Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 43 ÜRETİM PLANLAMA VE İŞ YÜKLEME METOTLARI Osma DEMİRDÖĞEN (*) Dilşad GÜZEL (**) Özet: Üretim plalama süreci, üretim öcesideki faaliyetlerde yai hagi mallarda e kadar üretileceğii, işletmei kapasite ihtiyacıı e olacağıı, üretim yapılabilmesi içi gerekli makieleri ve işgücü iteliğii belirlemesi, işlere ve makielere uygu kişileri getirilerek; e uygu iş yüklemei yapılması, talep edile miktar ve mevcut kapasite ile gerekli üretim pla ve programıı oluşturulması faaliyetleride ve tüm bu işler içi gerekli maddi kayak ihtiyacıı saptaması gibi faaliyetlerde oluşur. Çalışmaı teorik bölümüde üretim plalama ve üretim plalamaı bir alt başlığı olarak iş yükleme kavramıda bahsedilmiştir. Çalışmaı uygulama bölümüde ise teorik kısımda hareketle Erzurum da faaliyet göstere Ergaz Saayi ve Ticaret A.Ş de bir uygulama çalışması yapılmıştır. Burada işletmedeki mevcut işler ve mevcut persoeli itelikleri tespit edilip, mevcut işlere e uygu atamaı asıl olması gerektiğie yöelik bir uygulama yapılmıştır. Elde edile souçlar, işletmedeki mevcut durum ile karşılaştırılmıştır. Aahtar Kelimeler: Üretim Plalama, İş (Atama)Yükleme Abstract: The productio plaig process cosist of activities before productio, amely such as; determiig the amout of productio of ay good, the capacity requiremet of the busiess, the eed machies ad qualificatios of work force; makig the best job assigmet by assigig suitable people the jobs ad machies; the preparig eeded pla ad program with the demaded amout ad curret capacity ad determiig the physical resource eed required for all these works. I the theoretical part of the study, the cocept of productio plaig, ad maily, job assigmet were discussed. I the applicatio part of the study, i the directio of he theoretical part, a applicatio study was coducted i Ergaz Idustry ad Trade ıc which operates i Erzurum. By examiig the curret jobs ad the qualificatios of curret persoel i this busiess, a applicatio was coducted towards how the best assigmet for he curret jobs must be made. The fidigs were compared with the curret situatio i the busiess Key Word: Productio Plaig, Job Assigmet I.Giriş Hızla gelişe tekoloji ve değişe pazar şartları beraberide yoğu bir rekabet ortamı getirmiştir. Bu yoğu rekabet ortamıda işletmeler ayakta kalabilmek içi maliyetlerii düşürmek, ürülerii kalitesii yükseltmek ve verimliliklerii artırarak rakiplerie orala daha üstü durumda olmak zorudadırlar. Bu rekabet ortamıda rakipleride daha üstü durumda olalar hiç şüphesiz kıt ola kayakları e etki şekilde kullaalardır. (*) Prof. Dr. Atatürk Üiversitesi İİBF İşletme Bölümü (**) Arş.Gör.Atatürk Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü
44 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL Üretim plalamaı amacı ise üretim içi gerekli ola işgücü, malzeme, makie gibi kıt kayakları isteile yerde ve zamada isteile miktarda bulumasıı sağlayarak; bu kayakları etkili ve verimli bir şekilde kullaımıı sağlamaktır. Bu çalışmaı amacı, üretim plaı yapmaı işletmeler içi e kadar öemli olduğuu vurgulayıp üretim plaı oluşturmak içi gerekli bir aşama ola; iş yükleme kavramıda bahsetmek ve işletmeler içi iş yüklemei e kadar gerekli olduğuu, işletmedeki mevcut işlere ve makielere e uygu iş yüklemei yapılması durumuda e yüksek verimliliği elde edilebileceğii göstermektir. Bu çalışma üç kısım da oluşmaktadır. Birici kısım da üretim plalamaı amaçları, öemi ve hazırlaması üzeride durulmuştur. Çalışmamızı ikici bölümüde ise üretim plalamaı içeriside yer ala iş yükleme kousua değiilmiştir. Burada iş yüklemei taımı ve iş yükleme yapabilmek içi kullaıla yötemlerde bahsedilmiştir. Çalışmaı üçücü ve so bölümüde ise e uygu iş yüklemei çalışmaya kou ola işletme de asıl yapılması gerektiğii ve yie ayı şekilde bu işletmede iş yüklemei e orada yapıldığıı göstere bir uygulamada oluşmaktadır. II.Üretim Plalama İle İlgili Geel Bilgiler Her işletmei amacı; mal ve hizmet üretimi işlevlerii yürütmek ve buları pazarlamasıı yapmaktır. Bu amacı yerie getirilmeside üretim öğelerii sürekli olarak kullaılması gerekir. Böylece bir işletme içi bialar, makieler, tekik tesisler, eerji, iş gücü, çeşitli türde hizmet çalışmaları ve hammaddeler gerekli olur. Bular üretimi amaçlarıa göre işletmei her bölümüe yerleştirilir. Kuramsal olarak icelediğide, üretim çalışmaları bir kombiasyo işlemidir. Bu kombiasyo da var ola tüm üretim öğeleri, ürüleri satışa hazır duruma getirmek üzere e soucu işleme kadar birbirleriyle işbirliği içerisidedirler. Böyle bir çalışma öemli bir yöetim faaliyeti ola plalamayı gerektirir. Çükü örgütleri e iyi hedefleri başarmaları etki plalara bağlıdır. Etki bir pla, uygu hedeflere, hedefleri başarılması içi yerie getirilmesi gereke faaliyetlere ve her faaliyeti düzgü ve etki biçimde başarılması içi yeterli ö sürelere bağlı olarak yürütülür. Bu edele örgütler plalama çalışmalarıda biricil odak ola üretim plalamasıa yöelirler (Demir, Gümüşoğlu, 2003:445). Üretim plalama, müşteri memuiyetii gerçekleştirmek içi üretim kayaklarıı kullaım ve tahsisii düzeleye bir yoldur. Üretim plalama kararları işgücü seviyesi, üretim kararlarıı sıralaması ve işleri yüklemesi gibi kararları içerir (Graves, 999: s.). Üretim plalaması; isteile zama da, icelikte ve kalitede mal ve hizmet üretimii sağlaması ve işlemleri uygulamaya koulması içi
Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 45 kouu kurumsal yaıı yazılı, grafiksel ve matematiksel olarak hazırlaması biçimide taımlaabilir (Demirdöğe, 2004: 64). APICS (America Productio ad Ivetory Cotrol Society- Amerika İmalat ve Evater Kotrol Toplumu)taımıa göre üretim plalama; gelecekteki imalat faaliyetlerii veya miktarlarıı düzeylerii veya limitlerii belirleye bir foksiyodur (Yamak, 993:52). A.Üretim Plalamaı Amacı Üretim plalama aşağıdaki işlevleri yerie getirir. -Siparişleri veya malları müşterii istediği zama da teslim edilmesii sağlamak. -Gerek tamamlamış mallara gerekse yarı işlemişlere ilişki stok düzeyii isteile icelikte ayarlaarak, üretim sürelerii olaaklı olduğu üzere kısaltılması ve müşteri isteklerie kısa zama da cevap verilmesi. -Üretim programıı esek tutularak birde gelebilecek ilgiç ve kazaçlı işleri döeme sokulması olaağıı yaratılması -Üretimi akışıı sağlayacak materyal tamamlama işii zamaıda, ekoomik ola maliyetle ve optimum stok mevcuduyla sağlaması -Satış düzeyie paralel olarak üretim ve stok düzeyii gerekli durumlara göre düzelemesi -Uzu süreli üretim plalarıı hazırlamasıda kullaılacak geçerli ve pratik bazları sağlam ola esasları göz öüde tutulması, bu arada mevcut kayakları tam bir stokuu yapılması -Elde mevcut bulua üretim kayaklarıı ve olaaklarıı e iyi biçim de kullaılması, çalışmaları e az giderle gerçekleştirilmesi, isteile kalite ve iceliğe kısa bir sürede ulaşılması ve e verimli soucu alıması (Yelke, Demir, 978:38, 39). B.Üretim Plalamasıı Aşamaları Üretim plalama; üretim ve stok düzeyii belirlemesi, miimum maliyetle işlemleri sıralaması, hammaddeleri üretimi aksatmayacak şekilde temii, yei tezgahları alıması ek biaları devreye girmesi ve buu gibi birbiride farklı birçok faaliyetle ilgidir. Dolayısıyla üretim plalama, kullaım amaçları ve süreleri itibariyle birbiride farklılık göstere aşağıdaki bölümlere ayrılır (Yıldız, 2000: 8).
46 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL Uzu döem Orta Döem Kısa Döem Pazar araştırması Tahmiler Satı alma Tahmiler Çizelgeleme İş gücü plalama Kayak plalaması Üretim plalama İşleri ayırma Kotrol Ürü üretim politikaları Üretim seviyesi Üretim çizelgeleri Tesisler Satı alma plaları Fazla mesai kararları Dağıtım kaalları İş gücü seviyesi İş yükleme Müşteri hizmet politikası Evater amaçları Kalite miktarları Dağıtım plaları Öcelik kararları Satı alma kararları ( Johso, Motgomery, 974:6) C.Üretim Plalama ve Kotrol Elemaları Plalama, imal edilecek ürü ve üretim kayağı hakkıdaki verileri aalizi ile başlar. Bu veriler sayeside belirlemiş ola hedeflere e verimli şekilde ulaşmak üzere firma kayaklarıı kullaımı bir program hazırlaarak aa hatları ile verilir. İşlemler sırasıyla ve üretim sistemleride tespit edilmiş ola detaylara göre yerie getirilir. Diğer tarafta kotrol, hedeflere ulaşılması içi bilgi geri iletimi yolu ile işlemleri başlatır ve deetler (Alpteki, 994:2). Farklı üretim sistemleride, farklılık göstermesie karşı, üretim plalama ve kotrol elemaları geel olarak aşağıdaki aa başlıklar altıda iceleebilir. -Ö Plalama : Ö plalama aşamasıda ki çalışmalar olmaksızı güveilir bir üretim plaı yapılması olaaksızdır. Ö plalama çalışmaları aşağıdaki kouları içerir. -Tüketici araştırması, satış tahmileri -Mamul tasarımı ve geliştirme -Tesis yatırım politikası -İş yeri düzei -Plalama: Plalama çalışmaları iki kouda yapılır -Kayaklara Yöelik Plalama; Malzeme, metot, makie, isa gücü plalaması -Yapılacak işleri plalaması: Rotalama, tahmi programlama(acar, 200:2)
Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 47 -Malzemeler:Üretimi yapılacak malları tam aalizi yapılmalıdır. Bu aalizler souda bir malı tüm tekik özellikleri ortaya koularak, üretimi sırası da gerekecek malzemeler hakkıda bilgi verilmelidir. Hammaddeler yarı işlemiş ürüler gerektiğide kullaılmak üzere ve her üretim işlemii zamaıda başlaması amacıyla hazır buludurulmalıdır. Hazır buludurulacak malzemeleri özellikleri (boyutları ve kalitesi, icelikleri, teslim zamaları, ormları, alımları ve kotrolleri öem taşır. Çükü stokları azalması ya da ihtiyacımız ola maddeleri bulumaması veya isteile kalitede olmaması durumuda üretim aksar. Üretimi aksamaması içi buları alımlarıı yapılması gerekir. -Metotlar: İşlevleri yürütmei amacı, olası ola üretim yötemlerii çözümlemesii yapılması ve verile koşullar ve olaaklar altıda işletme içi e iyi ola yötemi taımlamasıdır. Böyle bir çalışma, üretim süreçlerii iceleme ve çözümlemesi ile uygulama yötemlerii özellikleri ve ayrıtılı olarak geliştirilmesii sağlar (Demir, Gümüşoğlu, 2003: 452). -Makie ve iş gücü plalaması: Üretim içi gerekli makie, yardımcı alet ve teçhizatı isteile ada ve yeterli miktarda hazır olma çalışmaları da plalamaı içeriğie dahildir. Ayı şekilde, yeterli sayıda ve isteile itelikte iş güü, gerektiği zama gereke yerde buludurulması da öemli bir kayak plalama çalışmasıdır. Hagi ürüü e zama e miktarda hagi tezgah da yapılmasıı belirlediği üretime yöelik plalamaı elemaları ise şöyledir. -Rotalama: Rotalama çalışmaları üretim tesisi içideki iş akışıı belirlemesi çalışmalarıı kapsar. Bu çalışmaları souda, tezgahlar bazıda yapılacak işler, gerekli yardımcı aletler belirleir ve iş pusulaları hazırlaır. -Tahmi: Bu plalama elemaı yapılacak işleri sürelerii tahmiie yöelik çalışmaları kapsar, zama etüdü tekikleriyle tahmi edile zama stadartları, üretim plaıı zama boyutuu oluşturduğuda bu stadartları gerçeğe yakı olması şarttır. -Programlama: Programlama çalışmaları yükleme ve çizelgeleme elemalarıda oluşur. Yükleme tezgahlara iş dağıtımı çalışmalarıı içerir. -Kotrol: Kotrolü e öemli foksiyou, üretimdeki aksamaları ve plada sapmaları tespit edilmesi ve gerekli düzeltmeleri yapılması içi bilgi geri iletişimii sağlamasıdır. -Dağıtım: Üretim plaıda belirlee işleri tezgahlara ve iş merkezlerie dağıtılıp gerekli malzeme, alet ve teçhizatı gerekli yerlere isteile zama da ulaştırılması çalışmaları dağıtım elemaıı oluşturur. -Muayee: Üretile ürüü miktarıı ve kalitesii kotrolü olarak taımlaır (Acar, 200: 2,22).
48 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL III.Üretim Plalama Ve İş Yükleme Üretim plalamaı amacı, işletmei e yüksek verimlilik ve e düşük maliyet ile çalışmasıı sağlamaktır. Buu yaparke de uygu işler içi uygu işçileri yüklemesi yai atama problemi; işçileri e kısa sürede ve e az maliyetle e etkili olarak hagi işlerde çalışılacağıı belirlemesii sağlayarak üretim plalamaı e öemli aşamalarıda birii oluşturur. A.İş (Atama) Yükleme Yötemleri Bir üretim sistemi de, işleri yapılacağı iş istasyou, tezgah ya da işi yapacak iş görei seçimie diğer bir deyişle işleri hagi tezgahlar da, kimler tarafıda yapılacağıı belirlemesi işlemie iş yükleme deir (Tayas, Baksak, 2003:378). Bir iş sadece bir merkez tarafıda suulursa yüklemede çok az zorluklar yaşaır. Problemler acak işi yapmak içi iki ya da daha fazla merkez olduğu zama ortaya çıkar (Steveso, 2007:725). İş yüküü zama eksei üzeride makia, isa gücü veya her ikisie birde dağıtımı söz kousu olabilir. Yükleme üretim programlarıdaki çakışma ve beklemeleri egellemesi açısıda olduğu kadar verimlilik ve üretkeliği artırılması bakımıda da öem taşır. Bir makiaı kapasitesi ile yükü farklıdır. Kapasite belirli bir zama aralığı içide üretilebile maksimum miktardır. Yük gelecekte yapılmak üzere belli bir üiteye verile işi adet, zama veya başka bir ölçü ciside miktarıdır(saruha, Dizdar, Baysal, Ere, 2004:332).Fakat geel olarak uygulamada çok sayıda farklı itelikte ki işleri çok sayıda iş merkezie dağıtımı söz kousudur (Özge, 987: 77). Buda bize özellikle arta rekabet ortamıda sadece bir çalışa ve bir iş merkezii buluma ihtimali olmadığı içi, iş atamaı işletmeler içi e kadar gerekli ve öemli olduğuu gösterir. İş yükleme problemleride üretim maliyeti ölçütüü yaı sıra, iş yükü degesi, gecike iş sayısı gibi ölçütleride çözüm içi ele alımaları gerekebilir. Özellikle atölye tipi işletmeler de siparişe dayalı üretim gerçekleştirildiğide, bu çeşit işletmelerde makieler arasıdaki iş yükü degesii sağlaması; atölye iş girdisii kotrolü, iş gecikmeleri, ortalama akış süreleri ve makieleri kullaımı gibi ölçütler üzeride durulması öemli olmaktadır (Aydeiz, 2000:35). İş yerlerie işçileri tahsis edilmesi birkaç sebepte dolayı etkiliğe ve etkililiğe sebep olur. Diğer yada işçiler muhtemele yapıla mevcut iş yüklemede ve işyerlerideki öğelerde memu olmadıklarıda dolayı iş yerleri olara sıkıcı gelmektedir. İşçiler iş performaslarıda etkiliği ve etkililiği sağlama yeteeklerie göre iş yerlerie yükleir. Diğer yada iş yerlerii geel şartları ve öğeleri ile ilgili tercihlerie göre de iş yerleri içi yükleme yapılabilir. Yeteekleri gerçekleştirilebilmesi ve işçileri isteklerie göre iş yükleme yapmak; işçileri motive olmalarıa sebep olur.
Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 49 İlk olarak, iş yeri yüklemeleri; işleri icra etmek içi mevcut bulua işçilerde e uygu yeteekte olalar seçilmelidir. Yai işler işçileri sahip oldukları kişisel yeteeklerie uygu olmalıdır. Çükü bu işçiler bu işleri daha kolay başarabilirler. İkici olarak işçiler ilgi ve yeteekleri ile ilgili işlerde tam olarak motive edildikleri zama daha yüksek verimlilik elde edilir. Ayrıca bu düşüce ilgi ve yeteekleri sıralamak içi işçi fırsatlarıı meydaa getirir. Üçücü olarak geel işyeri şartlarıyla ilgili tercihler düşücesi de daha yüksek motivasyoa sebep olur. Bua örek olarak çocuğu büyüye bir ae haftalık çalışma gülerii ya da gülük çalışma saatlerii azaltacak bir işyeri tercihie sahip olabilir (Maltelpeters, Zelewski, 2007:85). Yükleme yapmaı amaçlarıı ise şöyle ifade edebiliriz; -Yüklee makieleri işlem sürelerii degelemek. -Makiede makieye hareket sayısıı miimize etmek. -Eşit büyüklükte bir araya getirile makie grup sistemleri içi her bir makiedeki iş yüküü degelemek. -Eşit olmaya büyüklükte bir araya getirile makie grup sistemleri içi iş yüküü ayarlama (Stecke, 983:279). B.İş Atama Problemii Matematiksel Formülasyou Atama modelide işçi ve iş sayısıı makie sayısıa eşit olduğu kabul edilir. Eğer eşit değilse ileri de bahsedilecek ulaştırma modelie başvurulur. Öreği m işçi sayısıı de makie sayısıı göstersi. Eğer m, de büyükse (m-) miktarıda kukla makie modele ekleir. Eğer m de küçükse (m)miktarıda kukla işçi modele katılarak m= eşitliği sağlaır (Öztürk, 200:233). Kukla işçiler ve kukla işler eklemei amacı işçi sayısı iş sayısıa eşit olduğuda zararı söz kousu olmamasıdır (Taha, Baray, Esaf, 2002:93). Kukla makie veya kukla işçileri maliyetleri (c ij ) sıfırdır. Ayrıca zama ve maliyeti göstere c ij bilimektedir. C ij :j işii tamamlamak içi i işçisi tarafıda istee zamaı veya ücreti ifade eder. Bir işçii bir makieye atamasıda uyguluk ölçütü olarak e kısa süre ya da e az maliyet araır. Atama problemleri ulaştırma problemlerie döüştürülebilir. Şöyle ki işçiler kayakları(arz) işlerde hedefleri(talep) ifade ederek tüm suu ve istemler toplamı bire eşit olmaktadır (Öztürk, 200: 233). Bua göre atama problemii formülüze edersek; Amaç = miimum = m i= j= c ij x ij
50 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL Kısıtlayıcılar j = m j= x =(i =,2,3.) ij x = (i=,2,3.m) ij x ij 0 (i=,2,3.m) ( i=,2,3.) X ij = 0, eğer i ci iş j ci makieye atamamışsa X ij =, eğer i ci iş j ci makieye atamışsa Burada arz ve talep e eşit olduğua göre bu problemi her temel çözümüde karar değişkelerii değeri ya 0 ya da olur ( Biay, Aygüeş, Çeti, Oral, Güeri, Dalgıç, 200:294). C.İş Yükleme de Kullaıla Yötemler İş yüklemede yaygı olarak kullaıla bir çok yötem vardır. -Gatt Şemaları Gatt Tabloları bilimsel yöetimi lideri Amerikalı Hery L. Gatt tarafıda geliştirilmiştir. Geleeksel Gatt tabloları yazılı ifadelerde ya da tablo rakamlarıda daha kolay alaşılır bir yötemle, birbiriyle alakalı durumları ya da geçmiş verileri temsil eder. Takip edile plada daha iyi asıl ilerleebileceğii ve asıl hareket edilebileceğii gösterir (Burma, 972:8). Özellikle basit ve karmaşık olmaya üretim sistemleride kullaılabile oldukça yararlı bir yötemdir. Gatt şemaları değişik departma, makie ve iş merkezide atıl sürei olup olmadığıı kolaylıkla gösterir. Öreği bir iş merkezide fazla iş yüklemesi varsa, düşük yüklemei olduğu iş merkezleride buraya iş gücü trasferi yapılarak geçici bir çözüm sağlaır. Böylece atıl iş gücü ortada kaldırılmış olur. Gatt şeması, geellikle belirli bir işi program geriside ya da ileriside olduğu kousuda bilgi verir. Çok basit ve uygulaması kolay ola bu yötemi tam olarak kullaılabilmesi içi işleri ve işlere ait zama stadartlarıı sürekli olarak gözde geçirilip, yeilemesi gerekir (Özge, 987:79).Güümüzde mekaik ve elektroik gereçleri yardımı ile çok daha verimli programlama araçları geliştirilmiştir. Fakat Gatt şemaları basit ve kullaışlı olması edeiyle küçük ve orta büyüklükteki işletmeleri programcıları içi öemli bir araç olma iteliğii hala sürdürmektedir(kobu, 2003: 57). -İdex yötemi ile iş yükleme İş yükleme soruuu çözümü içi kullaılabilecek tekiklerde biride ideksleme ile yüklemedir. Tekiği uygulamasıdaki aşamalar şöyle özetleebilir.
Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 5 -Programlamış bir döem içide yapılması gerekli işlemler ve buları her üretim kolaylığıda yapılabileceği süreler ile üretim kolaylıklarıı o döemdeki kapasiteleri hesaplaır. 2-Her işlem içi, her üretim kolaylığıı etkeliği saptaır. Belli bir işlem içi e düşük üretim süresie sahip ola kolaylık.00 ideks i ile ideksleir. Ayı işlemi, bu üretim kolaylığı dışıda e az süreyle yapabile üretim kolaylığı, ilk ideksleei süresie oraı kadar bir ideksle belirleir. 3-İşlemler e düşük ideks sayısıa sahip üretim kolaylıklarıa (elverişli kapasite buluduğu sürece) yükleir. Yeteri kadar kapasite yok ise bir soraki e düşük ideksli üretim kolaylığıa görev verilir(demir, Gümüşoğlu, 2003, s. 5,8). -Ulaştırma problemi (Trasportatio) ile iş yükleme Ulaştırma problemi, belirli sayıdaki merkezlerde yie belirli sayıda ki yerlere taşıacak ola ayı türdeki bir mamulü taşıma masraflarıı miimum kılımasıı hedef almaktadır. Şüphesiz ayı karar durumları, farklı iki kitlede oluşa usur eşleştirilecek şekilde dağıtılmasıı ögöre her türlü dağıtım veya tahsis problemleri içi de mevcuttur. Örek olarak, işgücüü belirli sayıdaki işyerlerie dağıtımı, malzemeleri atölyelere dağıtımı, çok sayıdaki düşma hava alalarıı bombalaması vb. sayılabilir. Trasport(Ulaştırma) problemlerii matematik yapısı aşağıdaki gibi formüle edilebilir.m sayıdaki S i (i=,2,3,4 m) depoda buralarda depo edile bir mamulü a i miktarı sayıdaki D j (j=,2,.) alıcı merkezlerie o şekilde taşıması gerekir ki D j alıcı merkezlerii ihtiyaçları ola b j miktarıı almış olsu. Bu durum da deklem aşağıda ki şekilde yazılabilir (Yılmaz, 988:67). m i= aj = j= bj Alıcı merkezlerii D ihtiyacı, S m depolarıda tutula miktarlara eşit olmaktadır. Artık problem, mamulü taşıması içi ulaştırma masraflarıı miimum kılımasıda ibarettir. S i de D j ye taşıacak miktarı x ij ve birim başıa taşıma masraflarıı c ij ile gösterirsek amaç foksiyou ve sıırlayıcı şartları aşağıdaki gibi formüle edilebilir (Yılmaz, 988, s.67). Amaç foksiyou -k= m i= j= cijxij miimum Sıırlayıcı şartlar Fabrikaı üretim miktarı ai ve j pazarı talep miktarı bj ile gösterilerek toplam üretimi toplam talebe eşitlik varsayımı m i= ai = j= bj
52 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL olur. i fabrikada j pazara egatif bir miktarı taşıması söz kousu olmaz ve xij 0.(i=,2 ;j,2 m) pozitiflik şartı yazılır.herhagi bir fabrikada tüm pazarlara göderile mallar toplamı,o fabrikada yapıla üretim miktarıa eşit olma şartı m j= xij =ai..(i=,2 ) bağıtısı ile ve herhagi bir pazara tüm fabrikalarda gele mallar toplamıı o pazarı talebie eşit olması şartı i= xij = bj (j=,2.m)bağıtısı ile matematik olarak yazılır (Halaç, 200:46). - Macar (Hugaria) Metodu Macar çözüm yötemi, Kuh (955) tarafıda geliştirilmiş sade, kolayca alaşılabile ve so derece etkili bir çözüm yötemidir (Öer, Ülegi, 2003:76). Herhagi bir atama problemii çözmek içi Macar yötemi veya idirgee matris yötemi olarak bilie dört adımlı bir işleme başvurulur. Bular; Adım ; Maliyet matrisii her sırasıda yer ala e küçük değerli elema buluur, sora yei bir maliyet matrisi oluşturmak içi ayı sıradaki tüm elemalarda çıkarılır. Adım 2; Adım de elde edile maliyet matrisii her sütuudaki e küçük değerli elema buluur, sora bu elemalar ilgili olduğu sütudaki tüm elemalarda çıkarılır. Adım 3; Elde edile yei matristeki sıfır değerli elemalara kayaklar veya işçiler ataır. Bir işçii sadece bir işe ataması yapılmış ise bu durum uygu atamaı yapıldığıı gösterir. Hagi işçii hagi işe atadığıı belirlemek içi sıfır değerli elemalar daire içie alıır. Eğer uygu atama yoksa adım 4 e geçilir. E uygu atamalar daire içie alıa sıfırlara karşılıktır. Adım 4; Matriste yer ala tüm sıfır değerli elemalarda geçe e az sayıda çizgiler çizilir. Çizile çizgileri sayısı sıra veya sütu sayısıda az olmamalıdır. Üzeride çizgi geçmeye e küçük elema seçilir. Sora bu elema, üzeride çizgi geçmeye tüm elemalarda çıkarılır. Ve iki çizgii kesiştiği yerdeki elemalara ekleir. Üzeride çizgi geçe öteki elemalar değişmede kalır. Tüm bu işlemlerde sora adım 3 deki işlemlere başvurulur (Öztürk, 200:234). -Doğrusal Programlama ile iş yükleme Alteratif hareket tarzlarıda birii seçmek yai karar almak, gülük hayatları içide sadece isaları değil, faaliyet alaları içide tüm işletmeleri
Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 53 karşı karşıya oldukları bir durumdur. İşletmeleri çözüm getirmek zoruda oldukları karar problemleri geel itibariyle, kıt kayakları rakip faaliyetler arasıda optimum bir şekilde dağıtılması problemidir. Dağıtım problemlerii ortaya çıktığı durumlar çok yaygı olup, üretim kayaklarıı çeşitli ürülere dağıtılmasıda, satış elemalarıı satış bölgeleri arasıda paylaştırılmasıa, yatırım alalarıı seçilmeside, ulaştırma kaallarıı belirlemesie kadar pek çok alaı kapsar ( Özgüve, 986:3). Doğrusal Programlama ile hesaplaa işlemler kısıtlı kayakları tahsisi içi yaygı kullaıla bir tekiktir. Doğrusal programlama maliyet miimizasyou ya da kar maksimizasyou ile e iyi örekleebilir (Carlpegels, Lotfı, 99:04). -Amaç foksiyou Doğrusal programlama modelleride doğrusal biçimde ifade edile bir amaç foksiyou vardır. Amaç foksiyou kar içi maksimizasyo maliyet içi miimizasyo olur. Amaç foksiyou Z, kotrol edilebilir değişkeler x j (j=,2, )ve sabit katsayılar (birim başıa maliyet katsayıları )c j (j=,2 ) olmak üzere amaç foksiyou Z=cjxj biçimide ifade edilir. j= Bu amaç foksiyouu açık yazılımı ise Z= c x + c 2 x 2 +.. c x -Kısıtlayıcı foksiyolar İşletmeler faaliyetlerii bir takım kısıtlayıcı koşullar altıda sürdürürler. makieleri kapasite kullaımları,iş gücü fiaasma zama sıırlılığı vb.koşullar bu kısıtlayıcılara örek olarak verilebilir.kısıtlayıcılar,tekoloji matrisi aij, ihtiyaç vektörü bi olmak üzere stadart miimizasyo problemleride kısıtlayıcılar, j= aijx b i (i=,2,3.m) Maksimizasyo problemleride kısıtlayıcılar, j= aijx bi(i=,2,3.m) biçimide ifade edilir. Stadart doğrusal programlama problemleride ya da yaı sıra = işareti hem maksimizasyoda hem de miimizasyo problemleride kullaılabilir. Öreği; makieleri tam kapasite ile çalışmaları durumuda = lik kullaılır. Stadart olmaya D.P problemleride kısıtlayıcıları sağıdaki işaretler, ya da = işaretleri karışık olarak ta kullaılabilmektedirler.
54 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL Pozitif kısıtlama İşletme faaliyetleri koordiat düzlemii birici bölgeside meydaa gelir. Yai, egatif üretim ya da egatif maliyet olmayacağıda karar değişkeleri Xj leri egatif olması düşüülemez. Bu matematiksel olarak Xj 0, j=,2,, biçimide ifade edilir. Yukarıdaki açıklamalar doğrultusuda bir doğrusal programlama problemii geel yapısı Kâr maksimizasyouda; Amaç foksiyou Zmak= cjxj,j=,2, ; j= Kısıtlayıcılar j= aijxj bi,i=,2, m Pozitif kısıtlama Xj 0 j=,2, Maliyet Miimizasyou Amaç foksiyou Zmak= cjxj,j=,2, ; j= Kısıtlayıcılar j= aijxj bi,i=,2, m j=,2,., j=,2,., Pozitif kısıtlama Xj 0 j=,2, biçimide verilir.(ala,yeşilyurt,2004,52,53,) III. İş Yükleme Problemlemii İşletmelere Etkisi Üzerie Bir Ala Araştırması A. Araştırmaı Amacı Gelişe tekoloji, arta rekabet ortamı ve küreselleşme soucuda değişe pazar ortamı; beraberide işletmelerde bekletileri değişe bir tüketici profili meydaa getirmiştir. Buu soucu olarak da tüketiciler kedilerie ayı özellikteki bir ürüü daha düşük fiyatta sata işletmeleri ya da ayı fiyatla daha itelikli ürüleri sata işletmeleri tercih edeceklerdir. Buda dolayı işletmeler kayaklarıı e verimli şekilde kullaarak maliyeti e düşük yapacak şekilde bir tutum geliştirmek zorudadırlar. Buu da yapmaı e iyi yolu; işleri işletmeye
Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 55 e az maliyet getirecek şekilde bir iş yükleme yapmaktır. Çalışmada ki amaçları başıda işletmelere literatür de var ola iş yükleme kavramıı varlığı ve e işe yaradığı hakkıda bilgi vererek işletmeleri iş yükleme yapmalarıı sağlamak ve çalışma da sözü edile saayi işletmeside e ölçüde kullaılıp kullaılmadığıı araştırmaktır. Yie ayı şekilde uygulamaı yapıldığı işletme şartlarıa uygu iş yükleme ve ilgili örgütsel problemleri tespit edilmesi suretiyle öeriler suup işletmei verimii artırılmasıı sağlaması amaçlamıştır. B. Araştırmaı Dayadığı Varsayımlar )Geliştirile iş yüklemei her işletmei içide buluduğu özel koşullara göre yeide düzeleebileceği kabul edilmektedir. 2)İş yüklemei gerçekçi ve uygulaabilir olması içi sürekli bir işlev olduğu kabul edilmektedir. 3)Uygulamaı yapıldığı işletme yöeticilerii iş yüklemei öemie iadıkları ve bu çalışmayı destekledikleri varsayımı yapılmaktadır. C.Araştırmaı Yötemi Araştırmamızda veriler işletmei üretim plaı ve muhasebe kayıtlarıda elde edile veriler doğrultusuda toplamış yie ayı şekilde yöeticilerle ve ustabaşılarla görüşülerek oları görüşlerie de yer verilmiştir. Elde edile veriler WINQSB paket programı yardımıyla çözülmüş ve çözüm değerleri belirtilmiştir. D.Araştırmaı Kısıtları Araştırmamızı e öemli kısıtı Erzurum ilide saayi fazla gelişmediğide dolayı çalışmaı üçücü kısmıda yer ala uygulama bölümüde uygu iş yüklemesi yapabilmek içi uygu üretim tesisii buluması kousuda oldukça zorlaılmıştır. Var ola tesisleri içide iş yükleme yapmak içi e uygu fabrikaı üretim süreci çeşitli aşamalarda oluşa ve bu aşamaları çoğuda isa gücüe ihtiyaç duyula, iş akışıı ve iş taımlarıı tam olarak belirtilmiş olduğu bir işletme aramıştır. Bu şartlara e uygu ola işletmei ise Erzurum da Ergaz A.Ş. olduğu kaısıa varılmıştır. E. Verileri Aalizi İşletmede pikik tüpü ve mutfak(şişma) tüp olmak üzere iki tip tüp üretimi gerçekleşmektedir. Bu yüzde iş yükleme yaparke pikik tipi tüp üretimi içi ayrı, mutfak tipi tüp üretimi içi ayrı amaç foksiyoları ve kısıt deklemleri oluşturulmuş ve buula birlikte ayrı ayrı iş yüklemeleri yapılmıştır. İşletmede yer ala işçi gerektire işler ve işleri yapmak içi gerekli elema sayıları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
56 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL Tablo : İşletmede Yer ala, işçi gerektire İşler ve İşleri Yapmak İçi Gerekli Elema Sayıları İŞ SAYISI İŞİN ADI GEREKLİ ELEMAN SAYISI Hidrostatik Test 2 Metalize 2 3 Alt Çember Kayatma 4 4 Tutamak Halkası Kayatma 5 Kumlama 6 Koloret Kayak Makiası 7 Taşıma 8 Hidrolik Pres 2 9 Eksetrik Pres Boyama 3 2 Kayaklar 3 3 Makie-Bakım 4 Tora 5 Ara elema 2 İlk aşamada pikik tipi tüp üretimi içi kouyu ele alacak olursak; Her bir işçiye bir umara verilip, İşçileri gülük brüt ücretleri, gülük ürettikleri miktarlara bölüerek her bir işçii her bir iş içi gülük birim maliyeti hesaplaır ve bu hesaplama soucua göre her bir işçii pikik tüpü üretimi içi yaptıkları işlerdeki gülük birim maliyetleri aşağıdaki gibidir. Tablo 2: Pikik Tüpü Üretimi İçi İşçi Gerektire İşler ve Buları Yapabile İşçileri Birim Maliyetleri İşçi sayısı İşi Adı Birim Maliyet.işçi Hidrostatik Test 0.0039 2.işçi Hidrostatik Test 0.00350 3.işçi Metalize Bölümü 0.00920 4.işçi Metalize Bölümü 0.0380 5.işçi Metalize Bölümü 0.0034 6.işçi Metalize Bölümü 0.0050 8.işçi Metalize Bölümü 0.00990.işçi Metalize Bölümü 0.00950 7.işçi Alt Çember Kayatma 0.0460 9.işçi Alt Çember Kayatma 0.04650 0.işçi Alt Çember Kayatma 0.04043 2.işçi Alt Çember Kayatma 0.06068 4.işçi Alt Çember Kayatma 0.06635 7.işçi Tutamak Halkası Kayatma 0.0658 9.işçi Tutamak Halkası Kayatma 0.0598 0.işçi Tutamak Halkası Kayatma 0.0673 2.işçi Tutamak Halkası Kayatma 0.0882
Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 57 Tablo 2: Pikik Tüpü Üretimi İçi İşçi Gerektire İşler ve Buları Yapabile İşçileri Birim Maliyetleri (Devamı) 4.işçi Tutamak Halkası Kayatma 0.0765 3.işçi Kumlama 0.0035 5.işçi Kumlama 0.063.işçi Kumlama 0.0059.işçi Kumlama 0.0386 3.işçi Kumlama 0.0360 4.işçi Kumlama 0.0380 5.işçi Koloret Kayak makiesi 0.0237 6.işçi Koloret Kayak makiesi 0.0248 7.işçi Koloret Kayak makiesi 0.02280 8.işçi Koloret Kayak makiesi 0.0290 9.işçi Taşıma 0.0053 3.işçi Taşıma 0.00476 20.işçi Hidrolik Pres 0.0499 2.işçi Hidrolik Pres 0.0492 22.işçi Hidrolik Pres 0.04855 23.işçi Eksetrik Pres 0.0708 27.işçi Ara elema Malzeme Taşıma 39.8 28.işçi Ara elema Malzeme Taşıma 32.35 32.işçi Boyama 0.032 33.işçi Boyama 0.0035 34.işçi Boyama 0.028 29.işçi Makie Bakım Elemaları 52,92 30.işçi Makie Bakım Elemaları 40.89 3.işçi Tora 40.33 24.işçi Kayaklar 0.0848 25.işçi Kayaklar 0.09354 8.işçi Kayaklar 0.07376 5.işçi Kayaklar 0.0684 26.işçi Kayaklar 0.07658 6.işçi Kayaklar 0.5924 7.işçi Kayaklar 0.6096 Yapılması gereke işler belirledikte ve işleri yapabile işçileri birim maliyetleri hesapladıkta sora amaç ve kısıt deklemleri aşağıdaki gibi yazılır. Mevcut ola maliyetler ve deklemler 00000 ile çarpılarak elde edile souçlar WINQSB paket programıa girilirse gerekli iş yükleme belirtildiği gibi olacaktır. Burada birim maliyetleri 00000 ile çarpmamızı sebebi işçileri maliyetlerii birbirie çok yakı olması ve WINQSB paket programıı virgüllü rakamlarda yuvarlama yapmasıda dolayı birbirie yakı rakamlarda çok doğru souç vermemesidir.
58 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL Pikik tipi tüp üretimi içi amaç foksiyou Amaç Deklemi MıZ=0.0039X + 0.00950X 2 + 0.00950X 3 + 0.0059X 9 + 0.00350X 2 + 0.00920X 23 + 0.00920X 33 + 0.0035X 93 + 0.0380X 24 + 0.0380X 34 + 0.0380X 94 + 0.0034X 25 + 0.004X 35 + 0.063X 95 + 0.0050X 26 + 0.0050X 36 + 0.0460X 47 + 0.0460X 57 + 0.046X 67 + 0.0460X 77 + 0.0658X 87 + 0.00990X 28 + 0.00990X 38 + 0.04650X 49 + 0.04650X 59 + 0.04650X 69 + 0.04650X 79 + 0.0598X 89 + 0.04043X 40 + 0.04043X 50 +0.04043X 60 + 0.04043X 70 + 0.0673X 80 + 0.0386X 9 + 0.06068X 42 + 0.06068X 52 +0.06068X 62 + 0.06068X 72 + 0.0882X 82 + 0.0360X 93 + 0.00476X 3 +0.06635X 44 +0.06635X 54 +0.06635X 64 +0.06635X 74 +0.07650X 84 + 0.0237X 0 + 0.0684X 85 +0.0684X 95 +0.0684X 205 +0.02280X 07 + 0.6096X 87 + 0.6096X 97 + 0.6096X 207 + 0.02480X 06 + 0.5924X 96 + 0.5924X 206 + 0.0290X 08 + 0.07376X 88 +0.07376X 98 +0.07376X 208 +0.0053X 9 +0.0499X 220 + 0.0499X 320 + 0.0492X 22 +0.0492X 32 +0.04855X 222 +0.04855X 322 + 0.0708X 423 + 0.0848X 824 + 0.0848X 924 +0.0848X 2024 +0.09354X 825 +0.09354X 925 +0.09354X 2025 +0.07658X 826 + 0.07658X 926 + 0.07658X 2026 +39.8X 2327 +39.8X 2427 + 32.35X 2328 + 32.35X 2428 + 52,92X 229 + 40.89X 230 + 40.33X 223 + 0.032X 532 + 0.032X 632 + 0.032X 732 + 0.0035X 533 + 0.0035X 633 + 0.0035X 733 + 0.028X 534 + 0.028X 634 +0.028X 734 Kısıt Deklemleri 0.0039x +0.00950x 2 +0.00950X 3 +0.0059X 9 =(.İşçi i Kısıtı) 0.00350X 2 =(2.İşçii Kısıtı) 0.00920X 23 +0.00920X 33 +0.0035X 93 =(3.İşçii Kısıtı) 0.0380X 24 +0.0380X 34 +0.0380X 94 =(4.İşçii Kısıtı) 0.0034X 25 +0.0034X 35 +0.063X 95 =( 5.İşçii Kısıtı) 0.0050X 26 +0.0050X 36 =(6.İşçii Kısıtı) 0.0460X 47 +0.0460X 57 +0.0460X 67 +0.0460X 77 +0.0658X 87 =(7.İşçii Kısıtı) 0.00990X 28 +0.00990X 38 =(8.İşçii Kısıtı) 0.04650X 49 +0.04650X 59 +0.04650X 69 +0.04650X 79 +0.0598X 89 =(9.İşçii Kısıtı) 0.04043X 40 +0.04043X 50 +0.04043X 60 +0.04043X 70 +0.0673X 80 =(0.İşçii Kısıtı) 0.0386X 9 =(.İşçii Kısıtı) 0.06068X 42 +0.06068X 52 +0.06068X 62 +0.06068X 72 +0.0882X 82 =(2.İşçii Kısıtı) 0.0360X 93 +0.00476X 3 =(3.İşçii Kısıtı) 0.06635X 44 +0.06635X 54 +0.06635X 64 +0.06635X 74 +0.07650X 84 =(4.İşçii Kısıtı) 0.0237X 05 +0.0684X 85 +0.0684X 95 +0.0684X 205 =(5.İşçii Kısıtı) 0.02480X 06 +0.5924X 86 + 0.5924X 96 +0.5924X 206 =(6.İşçii Kısıtı) 0.02280X 07 +0.6096X 87 +0.6096X 97 +0.6096X 207 =(7.İşçii Kısıtı) 0.0290X 08 +0.07376X 88 +0.07376X 98 + 0.07376X 208 =(8.İşçii Kısıtı) 0.0053X 9 =(9.İşçii Kısıtı) 0.0499X 220 +0.0499X 320 =(20.İşçii Kısıtı) 0.0492X 22 +0.0492X 32 =(2.İşçii Kısıtı) 0.04855X 222 +0.04855X 322 =(22.İşçii Kısıtı) 0.0708X 423 =(23.İşçii Kısıtı) 0.0848X 824 +0.0848X 924 +0.0848X 2024 =(24.İşçii Kısıtı) 0.09354X 825 +0.09354X 925 +0.09354X 2025 =(25.İşçii Kısıtı) 0.07658X 826 +0.07658X 926 +0.07658X 2026 =(26.İşçii Kısıtı) 39.8X 2327 +39.8X 2427 =(27.İşçii Kısıtı) 32.35X 2328 +32.35X 2428 =(28.İşçii Kısıtı) 52,92X 229 =(29.İşçii Kısıtı) 40.89X 230 =(30.İşçii Kısıtı) 40.33X 223 =(3.İşçii Kısıtı) 0.032X 532 +0.032X 632 +0.032X 732 = (32.İşçii Kısıtı)
Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 59 0.0035X 533 +0.0035X 633 +0.0035X 733 =(33.İşçii Kısıtı) 0.0280X 534 +0.0280X 634 +0.0280X 734 =(34.İşçii Kısıtı) 0.0039x +0.00350X 2 =(Hidrostatik Test Kısıtı) 0.00950x 2 +0.00920x 23 +0.0380X 24 +0.0034X 25 +0.0050X 26 +0.00990X 28 = (Metalize Kısıtı) 0.00950X 3 +0.00920X 33 +0.0380X 34 +0.0034X 35 +0.0050X 36 +0.00990X 38 = (Metalize 2 Kısıtı) 0.0460X 47 +0.04650X 49 +0.04043X 40 +0.06068X 42 +0.06635X 44 = (Altçember- Kayatma Kısıtı) 0.0460X 57 +0.04650X 59 +0.04043X 50 +0.06068X 52 +0.06635X 54 = (Altçember- Kayatma 2 Kısıtı) 0.0460X 67 +0.04650X 69 +0.04043X 60 +0.06068X 62 +0.06635X 64 = (Altçember- Kayatma 3 Kısıtı) 0.0460X 77 +0.04650X 79 +0.04043X 70 +0.06068X 72 +0.06635X 74 = (Altçember- Kayatma 4 Kısıtı) 0.0658X 87 +0.0598X 89 +0.0673X 80 + 0.0882X 82 +0.07650X 84 = (Tutamak halkası Kayatma Kısıtı) 0.0059X 9 +0.0035X 93 +0.0380X 94 +0.063X 95 +0.0386X 9 0.0360X 93 = (Kumlama içi kısıt) 0.0237X 05 +0.02480X 06 +0.02280X 07 +0.0290X 08 =(Koloretkayak makiesi içi kısıt) 0.00476X 3 +0.0053X 9 =(Taşıma içi kısıt) 0.0499X 220 +0.0492X 22 +0.04855X 222 =(Hidrolik Pres İçi Kısıt) 0.0499X 320 +0.0492X 32 +0.04855X 322 =(Hidrolik Pres 2 İçi Kısıt) 0.0708X 423 = (Eksetrik pres içi kısıt) 0.032X 532 +0.0035X 533 +0.0280X 534 =(Boyama içi Kısıt) 0.032X 632 +0.0035X 633 +0.0280X 634 =(Boyama 2 içi Kısıt) 0.032X 732 +0.0035X 733 +0.0280X 734 =(Boyama 3 içi Kısıt) 0.0684X 85 +0.5924X 86 +0.6096X 87 0.07376X 88 +0.0848X 824 +0.09354X 825 +0.07658X 826 =(Kayak içi Kısıt) 0.0684X 95 +0.5924X 96 +0.6096X 97+ 0.07376X 98 +0.0848X 924 +0.09354X 925 +0.07658X 926 =(Kayak 2 içi Kısıt) 0.0684X 205 +0.5924X 206 +0.6096X 207 0.07376X 208 +0.0848X 2024 +0.09354X 2025 +0.07658X 2026 =(Kayak 3 içi Kısıt) 52,92X 229 +40.33X 223 =(Makie Bakım içi kısıt) 40.33X 223 =(Tora içi kısıt) 39.8X 2327 +32.35X 2328 =(Ara elema içi kısıt) 39.8X 2427 +32.35X 2428 =(Ara elema 2 içi kısıt)
60 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL Tablo 3: Pikik Tipi Tüp Üretimi İçi Mevcut İşçi Gerektire İşlere İş Yükleme İş sayısı Yapılacak ola işler İşi yapacak ola kişi Yükleme sayısı Birim maliyet x00000 Toplam maliyet Hidrostatik Test.İşçi 39 39 2 Metalize 3.İşçi 920 920 3 Metalize2 8.İşçi 990 990 4 Alt çember 0.İşçi 4043 4043 kayatma 5 Alt çember 7.İşçi 460 460 kayatma 2 6 Alt çember 9.İşçi 4650 4650 kayatma 3 7 Alt çember 2.İşçi 6068 6068 kayatma 4 8 Tutamak halkası 4.İşçi 7650 7650 kayatma 9 Kumlama 5.İşçi 63 63 0 Koloret Kayak 5.İşçi 237 237 makiası Taşıma 3.İşçi 476 476 2 Hidrolik Pres 22.İşçi 4855 4855 3 Hidrolik Pres 2 2.İşçi 4920 4920 4 Eksetrik Pres 23.İşçi 708 708 5 Boyama 33.işçi 035 035 6 Boyama2 34.işçi 280 280 7 Boyama3 32.işçi 320 320 8 Kayak 8.İşçi 7376 7376 9 Kayak 2 26.İşçi 7658 7658 20 Kayak 3 24.İşçi 8480 8480 2 Tora 3.İşçi 4089000 4089000 22 Makie Bakım 3.İşçi 4033000 4033000 23 Ara elema 28.İşçi 3235000 3235000 Malzeme Taşıma 24 Ara elema 27.işçi 398000 398000 Malzeme Taşıma 25 Üretim Dışı İşler 2.İşçi 035 035 26 Üretim Dışı İşler 4.İşçi 280 280 27 Üretim Dışı İşler 6.İşçi 320 320 28 Üretim Dışı İşler.İşçi 0 0 29 Üretim Dışı İşler 6.İşçi 0 0 30 Üretim Dışı İşler 7.İşçi 0 0 3 Üretim Dışı İşler 9.İşçi 0 0 32 Üretim Dışı İşler 20.İşçi 0 0 33 Üretim Dışı İşler 25.İşçi 0 0 34 Üretim Dışı İşler 29.İşçi 0 0
Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 6 Tablo 4: Mutfak Tipi Tüp Üretimi İçi İşi Yapabilecek İşçileri Birim Maliyetleri İşçi sayısı İşi Adı Birim Maliyet.işçi Hidrostatik Test 0.00799 2.işçi Hidrostatik Test 0.00856 3.işçi Metalize Bölümü 0.0276 4.işçi Metalize Bölümü 0.044 5.işçi Metalize Bölümü 0.03324 6.işçi Metalize Bölümü 0.0338 8.işçi Metalize Bölümü 0.02903.işçi Metalize Bölümü 0.0399 7.işçi Alt Çember Kayatma 0.06585 9.işçi Alt Çember Kayatma 0.05980 0.işçi Alt Çember Kayatma 0.06739 2.işçi Alt Çember Kayatma 0.0873 4.işçi Alt Çember Kayatma 0.099525 7.işçi Tutamak Halkası Kayatma 0.07683 9.işçi Tutamak Halkası Kayatma 0.06977 0.işçi Tutamak Halkası Kayatma 0.08087 2.işçi Tutamak Halkası Kayatma 0.09585 4.işçi Tutamak Halkası Kayatma 0.058 3.işçi Kumlama 0.02300 5.işçi Kumlama 0.0273.işçi Kumlama 0.028.işçi Kumlama 0.0308 3.işçi Kumlama 0.0297 4.işçi Kumlama 0.0276 5.işçi Koloret Kayak makiesi 0.03886 6.işçi Koloret Kayak makiesi 0.0446 7.işçi Koloret Kayak makiesi 0.049 8.işçi Koloret Kayak makiesi 0.0384 9.işçi Taşıma 0.0060 3.işçi Taşıma 0.00952 20.işçi Hidrolik Pres 0.08877 2.işçi Hidrolik Pres 0.08746 22.işçi Hidrolik Pres 0.0863 23.işçi Eksetrik Pres 0.03283 27.işçi Ara elema Malzeme Taşıma 39.8 28.işçi Ara elema Malzeme Taşıma 32.35 32.işçi Boyama 0.0766 33.işçi Boyama 0.0035 34.işçi Boyama 0.0282 29.işçi Makie Bakım Elemaları 52,92 30.işçi Makie Bakım Elemaları 40.89 3.işçi Tora 40.33 24.işçi Kayaklar 0.43 25.işçi Kayaklar 0.559 8.işçi Kayaklar 0.2293 5.işçi Kayaklar 0.4 26.işçi Kayaklar 0.2763 6.işçi Kayaklar 0.2347 7.işçi Kayaklar 0.23670
62 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL Mutfak tüpü üretimi içi amaç ve kısıt foksiyou deklemleri aşağıdaki gibidir; Amaç Deklemi Zmı=0.00799X +0.0399X 2 +0.0399X 3 +0.028X 9 +0.00856x 2 +0.02760 X 23 + 0.02760X 33 + 0.02300X 93 + 0.0440X 24 + 0.0440X 34 + 0.02760X 94 + 0.03324X 25 + 0.03324X 35 + 0.02730X 95 + 0.0338X 22 + 0.0338X 36 + 0.06585X 47 + 0.06585X 57 + 0.06585X 67 + 0.06585X 77 + 0.07683X 87 + 0.02903X 28 + 0.02903X 38 + 0.05980X 49 + 0.05980X 59 + 0.05980X 69 + 0.05980X 79 + 0.06977X 89 + 0.06739X 40 + 0.06739X 50 + 0.06739X 60 + 0.06739X 70 +0.08087X 80 +0.0308X 9 +0.0873X 42 +0.0873X 52 + 0.0873X 62 + 0.0873X 72 + 0.09585X 82 + 0.02970 93 + 0.09953X 44 + 0.09953X 54 + 0.09953X 74 + 0.0058X 84 + 0.03886X 05 + 0.4X 85 + 0.4X 95 +0.4X 205 + 0.0446X 06 + 0.02347X 86 + 0.02347X 96 + 0.02347X 206 + 0.049X 07 + 0.23670X 87 + 0.23670X 97 + 0.23670X 207 + 0.0384X 08 + 0.2293X 88 +0.2293X 98 + 0.2293X 208 + 0.0060X 9 + 0.00952X 20 + 0.08877X 220 +0.08877X 320 + 0.08746X 22 + 0.08746X 32 + 0.0863X 222 + 0.0863X 322 + 0.03283X 423 + 0.43X 824 + 0.43X 924 + 0.43X 2024 + 0.559X 825 + 0.559X 925 + 0.559X 2025 +0.2763X 826 + 0.2763X 926 + 2763X 2026 + 39.8X 2328 + 39.8X 2428 + 32.35X 2328 + 32.35X 2428 + 52.92X 229 + 40.89X 230 +40.33X 223 + 0.0766X 532 + 0.0766X 632 + 0.0766X 732 + 0.0035X 533 + 0.0035X 633 + 0.0035X 733 + 0.0282X 534 + 0.0282X 634 + 0.0282X 734 Kısıt Deklemleri 0.00799X +0.0399X 2 +0.0399X 3 +0.028X 9 =(.İşçii Kısıtı) 0.00856x 2 =(2.İşçii Kısıtı) 0.02760X 23 +0.02760X 33 +0.02300X 93 =(3.İşçii Kısıtı) 0.0440X 24 +0.0440X 34 +0.02760X 94 =(4.İşçii Kısıtı) 0.03324X 25 +0.03324X 35 +0.02730X 95 (5.İşçii Kısıtı) 0.0338X 22 +0.0338X 36 =(6.İşçii Kısıtı) 0.06585X 47 +0.06585X 57 +0.06585X 67 +0.06585X 77 +0.07683X 87 =(7.İşçii Kısıtı) 0.02903X 28 +0.02903X 38 =(8.İşçii Kısıtı) 0.05980X 49 +0.05980X 59 +0.05980X 69 +0.05980X 79 +0.06977X 89 =(9.İşçii Kısıtı) 0.06739X 40 +0.06739X 50 +0.06739X 60 +0.06739X 70 +0.08087X 80 =(0.İşçii Kısıtı) 0.0308X 9 =(.İşçii Kısıtı) 0.0873X 42 +0.0873X 52 +0.0873X 62 +0.0873X 72 +0.09585X 82 =(2.İşçii Kısıtı) 0.02970 93 =(3.İşçii Kısıtı) 0.09953X 44 +0.09953X 54 +0.09953X 64 +0.09953X 74 +0.0058X 84 =(4.İşçii Kısıtı) 0.03886X 05 +0.4X 85 +0.4X 95 +0.4X 205 =(5.İşçii Kısıtı) 0.0446X 06 +0.02347X 86 +0.02347X 96 +0.02347X 206 =(6.İşçii Kısıtı) 0.049X 07 +0.23670X 87 +0.23670X 97 +0.23670X 207 =(7.İşçii Kısıtı) 0.0384X 08 +0.2293X 88 +0.2293X 98 +0.2293X 208 =(8.İşçii Kısıtı) 0.0060X 9 =(9.İşçii Kısıtı) 0.00952X 20 +0.08877X 220 +0.08877X 320 =(20.İşçii Kısıtı) 0.08746X 22 +0.08746X 32 =(2.İşçii Kısıtı) 0.0863X 222 +0.0863X 322 =(22.İşçii Kısıtı) 0.03283X 423 =(23.İşçii Kısıtı) 0.43X 824 +0.43X 924 +0.43X 2024 =(24.İşçii Kısıtı)
Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 63 0.559X 825 +0.559X 925 +0.559X 2025 =(25.İşçii Kısıtı) 0.2763X 826 +0.2763X 926 +0.2763X 2026 =(26.İşçii Kısıtı) 39.8X 2327 +39.8X 2427 =(27.İşçii Kısıtı) 32.35X 2328 +32.35X 2428 =(28.İşçii Kısıtı) 52.92X 229 =(29.İşçii Kısıtı) 40.89X 230 =(30.İşçii Kısıtı) 40.33X 223 =(3.İşçii Kısıtı) 0.0766X 532 + 0.0766X 632 +0.0766X 732 =(32.İşçii Kısıtı) 0.0035X 533 +0.0035X 633 +0.0035X 733 =(33.İşçii Kısıtı) 0.0282X 534 +0.0282X 634 +0.0282X 734 =(34.İşçii Kısıtı) 0.00799X +0.00856x 2 =(Hidrostatik test içi kısıt) 0.0399X 2 +0.02760X 23 +0.0440X 24 +0.03324X 2 + 5 0.0338X 22 +0.02903X 28 = (Me-talize içi kısıt) 0.0399X 3 +0.02760X 33 +0.0440X 34 +0.03324X 35 +0.0338X 36 +0.02903X 38 = (Me-talize 2 içi kısıt) 0.06585X 47 +0.05980X 49 +0.06739X 40 +0.0873X 42 +0.09953X 44 = (Alt çember kayatma l içi kısıt) 0.06585X 57 +0.05980X 59 +0.06739X 50 +0.0873X 52 +0.09953X 54 = (Alt çember kayatma 2 içi kısıt) 0.06585X 67 +0.05980X 69 +0.06739X 60 +0.0873X 62 +0.09953X 64 = (Alt çember kayatma 3 içi kısıt) 0.06585X 77 +0.05980X 79 +0.06739X 70 +0.0873X 72 +0.09953X 74 = (Alt çember kayatma 4 içi kısıt) 0.07683X 87 +0.06977X 89 +0.08087X 80 +0.09585X 82 +0.0058X 84 = (Tutamak halkası kayatma içi kısıt) 0.028X 9 +0.02300X 93 +0.02760X 94 +0.02730X 95 +0.0308X 9 + 0.02970 93 =(Kumlama içi kısıt) 0.03886X 05 +0.0446X 06 +0.049X 07 +0.0384X 08 = (Koloret kayak makiası içi kısıt) 0.0060X 9 +0.00952X 20 =(Taşıma içi kısıt) 0.08877X 220 +0.08746X 22 +0.0863X 222 =(Hidrolik pres içi kısıt) 0.08877X 320 +0.08746X 32 +0.0863X 322 =(Hidrolik pres 2 içi kısıt) 0.03283X 423 =(Eksetrik pres içi kısıt) 0.0766X 532 +0.0035X 533 + 0.0282X 534 =(Boyama içi kısıt) 0.0766X 632 +0.0035X 633 +0.0282X 634 =(Boyama 2 içi kısıt) 0.0766X 732 +0.0035X 733 +0.0282X 734 =(Boyama 3 içi kısıt) 0.4X 85 +0.02347X 86 +0.23670X 87 +0.2293X 88 +0.43X 824 +0.559X 825 + 0.2763X 826 =(Kayak içi kısıt) 0.4X 95 +0.02347X 96 +0.23670X 97 +0.2293X 98 +0.43X 924 +0.559X 925 + 0.2763X 926 =(Kayak 2 içi kısıt) 0.4X 205 +0.02347X 206 +0.23670X 207 +0.2293X 208 +0.43X 2024 +0.559X 2025 + 0.2763X 2026 =(Kayak 3 içi kısıt) 52.92X 229 +40.89X 230 =(Makie Bakım içi kısıt) 40.33X 223 =(Tora içi kısıt) 39.8X 2327 +32.35X 2328 =(Ara elema içi kısıt) 39.8X 2427 +32.35X 2428 =(Ara elema 2 içi kısıt)
64 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL İş sayısı Tablo 5: Mutfak Tipi Tüp Üretimi İçi İş Yükleme Yapılacak ola işler İş yapacak Yükleme Birim ola kişi sayısı maliyet Toplam maliyet x00000 Hidrostatik Test.işçi 799 799 2 Metalize 3.işçi 2760 2760 3 Metalize2 8.işçi 2903 2903 4 Alt çember kayatma 9.işçi 5980 5980 5 Alt çember kayatma 2 7.işçi 6585 6585 6 Alt çember kayatma 3 0.işçi 6739 6739 7 Alt çember kayatma 4 2.işçi 873 873 8 Tutamak halkası 4.işçi 058 058 kayatma 9 Kumlama 5.işçi 2730 2730 0 Koloret Kayak 8.işçi 384 384 makiesi Taşıma 20.işçi 952 952 2 Hidrolik Pres 22.işçi 863 863 3 Hidrolik Pres 2 2.işçi 8746 8746 4 Eksetrik Pres 23.işçi 3283 3283 5 Boyama 33.işçi 035 035 6 Boyama2 34.işçi 282 282 7 Boyama3 32.işçi 766 766 8 Kayak 5.işçi 400 400 9 Kayak 2 26.işçi 2763 2763 20 Kayak 3 24.işçi 4300 4300 2 Tora 30.işçi 4089000 4089000 22 Makie Bakım 3.işçi 4033000 4033000 23 Ara elema 28.işçi 3235000 3235000 MalzemeTaşıma 24 Ara elema 27.işçi 398000 398000 MalzemeTaşıma 25 Üretim Dışı İşler 2.işçi 0 0 26 Üretim Dışı İşler 4.işçi 0 0 27 Üretim Dışı İşler 6.işçi 0 0 28 Üretim Dışı İşler.işçi 0 0 29 Üretim Dışı İşler 3.işçi 0 0 30 Üretim Dışı İşler 6.işçi 0 0 3 Üretim Dışı İşler 7.işçi 0 0 32 Üretim Dışı İşler 9.işçi 0 0 33 Üretim Dışı İşler 25.işçi 0 0 34 Üretim Dışı İşler 29.işçi 0 0 IV.Souç ve Öeriler Yapıla araştırmada çalışmaı uygulama kısmıı yapıldığı Ergaz A.Ş i mevcut ola çeşitli kayıtlarıda iş taımları elde edilmiş ve bu iş taımlarıa göre, işçileri çalıştırılması gereke bölümlerde, mevcut ola işçilerde her bir işi her bir işçii gülük brüt ücretleri ve her bir işteki gülük
Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, 2009 65 toplam üretim miktarları göz öüe alıarak hesaplaa birim maliyetlere göre iş yüklemeleri yapılmıştır. İşletmede işçileri çalışmasıı gerektire 24 iş bulumaktadır. Bu belirtile işleri ise yapabile 34 işçi bulumaktadır. Bu 34 işçide işleri e az maliyetle yapabile 24 işçi mevcut ola işlere ataacaktır. Geriye kala 0 işçi ise işletmei üretim dışıda herhagi bir departmaı da çalıştırılabilir; ihtiyaç duyulduğu zama ise yapabilecekleri işlerde görevledirilebilirler. Daha sora elde edile souçları işletmede e derecede kullaıldığıı tespit amaçlı bir gözlem yapılmıştır. Gözlem soucuda maliyet miimizasyouu sağlamak içi yapıla iş yüklemei uygulama yapıla işletmede mevcut ola iş yükleme souçlarıyla ayı çıktığı ifade edilebilir. Burada 975 te bu yaa hizmet vere Ergaz A.Ş i kurumsallaştığıı ve iş yükleme kousuda deemeyaılma ya da başka yötemlerle uygu atamaları yapabildiği soucuu çıkarılabilir. Erzurum da bulua diğer işletmeleride faaliyet gösterdikleri alalarda gerekli bilimsel metotlarda yararlamaları gerektiğii, uygu iş yüklemelerii yaparak; çalışalarda e yüksek verimliliği elde edip, maliyetlerii asgari düzeye idirerek piyasada varlıklarıı sürdürebilecekleri ifade edilebilir. Güümüzde küreselleşme ile birlikte pazar şartlarıı ve müşteri profilii değişimie ayak uydurabile ve böylece, e düşük maliyeti gerçekleştire veya rakiplerie orala ayı maliyetle daha kaliteli ürüler sua ya da müşteri ihtiyaçlarıı daha fazla tatmi ede işletmeler başarılı olabilecektir. Bu alamda çalışmada bahsedile iş yükleme kavramı işletmelerde uzmalaşmayı artıracaktır. İşletmede çalışalar belirli koularda uzmalaşıca verimlilikleri artacak ve yaptıkları işte tatmi olacaklardır. Uzmalaşmaı soucuda da ürüleri kalitelerii artacağı ve işçileri boş bekleme zamaları, iş gecikmeleri ve iş yükü degesizlikleri öleeceğide işletme maliyetlerii azalması sağlamış olacaktır. İşletmelerde iş yükleme kousu iyi ve doğru bir şekilde alaşılmalıdır. Özellikle çalışa sayısıı ve iş sayısıı az olduğu küçük işletmelerde iş yükleme kavramı çok büyük bir öem arz etmezke, çalışa sayısıı ve mevcut işleri fazla olduğu büyük işletmelerde iş yükleme kavramıı büyük bir öem arz ettiği düşücesi işletme yöetici ve çalışalarıca kabul edilmelidir. Özellikle işletmeleri alt ve üst yöetimleri bir bütü olarak, iş yükleme kousua eğilmelidirler. Persoel seçimi ve politikaları da işi ve çalışaı itelikleri dikkate alıarak düzelemelidir.
66 Osma DEMİRDÖĞEN, Dilşad GÜZEL Kayaklar Acar, N, 200, Üretim Plalaması Yötem ve Uygulamaları, 8.Baskı, Mpm Yayıları, Yayı No: 280, Akara Ala, M. A, Yeşilyurt, C, 2004, Doğrusal programlama problemlerii Excel ile çözümü, Cumhuriyet Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,Cilt:5,Sayı: Alpteki, Ü, 994, Kofeksiyo İşletmeleride Üretim Plalaması ve Optimizasyo Çalışmaları Yüksek Lisas Tezi, İstabul Tekik Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, İstabul Aydeiz, N, 2000 İş Yükleme Problemlerii Çözümüde Toplam Hazırlık Sürelerii E Aza İdirmeye Yöelik Bir Araştırma, D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi Cilt:5,Sayı: Burma, P.J., 972, Precedece Networks for Project Plaig Ad Cotrol,Mc Graw-Hill, Lodo, Newyork Demir, H, Gümüşoğlu Ş, 2003, Üretim Yöetimi, Beta Yayıları, 6. Baskı, İstabul, Demirdöğe, O, 2004, Üretim Yöetimi, Atatürk Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Z.F. Fıdıkoğlu Araştırma Merkezi, Yayı No:84, Erzurum Graves, C. Stephe, 999, Maufacturig Plaig Ad Cotrol, Massachusetts Istitute of Techology Halaç, O, 200, Katitatif Karar Verme Tekikleri (Yöeylem Araştırması), 5.Baskı, alfa basım yayım dağıtım, İstabul Johso, L, Motgomery, 973, Operatios Research İ Productio Plaig Schedulig ad Ivetory Cotrol, Willey, Newyork Kobu, B, Üretim Yöetimi,.Baskı, İstabul, Üretim Yöetimi, 3.Baskı, Beta yayı evi,istabul Lotfi V, C.Carl, Pegels,99, Decisio Support Systems for Productio Ad Operatios Maagemet, Irwi Professioal Publishig,2d Editio, Bosto Özge, H, 987, Üretim Yöetimi, Bizim Büro Basımevi, Akara Özgüve, C, 986, Doğrusal Programlama, Erciyes Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kayseri Öztürk A, 200 Yöeylem Araştırması, 7.Baskı, Eki Kitabevi, Bursa Peters L. Malte, Zelewski, Stepha, 2007, Assigmet of Employees To Workplaces Uder Cosideratio of Employee Competeces Ad Prefereces, Maagemet Research News Vol: 30, No:2 Saruha,A.Dizdar,Baysal.E.Ere.T., Cam Üretimi Yapa Bir İşletmede Üretim Programı Geliştirme Uygulaması Tekoloji Dergisi,Cilt7,Sayı2,2004 Stecke, E 983, Formulatio Ad Solutio Of Noliear İteger Productio Plaig Problems For Flexible Maufacturig Systems, Maagemet Sciece, Vol.29,No.3