneler zkredlmeden uhammed ve İbrahm'n mler yer almış, ancak Amr'ın adı yer almamıştır. Bu durumda ona göre 13 erkek çocuğu mevcuttur. 74 bn Sa'd, VII, 324; bn Kuteybe,. 363; bn Hazm,. 105-; Savaş, bn Kuteybe, ömer'n 14 erkek çocuğu olduğunu öyler (. 363). 75 ömer'n Fatıma'dan olan üç çocuğu da küçük yaşta öldü (İbn Sa'd, VII, 324). 76 Babaının hayatında vefat etmş olup oyu devam etmemştr (Bk. bn Kuteybe,. 363; bn Hazm,.106). 77 Burada zkredlen çocukla'rn adını bn Hazm zkretmektedr (. 106). bn Hazm Ömer b. Abdülazz'n 14 erkek çocuğu olduğunu öylemekte, ayrıca e-hutab'den Haf, Ubeydullah ve Yezd'n adlarını nakletmektedr. Onları da dahl ederek Ömer'n 17 çocuğunun adını zkretmektedr (. 106). Ubeydullah olarak zkredlen çocuğun Ömer b. Abdülazz'n Abdullah adlı çocuğu olmalıdır. Zra bn Hazm, Bekr ve k Abdullah'tan brn zkretmez. 78 Süfyan b. Aım b. Abdülazz b. ervan le evlend (bn Habb,. 59). bn Habb, bu hanımın adını metüllah olarak zkretmektedr (. 59). 79 Haan b. e-abağ b. Abdülazz b. ervan le evlend (bn Habb,. 59).

16 258 Prof. Dr. Adnan DRCAN VfHALFLRNN HANlLARI V ÇOCUKLARI 11 Halfeler Haltelern şler rkek Çocukları Kız Çocukları 9 1. Ümmü'I-Hacc c bt. ~p- Veld Atke 82 hammed b. Yuuf (Sakf) Yahya o 2. Ümmü Sad Sa' de bt. ~ w Abdullah b. Amr b. Oman Abdullah Aşe b. Aftan a -c.j:l <( e-gamr..c Abdülcebbar ; o Süleyman ' >- :ıl Ümmü Ve/ed/er bu üfyan Ümmü KülCım 84 o Hşam o Davud e-awam 10 "" 00 ervan Ümmü Hakm bt. Yahya Yezld Qmmü Yahya 87 b. el-hakem b. bü'i-a Ummü Hşam uhammed ~ 2. Abde e-ezbcıha bt. elw Abdullıfı 89 Üvar (Abdullah) b. Yezd b. o Aşe o Yahya a uavye -c Ümmü Oman bt. Sad b..c Hald b. Amr b. Oman b. ervan Affan <l1l "" 4. Rukıyye bt. Abdu<~Job. : Amr b. Oman b. Affan 5. Ummü Sad Sa' de bt. Abdulla~ b. 1 Amr b. Oman b-. Affan.J:l 3. <( 80 ez-zübeyr!,. 166; bn Kuteybe,. 364; bn Hazm,. 91; Savaş, bn Kuteybe, Yezd'n ekz erkek çocuğa ahp olduğunu öyler (. 364). 81 Bu hanım, meşhur Irak val Haccac b. Yuuf'un kardeşnn kızıdır. 82 uhammed b. e-ved b. Abdülmelk le evlend (ez-zübeyr, ) 83 bn Hablb, Abdurrahman b. Süleyman b. Abdülmelk'le evlend (ez-zübeyr,. 167). 85 ez-zübeyr!,. 167; bn Kuteybe,. 365; bn Hazm, ; Savaş, ; Atçeken, mal Hakkı, Dev/et Geleneğ Açıından Hşam b. Abdülmelk, , Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2001; bn Kuteybe, Hşam'ın 10 erkek çocuğunun olduğunu öyler (. 365). 86 bn Hazm, Hşam'ın Ümmü Hakm'den olma üç çocuğu araında ervan yerne eleme adlı br çocuğundan öz eder (. 92). 87 önce Yezd b. e~ved b. Abdülmelk le evlend; ancak zfaf gerçekleşmed. Ondan onra Abdülmelk b. Abdülazz b. e-ved le evlend. Daha onra Abdullah b. ervan b. uhammed b. ervan b. e-hakem'le evlend. (ez-zübeyr,. 167; bn Hazm,. 93). bn Hablb, bu hanımla evlenen kşnn Abdullah b. ervan olduğunu öylerek dğer şahıların adlarını zkretmez (. 59). 88 bn Hazm, Hşam'ın Abde'den Yahya adlı br çocuğunun olduğunu zkreder (. 92). 89 önce Ubeydullah b. ervan b. uhammed le (bn Hazm,. 93; bn Hablb,. 59), ondan onra Abdülazlz b. e-haccac b. Abdülmelk evlend (ez-zübeyr,. 167). ez-zübeyr, onun önce Ubeydullah b. ervan b. el-hakem le evlendğn zkrete de kayıtta br yanlışlık olmalıdır. Zra bu zat babaının amcaı oluyor. 90 bn Hablb, önce Yezld b. Abdülmelk le evlend. Onun ölümünden onra Hşam b. Abdülmelk ümmü Sad le evlend; ancak Hşam daha onra onu boşadı. Ondan çocuğu olmadı (bn Hazm,. 85).

17 mevr Haffelernn vllkler 259 Halfeler VJ HALFLRNN HANlLARI V ÇOCUKLARI 11 Halfelern şler rkek Çocukları Kız Çocukları Ommü Ve/ed/er u~ye 92 Sad Süleyman Abdurrahman Kureyş 94 Abdullah?.evneb 95 Oman UmmüSeleme Halef el-veld Ubeydullah Abdülmelk ll 1. Atke bt. Oman b. uhammed b. Oman b. uhammed b. bfı Süfyan b. Harb 2. Ümmü Abdülmelk Sa'de bt. Sad b. Hald b. Amr b. Oman b. Affan Oman Sad "' o- ~ QJ >..c ;!;! Qj > 3. Selma bt. Sad b. H~9d b. Amr b. Oman b. Aftan Ommü Ve/ed/er Yezld el-hakem Abba Fhr Lüeyy el-a ua Kuay Vaıt Züabe (Zewabe) Feth Veld e-ümn 98 ümmü'i-hft1fac 99 metüllah 92 Babaı hayattayken 119 (737) yılında vefat ett. Hşam'ın Ümmü Hakm'den olma br çocuğu ol- d uğu da öylenr (bn Hazm,. 92). bn Kuteybe e ndülü mevernn kurucuu Abdurrahman b. uavye'nn bn Hşam'ın oğlu uavye'nn çocuğu olduğunu fade eder (. 365). 93 Anne Hırtyan'dı (bn Kuteybe,. 365). 94 uhammed b. Abdullah b. Abdülmelk le evlend (ez-zübeyr,. 168; bn Habb,.59). 95 Abdülazz b. e-haccac b. Abdülmelk b. ervan le evlend (bn Habb,. 60; bn Hazm,. 93). 96 ez-zübeyr,. 167; bn Kuteybe,. 366; bn Hazm, ; Savaş,. 111; Aku, "Veld b. Yezd", bn Hşam, Veld b. Yezd'n kızının olmadığını fade eder (bn Habb,. 60). Anne ranlı br caryedr (bn Habb,., 45). ' 97 Veld, Sa'de'y boşadıktan br. ~üre onra kız kardeş Selma le evlenmştr (Aku, "Veld b. Yezd",. 96). 98 Bu çocuğun adı, oyundan gelenlerden bazılarının myle brlkte bn Hazm tarafından zkredlmektedr (. 92). 99 Önce uhammed b. Yezd b. el-veld b. Abdülmelk'le, ondan onra Yahya b. Abdullah b. ervan b. e-hakem'le evlend (ez-zübeyr,. 167). 100 Abdülazz b. el-veld b. Abdülmelk le evlend (ez-zübeyr,. 167).

18 260 Prof.Dr. Adnan DRCAN V HALFLRNN HANlLARI V ÇOCUKLARI 11 Halfeler Halfelern şler rkek Çocukları Kız Çocukları 12 bu Bekr ı. ~b kablenden br ha- Al nı m Abdülmümn ; (j Ummü Ve/ed/er Hald > Abdullah.c Abdurrahman -.:ı ;;; uhammed Ql >- Veld el-abağ 13 ıhak g ınal Yakub ' ~.cı ua Ubeydullah 14 Abdülmelk ~mm~,e~alb 6 : Abdurrahman ~mm~ 1-Velıd 107 ro Oman Ummu Oman.ı:: :ı..,. Abdullah ~~ Ubeydullah -.:ı.c Ql Abdülgaffr ı: Yezd '"' c: Ql bu Oman ~ uhammed ban Kaynaklar:» Aku, Al, "Yezd b. Veld'n Hayatı ve Halfelğ", Cumhuryet Ünverte lahyat Fakülte Derg, 4, Sva 2000.» Aku, Al, ervan b. uhammed ve mev Devlet'nn Yıkılışı, Ktabev, tanbul 2007.» Aku, Al, Sıradışı mev Halfe Veld b. Yezd, Ktabev, tanbul 2009.» Atçeken, nal Hakkı, Devlet Geleneğ Açıından Hşam b. Abdülmelk, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2001.» e-belazür, bü'i-abba Ahmed b. Yahya (279/892), nabu'l-eşrf, hk.: Süheyl Zekkar, Ryad Zrkl, Daru'l-fkr, Beyrut 1417/1996.» Cemal Cevde, e-avda'u'l-ctma'yye ve'l-ktadyye l'l-meval f adr'l-ıam, Arnman 1409/1989.» Cevad Al (1987), e-ufaal ftarh'i-arab kable'l-lam, 2. Baım, [Bağdat]1413/1993.» Demrcan, Adnan, "Cahlyye ve Hz. Peygamber Dönemnde Çok Kadınla vllk", S: lam San'at, arh, debyat ve ük Derg, Yıl: 1, Sayı: 2, Konya 2003.» Demrcan, Adnan, lam arhnn lk Dönemnde Arap-eval lşk, Beyan Yayınları, tanbul1996.» Demrel, utafa, "rnevern Irak Val Hald B. Abdullah e-kar'nn Hayatı Ve Faalyetler", Dnblmler Akademk Araştırma Derg, Clt: 4, Sayı: 3, 2004» rkoçoğlu, Fath, mev Devlet'nn Dönüm Noktaı: Abdülmelk b. ervan, ürkye Dyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011.» Gömbeyaz, elek Yılmaz, "Br mev Val: Hald b. Abdullah e-kar", S: lam San'at, arh, debyat ve Ok Derg, Yıl: 4, Sayı: 8 (2006), Konya 2007.» bn Abdrabbh e-ndelü, Ahmed b. uhammed (328/939), el-'lkdu'l-ferd, hk.: u- 101 bn Hazm,. 90. bn Habb, Yezd b. Vefd'n kızı olmadığını öyler (. 60). 102 bn Hazm, bn Hazm,. 90. bn Habb, brahm b. Veld'n kızı olmadığını öyler (. 60). 104 bn Hazm, bn Hazm, ervan b. uhammed'n kızlarından bahetmezken bn Habb onun üç kızının eşlernn mn verr (. 60). 105 uhammed b. anür b. uhammed b. ervan le evlend (bn Habb,. 60). 106 el-veld b. uavye b. Abdülmelk b. ervan le evlend (bn Habb,. 60). 107 ban b. Yezd b. uhammed b. ervan b. el-hakem le evlend (bn Habb,. 60).

19 mev Halfelernn vllkler 261 hammed Sad e-'uryan, Daru'I-Fkr, y.y. (t.y.).» bn Aakr, Al b. el-haan b. Hbetüllah, arh u ednet Dmaşk, hk.: Ömer b. Garame elömer, Daru'l-fkr, Beyrut 1415/1995.» bn Habb, bü Ca'fer uhammed (245/859), Ktabu'I-uhabber, Nşr.: le Lchtentadter, Beyrut (t.y.) (H Haydarabd baımından ofet).» bn Hazm, bü uhammed Al b. Ahmed b. Sad e-ndelü (ö. 456/1064), Cemheretü enab'i-arab, hk.: Abdüelam uhammed Harun, 5. Baım, Daru'l-maarf, Kahre 1982.» bn Kuteybe, bü uhammed Abdullah b. ülm (276/889), e-aarf, hk.: Servet Ukkaşe, 4. Baım, Daru'l-maarf, Kahre 1981.» bn Sa'd, uhammed ez-zühr (230/844), Ktabü't-abakat'l-kebr, hk.: Al uhammed ömer, ektebetü'i-hanc, Kahre 1421/2001.» Kılıç, Ünal, artışmaların Odağındak Halfe Yezd b. uavye, Kayıhan Yayınları, tanbul 2001.» e-überred, bü'i-abba uhammed b. Yezd (285/898), el-kaml, hk.: uhammed bü'i-fadl brahm, Kahre (t.y.).» Savaş, Rıza, mevler Devrnde Kadın, Ravza Yayınları, tanbul 2001.» et-aber, bü Cafer uhammed b. Cerr (310/922), arhu't-aber: arhu'r-ruül ve'lmülük, hk.: uhammed bü'i-fadl brahm, 4. Baım, Daru'l-maarf, Kahre 1989.» ez-zübeyr, bü Abdullah e-u'ab b. Abdullah b. e-u'ab (ö. 236/850), Ktabu neeb Kureyş, hk.: varte Lev-Provençal, 3. Baım, Daru'l-maarf, Kahre 1982.