TURİZM GELİRLERİNE YÖNELİK BİR YAKINSAMA ANALİZİ CONVERGENCE ANALYSIS FOR THE TOURISM RECEIPT

Transkript

1 ÖZ TURİZM GELİRLERİNE YÖNELİK BİR YAKINSAMA ANALİZİ Kuruluş BOZKURT 1 Ozan BAHAR Bu çalıģmanın amacı, Türkye nn uluslararası urzm seköründe hem en yakın rakpler olan hem de Türkye nn de çersnde yer aldığı dünyanın en gelģmģ dokuz urzm ekonoms le Türkye arasında herhang br yakınsama sürecnn olup olmadığını araģırmak ve urzm ekonoms anlamında urzmyakınsama lģksn oraya koymakır. Bu bağlamda; dönemn kapsayan br panel ver se oluģurulmuģ ve söz konusu ülkelern urs sayısı baģına düģen urzm gelrlernn yakınsaması Panel Brm Kök analz kapsamında sınanmaya çalıģılmıģır. Yapılan analzler sonucunda Türkye nn dğer ülkelerle olan yakınsama sürecnn reddedlemedğ buna karģın breysel brm kök sürec dkkae alındığında, es eknklerne göre ufak farklılıklar göserse de genel anlamda Türkye nn ABD, Fransa, Ġspanya ve Çn le yakınsama sürec çersnde olduğunun reddedlemedğ sonucuna ulaģılmıģır. Anahar Kelmeler: Yakınsama Hpoez Turzm Gelrler Panel Ver Analz JEL Sınıflandırması: L83, E00, C3 ABSTRACT CONVERGENCE ANALYSIS FOR THE TOURISM RECEIPT The am of hs sudy s o examne wheher here s a convergence relaonshp process or no beween Turkey, one of he en mos developed oursm economes n he world, and oher nne oursm economes whch are also Turkey s major compeors n nernaonal oursm secor and o reveal he relaonshp beween oursm and convergence n erms of oursm economy. In hs respec, hs sudy forms a panel daa se for he erm and ess he convergence of subjec counres nernaonal oursm receps per nernaonal vsor arrvals whn he framework of Panel Un Roo Analyss. Resuls of he analyss show ha s no possble o deny he convergence process beween Turkey and he subjec counres concernng he common un roo process. Despe he mnor dfferences occurred due o dfferen es echnques, when he ndvdual un roo process s consdered, s concluded ha s no possble o deny Turkey s general convergence process wh USA, France, Span and Chna. Keywords: Convergence Hypohess, Toursm Receps, Panel Daa Analyss JEL Classfcaon: L83, E00, C3 1 Yrd.Doç.Dr., Adnan Menderes Ünverses Söke İşleme Faküles Bankacılık ve Fnans Bölümü, kurboz_48@homal.com Prof.Dr.,Muğla Sıkı Koçman Ünverses İksad ve İdar Blmler Faküles İksa Bölümü, obahar@mu.edu.r

2 158 Inernaonal Journal of Economc and Admnsrave Sudes 1. Grş Gerde bırakılan son 0 yıllık sürede dünya genelnde hzmeler sekörünün GSMH dak payının gderek arığı görülmekedr. Buna paralel olarak, br hzme sekörü olan urzm de, büyük br hızla büyümeke ve urzm faalyelernn dünya ekonoms açısından önem gderek armakadır. Nekm brçok ülkede urzm GSMH nın öneml br kısmını oluģurmaka ve shdamın büyük br bölümünü kapsamakadır. Buna ek olarak, urzmden elde edlen uluslararası dövz gelrler car ve dıģ care açığın fnansmanına cdd ölçüde kakı sağlamakadır. Bölgesel olarak da urzm, özellkle emek yoğun ürem yapısı nedenyle az gelģmģ yerlerdek Ģszlk sorununun çözümüne (Bahar & Kozak, 007: 61) ve arım seköründe kaybedlen rekaben ekrar kazanılmasına yardım edeblecek br sekör konumundadır. Bununla brlke, urzm doğrudan ve dolaylı olarak arım, mala, ulaģım, care, nģaa, konaklama, yeme-çme, leģm, bankacılık, sağlık hzmeler vb. brçok sekörü yayılma eks sonucu eklemekedr (Proença & Soukaz 008a: 79). Turzm sekörü bu yönüyle breysel ürün ve hzme sunan; uçak Ģrkeler denz yolları, ren, kralık araba Ģrkeler seyaha pazarlamacıları, pansyonlar, resoranlar ve oplanı merkezler gb km büyük km küçük Ģ kollarından oluģan 41 farklı sekörü çeren br yapıya sahpr (Lundberg vd. 1995). Yurç urzm alebnn canlandırılması yönüyle de urzmn ekonomk büyümey olumlu ekledğ blnmekedr. Turslern hyacı olan hzme arzının karģılanması nokasında, yapılacak üm yaırımlar urzme bağlı olarak ulusal ekonomlern gelģmesn sağlamakadır (Proença & Soukaz 008b: 44-45). Bu nedenle, urzm ve dğer sekörler arasında güçlü br lģk söz konusudur. Turzm gelrnn zengn ülkelerden daha fakr ülkelere, gelģmģlerden gelģmeke ve az gelģmģ ülkelere doğru dağılımına kakı yaparak ülkeler arasında yakınsamaya da neden olmakadır. Dolayısıyla urzm bölgesel gelģmeye de yardımcı olmaka ve bölgesel ekonomk farklılıkların azalılmasına olanak sağlamakadır. Seköre yapılacak ulusal/uluslararası yaırımlar, kısa sürelerde eksn gösererek ger kalmıģ bölgelern lerlemesne olumlu yönde ek edeblecekr (Proença & Soukaz 008a: ). Dğer yandan, GOÜ de ekonomk büyümenn gerçekleģrlmes çn polk br alernaf olarak görülen uluslararası urzm aleb her geçen gün armaya devam emeke ve hızlı br lerleme gösermekedr. Bu bağlamda söz konusu ülkelerde urzmn; ekonomk gelģm açısından hyaç duyulan kaynak ve dövz gereksnm le aran nüfusun aran beklenlern karģılamak ve amn emek çn deseklendğ görülmekedr. Böylece shdam, ürem ve ödemeler dengesne sağladığı genģ kakılardan dolayı urzm, ekonomk kalkınma ve büyümede öneml br sekör olarak kabul görmekedr (Gökovalı & Bahar, 006; Bahar & Kozak, 007). Turzm ürününün (arzının) üremnde sermayenn sınırlı kalması ve urzmn doğası gereğ onun emek yoğun br sekör olması, emek ve sonuça shdam yönünden önemnn daha da armasına neden olmakadır. Year:8 Number 15, Summer 015 ISSN

3 Uluslararası İksad ve İdar İncelemeler Dergs 159 Alernaf br hraca ürü olan urzm harcamaları, elde edlen yabancı dövz gelrler sayesnde ödemeler dengesne olumlu kakı sağlar ve urzmn gelģmyle brlke br ülkenn ulusal ekonoms çn çok öneml br gelr kaynağı olur (Km, Chen & Jang, 006: 95). Turzm seköründen sağlanan bu gelr, ekonomk büyüme ve kalkınma amacıyla, dğer sekörler çn gerekl olan mal ve hzmelern halaında kullanılır (McKnnon, 1964: ). Buradan harekele; br gelģme sraejs olarak urzmn ekonomk büyümeye neden olacağına lģkn eork dayanak, hraca ve ekonomk büyüme leraüründen kaynaklanmakadır (Vanegas & Croes, 003). Bu da k Ģeklde olmakadır: Ġlk olarak, yerel sekörlerle yabancı desnasyonlar arasındak rekabe, vermllğn armasına yol açar. Ġknc olarak da, yerel frmaların ölçek ekonomlern gelģrerek faalyee bulunmaları ekonomk büyüme üzernde olumlu br ek meydana germekedr (Proença & Soukaz 008b) l yıllardan sonra Dünya GSMH sından daha hızlı br gelģmeye sahp olan uluslararası urzm sekörü, Dünyanın en öneml sekörlernden br durumuna gelmģr. Nekm 1975 den 000 yılına kadar geçen sürede urzm, Dünya GSMH sından 1.3 ka daha hızlı br büyüme gösermģr (Issa & Alınay, 006: 361). Bunda hç kuģkusuz, dünya genelnde hzmeler sekörünün de br büün olarak gelģmesnn payı vardır. Turzm arık günümüzde hzmeler sekörünün çok öneml ve vazgeçlmez br parçası halne gelmģr. Dünya urzm gelrlerndek arıģ, bu sekörden pay almak seyen ülkeler arasındak rekabe her geçen gün daha da arırmakadır (Kozak, Baloğlu & Bahar, 010). ġöyle k 1980 yılında 88 mlyon kģ olan uluslararası urs sayısı 009 yılında 880 mlyona ulaģmıģır. Benzer Ģeklde, uluslararası urzm gelrler de, 10 mlyar Dolardan 85 mlyar Dolara çıkmıģır (WTO, 010). WTO ya göre, bu rakamların 00 yılında sırasıyla 1,6 mlyar kģ ve rlyon Dolar (Cho, 003), 050 yılında se mlyar kģ ve,1 rlyon Dolar olması öngörülmekedr. 050 yılında da, dünya genelndek ç ve dıģ urzm gelrlernn oplam olarak 4, rlyon Dolara ulaģacağı beklenmekedr (Pzam, 1999). Bu bağlamda, özellkle son 40 yılda urzm seköründek büyümenn; shdam, GSMH, dövz gelrler ödemeler denges ve küresel ekonom üzernde çok olumlu eksnn olduğunu söylemek mümkündür (Tse, 001: 77). Türkye de Akdenz bölgesnde yer alan br urzm ülkes olarak, özellkle 1980 yılından baren urzm sekörünü gelģrme ve uluslararası urzm gelrlern arırma çabası çersndedr. Bu nedenle, dünyadak gelģmne paralel olarak, Türkye de urzmn özellkle 1980 yılından sonra çok büyük ve hızlı br gelģm göserdğ blnmekedr. Bunda, 198 yılında yürürlüğe gren 634 sayılı Turzm TeĢvk Kanunu le seköre yapılan eģvk ve yaırımların (doğrudan yabancı sermaye yaırımları dahl olmak üzere) çok büyük br kakısının olması yamakadır. ġöyle k; urzmn Türkye nn GSMH sı çndek payı, 1980 yılında %0.6 dan 009 yılında %3.4 e, urzmn hraca gelr çndek payı aynı yıllar çn %11. den %0.8 ye; dıģ care açığını kapamadak payı se %6,5 den %54.79 a çıkmıģır yılında urzm Ģleme ve yaırım belgel oplam 778 olan ess, olan oda ve 8.33 olan yaak sayısı; 009 yılına gelndğnde sırasıyla 3.379, ve ola- Yıl:8 Sayı:15, Yaz 015 ISSN

4 160 Inernaonal Journal of Economc and Admnsrave Sudes rak gerçekleģmģr. Dolayısıyla Türkye nn Dünya, Avrupa ve özellkle de Akdenz bölgesndek urzm faalyeler her geçen gün büyük br hızla armakadır. Eskden dğer ülkelere rakp olamayacak durumda olan Türkye, bugün bu ülkelerle urzm seköründek her alanda baģa baģ br mücadele sürdürmeke ve yıldızı her geçen gün parlamakadır. Buradan harekele yapılacak çalıģmanın amacı, Türkye nn uluslararası urzm seköründe hem en yakın rakpler olan hem de Türkye nn de çersnde yer aldığı dünyanın en gelģmģ on urzm ekonoms arasında br yakınsamanın olup olmadığını araģırmakır. Dğer br deyģle, urzm ekonoms anlamında urzmyakınsama lģksn oraya koymakır. Çünkü urzm gelrnn zengn ülkelerden daha fakr ülkelere, gelģmģlerden gelģmeke ve az gelģmģ ülkelere doğru dağılımına kakı yaparak ülkeler arasında yakınsamaya da neden olduğu daha önce fade edlmģ. Dolayısıyla urzmn Türkye de gelģmnn urzm gelrler açısından dğer rakp ve gelģmģ ülkelerle br yakınsamaya yol açıp açmadığı bu çalıģma kapsamında ncelenmeye çalıģılacakır.. Teork ve Amprk Leraür Taraması Ġksad büyüme leraürünün en öneml konularından brs Solow modelnn emel çıkarımı olan yakınsama hpoezdr. Bu hpoeze göre, kapalı ekonom koģulları alında sermayenn azalan gers nedenyle ülkeler arasında kģ baģı reel gelr farklılıkları zaman çnde azalma eğlmnde olacakır. Dğer br deyģle, Solow büyüme model görel yoksul ülke ya da bölgelern daha hızlı büyüyeceklern ve zamanla bu k grubun kģ baģına gelr düzeylernn brbrne yakınsayacağını öngörmekedr (Chrsopoulos & Tsonas, 004). Her ne kadar yakınsama hpoez 1980'l yıllarda ülkelere a uzun döneml makroekonomk serlern derlenmes ve ekonomerk eknklern gelģrlmes le yaygın br uygulama alanı bulmuģ olsa da, bu hpoez ksaçıların zhnlern meģgul eden oldukça esk br arıģma konusudur. Leraürde yakınsama hpoeznn üç ana kaynağı olduğu ler sürülmekedr. Bunlar; eknolojk yayılım, Neoklask büyüme model ve küreselleģmedr (Rassekh, 1998). Leraürde farklı ülke grupları veya aynı ülke çndek farklı bölgeler çn yakınsama modeln kullanarak yapılmıģ çok sayıda amprk çalıģma bulunmakadır. Yakınsama modeln ülkeler ve bölgeler bazında es eden bu çalıģmaların br kısmı yakınsama hpoezn desekleyen sonuçlar verrken, br kısmında se yakınsamanın mevcu olmadığı sonucuna varılmıģır. Buradan harekele, yakınsama hpoeznn es edldğ lk çalıģma Baumol (1986) arafından yapılmıģır. Baumol (1986) dönemn kapsayan 110 yıllık br süre çn 16 endüsrleģmģ ülkeye a kģ ba- Ģı reel gelr serlern kullanarak yaay kes regresyon analz le yakınsama araģırması yapmıģır. Baumol un yapığı çalıģmanın sonuçları, söz konusu ülkeler arasında güçlü br kģ baģı reel gelr yakınsaması olduğunu gösermekedr. Barro ve Sala- Marn (1990) ABD nn 47 eyale arasında KBGSYH verlern kullanarak dönem çn regresyon analz le yapıkları koģulsuz bea Year:8 Number 15, Summer 015 ISSN

5 Uluslararası İksad ve İdar İncelemeler Dergs 161 yakınsaması ahmnnde bea kasayısını 0,0175 olarak hesaplayarak koģulsuz bea yakınsaması olduğu sonucuna ulaģmıģlardır. Aynı yazarların 199 yılında ABD nn 48 eyale çn dönemn kapsayan br baģka çalıģmalarında da benzer br sonuç çıkmıģır (Barro & Sala- Marn, 1990). Kangasharju (1998) se, Fnlandya dak bölgeler arasında yakınsamanın olduğunu bulmuģur. Rassekh, Pank & Kollur nn (001) 4 OECD ülkes çn yıllarını kapsayan, ARMA modeln kullandıkları ve bea le sgma olmak üzere k popüler yakınsama esne göre yapmıģ oldukları çalıģmalarında, savaģ sonrası dönemde bu ülkeler arasında yakınsamanın olduğu sonucunu bulmuģlardır. Chrsopoulos & Tsonas ın (004) Yunansan çn yıllarını kapsayan ve Cobb-Douglas ürem fonksyonunu kullanarak yapmıģ oldukları çalıģmalarında benzer Ģeklde yakınsamanın olduğu sonucu oraya çıkmıģır. Özellkle coğraf bölgeler düzeynde vermllk farklılıklarının açıklanmasında sermayenn yoğunluğunun armasının öneml br rol oynadığı sonucunu bulmuģlardır. Benos & Karaganns n (008) Yunansan çn yıllarını kapsayan ve bölgelerarası gelģmģlk farklılıklarını kģ baģına gelr düzey açısından analz emģ oldukları çalıģmalarında, bölgeler düzeynde bea yakınsamanın olduğu ancak sgma yakınsamasının mevcu olmadığı sonucu oraya çıkmıģır. Ġller arasında kģ baģına gelr düzey brbrne yaklaģmasına karģın, bölgesel bazda yapılan analzlerde bea yakınsama bulgusuna raslanmamıģır. Dğer br deyģle, Yunansan da bölgelerarası gelr eģszlğ söz konusudur. Bunun neden üremn ve nüfusun bell merkezlerde yoğunlaģması olarak yorumlanmakadır. Lee nn (009), 5 OECD ülkes çn yıllarını kapsayan ve dnamk panel daa yaklaģımını kullandığı çalıģmasında, hzme seköründe çok az ve neredeyse yok denlecek ölçüde yakınsamaya raslanırken; mala sekörü lehne daha güçlü yakınsama bulguları elde edlmģr. Buna karģılık Sropoulos & Aserou (1998), Yunansan da bölgeler arasında yakınsamanın olmadığı sonucuna varmıģır. Sachs, Bajpa & Ramah (00), Hndsan da eyaleler arasında yakınsama bulamamıģır. Dobson & Ramlogan (00), Güney Amerka ülkeler arasında yakınsama olmadığı bulgusunu elde emģr. Unger da (005) Mekska da bölgeler arasında yakınsama olmadığı sonucuna ulaģmıģır. Braga (006) Porekz de bölgeler arasında kģ baģına düģen gayrsaf yurç hâsıla da (KBGSYĠH) sgma yakınsamasının olmadığını ancak sanay ağırlıklı bölgelerde koģullu bea yakınsamasının varlığını esp emģr. Dünyanın öneml hzme sekörlernden br olan ve her geçen gün dünya gelrndek genel payını arıran uluslararası urzm sekörüne yönelk olarak ksa ve urzm ekonoms leraüründe, urzm le yakınsama modeln brlke kullanan çalıģma sayısının oldukça sınırlı olduğu görülmekedr. Yapılan mevcu çalıģmalarda se kısaca urzm pyasasının genel anlamda yakınsayıp yakınsamadığı araģırılmıģır. Bu bağlamda, urzm alanında yapılan çalıģmaların öneml br kısmının genellkle urzmn ekonomye kakılarını ölçmeye çalıģıkları görülmekedr (Hazar & Yıl:8 Sayı:15, Yaz 015 ISSN

6 16 Inernaonal Journal of Economc and Admnsrave Sudes Sgro, ; Modese 1995; Balaguer & Jorda 00; Durbarry 004; Nowak e al. 004; Gökovalı & Bahar, 006; Bahar & Bozkur, 010). Buradan harekele, urzm ekonoms leraürüne bakıldığında, urzmyakınsama lģksn lk kez araģıran Narayan olmuģur. Konuya lģkn dğer araģırmalarda, Narayan ın çalıģmasını emel almıģır. Narayan (006); Eylül dönemn kapsayan çalıģmasında, Avusralya ya urs gönderen öneml on üç urzm merkeznde (Çn, Hong-Kong, Hndsan, Endonezya, Japonya, Güney Kore, Malezya, Yen Zelanda, Sngapur, Tayvan, Tayland, Macao, Flpnler) yakınsama olup olmadığını es emģr. Varyans analz ve Panel Lagrance Çarpanı es kullanılarak yapılan çalıģmada, Avusralya urzm seköründe yakınsama olduğu bulgusu esp edlmģr. Avusralya nın bu on üç merkeznden herhang brne urs çekmey amaçlayan polkaların ülkenn urzm hacmn arıracağı fade edlmekedr. Hoo & Smyh (006) son 5 yılda urzm sekörünün Malezya ekonoms açısından çok öneml olduğu sonucuna ulaģmıģlardır. Bu çalıģmada yılları arasında Malezya çn çok öneml olan on urzm merkez (Sngapur, Tayland, Endonezya, Japonya, Çn, Brune Tayvan, Avusralya ve ABD) arasında br yakınsama olup olmadığı araģırılmıģır. BaĢka br fade le Malezya hüküme urs sayısını arırmak çn bu pazarlarda yoğun pazarlama sraejler uygulamıģlardır. Bu çalıģmada ülkeye gelen urslern gelģ nedenler ve bu pazarlar arasında urs sayısı açısından yakınsama olup olmadığı ncelenmģr. Varyans analz ve Panel Lagrance Çarpanı es kullanılarak yapılan çalıģmada, Malezya nın urzm seköründe yakınsama olduğu bulgusu esp edlmģr. Bu bulgular Malezya nın urzm sraejlernn baģarılı olduğunu ve urzmn ekonomk büyümeye kakı sağladığını oraya koymakadır. Narayan (007) dğer br çalıģmasını, çeģl urzm merkezlernden (Avusralya, Kanada, ABD, Yen Zelanda, Ġnglere, Avrupa, Japonya, Pasfk Adaları) Fj adalarına gelen zyareçler üzernde yapmıģır. Bu çalıģmada da yakınsama bulgusuna ulaģmıģır. Dğer br deyģle, urzm merkezlernden Fj adalarına gelen urslern brbrlerne yaklaģığı ve Fj de uygulanan urzm polkalarının baģarılı olduğu belrlmģr. Lean & Smyh n (008), Narayan ın çalıģmasını emel alarak yapıkları baģka br çalıģmada se, Malezya da on urzm merkeznde yakınsama olduğu bulgusu esp edlmģr. Son olarak Lee (009), 1993: :01 ve 1997:0-007:09 olmak üzere k peryoa Sngapur a Afrka, Amerka, Asya, Avrupa ve Okyanusya dan gelen urslern aylık verler dkkae alınarak br çalıģma yapmıģır. ÇalıĢmada, Sngapur a, Afrka veya Avrupa dan gelen yabancı zyareçlern Asya dan gelenler yakaladığı, Amerka ve Okyanusya dan gelen yabancı zyareçlern de, Asya le yakınsadığı bulgusu esp edlmģr. Türkye de urzm ekonoms anlamında urzm-yakınsama lģksn oraya koyan sadece k çalıģma mevcuur. Bunlardan lk SamırkaĢ & Bahar (011) arafından, Türkye de urzm sekörünün bölgelerarası gelģmģlk farklılıklarını gdermedek eksn ölçmek amacı le yapılmıģır. Bu çalıģmada dönem çn KBGSYĠH le urs sayısı verler kullanılmıģır. Bu verler le Türkye de 39 l ve emel bölge çn koģullu bea yakınsaması ve varyasyon analz yapılarak sgma ya- Year:8 Number 15, Summer 015 ISSN

7 Uluslararası İksad ve İdar İncelemeler Dergs 163 kınsaması ahmnler elde edlmeye çalıģılmıģır. Elde edlen analz sonuçlarından, Türkye de yılları arasında ller ve bölgelerarasında gelr farklılıklarında azalma değl arıģ olduğu bulgusuna ulaģılmıģır. Söz konusu dönemde, Türkye de urzm faalyelernn bell llerde yoğunlaģmasının, bölgelerarası gelr farklılığını daha da arırdığı ve yakınsamanın olmadığı Ģeklnde yorumlanmıģır. Ġknc çalıģma se Abbo, Va & Alınay (011) arafından 1996:01-009:1 dönem çn aylık verler kullanılarak yapılmıģır. Bu çalıģmada da, Türkye ye urs gönderen 0 kaynak ülkede yakınsama olup olmadığı es edlmģ ve yakınsama bulgusuna raslanmamıģır. 3. Ekonomerk Model ve Ver Se ÇalıĢmada kullanılan ekonomerk model aģağıdak Ģeklde belrlenmģr. (1) nolu eģlkek bu modelde; 1 ( ITR / ITA) Log T ( ITR / ITA) T 1 e T T ITR; Uluslararası Turzm Gelrler (ABD $) ITA; Uluslararası Turs Sayısı T; Zaman Aralığını Log( ITR / ITA) T (ITR/ITA) -T ; BaĢlangıç yılındak Uluslararası Turs Sayısı baģına Uluslararası Turzm Gelrler (ABD $) (ITR/ITA) ; yılındak Uluslararası Turs Sayısı baģına Uluslararası Turzm Gelrler (ABD $) β; Yakınsama hızını ε; haa ermn ; ülkey ve de zamanı gösermekedr. Bu bağlamda; çalıģmanın amprk kısmında Dünya Turzm Örgüü ne (010) Uluslararası Turzm Gelrler nde dünyada lk on sırayı paylaģan ülkelere a (Ekler: Tablo ) dönemn kapsayan br panel ver se oluģurulmuģur. ÇalıĢmanın ekonomerk modeln oluģuran ülkelere a verler Dünya Bankasının sask ver abanlarından (WDI) emn edlmģr. ÇalıĢma kapsamında 1995 yılının baģlangıç yılı olarak seçlmesnn neden se söz konusu ülkelere a verlern Dünya Bankası arafından 1995 yılından baren endekslenmeye baģlanmasıdır. 4. Ekonomerk Yönem ÇalıĢma kapsamında panel brm kök analz yapılmıģır. Leraüre bakıldığında uygulamada lk kabul gören es Levn, Ln & Chu Tes (LLC) olmuģur ve (1) Yıl:8 Sayı:15, Yaz 015 ISSN

8 164 Inernaonal Journal of Economc and Admnsrave Sudes es Levn & Ln (199, 1993) nn çalıģmalarına dayanmakadır. Levn & Ln (199, 1993) es (LL) se brm kök sınaması yaparken üm yaay kesler ekbr kes gb değerlendrerek analz yapmakadır ve Levn & Ln n bu yönem erch emelernn neden se es sasğnn anlamlılık gücünün daha yüksek çıkmasıdır. Analz kapsamında ADF regresyonu dkkae alınmakadır ve homojen panel brm kök varsayımı yapılmakadır. Levn, Ln & Chu Tes de benzer emel varsayımları dkkae almakadır ancak her br yaay kes çn ayrı br ADF regresyonu anımlanmakadır. Tesn varsayımları le boģ ve alernaf hpoezler aģağıdak gbdr. 1 Cov u, u ) 0 ve j (, j, Yukarıdak emel varsayımlar alında; N H0 : 1 N 0 (Brm kök vardır, ser durağan değldr) H A : 0 (Brm kök yokur, ser durağandır) hpoezler es edlmekedr. Analzde kullanılan ve ahmn edlen emel regresyon model aģağıda belrlen ADF regresyonudur. Y p j Y, 1 jy, j j1 1,,......,T ve 1,,......, N, ( ) Yukarıdak ADF regresyon denklemnde; brden N' e kadar her br bağımsız kes de brden T' ye kadar zamanı fade emekedr. Analz kapsamında söz konusu panel homojendr ve her br yaay kes çn elde edlen kasayısı aynıdır. Ayrıca panel oluģuran büün kesler çn geckme sayıları da eģr. p j se geckme derecesn fade emekedr ve her br geckme değer AIC veya Schwarz blg krerne göre belrlenr. Levn, Ln & Chu Tes dör aģamadan oluģmakadır. 1. Aşama: Y p j j j1 Y j e denklemnden ˆ hesaplanır. e,. Aşama: p j, j j j j1 Y Y denklemnden ˆ hesaplanır. 3. Aşama: ˆ eˆ, ve e~, ˆ 1 T T P 1 p ˆ, heerojenlk düzelmeler yapılır. ~ ˆ (ˆ e ˆ ˆ ) 1 Year:8 Number 15, Summer 015 ISSN

9 Uluslararası İksad ve İdar İncelemeler Dergs Aşama: e ' den ahmn edlr. AĢağıdak H ve 0 ˆ, H hpo- A ezler alında H 0 hpoez es edlr ve es sasğ olarak sasğ kullanılır. H 0 0 (Brm kök vardır. Dolayısıyla ser durağan değldr.) H A 0 (Brm kök yokur. Dolayısıyla ser durağandır.) ˆ ( 3 sd. h( ) ) Sandar normal dağılıma, sonlu oralama ve varyansa sahpr. Leraürde kabul gören knc öneml es se Im, Pesaran & Shn (IPS) esdr. Im, Pesaran & Shn (1997, 003) yapmıģ oldukları çalıģmalarda homojenlk varsayımını esnek hale gererek heerojen panel yapısına zn vermģlerdr. Tesn boģ ve alernaf hpoezlerne bakıldığında H 0 ın dğer üm panel brm kök esler çn orak ancak H A hpoeznn sınırlandırıcı br hpoez olduğu görülmekedr. Tes aģağıdak ADF regresyon denklemn dkkae almakadır. Y p j Y, 1 j j1 Y u (4) 1,,...,T ve 1,,..., N Heerojen panel yaklaģımı. Cov u, u ) 0 ve j (, j, Yukarıdak emel varsayımlar alında; H 0 : j 0 (Büün yaay kesler çn) H : 0 (En az br yaay kes çn) A Im, Pesaran & Shn (003) yapmıģ oldukları çalıģma le olablrlk aslağını kullanmıģlar ve eģ zamanlı durağanlık le durağan olmama durumunu dkkae alan ve sasğ olarak anımlanan br brm kök es oraya koymuģlardır. Bu bar nokada öncelkle her br kes çn brnc sıra kendsyle bağlaģımlı kasayının sasklern ve ' lern oralamasını kullanarak a Z Bar sasğn hesaplamıģlardır. ve sd h( ). N N ( 5) 1 / Yıl:8 Sayı:15, Yaz 015 ISSN

10 166 Inernaonal Journal of Economc and Admnsrave Sudes Z Bar N ( N N N 1 1 N 1 1 var( E( ) ) ~ N(0,1) ( 6) Im, Pesaran & Shn (003) Z Bar sasğndek E( ) ve var( ) değerlern Mone Carlo smülasyonları le bulmuģlar ve bulmuģ oldukları sonuçları ablolaģırmıģlardır. Gerek LL gerekse IPS esler N, N 0 T ve N nn T ye göre oldukça küçük olduğu panel ver analzler çn uygulama alanı bulmakadır. Bu nokada Im, Pesaran & Shn (1997) de N nn T ye göre büyüdüğü durumlarda smülasyon sonuçlarının gerek LL gerekse IPS esler çn sorun eģkl edebleceğn vurgulamakadır. Dğer arafan IPS es heerojenlk varsayımına karģın hang kesn durağan hangsnn durağan olmadığının esp hususunda blgler vermemekedr. Br dğer es se IPS esnn devamı nelğnde olan Maddala & Wu (1997) nun oraya koymuģ oldukları panel brm kök esdr. Maddala & Wu esnn eork olarak IPS esnn devamı nelğnde olmasına karģın IPS esnden ayrılan ek yönü kasayılarının saskler yerne olasılık değerlern ( p ) kullanmasıdır. Maddala & Wu es Fsher p br es olmakla brlke, esn boģ ve alernaf hpoezler le es sasğ aģağıdak gbdr. H 0 : 0 (Büün yaay kesler çn) H : 0 (En az br yaay kes çn) P A ( 7) N ln( p ) ~ N 1 Tese panel ver brm köklernn es edleblmes çn her br yaay kese a brm köklern olasılık değerler oplulaģırılmıģır. P değerler N serbeslk dere- cesnde asmok olarak dağılımı gösermekedr. Ayrıca ken Maddala & Wu es sasğne bakmak çok daha anlamlı olmakadır. T ve T N Maddala & Wu esnn benzer Fsher p br es sasğ oraya koyan Cho (001) N ve N T le N' nn sonlu olduğu durumlar çn k farklı panel brm kök es sasğ hesaplamıģır. Tesn boģ ve alernaf hpoezler IPS esnn boģ ve alernaf hpoezler le aynıdır. P m N gmes ve N T durumunda; N 1/ es sasğ hesaplanmakadır ve N ln( p 1) ~ N(0,1) 1 N büyüdükçe es sasğnn de gücü armakadır. Year:8 Number 15, Summer 015 ISSN

11 Uluslararası İksad ve İdar İncelemeler Dergs 167 N' nn sonlu olduğu durumda se; N asy 1/ 1 es sasğ hesaplanmakadır ve Z N ( p ) ~ N(0,1) 1 sandar normal dağılım fonksyonudur. P değer 0 P 1 arasında değerler almakadır. Dolayısıyla 1 ( P ) değģken normal dağılıma sahp rassal br değģkendr ve T ken üm kesler çn geçerldr (Cho 001). Z es asmok olarak sandar normal dağılıma sahpr ve bazı durumlarda IPS esne göre çok daha anlamlı es sonuçları verdğ çn Balag & Kao (000) arafından da avsye edlen öneml br panel brm kök es sasğdr. Tüm bu çalıģmalardan farklı olarak Hadr (000) üm kesler çn zaman serlernn deermnsk br rend erafında durağan olduğunu vurgulayan boģ hpoez ve brm kök çerdğn vurgulayan alernaf hpoez es eden arık emell br LM es önermģr. Hadr (000) es öncek eslerden farklı olarak zaman serlernn durağanlığını es eden Kwakowsk-Phllps-Schmd-Shn (KPSS) esnn panel verler çn gelģrlmģ Ģekldr. Tes rendl ve rensz model olmak üzere k emel model kullanmakadır. y u (Trendsz model) y u Denklemlerde, 1 e, 1,,..., N dr. u, ve (Trendl model) ve 1,,..., T ve e, karģılıklı ve özdeģ dağılmakadır. E (, ) 0 ve E( ) 0 u e u, u E (, ) 0 ve E( ) 0 e, e Trendl ve rendsz modeller çn boģ ve alernaf hpoezler se H0 : e 0 ve H : A e 0 dr. Trendl ve rendsz modeller gerye doğru erasyonla çözüldüğünde aģağıdak denklemler elde edlmekedr. T y 0 e u 0 1 T y 0 e u 0 1 (Trendsz model) ( 8) (Trendl model) ( 9) Bu nokada; durağanlık ön savının sınanması aģamasında u, ' lern panel oluģuran yaay kesler arasında sab varyanslı mı (uzun dönem varyansı homojen) yoksa değģen varyanslı mı (uzun dönem varyansı heerojen) oldukları varsayımı Yıl:8 Sayı:15, Yaz 015 ISSN

12 168 Inernaonal Journal of Economc and Admnsrave Sudes alında k farklı LM sasğ ( LM HM, LM HT ) aģağıdak Ģeklde hesaplanmakadır. LM LM HM HT N T 1 N T si, T N T 1 1 ve s uˆ ; ˆ, j u uˆ, ˆ u j1 1 1 ( 10) N T 1 N T si, T 1 1 ( 11) ˆ u, LM Denklemndek fades her br yaay kes çn değģen varyans HT ˆ u, varsayımı alında ayrı ayrı hesaplanmakadır. Bu bağlamda Hadr (000) sırasıyla rendl ve rendsz model çn LM sasklernn lm dağılımlarını se aģağıdak Ģeklde gösermekedr. Z Z N( LM ) ~ N(0,1) ( 1) N( LM ) ~ N(0,1) ( 13) Z rassal değģkennn oralamasıdır ve 1/6 değerne eģr. Formüllerdek eģr. Dğer arafan fades fades se fades Z rassal değģkennn oralamasıdır ve 1/15 de- Z rassal değģkennn varyansıdır ve 11/6300 değer- ğerne eģr. fades se Z rassal değģkennn varyansıdır ve 1/45 değerne ne eģr. Eğer yapılan analz sonucunda LM HM HT LM sonucuna ulaģılır- ; krk sa H 0 hpoez reddedlr baģka br fadeyle verlern durağan olmadığı sonucuna ulaģılır. 5. Uygulama Sonuçları ÇalıĢmada; (ITR/ ITA) fades ülkes çn doğal logarmk br formda olmak üzere Uluslararası Turs Sayısı baģına Uluslararası Turzm Gelrn gösermek üzere Uluslararası Turzm Gelrler açısından Türkye nn dünyanın en gelģmģ dokuz urzm ekonomsne yakınsayıp yakınsamadığı analz edlmģr. Söz konusu ülkelern Uluslararası Turs Sayısı baģına Uluslararası Turzm Gelrnn yakınsaması H 0 panel brm kök varsayımına karģılık H A : LN (ITR/ ITA) ~ N(0) varsayımı alında sınanmaya çalıģılmıģır. Yapılan analz sonucunda ulaģılan bulgular Tablo, 3, 4, 5 ve 6 da verlmģr. Year:8 Number 15, Summer 015 ISSN

13 Uluslararası İksad ve İdar İncelemeler Dergs 169 Tablo, 3, 4, 5, 6 da verlmģ olan bulgular genel anlamda Uluslararası Turs Sayısı baģına Uluslararası Turzm Gelrlernn panel brm kök yapısı alında Türkye le söz konusu ülkeler arasında yakınsamanın reddedlemedğn gösermekedr. Bu bağlamda gerek orak brm kök sürecn es eden LLC ve Hadr es saskler gerekse breysel brm kök sürecn es eden IPS, Fsher-ADF ve Fsher-PP es saskler H 0 panel brm kök sürecnn kabul edlememes Ģeklnde brbrler le uarlı sonuçlar üremekedr. Ancak breysel brm kök saskler brmler arasında farklılıklar gösermekedr. Bu bağlamda çalıģmada; Tablo ve Tablo 3 de ulaģılan göserge nelğndek bulgular yanında breysel IPS, Fsher-ADF ve Fsher-PP panel brm kök süreçler kullanılarak Türkye le söz konusu ülkelern Uluslararası Turs Sayısı baģına Uluslararası Turzm Gelrnn yakınsama sürec ncelenmeye çalıģılmıģ ve sonuçlar Tablo 4, 5 ve 6 da göserlmģr. Breysel IPS es bulgularına bakıldığında, gerek 1 farka (1 geckmel) rendsz (zaman eklernn dkkae alınmadığı durumda) model dkkae alındığında gerekse 1 farka rendl (zaman eklernn dkkae alındığı durumda) model dkkae alındığında Türkye nn Çn ve ABD le yakınsama sürec çersnde olduğu esp edlmģr. Fsher-ADF es bulgularına bakıldığında se 1 farka rendsz model dkkae alındığında Türkye nn Çn ve ABD le 1 farka rendl model dkkae alındığında Çn n ABD le ve 1 farka düzey model dkkae alındığında da Türkye nn Fransa, Ġspanya ve ABD le yakınsama sürec çersnde olduğu sonucuna ulaģılmıģır. Fsher-PP es bulgularına bakıldığında se gerek 1 farka, rendsz model dkkae alındığında gerekse 1 farka rendl model dkkae alındığında Türkye nn Çn ve ABD le yakınsama sürec çersnde olduğunun reddedlemedğ görülmüģür. Buna karģın 1 farka düzey model dkkae alındığında se Türkye nn Çn, Fransa, Ġspanya ve ABD le yakınsama sürecnde olduğunun reddedlemedğ esp edlmģr. Dğer arafan breysel brm kök es sonuçlarına göre bu 10 ülkeye bakıldığında gelģmģlk düzey açısından farklılık arz eğ görülmekedr. Bu bağlamda Türkye nn lder ülke konumundak ABD le ve gelģmģ ülke konumundak Fransa ve Ġspanya le yakınsama sürec çersnde olması öneml br bulgudur. Buna karģın gelģmģlk düzey açısından yüksek gelr grubunda yer alan dğer ülkeler le ABD arasında genel anlamda her hang br yakınsama sürecnn esp edlememes se yne eornn geçerllğ açısından son derece önemldr. Ayrıca bu çalıģma gerek urzm faalyelernn ekonomk büyümey arırdığını vurgulayan eory doğrulaması gerekse gelģmeke olan ülkeler açısından bu eork çıkarsamayı deseklemes nedenyle de son derece önemldr. Ayrıca uygulama sonucunda elde edlen es sasklernn düzey değerlernden zyade 1 farka anlamlı sonuçlar üremes gerek arz yanlı Ģokların (baģa fya ve Teknoloj Ģokları olmak üzere) gerekse alep yanlı Ģokların Uluslararası Turzm Gelrlernn yakınsaması üzernde öneml eklernn olduğunu gösermekedr. Yıl:8 Sayı:15, Yaz 015 ISSN

14 170 Inernaonal Journal of Economc and Admnsrave Sudes 6. Sonuç Bu çalıģmanın amacı, Türkye nn uluslararası urzm seköründe hem en yakın rakpler olan hem de Türkye nn de çersnde yer aldığı dünyanın en gelģmģ dokuz urzm ekonoms le Türkye arasında herhang br yakınsama sürecnn olup olmadığını araģırmak ve urzm ekonoms anlamında urzm-yakınsama lģksn oraya koymakır. Ayrıca çalıģmada yapılan analzler kapsamında Türkye açısından urzm faalyeler sonucunda elde edlen gelrlern söz konusu ülkelerle yakınsama sürecnde olup olmadığının ncelenmes de çalıģmanın dğer br amacıdır. Bu bağlamda çalıģma kapsamında yapılan analzler sonucunda söz konusu ülkelern Uluslararası Turs Sayısı baģına Uluslararası Turzm Gelrler arasında orak brm kök sürec dkkae alındığında Türkye nn dğer ülkelerle olan yakınsama sürecnn reddedlemedğ görülmüģür. Buna karģın breysel brm kök sürec dkkae alındığında, es eknklerne göre ufak farklılıklar göserse de genel anlamda Türkye nn ABD, Fransa, Ġspanya ve Çn le yakınsama sürec çersnde olduğunun reddedlemedğ sonucuna ulaģılmıģır. Dolayısıyla bu çalıģma gerek ekonomk yakınsama hpoeznn urzm sekörü açısından analz edlmes gerekse uygulama sonuçlarının Neoklask yakınsama eorsn deseklemes nokasında oldukça öneml sonuçlara ulaģmıģır. Ayrıca urzm-yakınsama lģksn analz eden mevcu çalıģmaların daha zyade Uluslararası Turs Sayılarının yakınsamasını analz eğ görülmekedr. Bu nokada çalıģmanın orjnallğ ve leraüre kakısı Uluslararası Turzm Gelrlernn yakınsama sürecn analz emesdr. Dünyada hızlı br gelģme rend göseren urzm sekörünün, gelģmeke olan ülke konumundak Türkye de de dünyadak gelģmelere paralel olarak, hızlı br gelģme rend göserdğ görülmekedr. WTO nun yapmıģ olduğu lerye yönelk projeksyonlarda, urzmn 1. yüzyılda daha da büyük gelģmeler gösereceğ belrlmekedr. 00 yılında se üm dünya genelnde oluģacak urzm gelrlernn rlyon Dolar a ulaģacağı öngörülmekedr. Ayrıca, dünya genelnde özellkle gelģmģ ülkelerde yükselen refah düzeyne paralel olarak, seyahae ayrılan gelrn ve ulaģım olanaklarının arması le urzm sekörünün ekonomnn dğer sekörlerne oranla çok daha fazla büyüyeceğ oradadır. Bu nedenle, gelģmeke olan ülkelerdek hükümelern ve özellkle de Türkye dek sekör emslclernn bu seköre gereken önem vermeler ve uluslararası urzm pyasasında oluģacağı öngörülen bu zengnlğ Türkye ye aģıyacak polkaları hızla üremeler gerekmekedr. Ġlerde yapılması düģünülen benzer çalıģmalarda gerek arz yanlı gerekse alep yanlı Ģok süreçlern dkkae alan ksad modeller kapsamında urzm ekonomsne lģkn farklı değģkenlern ve farklı ekonomerk analz yönemlernn kullanılması le çalıģmanın oraya koymuģ olduğu bulgular ekrar es edleblr. Kaynaklar ABBOTT, A., VITA, G. D. & ALTINAY, L. (011), Revsng he Convergence Hypohess for Toursm Markes: Evdence from Turkey Usng he Parwse Approach, Toursm Managemen, (Arcle n Press). Year:8 Number 15, Summer 015 ISSN

15 Uluslararası İksad ve İdar İncelemeler Dergs 171 BAHAR, O. & BOZKURT, K. (010), GelĢmeke Olan Ülkelerde Turzm- Ekonomk Büyüme ĠlĢks: Dnamk Panel Ver Analz, Anaola: Turzm AraĢırmaları Dergs 1 (): BAHAR, O. & KOZAK M. (007), Advancng Desnaon Compeveness Research: Comparson Beween Tourss and Servce Provders, Journal of Travel and Toursm Markeng, (): BAHAR, O. & KOZAK M. (008), Toursm Economcs Conceps and Pracces, New York: Nova Scence Publshers, Inc. BALAGUER, J., & JORDA, M. C. (00), Toursm as a Long-run Economc Growh Facor: he Spansh Case, Appled Economcs, 34: BALTAGI, B. H. & KAO, C. (000), Nonsaonary Panels, Conegraon n Panels and Dynamc Panels: A Survey, Advances n Economercs, 15, BARRO, R & SALA-I-MARTIN, X. (1990), Economc Growh and Convergence Across Uned Saes, ErĢm Tarh: BARRO, R & SALA-I-MARTĠN, X. (1995), Economc Growh, Easern Economy Edon, Second Edon, Prence Hall of Inda. BAUMOL, W. J. (1986), Producvy Growh, Convergence and Welfare: Wha he LongRun Daa Show?, The Amercan Economc Revew, 76 (5): BENOS, N. & KARAGIANNIS, S. (008), Convergence and Economc Performance n Greece: Evıdence a Regıonal and Prefecure Level, Revew of Urban & Regonal Developmen Sudes, 0 (1): BRAGA, V. (006), Regonal Growh an Local Convergence: Evdence for Porugal, hp:// ErĢm Tarh: CHO, V. (003), A Comparson of Three Dfferen Approaches o Tours Arrval Forecasng, Toursm Managemen, 4 (3): CHOI, I. (001), Un Roos Tess for Panel Daa, Journal of Inernaonal Money and Fnance, 0, 9-7. CHRISTOPOULOS, D. K. & TSIONAS, E. G. (004), Convergence and Regonal Producvy Dfferences: Evdence from Greek Prefecures, The Annals of Regonal Scence, 38: DOBSON, S. & RAMLOGAN, C. (00), Convergence and Dvergence n Lan Amerca, , Appled Economcs, 34 (4): Yıl:8 Sayı:15, Yaz 015 ISSN

16 17 Inernaonal Journal of Economc and Admnsrave Sudes DURBARRY, R. (004), Toursm and Economc Growh: he Case of Maurus, Toursm Economcs, 10(4): GÖKOVALI, U. & BAHAR, O. (006), Conrbuon of Toursm o Economc Growh n Mederrranean Counres: A Panel Daa Approach, Anaola An Inernaonal Journal of Toursm And Hospaly Research, 17 (): HADRI, K. (000), Tesng for Saonary n Heerogenous Panels, Economercs Journal, 3: HAZARI, B. R., & Ng, A. (1993), An Analyss of Tourss Consumpon of Non-raded Goods and Servces on he Welfare of he Domesc Consumers, Inernaonal Revew of Economcs and Fnance, : HAZARI, B. R., & SGRO, P. M. (1995), Toursm and Growh n a Dynamc Model of Trade, The Journal of Inernaonal Trade and Economc Developmen, 4 (): HOOI, L. H. & SMYTH, R. (006), Markeng, Malaysa Welcomes he World: Are Malaysa s Toursm Markes Convergng?, Monash Unversy Busness and Economcs, ABERU Dscusson, Paper 6. IM, K. S., PESARAN, H. & SHIN, Y. (1997), Tesng for Un Roos n Heerogenous Panels, hp:// ErĢm Tarh: Im, K. S., Pesaran, H. & Shn, Y. (003), Tesng for Un Roos n Heerogenous Panels, Journal of Economercs, 115 (1), ISSA, I. A. & ALTINAY, L. (006), Impacs of Polcal Insably on Toursm Plannng and Developmen: he Case of Lebanon, Toursm Economcs, 1 (3): KANGASHARJU, A. (1998), Β convergence n Fnland: Regonal Dfferences n Speed of Convergence, Appled Economcs, 30 (5): KIM, H. J., CHEN, M. H. & JANG S. (006), Toursm Expanson and Economc Developmen: The case of Tawan, Toursm Managemen, 7 (5): KOZAK, M., BALOĞLU, ġ. & BAHAR O. (010), Measurng Desnaon Compeveness: Mulple Desnaons Vs Mulple Naonales, Journal of Hospaly Markeng & Managemen, 19 (1): LEAN, H. H & SMYTH, R. (008), Are Malaysa s Toursm Markes Convergng? Evdence From Unvaree and Panel Un Roo Tess wh Srucural Breaks, Toursm Economcs, 14 (1): Year:8 Number 15, Summer 015 ISSN

17 Uluslararası İksad ve İdar İncelemeler Dergs 173 LEE, C. G. (009), The Convergence Hypohess For Toursm Markes: Evdence From Sngapore, Toursm Economcs, 15 (4): LEE, J. (009), Trade, FDI, and Producvy Convergence: A dynamc Panel Daa Approach n 5 Counres, Japan and he World Economy, 1: LEVIN, A. & LIN, C. (199), Un Roos Tess n Panel Daa: Asympoc and Fne Sample Properes, Unversy of Calforna-San Dego Dscusson Paper, No: 9-3. LEVIN, A. & LIN, C. (1993), Un Roos Tess n Panel Daa: New Resul, Unversy of Calforna-San Dego Dscusson Paper, No: LORDE, T. & MOORE, W. (008), Co-movemen n Tours Arrvals n he Carbbean, Toursm Economcs, 14 (3), LUNDBERG, E. D. e al. (1995), Toursm Economcs, Wley&Sons,Inc. Canada: John MANKIW, N. G. (007), Macroeconomcs, Sxh Edon, New York: Worh Publshers. MCKINNON, T. (1964), Foregn Exchange Consran n Economc Developmen and Effcen Ad Allocaon, Economc Journal, 74: MODESTE, N. C. (1995), The Impac of Growh n he Toursm Secor on Economc Developmen: he Experence of Seleced Carbbean Counres, Economa Inernazonale, 48: NARAYAN, P. K. (006), Are Ausrala s Toursm Markes Convergng?, Appled Economcs, 38 (10): NARAYAN, P. K. (007), Tesng Convergence of Fj s Toursm Markes, Pacfc Economc Revew, 1 (5): NOWAK, J., SAHLI, M. & SGRO, P. M. (004), Toursm, Trade and Domesc Welfare, FEEM Workng Paper Seres, No: PIZAM, A. (1999), Lfe and Toursm n he Year 050, Inernaonal Journal of Hospaly Managemen, 18 (4): PROENÇA, S. & SOUKIAZĠ, E. (008), Toursm as an Alernave Source of Regonal Growh n Porugal: a Panal Daa Analyss a NUTS II and III Levels, Poruguese Economc Journal, 7 (1): RASSEKH, F. (1998), The Convergence Hypohess: Hsory, Theory, and Evdence, Open Economes Revew, 9: Yıl:8 Sayı:15, Yaz 015 ISSN

18 174 Inernaonal Journal of Economc and Admnsrave Sudes RASSEKH, F., PANIK, M. J. & KOLLURI, B. R. (001), A es of he Convergence Hypohess: he OECD Experence, , Inernaonal Revew of Economcs and Fnance, 10: SACHS, J. D., BAJPAI, N. & RAMIAH, A. (00), Undersandng Regonal Economc Growh n Inda, Harvard CID Workng Paper, No: 88. SALA-I-MARTIN, X. (1996), The Classcal Aproach o Convergence Analyss, The Economc Journal, 106 (437): SAMIRKAġ, M. & BAHAR, O. (011), Turzm Sekörünün Bölgelerarası GelĢmĢlk Farklılıklarını Gdermedek Eks: Yakınsama Model, Fnans Polk & Ekonomk Yorumlar Dergs 48 (557): SIRIOPOULOS, C. & ASTERIOU, D. (1998), Tesng for Convergence Across The Greek Regons, Regonal Sudes, 3 (6): SOLOW, R. M. (1956), A Conrbuon o he Theory of Economc Growh, Quarerly Journal of Economcs, 70 (1): SOLOW, R. M. (1957), Techncal Change and he Aggregae Producon Funcon,Revew of Economcs and Sascs, 3 (3): SOUKIAZĠ, E. & PROENÇA, S. (008), Toursm as an Economc Growh Facor: a Case Sudy for Souhern European Counres, Toursm Economcs, 14 (4): TSE, R. Y. C. (001), Esmang he Impac of Economcs Facors on Toursm: Evdence from Hong Kong, Toursm Economcs, 7 (3): UNGER, K. (005), Regonal Economc Developmen and Mexcan ou- Mgraon, hp:// ErĢm Tarh: VANEGAS, M. & CROES, R. R. (003), Growh, Developmen and Toursm n a Small Economy: Evdence from Aruba, The Inernaonal Journal of Toursm Research, 5 (5): WTO (010), Toursm Hghlghs 010 Edon, Span. Year:8 Number 15, Summer 015 ISSN

19 Uluslararası İksad ve İdar İncelemeler Dergs 175 EKLER Tablo 1: Uluslararası Turzm Gelrler Sıralaması Yerel Para Brm Değşme Mlyar ABD $ Değşme (%) Sıralama Ülkeler (%) * 008/ */ / */008 1 ABD Ġspanya Fransa Ġalya Çn ($) 6 Almanya Ġnglere Avusralya Türkye ($) 10 Avusurya Kaynak: WTO (010) Tablo : LLC Panel Brm Kök Tes İsasğ Sonuçları LLC İsasğ Olasılık Değer Düzeyde, Breysel Ekler ve Trendl Model Farka, Breysel Ekler ve Trensz Model Farka, Breysel Ekler ve Trendl Model Tablo 3: Hadr Panel Brm Kök Tes İsasğ Sonuçları Hadr Tes İsasğ Olasılık Değer Düzeyde, Breysel Ekler Model Düzeyde, Breysel Ekler ve Trendl Model Farka, Breysel Ekler ve Trensz Model Farka, Breysel Ekler ve Trendl Model Yıl:8 Sayı:15, Yaz 015 ISSN

20 176 Inernaonal Journal of Economc and Admnsrave Sudes Tablo 4: IPS Panel Brm Kök Tes İsasğ Sonuçları IPS Tes İsasğ Olasılık Değer 1Farka, Breysel Ekler ve Trensz Model İsasğ Olasılık E() E(Var) Geckme Maksmum Geckme Uzunluğu Sayısı Gözlem Değer Uzunluğu Avusralya Avusurya Çn Fransa Almanya İalya İspanya Türkye İnglere ABD Oralama Farka, Breysel Ekler ve Trendl Model İsasğ Olasılık Değer E() E(Var) Geckme Uzunluğu Maksmum Geckme Uzunluğu Gözlem Sayısı Avusralya Avusurya Çn Fransa Almanya İalya İspanya Türkye İnglere ABD Oralama Year:8 Number 15, Summer 015 ISSN

21 Uluslararası İksad ve İdar İncelemeler Dergs 177 1Farka, Breysel Ekler ve Trensz Model Kes Tablo 5: Fsher-ADF Panel Brm Kök Tes İsasğ Sonuçları Fsher-ADF Olasılık Değer ADF-Fsher K Kare İsasğ ADF - Cho Z-İsasğ Geckme Maksmum Geckme Uzunluğu Olasılık Değer Uzunluğu Gözlem Sayısı Avusralya Avusurya Çn Fransa Almanya İalya İspanya Türkye İnglere ABD Farka, Breysel Ekler ve Trendl Model ADF-Fsher K Kare İsasğ ADF - Cho Z-İsasğ Kes Olasılık Değer Geckme Uzunluğu Maksmum Geckme Uzunluğu Avusralya Avusurya Çn Fransa Almanya İalya İspanya Türkye İnglere ABD Gözlem Sayısı Yıl:8 Sayı:15, Yaz 015 ISSN

22 178 Inernaonal Journal of Economc and Admnsrave Sudes Tablo 6: Fsher-PP Panel Brm Kök Tes İsasğ Sonuçları Fsher-PP Olasılık Değer 1Farka, Breysel Ekler ve PP-Fsher K Kare İsasğ Trensz Model PP - Cho Z- İsasğ Kes Olasılık Değer Bandwdh Gözlem Sayısı Avusralya Avusurya Çn Fransa Almanya İalya İspanya Türkye İnglere ABD Farka, Breysel Ekler ve Trendl Model PP-Fsher K Kare İsasğ PP - Cho Z- İsasğ Kes Olasılık Değer Bandwdh Gözlem Sayısı Avusralya Avusurya Çn Fransa Almanya İalya İspanya Türkye İnglere ABD Year:8 Number 15, Summer 015 ISSN