AFRO-AVRASYA ÜLKELERİNDE TARIMSAL TOPLAM FAKTÖR VERİMLİLİĞİ BÜYÜMESİ: MALMQUİST ENDEKS ANALİZİ

Transkript

1 AFRO-AVRASYA ÜLKELERİNE TARIMSAL TOPLAM FAKTÖR VERİMLİLİĞİ BÜYÜMESİ: MALMQUİST ENEKS ANALİZİ oç.r.m. Şükrü Mollaveloğlu Yüzüncü Yıl Ünverses İİBF İksa Bölümü oç.r. Zafer Kanberoğlu Yüzüncü Yıl Ünverses İİBF İksa Bölümü Yrd.oç.r. Ahme Oğuz Karabük Ünverses İİBF İksa Bölümü Öze Bu çalışmada Afro-Avrasa ülkeler örneğnden harekele arımsal oplam fakör vermllğmdek değşmeler Malmqus endeks aklaşımıla değerlendrlmekedr. Malmqus endeks analz 58 ülke örneklemnden harekele dönem çn hesaplanmışır. Elde edlen bulgular söz konusu dönemde üm ülkeler dkkae alındığında arımsal oplam fakör vermllğnde oralama üzde.5 lk br arışın medana geldğn gösermekedr. En üksek arımsal oplam fakör vermllğ arışı üzde 4.3 lük br arışla Çn de gözlemlenmekedr. Tarımsal oplam fakör vermllğnde en büük gerleme se üzde 3.5 le Kazaksan da görülmekedr. Söz konusu dönemde eknk değşmede oralama olarak üzde 2. lk br arış medana gelrken eknlk değşmesnde üzde.6 lık azalma medana gelmşr. Anahar Kelmeler: Malmqus Endeks Tarımsal Toplam Fakör Vermllğ AGRICULTURAL TOTAL FACTOR PROUCTIVITY GROWTH IN THE AFRO- EURASIAN COUNTRIES: A MALMQUİST INEX ANALYSİS Absrac In hs sud changes n agrculural Toal Facor Producv (TFP from he eample of Afro- Eurasan counres are evaluaed b he Malmqus nde approach. The Malmqus nde analss was calculaed for he perod based on he sample of 58 counres. The fndngs show ha an average ncrease of.5 per cen n agrculural oal facor producv was occured for all 58 counres n he sample. The hghes ncrease n agrculural oal facor producv s observed n Chna wh an ncrease of 4.3 per cen. The bgges declne n agrculural oal facor producv s seen n Kazakhsan wh 3.5 percen. In he menoned perod an average ncrease of 2.% s observed n he echncal change whle a.6% decrease n he effcenc change occurred. Kewords: Malmqus Inde Toal Facor Producv Grş Toplam fakör vermllğnn (TFV hesaplanması ve değşmn ne önde olduğunun belrlenmes kanakların ekn kullanımının sağlanması açısından her zaman ekonomslern emel lg alanlarının odağında olmuşur. TFV hesaplamak çn farklı aklaşımlar kullanılmakla brlke fa versne gereksnm duulmaması eknolojk değşme (T ve eknlk değşmelernn (E açıkça anımlanablmes eknszlğn ölçüleblmes ve ugulama kolalığı sağlanması gb avanajlar neden le Malmqus endeks aklaşımı agın olarak kullanılmakadır (Tarım 2:5; Günden ve dğerler 998. Malmqus endeks aklaşımını kullanarak arımsal TFV nn hesaplandığı brçok çalışma bulunmakadır. Coell ve Rao (23 Rao ve dğerler (24 Ruan (22 Lusg ve Thrle (997 Fulgn ve Perrn ( ve Arnade (998 bu çalışmalardan br kaçıdır. Bu çalışmalarda arımsal TFV endeks eşzamanlı (conemporaneous Malmqus endeks aklaşımı le hesaplanmışır. Çalışma planı şu şekldedr: Önce Malmqus oplam fakör vermllğ endeks anıılmakadır. aha sonra çalışmada kullanılan ver se ele alınmaka ve ugulama sonuçları verlmekedr. Son olarak genel br değerlendrme le çalışma sonlandırılmakadır.

2 Malmqus Toplam Fakör Vermllğ Endeks Malmqus endeks Farrell (957 eknk eknlk ölçüüne Shephard arafından gelşrlen uzaklık fonksonlarının dahl edlmesle elde edlmşr (Tosun vd. 28. İndeks k gözlemn TFV sndek değşme orak br eknoloje olan uzaklıkların oranı olarak ölçmekedr. Bu ölçüm çn uzaklık fonksonu kullanılmakadır (Tarım 2:52. Malmqus endeks grd önlü vea çıkı önlü olarak oluşurulablr. Grd önlü model çıkı vekörü ver alındığında grd vekörünü oransal olarak mnmuma ndrme araşıran ürem eknolojsle nelendrlr. Çıkı önlü model se grd vekörü ver ken çıkının maksmum oransal genşlemesn sağlaan ürem eknolojsn nelemekedr (Bağdadoğlu ve Ulucan 25:7. Fare ve dğerler (994 n zleerek ve zaman dönemler arasındak çıkı önlü Malmqus endeks aşağıdak gb anımlanablr: M ( Bu eşlke + göserm dönem gözlemnn + dönem eknolojsnden olan uzaklığını fade emekedr. göserm se dönem gözlemnden dönem eknolojsne olan uzaklığı belrmekedr. Bu eşlke değern den büük olması TFV nn arığını ve değern brden küçük olması se TFV nn azaldığını gösermekedr. Buna göre M( fonksonun değernn den büük olması dönemnden + dönemne TFV de büümenn olduğunu den küçük olması se anı dönemlerde TFV de azalmanın olduğunu göserr. Malmqus vermllk endeks T ve E olmak üzere k bleşene arışırılablr. Bu arışırma aşağıdak gb fade edlmekedr: M (2 Eşlğn sağ arafındak lk erm + dönemndek eknk eknlğn dönemndek eknk eknlğe oranı olan E ölçümünü vermekedr. Karekök çndek fade se k fark fonksonu oranının geomerk oralaması olarak belrlenen ürem sınırındak kamaı ölçmekedr. Bu kama T gösermekedr. Malmqus oplam fakör vermllğ endeks se E ve T nn çarpımından oluşmakadır. Br amprk çalışmada ardışık k dönem çn hesaplama apablmek çn dör uzaklık fonksonunun da bulunması gerekmekedr (Tarım 2: Ölçeğe göre sab ger varsaımı alında bu uzaklık fonksonlarının bçmler aşağıdak gb anımlanablr (Tosun vd. 28: (3 (4 ma ] ( [ X Y s ma ] ( [ X Y s (5 (6 ma ] ( [ X Y s ma ] ( [ X Y s Burada verlen brnc uzaklık fonksonu dönem gözlemnn dönem eknolojsne olan Uzaklık fonksonları grd ve çıkı eksenl olarak ele alınablr. Çıkı eksenl uzaklık fonksonu = T zamanı = m çıkı vekörünü = k grd vekörünü ve S se S={: üreeblr } şeklnde fade edlen çıkı kümesn göserrken çıkı kümesne bağlı olarak uzaklık fonksonu = ( = mn {θ: ( θ εs } şeklnde fade edleblr (Avcı ve Kaa 28:848.

3 uzaklığını ölçerken kncs + dönem gözlemnn + dönem eknolojsne olan uzaklığını ölçmekedr. Üçüncü ve dördüncü fonkson bçmler se sırasıla + gözlemnn dönem eknolojsne ve dönem gözlemnn + dönem eknolojne uzaklıklarının ölçülmesn fade emekedr. Ver Se Çalışmada 58 ülke ele alınmışır. Bu ülkelere lşkn dönem verlernden harekele arımsal TFV llğ Malmqus endeks aklaşımıla hesaplanmışır. Tarımsal TFV llğnn hesaplanmasında br çıkı ve beş grd değşken kullanılmışır. Grd değşkenler; alan emek havan soku (lvesock gübre ve rakörden oluşmakadır. Çıkı değşken se arımsal üremn değerdr. Bunun çn oplulaşırılmış arımsal ürem değerler alınmışır. Ver kanağı olarak FAO (Gıda ve Tarım Organzasonu ve Brleşmş Mlleler (undaa ver abanları kullanılmışır. Çıkı ve grd gösergelere ( lşkn açıklamalar aşağıda apılmakadır. Tarımsal üremn değer : Tarımsal üremn oplam değerdr. Bu değer FAO arafından aınlanan ve farklı ürünlern fa ağırlıkları baz alınarak oluşurulan çıkı endeksdr sab fa üzernden uluslararası dolar brm baz alınarak hesaplanmış ne ürem değernden oluşmakadır. Toprak (: Ekleblr alanlar ve sürekl ekl alanlardan oluşmakadır ( hekar. Emek (2: Tarımda çalışan ekonomk olarak akf nüfusun oplam shdama oranıdır. Gübre (3: Hekar başına kullanılan gübre mkarı klogram cnsnden alınmışır. Makne (4: Kullanımda olan arımsal rakör saısıdır. Havan soku (5: Grd değşken olarak kullanılan havan soku bu değşken oluşuran sığır koun keç ve domuzun koun eşdeğer olarak hesaplanmışır. Eşdeğern hesaplanmasında sığır çn 8 kasaısı koun keç ve domuz çn kasaısı kullanılmışır (Coell ve Rao 23. Haam ve Ruan (97 apıkları çalışmada havan sokunu hesaplamak üzere daha fazla kaegor kullanmışlardır. eve a bufalo gb brçok kaegor oplulaşırmada ele almışlardır. Ancak bu çalışmada söz konusu kaegorlern üm ülkeler çn versnn mevcu olmamasından dolaı alnızca üm ülkeler çn vers bulunan sığır koun keç ve domuz hesaplamaa dahl edlmşr. Modelde kullanılan değşkenlern anımlaıcı saskler Tablo de sunulmuşur. Tablo. eğşkenlern Tanımlaıcı İsaskler eğşken Brm Oralama Sandar Mnmum Maksmum Sapma Tarımsal Ürem Uluslararası $ Alan ( hekar Emek (2 Tarımsal shdamın oplam shdama oranı (% Gübre (3 Hekar başına (kg Trakör (4 Saı Havan Soğu Saı Malmqus Toplam Fakör Vermllğ Endeks Sonuçları Toplam fakör vermllğndek değşmler görmek üzere 58 ülke çn Malmqus endeks değerler dönem çn hesaplanmışır. Toplam fakör vermllğ daha sonra T ve E e göre arışırılmışır. Ülkelere lşkn T E ve Malmqus endeks değerler Tablo 2 de verlmşr.

4 Tablo 2. Ülkelern Tarımsal TFV Büüme Oranları Ülkeler T E TVF Ermensan Avusura Azerbacan Belçka Bhuan Bulgarsan Hırvasan Kıbrıs Çek Cumhure anmarka Ekvaor Mısır.3..3 Esona Fnlanda Fransa Almana Yunansan Macarsan İzlanda..3.3 Endoneza.3..3 İrlanda İsral.6..6 İala.8..8 Japona Ürdün.2..2 Kazaksan Kırgızsan Leona Lvana Lüksemburg Mala Maurus.3..3 Moğolsan Fas Hollanda Norveç Paksan Flpnler.4..4 Polona Porekz Kaar.4..4 Romana Rusa Suud Arabsan Slovaka Slovena Güne Afrka Cumhure İspana.2..2 Sr Lanka İsveç İsvçre Taland.4..4 Tunus Türke Ukrana İnglere Çn Güne Kore

5 Geomerk Oralama

6 Tablo 2 dek değerlere bakıldığında dönemnde üm ülkelere dkkae alındığında TFV llğnde oralama üzde.5 lk br arış medana gelmşr. Söz konusu dönemde en büük TFV arışı üzde 4.3 le Çn de medana gelmşr. Bunu sırasıla üzde 4.6 lık arışla Moğolsan üzde 4.2 lk arışla Bhuan üzde 4. lk arışla Ukrana ve üzde 4 le Flpnler zlemekedr. ülkenn TFV snde se gerleme görülmekedr. En büük gerleme üzde 3.5 le Kazaksan da gerçekleşmşr. Kazaksan ı üzde 3 le Slovena ve üzde 2.9 le Paksan zlemekedr. Tüm ülkelern söz konusu dönemde oralama T değerlernde medana gelen değşme bakıldığında üzde 2. lk br arışın medana geldğ görülmekedr. En büük T değşm üzde 4.3 le Çn de gerçekleşmşr. Teknk eknlke gerlemenn gözlemlendğ ek ülke Kazaksan dır. Söz konusu ülkede üzde 3.5 lk br gerleme medana gelmşr. Eknlk değşmes değerlerne bakıldığında se üm ülke oralamalarına göre üzde.6 lık br düşüşün medana geldğ görülmekedr. E de medana gelen en büük arış üzde 2.3 le Ermensan dadır. Ermensan ı üzde.9 luk arışla Esona zlemekedr. 58 ülkenn 29 unun E de br azalmanın medana geldğ görülmekedr. En büük düşüş se üzde 5.9 luk değerle İnglere de gözlemlenmşr. Türke e lşkn değerlere bakıldığında se söz konusu dönemde TFV değernde üzde.3 lük br arışın medana geldğ görülmekedr. T dek değşme se üzde.7 lk br arış gösermekedr. Buna karşılık E değernde üzde.4 lük br gerleme medana gelmşr. Türke çn TFV llğndek arışın T dek arışan kanaklandığı söleneblr. Malmqus endeks T ve E dek değşmlern uzun döneml eklern analz emede kümülaf değerlere bakılması öneml br gösergedr. Şekl de görüldüğü gb söz konusu dönemde TFV ve T de sürekl br arış gözlemlenrken E de br azalma eğlm görülmekedr. E azalma eğlmnde ken T nn arması TFV dek arışa T nn daha belrlec olduğunu gösermekedr. Şekl. TFV T ve E Kümülaf eğerler ( Kümülaf eğerler E T TFV Sonuç Bu çalışma 58 Afro-Avrasa ülkesnn dönem çn arımsal vermllklerndek eğlmler oraa komakadır. Malmqus endeks sonuçları söz konusu dönemde arımsal oplam fakör vermllğnde oralama üzde.5 lk br arış medana geldğn gösermekedr. Malmqus oplam fakör vermllğ endeks eknk değşm ve eknlk değşm olarak arışırılmışır. Teknk değşmde üzde 2. lk br arış medana gelrken eknlk değşmn de se üzde 6 lık br azalma medana gelmşr. Teknk değşmdek büüklüğün eknlk değşmdek azalmaı gdermesnden dolaı oplamda.5 lk br arış gerçekleşmşr. Bundan dolaı dönemnde medana gelen arımsal oplam fakör vermllk arışının eknk değşmdek değşmelerden kanaklandığını sölemek mümkündür. Söz konusu dönemde üm ülkeler çersnde en büük TF arışının üzde 4.3 le Çn de gerçekleşğ görülürken en büük gerleme se üzde 3.5 le Kazaksan da gerçekleşmşr. Benzer

7 şeklde T değşmnde de en büük arış Çn de gözlemlenmşr. E değşmde en büük arışı se Ermensan gösermekedr. Bunun dışında 58 ülkeden 2 nn T değşm açısından oralamanın üzernde bulunduğu görülmekedr. TFV açısından se 58 ülkeden 27 s oralamanın üzernde br değşme sahpr. Türke se T ve TFV değşmlernn her ksnde de oralamanın alında kalmışır. Kanakça Avc M. A. ve Kaa A. A. (28 Geçş Ekonomler ve Türk Tarım Seköründe Eknlk ve Toplam Fakör Vermllğ Analz ( Ege Akademk Bakış 8(2: Arnade C. (998 Usng a Programmng Approach o Measure Inernaonal Agrculural Effcenc and Producv Journal of Agrculural Economcs 49( Bağdadoğlu N. ve Ulucan A. (25 Fnancal Effcenc of he Turksh Tele and Clohng Indusr before he 25 Trade Lberalsaon Eurasan Revew of Economcs and Fnance (4 2. Coell T. J. ve Rao. S. P. (23 Toal Facor Producv Growh n Agrculure: A Malmqus Inde Analss of 93 Counres 98 2 Inernaonal Assocaon of Agrculural Economcs (IAAE Conference n urban Augus Fare R. Grosskopf S. Norrs M. ve Zhang Z. (994 Producv Growh Techncal Progress and Effcenc Change n Indusralzed Counres Amercan Economc Revew 84(: Farrell M. J. (957 The Measuremen of Producve Effcenc Journal of he Roal Sascal Soce Seres A (General 2( Fulgn L. E. ve Perrn R.K. (997 LC Agrculure: Nonparamerc Malmqus Producv Inde Journal of evelopmen Economcs Fulgn L. E. ve Perrn R. K. (998 Agrculural Producv n evelopng Counres Agrculural Economcs Günden C. Mran B. ve Sar M. A. (998 Türk Tarımında Vermllk ve Eknlğn Ölçümü: Br Ver Zarflama Yönem Tarım Ekonoms Kongres 998 Ankara.

8 Haam Y. ve Ruan V. W. (97 Agrculural Producv fferences Among Counres The Amercan Economc Revew 6( Lusg A. ve Thrle C. (997 Toal facor producv and he effecs of R& n Afrcan Agrculure Journal of Inernaonal evelopmen 9( Rao.S.P. Coell T. J. ve Alauddn M. (24 Agrculural producv growh emplomen and pover n developng counres 97-2 Emplomen Sraeg Papers Emplomen Trends Un Emplomen Sraeg eparmen 24/9. Ruan V. W. (22 Producv Growh n World Agrculure: Sources and Consrans The Journal of Economc Perspecves 6( Tarım A. (2 Ver Zarflama Analz Maemaksel Programlama Tabanlı Görel Eknlk Ölçüm Yaklaşımı Saışa Yaınları No:5 Ankara. Tosun M. U. Güran M. C. ve Ulucan A. (28 Performance of he Mddle Eas & Norh Afrca (MENA Regon Problems and Perspecves n Managemen 6(