Türk kamu ihale kanununda fiyat ile birlikte fiyat dışı unsurların da dikkate alındığı ihale için tedarikçinin çoklu teklif hazırlama stratejisi

Transkript

1 İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi Istabul Uiversity Joural of the School of Busiess Cilt/Vol:43, Sayı/No:1, 2014, ISSN: Türk kamu ihale kauuda fiyat ile birlikte fiyat dışı usurları da dikkate alıdığı ihale içi tedarikçii çoklu teklif hazırlama stratejisi Necdet Özçakar 1 Üretim Yöetimi Bölümü, İşletme Fakültesi, İstabul Üiversitesi, İstabul, Türkiye Halim Yurdakul 2 Lojistik Programı, Yöetim Orgaizasyo Bölümü, Beykoz Lojistik MYO, İstabul, Türkiye Özet Türk Kamu İhale Kauuda Fiyat ile birlikte fiyat dışı usurları da dikkate alıdığı ihale olarak aıla tür, devlete ait satı almalarda özellikle de yüksek değerde mühedislik sistem veya projeleri alımıda kullaılmaktadır. Satı ala tarafıda kapalı teklif usulü ihaleye katılabilmesi içi ö elemeye tabi tutula tedarikçiyi iki büyük zorluk beklemektedir. Bularda biri, idare tarafıda esasları ihale dokümaıda belirlee fiyat ve fiyat dışı usurlar içi teklif verme stratejisii oluşturmak, diğeri ise bu teklifi kazaa teklif olması içi satı ala tarafıda, taımı Türk Kamu İhale Kauuda yapılmış ola ekoomik açıda e avatajlı teklif seçilmesidir. Bu çalışmada, idare tarafıda açıklaa usurlardaki parametreleri hedefler olarak alıp tedarikçii kedi kısıtları doğrultusuda bu hedeflere ulaşmayı amaçlaya bir çözüm modeli olarak Hedef Programlama kullaılmış ve bir örek çözümle teklifleri asıl oluşturulacağı gösterilmiştir. Aahtar Sözcükler: Türk Kamu İhale Kauu, Ekoomik Açıda E Avatajlı Teklif, Çoklu Usur, İhale, Teklif, Fiyat Dışı Usur, Satı Ala İdare, Tedarikçi, Hedef Programlama Supplier's multiple-biddig strategy for the reverse auctio i The Turkish public procuremet law takig ito accout also o-price attributes together with the price Abstract The type of teder i which o-price attributes are also take ito accout together with the price i the Turkish Public Procuremet Law, is used by govermetal procuremets especially for purchasig of high value egieerig systems or projects. While oe of the most challegig issues for the suppliers who are preselected by the buyig etities for the sealed bid reverse auctio is to create a biddig strategy for price ad o-price issues for which the buyig etity established the priciples of biddig i teder specificatios, oe other is that it should be the ecoomically most advatageous bid to be selected as the wier as idetified i The Turkish Public Procuremet Law. As a solutio model, Goal Programmig which is aimig to reach the goals take from the specificatios of the buyig etity withi the suppliers costrais is used ad a example solutio is give to show how to build the bids. Key words: Turkish Public Procuremet Law, Ecoomically Most Advatageous Bid, Multiple Attributes, Teder, Sealed Bid Reverse Auctio, No-Price, Buyig Etities, Supplier, Goal Programmig. 1 ecdet@istabul.edu.tr (N. Özçakar) 2 halimyurdakul@beykoz.edu.tr (H.Yurdakul) 55

2 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) Giriş Türk Kamu İhale Kauuda mevcut ola fiyat ve fiyat dışı usurları da dikkate alıdığı ihalede söz kousu usurları ve bulara dair teklifleri e şekilde verileceğii ihale dosyasıda taımlaması ve alıa teklifleri içide kazaa teklifi asıl tespit edileceğie dair bir model sumakta ola araştırmamız hâlihazırda yayım aşamasıdadır. Bu araştırmamız, bahsi geçe ihaleye katıla tedarikçii kedisie e yüksek karı getirecek fakat ayı zamada ihaleyi kazaacak çoklu teklifleri hazırlamada bir karar destek usuru olacak ve ayı zamada yie adı geçe ihaleyi aça idarelere tedarikçileri tekliflerii asıl hazırladıkları kousuda fikir verecek şekilde sayısal bir model geliştirmeyi amaçlamıştır. İhale; bir işi ya da bir malı birçok istekli arasıda e uygu koşullarla kabul edee bırakma, eksiltme ya da artırma olarak taımlaabilmektedir [1]. Taımda bahsi geçe e uygu koşul, sübjektif bir durum olup başlagıçta, ihaleyi yapa ve ihaleye katılalar tarafıda et bir şekilde taımlamaya ihtiyaç duymaktadır. Bu et taım yapılamadığı sürece satı ala içi e uygu teklifi seçimide, ihaleye gire tedarikçi içi ise e uygu teklifi verilmeside bir takım zorluklar yaşaacak ve bu durum ihalei her iki tarafı tatmi edecek bir doğrulukta yapılmasıı egelleyecektir. İhale yötemi hem satı alaa hem de tedarikçiye bir takım faydalar sağlamaktadır [2]. Acak faydalarıı yaıda bazı zorluklarıı olduğu da açıktır. Bir satıalma ihalesii kazamaya aday e uygu koşulları oluştura etmeler çoğulukla yalızca parasal koular olmamakta, bua ilave olarak teslim tarihi, kapasite, tekik yeterlik, bakım desteği, garati vb. gibi çoklu hususlar da [3] (multiple issues) devreye girmekte, bu durum ise seçimi daha da karmaşık hale getirmektedir. Tedarikçii zorluklarıı başıda; bir tarafta karı maksimize edecek kadar yüksek, fakat ihaleyi kazaacak derecede düşük fiyatı tespit edip teklifi oluştururke satı ala tarafıda belirlemiş fiyat dışı usurlar içi de kazamaya aday teklifleri verebilmek ve ihaleye katıla diğer tedarikçilerle rekabet edebilmektir [4]. Kauda [5] yukarıdaki şekilde aıla ihale özüde, bir kapalı teklif ihale olup, güümüzde geellikle direkt girdi malları veya mühedislik projeleri alımıda kullaıla bir yötemdir [3]. Edüstriyel uygulamalarda, direkt girdi malları ve mühedislik projelerii tedariğii ticari satıalmaları büyük tutarlarıı oluşturduğu gözlemlemektedir [3]. 2. Literatür Taraması İhale türleride e çok bilieler, fiyatı giderek düştüğü ve e düşük teklifi kazadığı İgiliz Yötemi (Eglish Auctio) [6] ve çok yüksek fiyatta açıla müzayedede fiyatı giderek düştüğü ve belli bir ada açık artırmayı durdura kişii o aki fiyatla artırmayı kazadığı Hollada Yötemi (Dutch Auctio) dir [7]. Bu çeşit müzayede azala müzayede (descedig- bid auctio) olarak da bilimektedir. Hollada da çiçek, İsrail de balık ve Kaada da tütü satışları bu tür müzayede ile yapılmaktadır [8]. Bu sııfladırmaı haricide kullaıla ihale usulleri; Tekli veya çok birimli ihale (Sigle or multiple uits of auctios), Tekli veya çok kriterli ihale (Sigle or multiple attributes of auctios), Açık Eksiltme (Ope cry) veya Kapalı Teklif (Sealed Bid) usulü ihale ve Tek veya çok turlu (Sigle or multiple rouds of auctios) açık artırma/eksiltme ihalesi isimleri ile aılmaktadır [6]. Bir kapalı teklif ihale usulüde (sealed-bid) katılımcılar diğerlerii verdiği fiyat teklifii göremezke açık eksiltme ihaleside (ope-cry auctio) katılımcılar, verile tüm fiyat tekliflerii görebilirler. Satıalma ihalelerie yöelik birçok çalışma güümüze kadar süregelmiştir. Öreği, Luto ve Mc Afee [9] ve Kjerstad ve Vagstad [10] resmi kurum ve kuruluşlarca yürütüle 56

3 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) ve geellikle kapalı teklif usulü şeklide uygulaa kamu ihalelerii ele almışlardır. Jaso Shachat [11] çalışmasıda, İgiliz usulü (Eglish Auctio) İhale ve Kapalı Teklif Usulü İhaleyi karşılaştırmıştır. Bulgularıda, geele göre değerledirildiğide souçta her iki ihale usulüü de heme heme ayı maliyetlere götürdüğüü, acak fiyat dışıdaki kriterlerle değerledirmeye gidildiğide maliyeti etkileye değişkeleri o ihaleye mahsus olmak üzere bazı tedarikçilere avataj sağlayabileceğii, bu durumda da çoklu kriterli karar almada bir geellemeye gidilemeyeceğii belirtmiştir. Çok kriterli ihalei kapsamlı bir tasarım aalizi Che [12] tarafıda ortaya komuştur. Amerika Savuma Bakalığıı açmış olduğu silah alım ihaleleride fiyatı tek başıa karar kriteri olamayacağıı, tasarım ve ilgili diğer faktörleri de beraberide değerledirildiğii belirte Che, satı alaı, tedarikçileri teslimatla ilgili maliyet parametrelerii bildiğii varsaya optimal skor kuralıı tasarlamıştır. Yazar makaleside, her tedarikçii hem fiyat hem de itelik içi teklif verdiği ve teklifleri satı ala tarafıda belirlemiş bir skor hesaplama yötemie göre seçildiği iki boyutlu bir ihale modeli ortaya koymuştur. Modelde, firmalar itelik geliştirme maliyetleri ile ilgili kedie özgü bilgilere sahiptirler. Che, üç tae ihale protokolü taımlamıştır: İlk skor, ikici skor ve ikici tercih edile teklif. İlk skor, her bir katılımcıı teklifii gizli olarak suduğu ve e yüksek skoru elde edei ihaleyi kazadığı ilk fiyat kapalı teklif usulü ihalei bir varyasyoudur. İhaleyi müteakibe kazaada, isteile kalitedeki ürüü üretmesi ve teslim etmesi bekleir. İkici skor ise e yüksek skoru elde edei kazadığı acak kediside ikici e yüksek teklifi karşılığı ola çoklu kriteri kombiasyou ürüleri getirmesi beklee ikici fiyat kapalı teklif usulü ihalei bir geelleştirilmesidir. İkici tercih edile teklif de, ikici e yüksek teklifi kriterlerii kombiasyouu tam olarak yerie getirilmesii istediği yie ikici fiyat ihalei başka bir varyasyoudur. Bichler [13] ve Bichler ve Kaukal [14], tek kazaaı ola çok kriterli bir kapalı teklif ihalede kazaa teklifi belirlediği ilk iteret tabalı modülü algoritmasıı gösterdiler. Değişik tipte çok kriterli açık eksiltme ihale algoritmaları Teich ve Walleius [15] tarafıda öerilmiştir. Yazarlar bu araştırma üzeride çalışırke fiyat savaşlarıı ispete öleyecek ve alıcı ile satıcıyı uygu oktalarda karşı karşıya getirecek algoritmalar amaçlamışlardır. Kapalı teklif usulü bir ihalede kazaa teklifi belirlemek içi çok kriterli karar modeli kullaa Cheg [3], ihaleye katıla tedarikçileri verecekleri teklifi belirlemeleride kullaılmak üzere çok amaçlı bulaık karar alma (Fuzzy multiple-objective decisio - makig) modelii kullamıştır. Tedarikçiler, verecekleri tekliflerde kedi üretim maliyetlerii, kapasite kısıtlarıı ve kar marjlarıı göz öüde buluduracaklar, satı alalar ise bazı değerledirme formları kullaarak teklifler içide kedisi içi e uygu olaı seçeceklerdir. Yevgeia Kovalchuk [16], kapalı teklif usulü açık eksiltme ihaleside kazaa teklife ait fiyatı ögörülebilmeside dört değişik yaklaşım öermiştir. 1. Her bir müşteri (Satı ala) bazıda öcede göderile fiyat teklif talebi (RFQ: Request For Quote) detayları, mevcut pazar şartları ve öceki ihaleleri gerçekleşme şartları iceleerek fiyat tahmi edilmesi, 2. Fiyat teklif talebi ayrıtıları, pazara dair bilgiler ve mevcut ihale bilgileri kullaılarak e muhtemel fiyata göre kazaması muhtemel fiyat ve teklif aralığıı tahmi edilmesi, 3. Her bir ürü tipi içi zama serilerie dayalı fiyat tahmiide buluulması, 4. Rakipleri, her bir fiyat teklif talebie verdikleri teklifleri tahmi edilerek aralarıda e düşüğüü buluması, 57

4 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) Araştırmacı çalışmalarıda NN (The Neural Networks) ve GP (Geetic Programmig) tahmi tekiklerii kullamış, algoritmaları simule edilmiş tedarik ziciri ortamlarıda test etmiş ve souçları Ortalama Bağıl Hata ya dayadırarak yorumlamıştır. Wooghee Tim Huhy [17] ve diğerleri, açık eksiltme ihaleleride isteklileri teklif verme stratejilerii belirleyebilmeleri içi satı alaı öcede bir yaklaşık maliyet [5] (reserve price) saptamış olması gerektiğii savumuşlardır. Satı ala, ihalede verilebilecek teklifi üst sıırıı belirlemek maksadıyla kedi piyasa aalizleri ve öceki fiyatlara göre oluşturduğu yaklaşık maliyeti teklifler gelmeye başlamada öce isteklilere deklere edebileceği gibi öreği Türk Kamu İhale Kauuda görüldüğü gibi rekabet ve fiyat kırımıı sağlayabilmek içi gizli de tutabilir. İhalede teklif vere tedarikçiler, ihalei gerçek maliyetii hesaplayarak üzerie ekleyecekleri kar marjları ile birlikte fiyat tekliflerii oluştururlar. İhaleyi kazaa tedarikçi ya ihalei kousu mal veya hizmeti gerçek maliyetii altıda hesaplamış ya da kar marjıı çok düşük tutmak suretiyle diğer katılımcılara göre daha düşük teklif verebilmiştir. İhalede beklee kar ile elde edilecek gerçek kar (Zarar) arasıdaki bu farka kazaaı laeti (wier s curse) demektedir [18]. Bu fark baze o kadar büyük olabilmektedir ki ihaleyi kazaa tedarikçi sözleşme gereği ola taahhütlerii yerie getirememekte ve böylece satı almayı yapa idarei tedarik zicirii aksamasıa yol açabilmektedir. Oliver Compte [18], tedarikçiler açısıda bu duruma düşmemei yoluu temkili teklif (bid cautiously) ile açıklamaktadır. Birçok araştırmacı, ihaleye katıla tedarikçileri, çoklu kriterleri değerii (Ağırlıklarıı) öcede bilmedikleride dolayı ortaya iki problemi çıktığıı savumuşlardır. İlk soru; satıala yai ihaleyi aça, belirlediği çoklu kriterleri tamamıı ve bir kısmıı ihalede öce açıklamalı mıdır? İkici soru; teklif vere katılımcı, bütü kriterleri dikkate ala bir teklifi asıl formüle etmelidir? Hog ve diğerleri [19], bu soruları cevaplarıı bulmaya yöelik çalışmalarıda ilk fiyat kapalı teklif protokolü adıı değiştirerek ilk skor kapalı teklif protokolü demek ihtiyacıı duymuşlardır. Yagtao Ta ve diğerleri [20], yaptıkları çalışmada tedarikçii çoklu kriter araa bir ihalede tekliflerii hazırlarke Hedef Programlama (Goal Programmig) kullaabileceklerii ve bu suretle birde fazla amacı birde gerçekleştirebilecek ola hedef programlama sayeside çoklu kriterleri her birie e uygu olmasa da bua yakı teklifleri suabilecek souçlara ulaşabileceklerii savumuşlardır. Modeli çözümü, tedarikçilere sıırları dahilide tüketilecek kayakları optimal seviyelerie karar vermede yardımcı olacaktır. Yazarlar, hedef programlamayı çözüm modeli olarak ele aldıkları makalede işaat sektörüde çok kriterli yapım ihalelerie gire müteahhitler içi kazamaya aday e iyi teklifi verme stratejisi olarak Hedef Programlama-Optimum Teklif Stratejisi (GP-OBS) ismii verdiği stratejiyi geliştirmişlerdir. Bua göre, müteahhidi tüm kayakları kedisii rekabet gücüyle ve ihalei kousu ola projei amaçları ile uyumlu olmalıdır. Tipik bir teklif verme sürecide proje sahipleri ihale dokümaıda geellikle projeye ait çoklu kriterleri taımlar ve müteahhitlerde burada yazılı spesifikasyolara göre tekliflerii sumalarıı beklerler. Normal olarak ihaleye gire bir tedarikçii rakiplerii alt edebilmek içi elideki mevcut kayakları e iyi şekilde kullaarak rekabet edebilir bir teklif vermesi bekleir. Bu teklifi tedarikçii, proje amaçlarıa ulaşmada elideki kayakları optimum olarak kullaacağı alamıa gelir. Yazar bu oktada Hedef Programlama tekiğii bu amaca ulaşmada uygu olduğuu düşümekte ve projedeki değişik amaçlara mümkü olduğuca yakı çözümleri bu yötemle buluacağıı değerledirmektedir. Yogtao Ta ve diğerleri [20], işaat sektörüde yapım müteahhitleri içi ö seçim kriteri olarak tekik yeterlik, yöetim kabiliyeti, fiasal yeterlik ve güvelik stadardı gibi faktörleri belirlemiş ve buları o firmaları kapasite ve kayak kısıtları olarak 58

5 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) taımlamıştır. Acak bu faktörler kalitatif özelliklerdir ve sayısal bir karar verme tekiğide buları sayısal değerlerle ifade edilmesi gerekir. Burada araştırmacılar çözüm olarak faktörlere 1 ile 10 arasıda değişe değerler vermişlerdir. Yazarları oluşturdukları çözüm modelide beş adet proje hedefi belirlemiştir. Bular; işaat maliyeti, işaatı bitiş zamaı, kalite stadardı, güvelik performası ve çevre performasıdır. Bu hedefler Hedef Programlama çözüm modelide tedarikçii ulaşmaya çalışacağı hedeflerdir ve proje sahibii buları kedi içide öcelikledirdiğide hareketle çözümü, hedef programlamaı öcelik koruma [21] yötemiyle gerçekleştirmişlerdir. 3. Fiyat Dışı Usurları da Dikkate Alıdığı İhale ve Teklif Hazırlama Stratejisi Kapalı teklif usulü ile yapıla ve düyada olduğu gibi Türkiye de de çoğulukla kamuya ait bazı mühedislik projeleride veya karmaşık yapıdaki makie teçhizatı satı alımasıda kullaıla bu tür ihalede, katıla istekliler yalızca bir kez teklif verebilmekte ve bu teklifler diğer katılımcılar tarafıda bilimemekte, yalızca ihaleyi yapa tarafıda görülebilmektedir. İhale, yalızca bir isteklide kalmakta, katıla tedarikçiler satı ala tarafıda isteirse bir ö elemeye tabi tutulmaktadır. İhale esasıda verile fiyat teklifleri satı ala tarafıda daha öcede belirlemiş ve duyurulmuş ola işletme ve bakım maliyeti, maliyet etkiliği, verimlilik, kalite ve tekik değer vb. gibi çoklu hususlar ile birlikte değerledirilmeye tabi tutularak ihaleyi kazaa teklif tespit edilmektedir. Türk Kamu İhale Kauu, Ekoomik açıda e avatajlı teklif olarak adladırıla kazaa teklifi fiyat dışı usurlar da dikkate alıarak tespitide kullaılacak yötem ve karar destek usurlarıı seçimii kedisi belirlememiş, ihaleyi yapa idarelere bırakmıştır (Bkz. Madde 60) [5]. İdare, ihale kousu malı özelliğii göz öüde buludurarak işletme ve bakım maliyeti, maliyet etkiliği, verimlilik, kalite ve tekik değer gibi usurları fiyat dışı usurlar olarak belirleyebilir [5]. Bu tür ihalelerde; fiyat dışı usurları parasal değerleri veya ispi ağırlıkları ile hesaplama yötemi ve bu usurlara ilişki değerledirmei yapılabilmesi içi suulacak belge ve/veya umue idari şartamede açıkça belirtilir. Fiyat dışı usurlara, bu usurları parasal değerlerie veya ispi ağırlıklarıa ve hesaplama yötemie yöelik düzelemeyi yapa birim veya görevliler tarafıda gerekçeli bir açıklama belgesi hazırlaır ve bu belge ihale oay belgesii ekide yer alır [5]. 4. Çözüm Modeli içi Öe Sürüle Hipotezler Yapıla araştırmalarda görüle e büyük eksikliklerde biri, satı alaı öcede tespit ettiği ve tedarikçiyi, teklifii hazırlarke kedi faktörleri ile beraber ihaleyi kazama ihtimalie yaklaştıracak ola ortak oktalar ve buları belirlemesie yöelik çalışmaları eksikliğidir. Bu ortak oktaları e öemlileride biri Türk İhale Kauuda yer bulmuş ola Yaklaşık maliyet tir [5]. Ayı Kauu 9. maddeside yaklaşık maliyete açıklama getirilerek mal veya hizmet alımları ile yapım işlerii ihalesi yapılmada öce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyet belirleir ve dayaaklarıyla birlikte bir hesap cetvelide gösterilir. Yaklaşık maliyete ihale ve ö yeterlik ilalarıda yer verilmez, isteklilere veya ihale süreci ile resmi ilişkisi olmaya diğer kişilere açıklamaz demektedir. Burada ihale türü çok kriterli olduğuda dolayı işi içie fiyat harici usurları da girmesiyle yaklaşılması gereke ortak oktalar daha da karmaşık hale gelmektedir. Tedarikçii zorluğu, bir tarafta satı alaı tespit etmiş olduğu yaklaşık maliyet sıırlarıı aşmada makul ölçüde kar edecek bir teklif kazırlarke diğer tarafta da rakipleri ile rekabet etmek olarak taımlaabilmektedir. Bu çalışmada, satı alaı yaklaşık maliyet tespit ve tahmi şekli araştırılacak, bu sayede tedarikçileri bezer veya yaklaşık souçlara ulaşacak çalışmayı yapmaları, mümkü olduğuca altıda kalmaları 59

6 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) gereke bir yaklaşık maliyeti tespit ederek kedi kısıtlarıı oa göre değerledirmeleri mümkü olacaktır. Türk Kamu İhale Kauuda görüldüğü üzere, ihalede beklee rekabet ve idirimi sağlaabilmesi maksadıyla tespit edile yaklaşık maliyet ihale öceside isteklilere duyurulmamaktadır. Bu durum tedarikçi açısıda vereceği teklif arifeside e kritik sorularda birii akla getirmektedir: Vereceğim teklif satı alaı belirleyeceği kazaa teklife e kadar yakıdır? Tedarikçi eğer bu soruya cevap aramaksızı yalızca kedi gerçekleri ve içide buluduğu pazarı koşulları ile teklifii oluşturursa e kadar gerçekçi bir teklif hazırlarsa hazırlası ihaleyi kazamaı çok uzağıda kalabilecektir Yaklaşık Maliyeti Buluması Satı alaı belirlediği yaklaşık maliyeti ihaleye girecek bir tedarikçi öcede bilebilir mi? Tedarikçii buu resmi yollarda öğremesi bekleemez. Acak tedarikçii buu çeşitli tahmi yötemleri kullaarak ögörmeside başka yapabileceği seçeekleri de vardır. Türk Kamu İhale Kauuda belirtile hükümlere göre satı alıacak ürüleri yaklaşık bedelii belirlemeside idarei alıma çıkmada öce piyasada erelerde fiyat alması gerektiği, buları asıl aaliz ettiği ve tahmide hagi yötemleri kullaması gerektiği yazmaktadır [5] Burada şu çıkarımı kolaylıkla yapabiliriz: Satı alaı yaklaşık maliyeti belirlerke kulladığı kriterler, mevcut pazarlar ve tahmi yötemleri heme heme bellidir ve de souç olarak birbirie yaklaşıktır. Bir başka deyişle, ihaleye girmeye istekli ola tedarikçi eğer satı alaı belirlediği yaklaşık maliyeti tahmi etmek istiyorsa ki kazamaya aday teklifi hazırlayıp ihaleye sumak istiyorsa buu yapmak zorudadır, satı alaı bu kouda kulladığı geel ve özel uygulamaları bilmeli ve piyasa cari şartlarıı yakıda takip ederek Kaudaki tahmi yötemlerii uygulamalıdır. Türk Kamu ihale Kauuda olduğu gibi idarei yayımlamış veya teamül halie gelmiş uygulamalarıda, erelerde fiyat aldığı ve tahmide hagi yötemlere başvurduğu öğreilebilir. Buları haricide, Kamu İhale Kauu Mal Alım Uygulama Yöetmeliğide; İhale komisyou tarafıda yaklaşık maliyet teklif fiyatlarıyla birlikte açıklaır [22] ibaresi mevcuttur. Burada hareketle idarei daha öce açmış olduğu ihalelerdeki yaklaşık maliyet-alıa fiyat karşılaştırması ile mevcut fiyatlar doğrultusuda yaklaşık maliyet oluşturma eğilimi formüle edilebilecektir. Satı ala idare eğer ayı ürüde daha öce alım yaptı ise adı geçe yöerge esaslarıa göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafıda yayımlaa uygu edekste yararlamak suretiyle bu alımlara ilişki fiyatları gücelleyerek yaklaşık maliyeti hesaplayabilmektedir [22]. Ayı şekilde tedarikçi de bu yötemi uygulayarak idarei tespit ettiği yaklaşık maliyeti elde edebilir (Hipotez 1) Çoklu Kriterleri Ağırlıkladırılması Daha öce, ihaleye teklif sumada satı ala ile tedarikçi arasıdaki ortak oktalarda birii yaklaşık maliyet olduğuu belirtmiştik. İkici ortak husus ise yie satı ala tarafıda belirlee ve yaklaşık maliyeti tam tersi, ihale öcesi tedarikçilere açıklaa, çoklu kriterleri her birie satı ala tarafıda atamış ola ağırlıklardır [19]. Bu ağırlıklar ve buları ihaleye katılacak isteklilere öcede duyurulacağıa dair Türk Kamu İhale Kauuda şu ifade mevcuttur: Ekoomik açıda e avatajlı teklifi, fiyat ile birlikte fiyat dışı usurları da dikkate alıarak belirleeceği ihalelerde; fiyat dışı usurları parasal değerleri veya ispi ağırlıkları ile hesaplama yötemi ve bu usurlara ilişki değerledirmei yapılabilmesi içi suulacak belge ve/veya umue idari şartamede açıkça belirtilir demektedir. Söz kousu idari şartame, istekli tedarikçilere ihale öceside verilmektedir. Burada da alaşılacağı üzere tedarikçiler hazırlayacakları çok kriterli teklifte satı alaı her bir kriter içi belirlemiş olduğu ağırlığı bilir ve kazamaya aday teklifi hazırlarke yaptıkları hesaplamalarda uygu yötemi içide kullaır (Hipotez 2). 60

7 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) Bir çok bilimsel araştırmada değiildiği ve kabul edildiği üzere [23] çoklu kriter satı alma ihaleleride uygulamasıa rağme eğer satı ala tarafıda çoklu kriterler içi herhagi bir ağırlık ataması yapılmadı ise her bir kriteri ağırlığıı diğerleri ile eşit olduğu kabul edilerek kriterleri ağırlıkları, 1 rakamıı toplam kriter sayısıa bölümesi ile buluur. Bir başka deyişle kriter ağırlıklarıı farklı olduğu durumlarda da ağırlıkları toplamlarıı 1 e eşit olması gerekir [24] Wi = Satı ala tarafıda her bir i çoklu kriteri içi ataa ağırlık. W1 +W2 +W3 +.W =1 Tedarikçii kedi koşulları ve bulara bağlı olarak hazırladığı teklif kedice e kadar iyi olursa olsu sözü edile bu iki kriter dikkate alımadığı ve bular hesaba katılmadığı taktirde hazırlaa teklif kazaa teklifte çok uzak olabilecektir (Hipotez 3) Fiyat Dışı Usurlar içi Teklif Hazırlama Türk Kamu İhale Kauu esaslarıa göre satı almayı yapa idare kedi araştırmaları soucuda oluşturduğu yaklaşık maliyeti ihaleye katılacak tedarikçilere açıklamamaktadır. Çok kriterli bir kapalı teklif usulü ihalede tedarikçiler, maliyet (fiyat) dışıdaki usurlar içi de teklif hazırlamak durumudadır. Söz kousu usurlar satı alaı, almak istediği ürü içi ihaleyi kazaacak ola tedarikçide talep ettiği itelikler veya koşullardır. İdare, buları olması gereke ideal şeklii ihale şartameleride [5] (spesifikasyolar) yazılı olarak belirtmiş ve katılımcılara açıklamış olmalıdır [20] ki bekletilerii isteklilere tam olarak alatabilsi ve böylece ihtiyaç duyduğu ürüde amaçladığı faydayı sağlası. Satı ala, ihale dosyasıa komuş ola idari şartamede esaslarıı belirlediği gibi talep etmekte olduğu fiyat dışı usurlar içi bir aralık (toleras sıırları), dereceledirme veya üst sıır alt sıır belirlemiş olmalıdır [22]. Tedarikçiler, bu dereceledirme veya aralıklara göre dek düşe rakamı teklif olarak vereceklerdir (Hipotez 4). İhaleye katıla ve kazamak isteye tedarikçiler, fiyat veya maliyet kousuda mümkü ola e düşük rakamı teklif olarak vermeye çalışırke diğer usurlar içi de satı alaı spesifikasyolarda belirlemiş olduğu üst sıırları tekliflerie dahil edebilmeyi amaçlarlar. Bir alamda, satı alaı ürüde ve yapacağı harcamada amaçladığı e iyi souçlar ihaleyi kazamak isteye tedarikçii teklifii hazırlarke ulaşmayı hedeflediği değerler halie gelecektir (Hipotez 5). Acak, bir aa amaca doğru yol alırke tüm hedeflerimizi yüzde yüz gerçekleştirmemiz düşük bir ihtimaldir. Buu e başta gele edei hedeflerimizi çoğu zama birbiri ile çelişmesidir. E yüksek kaliteyi e ucuza satı almamız eredeyse mümkü değildir. Yie e kısa sürede yapımı bitirilecek bir ürüü hem e düşük maliyetli hem de e uzu garati süresie sahip olması düşüülemez. Böyle durumlarda, çelişe amaçları optimum kıla tek bir çözüm bulmak olaaksız olabilir. Buu yerie, her amacı öem derecesii veya ağırlığıı temel ala uzlaşık [21] çözümler buluabilir. Bu durumda tedarikçi, satı alaı istediği iteliklere e yakı teklifi yapabilmek içi kedi mevcut kısıtlarıı ve hedeflerii dikkate alarak bir amaç foksiyou belirleyecektir. Bu foksiyou uygu yötemle çözümü soucuda hedeflerie e kadar yaklaştığı veya bir başka deyişle hedefleride e kadar saptığı sorusuu cevabı ou her bir çoklu kriter içi vereceği teklifi belirlemesie yardımcı olacaktır (Hipotez 6). Hedef programlama modellerii bir optimizasyo düşüceside daha çok bir doyum düşücesie dayama özelliği [25], tedarikçii katılacağı çok kriterli kapalı teklif usulü bir ihalede her bir usur içi hazırlayacağı teklifleri bir optimizasyoda ziyade belirlee hedefler içi varılabilecek ihai oktalar olması düşücesi ile çakışmaktadır. Hedef programlama tekiğii, mevcut kısıtlarla birde çok hedefe mümkü olduğuca yaklaşa bir katitatif karar alma aracı olması çok kriterli bir ihalede tedarikçi içi teklif hazırlamada uygu bir metot olabileceğii göstermektedir [20]. Ayrıca hedef 61

8 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) programlamada amaç foksiyoları içi ulaşılmak istee erişim değerlerii karar verici belirler [25] ki bular da satı alaı ihale dökümaıa koymuş olduğu spesifikasyolarda aralıkları ya da limitleri belirlemiş değerlerdir. Hedef programlamada kullaıla iki yötemde biri ola Ağırlıkladırma yötemide tek bir amaç foksiyou, problemi hedeflerii temsil ede foksiyoları ağırlıkladırılmış toplamı halie getirilir [21]. Bu yötemde kullaıla ağırlıklar satı alaı ihale öceside duyurmuş olduğu ağırlıklar olacağıda dolayı tedarikçi açısıda kazaa teklifi hazırlamasıda öemli bir araç olabilecektir. Hedef programlamada her bir amaç bir hedefi oluşturmaktadır [26]. Birbiri ile çelişe hedefleri optimum kıla tek bir çözüm bulmak olaaksız olabilir. Buu yerie, her amacı öem derecesii temel ala uzlaşık çözümler buluabilir [21]. Olası çelişe hedefleri ola çok amaçlı bir modeli asıl optimum bir model halie getiririz? Bu amaçla iki yötem geliştirilmiştir: (1) Ağırlıkladırma yötemi, (2) Öceliği koruma yötemi. Her iki yötem de çok amacı tek bir amaca döüştürme esasıa dayaır [21]. Bu sayede bu yötemi kullaa tedarikçi, çok kriterli kapalı teklif usulü ihalede bütü kriterleri değerledirmesii yaptıkta sora bir teklif suabilecektir. Her bir hedef foksiyou içi sapma değişkelerii taımlaması gerekir. Sapma değişkeleri, hedef foksiyolarıı erişim düzeyleride e kadar uzaklaşıldığıı ölçülmesii sağlar [23]. Hedefte olası sapmaları hedef programlama modelide ölçülebilmesi sayeside teklifii hazırlamakta ola tedarikçi o kriter içi satı ala tarafıda belirlemiş ola hedef değere ulaşması halide değeri ayısıı, sapma halide ise sapma oraı kadar eksiğii veya fazlasıı teklif olarak yazabilecektir. Sapma değişkeleri pozitif ve egatif olmak üzere ikiye ayrılır. Çeşitli kayaklarda farklı simgelerle gösterile sapmalar, buda böyle pozitif içi pi ve egatif içi i şeklide [25] ifade edilecektir. Eğer ilgili hedef içi pozitif ve egatif sapma değişkeleri sıfıra eşitse, belirlee erişim düzeyie tam olarak ulaşıldığı soucu çıkarılır [25]. Bu durumda ihaleye katıla tedarikçi o kriter içi satı alaı belirlemiş olduğu üst sıır değeri teklif olarak suabilecektir. Burada dikkat edilmesi gereke okta sapmaı pozitif olmasıı olumlu, egatif olmasıı ise olumsuz alama gelmeyeceği, sapmaları kısıtı yöüyle değerledirilmesi gerektiğidir. Kısıt bir maksimizasyo ike sapma değişkei eğer hedefte egatif yöde bir değer taşıyorsa bu, ilgili hedefi belirlee erişim düzeyii altıda bir değere ulaşıldığı alamıa gelir ki tedarikçi burada bir karar aşamasıa gelmiştir. Ya bu durumda belirlemiş hedefe ulaşacak şekilde kapasite artırım kararı alacak ve ihaleyi kazama şasıı artıracak ya da hedefe ola uzaklığı oraıda bir teklif suacak fakat bu durumda da ihaleyi kazama ihtimalii riske edecektir. Kısıt bir miimizasyo ike sapma değişkei eğer hedefte pozitif yöde bir değer taşıyorsa bu yie ilgili hedefi belirlee erişim düzeyii altıda bir değere ulaşıldığı alamıa gelir. Hedef programlamaı bu özelliği sayeside tedarikçi çoklu kriterler içi teklifii hazırlarke hagi hedef içi erede durması gerektiğii veya hagi kısıtıda e kadar iyileştirme yaparak ihaleyi kazaacak teklifi hazırlayabileceğii görebilecektir. 5. Tedarikçii Teklif Hazırlama Stratejisi Türk Kamu İhale Kauuda fiyat ile birlikte fiyat dışı usurları da dikkate alıarak belirleeceği ihalelerde ihale kousu malı özelliği göz öüde buludurularak işletme ve bakım maliyeti, maliyet etkiliği, verimlilik, kalite ve tekik değer fiyat dışı usurlar olarak belirleebilmektedir. Bu tür bir ihaleye katılacak ola tedarikçii teklifii hazırlamada öce ila edile ihalei dosyasıı satı ala idarede temi ederek iceleme hakkı bulumaktadır [5]. İhale dosyasıı içeriside; fiyat dışı usurları parasal değerleri veya ispi ağırlıkları ile hesaplama yötemi ve bu usurlara ilişki değerledirmei yapılabilmesi içi suulacak belge ve/veya umuei buluduğu idari şartame ve bulara ait düzelemeyi yapa birim veya görevliler tarafıda hazırlaa 62

9 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) gerekçeli açıklama belgesi mevcuttur [5]. Tedarikçiler tarafıda ihale dosyasıı içide idari şartamei haricide istee usurları tekik bilgilerii buluduğu tekik şartame de mevcuttur Tedarikçii Teklif Hazırlama Modeli Tedarikçii bir ihaleye girerke ilk öceliği ihaleyi mi kazamaktır yoksa maksimum kar mı elde etmektir? Bu soruyu cevaplamada bu modülü sağlıklı bir şekilde kuramayız. Bize göre ilk öcelik ihaleyi kazamak olmalıdır. Aksi takdirde, kazaılmamış bir ihalede herhagi bir kar elde edilemeyecektir. Buu yaıda kar elde edilmeyecek bir işe kalkışmaı alamsızlığı da ortadadır. Bu durumda ideal bir hareket tarzı olarak tedarikçi, ihaleyi kazamak içi kapasitesi dahilide veya kapasitesii artırarak mümkü ola e iyi teklifi bulmak içi yapacağı hesaplamaya öcede tespit etmiş olduğu kar oraıı bir kısıt olarak koymalıdır. Daha öce değidiğimiz hipotezler uyarıca tedarikçi, teklifii hazırlamadaki stratejisii aşağıdaki şekilde basamakladırmalıdır: Adım 1: İhale ilaıı takip edilmesi ve ihale dosyasıı idarede alıarak şartamelerde belirtile fiyat dışı usurları spesifikasyolarıı ve ağırlıklarıı ot edilmesi. Adım 2: İhale kousu ürüü yaklaşık maliyetii tahmi edilmesi içi Kamu İhale Kauuda belirtile kurum ve kuruluşlarda satı ala idarei yaptığı gibi gücel fiyatları talep edilmesi ve cari piyasa koşulları ve öceki ihaleleri ihale sorasıda açıklaa [22] yaklaşık maliyetleri de göz öüde buludurularak tahmii yapılması. Adım 3: Tahmi edile yaklaşık fiyat ve dosyada belirtilmiş ola diğer usurları ulaşılması amaçlaa hedefler olarak belirleerek hedef programlamada amaç foksiyou ve kısıtları oluşturulması. Adım 4: Çözümü ardıda tam olarak ulaşıla hedefleri ve hedefte pozitif ve egatif yöde oluşa sapmaları ve bu sapmaları derecesii tespit edilmesi. Adım 5: Tam olarak ulaşıla hedefler içi verilebilecek teklifler e yüksek seviyede hazırlaır. Eksi yöde sapmalar e yüksek seviyede teklifi e kadar altıda kalıdığıı gösterir. Dolayısıyla, sapmaı derecesi kadar düşük seviyede teklifi verilmesi veya souçlar üzeride duyarlılık aalizii yapılarak hagi kayak kısıtıda iyileştirme yapmak suretiyle verilecek teklifi daha iyi seviyeye çıkarılacağıa karar verilir. Hedefte artı yöde ola sapmalar ise hedefi e kadar aşıldığıı gösterir. Burada verilecek karar ya ulaşılmak istee hedefi gerektirdiği derecede ya da satı alaı beklediğide çok daha iyi seviyede bir teklifi verilmesidir. Tedarikçii teklif hazırlama modülüde kullaılacak hedef programlama formülasyou aşağıdaki gibidir: Tedarikçii, bi (i=1,.) hedeflerii, x1, x2,x3,..x kayaklarıı kullaarak elde etmeye çalışacağıı varsayalım. Tedarikçii performası, eldeki kayakları kullaılması soucudaki çıktıdır ve şu şekilde gösterilmiştir[20]: gi ( x1, x2,x3, x)= j=1 c ij x j (i = 1, ) (1) 63

10 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) cij, burada xj kayağıı kullaılması sayeside bi hedeflerii gerçekleşmeside kayak katkısıı katsayısıı ifade etmektedir 3. j=1 c ij x j bi (i=1,.) elde edilir. (2) Model (2), egatif olmaya i ve pi sapma parametrelerii dahil edilmesiyle bir eşitlik halie getirilmiştir. Bir hedefte ayı ada tek bir sapma söz kousu olduğu içi, sapma değişkelerii egatif olmaması gerekir [20] j=1 c ij x j + i p i = b i ( i 0, p i 0)(i = 1, ) (3) j=1 c ij x j < b i olduğu durumda b i hedefii beklee çıktısıı elde edilemediği ve sapmaı değeri kadar hedefte uzak kalıdığı, p i i bir değer taşıması durumuda ise yai j=1 c ij x j > b i ise gösterile performası b i hedefide beklee çıktıyı aştığı alaşılır. Burada hareketle hedefte uzak kalıa sapmaı değeri kadar e üst seviye teklifte aşağı bir teklif verilebilir veya duyarlılık aalizi eticeside hagi kayak kısıtıda artırıma gidilerek isteile seviyede teklif verilebileceği tespit edilir. Buu bir amaç foksiyou şeklide göstermek istersek; Miimum i=1 ( i + p i ) (4) Bu safhada hedef programlamaı ağırlıkladırma yötemiyle çözüme gideceğimizde dolayı belirlee bi (i=1,.) ayrı hedef içi wi ağırlıklarıı atıyoruz.. Bu durumda amaç foksiyou şu şekilde oluşur: Miimum i=1 w i ( i + p i ) (5) Modeli kısıtlarıa gelice, tedarikçii kayak kısıtları aşağıdaki gibi gösterilmiştir: j=1 c 1j x 1j b 1 j=1 c 2j x 2j b 2 (6) j=1 c 3j x 3j = b 3 x 0 Model (6) ya model (5) i ve amaç foksiyolarıı da kısıtlar olarak eklediğimizde; Miimum i=1 w i ( i + p i ) j=1 c 1j x 1j b 1 j=1 c 2j x 2j b 2 (7) j=1 c 3j x 3j = b 3 j=1 c 4j x 4j + 1 p 1 = b 4 j=1 c 5j x 5j + 2 p 2 = b 5 j=1 c ij x ij + i p i = b i (i=1,.) 3 Yogtao Ta ı araştırmasıda orijiali w olmasıa rağme sorada ağırlık içi kullaılacak ola sembolle karışmaması içi burada c kullaılmıştır. 64

11 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) i,xi,cij,pi,bi 0 i x pi =0 elde ederiz. Buradaki so kısıt belirlee bir hedefte ayı zamada hem pozitif hem de egatif sapma olmayacağıı gösterir [25]. Negatif ya da pozitif sapmalarda hagilerii amaç foksiyoua dahil edileceğii aşağıda verilmiş ola Tablo 1 de [25] seçebiliriz. Tablo 1 Amaç Foksiyouda Yer Alacak Sapma Değişkeleri Hedef Yöü Sapma Değişkei p i i = i + p i Model (7) i çözümüü yapa güümüzde birde fazla yazılım mevcuttur. Bularda birii vereceği optimal çözüm soucuda elde edeceğimiz değerleri alamları aşağıda verile Tablo 2 de gösterilmiştir: Tablo 2 Optimal Çözüm Değerleri ve Alamları Parametreler ve souçları Soucu Alamı Parametreler ve souçları Soucu Alamı X i =0 Çözümde yer almamış X i >0 Çözümde yer almış i =0 Hedef Doyurulmuş i >0 Hedefte, i kadar sapma mevcut p i=0 Hedef Doyurulmuş p i >0 Hedefte, p i kadar sapma mevcut Tedarikçi, bu aşamada itibare optimal çözümü souçlarıı değerledirerek fiyat ve fiyat dışıda kala usurlar içi tekliflerii hazırlayabilecek duruma gelmiştir. Soucu i=0 ve pi =0 ola hedefler doyurulmuş olduğuda dolayı tedarikçi, bular içi satı ala tarafıda belirlemiş veya piyasa gerçekleri göz öüde buludurulduğuda e üst seviyede değerleri kedi teklifi olarak suabilecektir. i>0 ve pi>0 souçları, o hedefleri elde edile değerler kadar doyurulmadığıı gösterdiğide dolayı tedarikçi, bu usurlar içi i ve pi sapmaları kadar e üst seviye değerde eksik değerde teklif verecek veya sapma değerii 0 a idirgeyecek kadar ilgili kapasite kısıtıda iyileştirme yapacaktır. Açıla ihale dosyasıda açıklamamış tek usur ola yaklaşık maliyeti tedarikçi tarafıda bazı tekikler ve aaliz yötemleri ile tahmi edilmesi ve kedi kar payı ve tahmii ihale kırım oraı düşüldükte sora kala tutarı maliyet hedefi olarak belirlemesi kousua daha öce değimiştik. Hedef programlamada çözüm modeli oluşturulurke dikkat edilmesi gereke öemli bir husus da maliyet hedefii bir miimizasyo değil eşitlik şeklide kısıtlara dahil edilmesidir. Buu edei, hedef programlamaı bir optimizasyoda ziyade hedefleri doyurulmasıa yöelik uzlaşık çözümler bulma özelliğidedir. Hedef programlama, bilidiği gibi karar alıcıı belirlemiş olduğu erişim değerlerie ulaştığıda sapma değerlerii 0 olarak belirler ve daha iyi değerleri aramayı bırakır. Acak söz kousu maliyet olduğuda buu satı ala tarafıda ihale katılımcılarıa açıklamadığıı, tedarikçileri kedilerii tahmi etmesi gerektiğii daha öce belirtmiştik. Tedarikçii maliyet kısıtları eğer yaptığı tahmide daha iyi bir teklife imka sağlıyor ve tedarikçi tahmi değerii sıır alıp bir miimizasyo kısıtı kurguluyorsa ormalde yapabileceği çok daha iyi bir teklif fırsatıı kaçırıyor 65

12 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) demektir. Bu durumda maliyet kısıtıı eşitlik şeklide oluşturmak suretiyle hem egatif hem de pozitif sapmayı Tablo 2. de görüldüğü gibi çözüme dahil ede tedarikçi i>0 değerii tespit ederek daha e kadar iyi teklif verebileceğii tespit etme imkaıı bulacaktır. Fiyat dışıdaki diğer usurlara satı ala tarafıda ataa e üst seviye spasifikasyo değerleri tedarikçii ulaşmak isteyeceği ihai hedeflerdir ve tedarikçii bu değerlere ulaşması halide daha iyi bir teklif arayışı gereksizdir. Hatta bazı usurlar içi bu istemeye bir durum olabilir. Satı alaı belirlediği spesifikasyo aralığı esas alımalı ve e daha üstü e de daha altıdaki teklifleri kabul görmeyebileceği göz öüde buludurulmalıdır. 5.2 Tedarikçii Teklif Hazırlamasıa Dair Örek Aşağıda verile hipotetik örekle kou açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır 4 Telekomüikasyo alaıda faaliyet göstere T isimli yazılım firması mobil telefolarda kullaıla SMS ve MMS yazılımlarıda uzmalaşmıştır. Firma, proje bazlı çalışmakta ve müşterilerii isteklerie özgü Ar-Ge çalışması yaparak yazılımlarıı gerekli bilgisayar doaımı ile birlikte aahtar teslimi olarak satmaktadır. T firması, Devlet kotrolüdeki bir telekomüikasyo kuruluşuu Türk Kamu İhale Kauu esaslarıa göre açtığı bir proje alımı içi teklif vermek istemektedir. İhale, Fiyat ile birlikte fiyat dışı usurlar içi de teklif verilecek ola çok usurlu bir ihale olup kapalı zarf teklif usulü ile yapılacaktır. Fiyatı dışıda kala usurlar verimlilik ile işletme ve bakım maliyetleridir. Satı ala kuruluş, ihale idari şartameside, verimlilik içi 0.40, fiyat içi 0.20 ve işletme ve bakım maliyeti içi 0.40 ağırlık değerlerii belirlemiştir. Tekik şartame icelediğide ise verimlilik usuru içi (120-90) ad./s. (-000) rakamları, bakım maliyetleri içi satı alma fiyatıı %8-22 aralığıı belirlediği ve isteklilerde tekliflerii bu aralıkta hagi yüzdeyi vereceklerse fiyat üzeride oa tekabül ede maddi değeri tahmii işletme maliyeti ile toplayarak vermeleri istemiştir. İhale mevzuatı gereği alıacak sistemi yaklaşık maliyeti açıklamamış olup T firması, satı ala idarei kau gereği fiyat aldığı kuruluşlarda fiyat sorgulaması yapmış ve elde ettiği verilerle yaklaşık maliyet aalizi gerçekleştirmiştir. T Firması, Ar-Ge faaliyeti ve yazılım geliştirmede dolayı devlette teşvik almakta acak söz kousu Ar-Ge ve yazılımı payıı, gerçekleştirdiği proje tutarıı belli bir oraıı üstüde olması ö koşul olarak dikkate alımaktadır (Bu ihale içi TL). Ayrıca Firma, şartame gereği projeyi belli bir zama içide bitirmek zorudadır. Aksi taktirde satı ala idarei ağır ceza koşullarıa katlamak zoruda kalacaktır. Bu ve diğer firma içi kısıtlar aşağıdaki şekilde yer almıştır: x 1 = Projeye özgü Ar-Ge x 2 = Yazılım x 3 = Doaım 5x1 +4x2 +3x3 300 (İşçilik Kısıtı) 2x1 +3x2 + x3 400 (Zama Kısıtı) x1 + x2 40 (Teşvik Kısıtı) Satı ala idarei ihale dosyasıda belirleyerek ila ettiği fiyat dışı usurları e üst seviyede değerlerii ulaşmak istediğimiz erişim düzeyleri (Hedefler) olarak belirlediğimizde; 4 Mustafa Özka, Bulaık Hedef Programlama, Eki Kitabevi Bursa 2003, Sf. 179 daki çözüme uyarlamıştır. 66

13 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) Z1 = 4x1 + x2 + 2x3 120 (Verimlilik) Z2 = x1 + 3x2 + 5x3 = 200 (Satı alma fiyatı) Z3 = 2x1 + x2 + 4x3 50 (İşletme ve Bakım Maliyeti) Elde ederiz. T Firması fiyat aldığı 6 kurumu Kamu İhale Kauuda belirtildiği gibi aritmetik ortalamasıı almış, kırım olarak belirlediği muhtemel oraı rakama döüştürerek bu rakamda düşmüş ve %10 şirket miimum karıı ekleyerek TL rakamıı elde etmiştir. Bu rakam, T Firmasıa göre ihaleyi kazaması muhtemel tava fiyat teklifidir. Bu durumda hedef programlama problemii model (7) ye göre aşağıdaki gibi belirleriz: Mi ( p p3 ) 5x1 + 4x2 + 3x x1 + 3x2 + x3 400 x1 + x2 40 4x1 + x2 + 2x3 + 1 p1 = 120 x1 + 3x2 + 5x3 + 2 p2 = 200 (8) 2x1 + x2 + 4x3 + 3 p3 = 50 1 x p1 = 0 2 x p2 = 0 3 x p3 = 0 x1, x2, x3,1, 2, 3, p1, p2, p3 0 Problem çözüldüğüde elde edile souçlar aşağıdaki gibidir: x1 =16.37, x2 =54.55, x3 =0, 1 =0, 2 =20, 3 =0, p1=0, p2=0, p3=37.27 Amaç foksiyouda yer bula 1, 2, p2 ve p3 sapma değerlerie baktığımızda 1, p1 ve p2 sapmalarıı 0 değerii aldığıı, yai bu hedefleri doyurulduğuu, herhagi bir sapmaı olmadığıı görüyoruz. Bu durumda 1 ve p1 sapmalarıı yer aldığı verimlilik hedefie ulaşıldığı alaşıldığıda bu usur içi e yüksek seviyede değeri yai 120 rakamıı teklif olarak verebiliriz. Satı alma fiyatı hedefii bir eşitlik olarak yazdığımızda dolayı 2 ve p2 değerlerie ayı ada bakmamız gerekir. Fiyat usuru içi teklif olarak mümkü ola e düşük rakamı teklif etmek ihaleyi kazama şasıı o kadar artıracaktır. Normalde bu bir miimizasyo yölü kısıttır. Fakat yukarda açıklaa edele yai daha iyi bir teklif fırsatıı kaçırmamak içi eşitlik olarak yazılmış ve hem egatif hem de pozitif yödeki sapma görülmek istemiştir. Bu edele burada bulduğumuz 2 =20, p2 =0 değerleri hedeflediğimiz rakam ola TL de Tl daha düşük yai TL fiyat teklif edebileceğimizi göstermektedir. So usurumuz ola işletme ve bakım maliyetleri içi amaç foksiyouda yer ala p3 ü aldığı değere baktığımızda olduğuu görürüz. Buu alamı aslıda bir miimizasyo kısıtı ola işletme ve bakım maliyetleride bu değer kadar olumsuz sapma olduğu ve buu soucuda hedeflee TL maliyet yerie TL maliyeti teklif edilebileceğidir. 6.Souç Bu çalışma ile Türk Kamu İhale Kauuda Fiyat ve fiyat dışı usurları da dikkate alıdığı ihale ye girecek ola tedarikçilere ihalede taımlamış ola çoklu usurlar içi uygulayacakları ve de oları söz kousu ihaleyi kazama kousuda iddialı duruma getirecek teklifleri hazırlama stratejisi uygulamalı bir örekle gösterilmiştir. Örekte, 67

14 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) fiyat haricide iki usur içi daha teklif istemiş ve bu teklif parametreleri kau gereği ihale şartameside beya edilerek tedarikçii ulaşmak istediği hedefler halide yazılmıştır. Tedarikçi bu hedeflere ulaşmada uyması gereke kedi kısıtlarıı da çözüm modelie ekleyerek ideal tekliflerde sapmalarıı görmüş ve bu sapmalar kadar düşük teklif hazırlamıştır. Hedef Programlamaı bir optimum çözüm sumaması tedarikçii teklif hazırlarke erede durması gerektiğie dair ideal bir karar destek usuru özelliğidir. Bu araştırma ayı zamada, adı geçe ihale türüü kullaa idarelere, tedarikçileri teklif verme stratejisii göstereceğide dolayı aşırı düşük bulua tekliflerde sora yazılı açıklama istemede [5] de hem idareye hem de katılımcılara kolaylık sağlayacaktır. Çözümde uygulaa Hedef Programlama yötemi tedarikçii iç kısıtları hakkıda satı ala idareye bir fikir vereceğide dolayı fiyat ve fiyat dışı usurlar içi teklifleri asıl oluştuğu hususua da açıklık getirecektir. Tedarikçiler açısıda ise bu yötem, hem iç hem de dış kısıtlarıı doğru tespit ederek bu doğrultuda satı ala idarei ihalede bekletilerii karşılayacak biliçli teklifler oluşturmaya imkâ verdiği içi ihalede beklee kazamak ve belli orada kar elde etmek amaçlarıı sağlamaya yakı durmaktadır. Kayakça [1] Türkçe Geel Başvuru ve Bilgi Sitesi, 4 Eylül [2] L. Sehwail, Implemetig Busiess-to-Busiess Olie Reverse Auctios, Doktora Tezi, Oklahoma State Uiversity, USA, [3] C.B. Cheg, Solvig a Sealed-Bid Reverse Auctio Problem by Multiple-Criterio Decisio-Makig Methods. Computer ad Mathematics with Applicatios, 56, (2008). [4] M.R. Mulle, T. Diev, J. Hopkis, D. Kehoe, Evidece of Reveue Equivalece i B2B Ope, Reverse e-auctios ad First Price Sealed Bids. Joural of Global Busiess Maagemet, 4, 1, (2008). [5] 4734 Sayılı Kamu İhale Kauu (Değişiklikler işlemiş), 11 Aralık [6] K.M. Tsai, F.C. Chou, Developig a Fuzzy Multi-attribute Matchig ad Negotiatio Mechaism for Sealed-bid Olie Reverse Auctios. Joural of Theoretical ad Applied Electroic Commerce Research, 6, 3, (2011). [7] B.V. Rhee, How to Buy i B2B: Reverse Auctios i Supply Chai Maagemet. Poms Chroicle, 11, 3-4 (2004). [8] W. Wicrey, Couterspeculatio, Auctios ad Competitive Sealed Teders. Joural of Fiace, 16, 1, 8-37 (1961). [9] E. Kjerstad, S. Vagstad, Procuremet Auctios With Etry Bidders. Iteratioal Joural of Idustrial Orgaizatio, 18, (2000). [10] R. Luto, R.P. Mc Afee, Sequetial Procuremet Auctios. Joural of Public Ecoomics, 31, (1986). [11] J. Shachat, First Price Sealed Bid or Eglish Auctio?. Marketig Sciece, 1, 2, (2012). [12] Y.K. Che, Desig Competitio through Multidimesioal Auctios. Rad Joural of Ecoomics, 24, (1993). 68

15 N.Özçakar, H.Yurdakul / İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 43, 1, (2014) [13] M. Bichler, Decisio Aalysis - A Critical Eabler for Multi-Attribute Auctios. 12th Electroic Commerce Coferece, Bled, Sloveia, [14] M. Bichler, M. Kaukal, A. Segev, Multi-Attribute Auctios for Electroic Procuremet, First IBM IAC Workshop o Iteret Based Negotiatio Techologies, Yorktow Heights, NY, USA, [15] J. Teich, H. Walleius, Multiple-Issue Auctio ad Market Algorithms for the World Wide Web. Decisio Support Systems, 26, (1999). [16] Y. Kovalchuk, Seller s Strategies for Predictig Wiig Bid Prices i Olie Auctios, Iteratioal Cofereces o Computatioal Itelligece for Modellig, Cimca, 1-6, [17] W.T. Huhy, Mult-Uit Procuremet Auctios, dspace.library.corell.edu/.../1/tr001401, 12 Aralık [18] O. Compte, The Wier's Curse with Idepedet Private Values, Workig Paper ERAS-ENPC (2002). [19] Z.Y. Hog, W.D. Wei, Biddig Strategies i Sealed-Bid Reverse Multi-Attribute Auctios, Northeaster Uiversity, Cotrol ad Decisio Coferece (CCDC), Sheyag, Chia, [20] Y. Ta, L. She, W. Lu, Q. She, Multiple-Objective Biddig Strategy Usig Goal Programmig Techique. Maagemet Decisio, 46, 4, (2008). [21] H. A. Taha, Yöeylem Araştırması, Çevireler: Ş.A. Baray, Ş. Esaf, İstabul Üiversitesi, İşletme Fakültesi, 6. Basımda çeviri, Literatür Yayıcılık, İstabul, [22] 4734 Sayılı Kamu İhale Kauu Mal Alım İhaleleri Uygulama Yöetmeliği (Değişiklikler işlemiş), 11 Aralık [23] S. Kameshwara, Multiattribute Electroic Procuremet Usig Goal Programmig. Europea Joural of Operatioal Research, 179, (2007). [24] E. Demirelli, Topsis Çok Kriterli Karar Verme Sistemi: Türkiye deki Kamu Bakaları Üzerie bir Uygulama. Dokuz Eylül Üiversitesi İİBF, Girişimcilik ve Kalkıma Dergisi, 5, 1, (2010). [25] M. Özka, Bulaık Hedef Programlama, Eki Kitabevi, Bursa, [26] M. Timor, Yöeylem Araştırması, Türkme Kitabevi, İstabul