69 Delicious, Krimson ve Smith Elm Çeşitlerinin Çrpm Zedelenme Hsssiyetinin Belirlenmesi Kubily K. VURSAVUŞ 1, Fruk ÖZGÜVEN 1 Khrmnmrş Sütçü İmm Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Trım Mkinlrı Bölümü, Khrmnmrş Çukurov Üniversitesi, Zirt Fkültesi Trım Mkinlrı Bölümü, 01330 Blclı-Adn e-post: kuvurs@ksu.edu.tr Özet: Bu çlışmd, Delicious, Krimson ve Smith elm çeşitlerinin çrpm koşulundki zedelenme hsssiyetlerinin belirlenmesi mçlnmıştır. Çrpm denemelerinde hşp küre kullnılmış ve çrpm işlemi elmlrın çiçek-sp ekseni boyunc gerçekleştirilmiştir. Denemeler süresince, 5 frklı (0., 0.3, 0.4, 0.5 ve 0.6 J) çrpm enerjisi kullnılmıştır. Elmlrın çrpm sonrsı zedelenme hcimleri zedelenme çpı ve zedelenme derinliği prmetreleri kullnılrk hesplnmıştır. Ayrıc, çrpm enerjisi, bsorbe edilen enerji ve tems lnın zedelenme hcmi üzerindeki etkisi de rştırılmıştır. Elmlrın çrpm zedelenme hsssiyetleri zedelenme direnç ktsyısı ve zedelenme indeksi tnımlmlrı kullnılrk ifde edilmiştir. Ypıln ölçümler sonucund, çrpm enerjisi, elm yüzeyi trfındn bsorbe edilen enerji ve tems lnındki rtışın zedelenme hcmini rttırdığı belirlenmiştir. Denemeler, zedelenme indeksi ve elm zedelenme hcmi nin doğrusl olduğunu ve zedelenme hsssiyeti ifdesinde kullnılbileceğini göstermiştir. Çeşitler rsındki frk ilişkin ypıln vryns nlizi ve Duncn çoklu krşılştırm testi sonuçlrın göre, çrpm zedelenmesine krşı en hsss elm çeşidinin Smith olduğu belirlenmiştir. Anhtr kelimeler: Çrpm enerjisi, bsorbe edilen enerji, meknik zedelenme, zedelenme hsssiyeti Determining the Impct Bruise Susceptibility of Delicious, Krimson nd Smith Apple Vrieties Abstrct: In this study, determining the impct bruise susceptibility of Delicious, Krimson nd Smith pple vrieties ws imed. In impct tests, wooden sphere which is non bsorbing mteril ws used nd impct procedure ws performed long the stem-clyx xis. During the tests, five impct energies (0., 0.3, 0.4, 0.5 nd 0.6 J) were used. Bruise volumes of pples fter impct were clculted by using bruise dimeter nd bruise depth prmeters. Furthermore, the effect of impct energy, bsorbed energy nd contct re on bruise volume ws lso investigted. Impct bruise susceptibility of pples ws expressed by using bruise resistnce coefficient nd bruise index. As result of the mesurements, bruise volume incresed with n increse in the impct energy, bsorbed energy by pple surfce nd contct re. Test results showed tht reltionship between bruise index nd bruise volume ws liner, nd bruise index could be used to express the bruise susceptibility of pples. According to results of nlysis of vrince nd Duncn s multiple rnge test, Smith pple ws found to be most sensitive pple to impct bruising. Key words: Impct energy, bsorbed energy, mechnicl dmge, bruise susceptibility
70 GİRİŞ Bilindiği gibi, meyveler hst edildikten sonrd cnlılıklrını korumkt ve hücreler yşmsl fliyetlerine devm etmektedir. Ağçtn koprıln meyvelerde bir yndn metbolizm fliyeti devm ederek bunlrın içermiş olduğu nişst, şeker v.b. mddeler prçlnmkt, öte yndn meyve su kybın uğrmktdır. Bu hytsl çblrın hızlnmsı vey yvşlmsı meyvenin içerisinde bulunduğu ortmın sıcklığın, ornsl nemine, htt hvnın bileşimine bğlıdır. Diğer bzı fktörlerde önemli olmkl berber, ess itibrıyl meyvedeki solunumu ve su kybını ne kdr zltbilirsek, meyvenin muhfz süresini o derece uztmış oluruz. Söz konusu kyıplrın en z indirilebilmesi için her meyve tür ve çeşidi için en uygun hst zmnının sptnrk meyvenin bu dönemde toplnmsı kdr bu ürünlerin hst sonrsı işlemlerinden oln pketleme yerlerine nklin, pketleme öncesi işlemlerin ve pketlemenin modern tekniklerle uygulnmsı ve tşımcılıkt söz konusu meyve için en uygun koşullrın sğlnmsı gerekmektedir (Özbek, 1996; Vursvuş, 004). Meyvelerdeki meknik zedelenmeler; çrpm, sıkıştırm ve titreşim gibi sttik ve dinmik dış kuvvetlerin etkisiyle oluşmktdır. Zedelenme, ni bir kuvvet uygulmsı, bir diğer meyve, ğç, zemin vey sert yüzeye çrpm ve tşımcılık sırsındki titreşime bğlı olrk meydn gelmektedir (Holt ve rk., 1981; Brusewitz ve rk., 1991). Zedelenmeye ilişkin en önemli belirti, meyve yüzeyi ltındki dokulrın khverengi bölge oluşturmsı şeklinde tnımlnbilir. Bu durum, biyolojik km noktsınd dokulrdki ptlm sonucu meyve sulrının kbuk ile meyve eti rsınd birikmesi ve zmnl kbuğun solunumu ve meyve sulrının oksidsyonu ile renk koyulşmsı şeklinde de çıklnbilmektedir (Vursvuş ve Özgüven, 001). Elm zedelenmeleri hst, sınıflndırm, ve tşımcılıktki otomsyon ve meknizsyon işlemlerini sınırlyn en önemli fktörlerden biridir. Bu işlemler sırsınd oluşn sttik ve dinmik kuvvetlerin etkisi ile meyve yüzeylerinde renk koyulşmlrı (siyh lekeler) oluşmktdır. Özellikle, pketleme evlerindeki çok fzl syıd oln trnsfer noktlrı ve bnt hızındki uygun olmyn seçimler meyvelerin kinetik ve potnsiyel enerjilerinin rtmsın ve bun bğlı olrk t oluşn bu enerjilerin çoğu zmn zedelenmede hrcnmsın neden olmktdır. Zedelenme boyutu genellikle zedelenme hcmi terimi kullnılrk tnımlnmktdır (Blhovec, 1999). Sttik ve dinmik dış kuvvetlerin etkisi ile oluşn en önemli zedelenme fktörü kuvvet büyüklüğü vey bsorbe edilen enerji ile ifde edilmektedir (Holt ve Schoorl, 1977). Bu rştırmcılr elmlrd enerji dğılımı ve zedelenme bşlıklı rştırmlrınd sttik yükleme sonucund oluşn zedelenme hcminin dinmik yükleme sonucund oluşn zedelenme hcminden dh fzl olduğunu belirlemişlerdir. Schoorl ve Holt (1977) Jonthn, Delicious ve Smith elm çeşitlerinin çrpm zedelenmesi üzerine depolm süresi ve sıcklığın etkisini rştırmışlrdır. Ypıln rştırm sonucund depolm süresindeki rtışın zedelenme oluşumu üzerinde etkili olduğu ve rttırdığı, sıcklık etkisinin ise önemli bir etkiye ship olmdığı belirlenmiştir. Holt ve Schoorl (1980) dlı rştırmcılr elmlrın çrpm zedelenmelerine krşı hsssiyetinin ifdesinde Zedelenme Direnç Ktsyısı terimini kullnmışlrdır. Bu terim, meyve yüzeyinde oluşn zedelenmiş bölgenin hcmi ile meyve trfındn bsorbe edilen enerji ye dynmktdır. Bu iki prmetre rsındki orn zedelenme direnç ktsyı (ml/j) olrk tnımlnmıştır. Zedelenme direnç ktsyısı zedelenme direnci (hsssiyeti) zldığınd rtn yd zedelenme hcmi rttığınd yükselen bir prmetredir. Kıscsı,
71 zedelenme direnç ktsyısı rttıkç meyvenin zedelenmeye krşı hsssiyeti zlmktdır. Çrpm ve sıkıştırm zedelenme miktrı genellikle dış (çp ve ln) yd iç (derinlik ve hcim) zedelenme boyutlrı kullnılrk tnımlnmktdır (Schoorl ve Holt, 1986; Bollen, 00). Diğer yndn, son zmnlrd çrpm sırsınd meyvenin zedelenmeye krşı hsssiyeti; zedelenme sınır eşiği (zedelenmenin oluşmy bşldığı noktdki düşme yüksekliği) ve birim zedelenme miktrı bşın düşen enerji girdisi (bsorbe edilen enerji) tnımlmlrı kullnılrk t ifde edilmiştir (Bejme ve Hyde, 1998). Opr (007) dlı rştırmcı ypmış olduğu çlışmsınd Gl elm çeşidinin zedelenme hsssiyeti üzerine bhçe uygulmlrı ve hst zmnının etkisini rştırmıştır. Bu rştırmcı çlışmsınd zedelenme hsssiyeti prmetresi olrk spesifik zedelenme hsssiyeti dlı yeni bir zedelenme indeksi tnımlmsı ypmıştır. Bu tnımlmy göre zedelenme direnç ktsyısı ile meyve kütlesi rsındki orn spesifik zedelenme hsssiyetini (mm 3 J -1 g -1 ) vermektedir. Blhovec ve rk. (004), rmudun zedelenme hsssiyeti üzerine sttik ve dinmik yüklerin etkisini rştırmışlrdır. 9 çeşit üzerinde ypıln bu denemelerde, zedelenme hsssiyetinin ifdesi için özellikle sttik yükleme koşullrınd meknik histerezis kybı (MHL) ve elstiklik derecesinin (DE) kullnılbileceğini ve bu iki prmetre rsındki ornınd zedelenme indeksi olrk ifde edilebileceğini belirtmişlerdir. Arştırmcılrın ypmış olduklrı ölçümler sonucund, zedelenme indeksinin (MHL/DE) rmut yüzeyinin zedelenmeye krşı hsssiyetinin zlmsı ile rttığı belirlenmiştir. Blhovec ve rk. (00) ypmış olduklrı sttik yükleme denemelerinde, rmut meyvesi yüzeyinde meknik histerezis kybınd meydn gelen rtış bğlı olrk zedelenme hcminin rttığı ve elstiklik derecesinde meydn gelen rtış bğlı olrk t zedelenme hcminin zldığı belirlenmiştir. Vursvuş ve Özgüven (1999) yptıklrı çlışmd delicious, Red Delicious, Smith ve Breburn elm çeşitlerinin çrpm zedelenme hsssiyetlerini ve meyve elstisite modülü ile zedelenme direnç ktsyısı yi rştırmışlrdır. Arştırm sonuçlrın göre, zedelenmenin elstisite modülündeki zlm ile rttığı belirlenmiştir. Ayrıc, Smith elm çeşidinin Breburn elm çeşidi ile krşılştırıldığınd zedelenmeye krşı dh duyrlı olduğunu ypmış olduklrı rştırm sonucund bulmuşlrdır. Yurtlu ve Erdoğn (005) dlı rştırmcılr elm ve rmut meyvelerinin çrpm zedelenme hsssiyetleri üzerine depolm süresi etkilerini rştırmışlrdır. Willims ve Ankr rmut çeşitleri ile spur Delicious ve ing elm çeşitlerinin kullnıldığı denemelerde depolm süresindeki rtış ile Willims ve iki elm çeşidinde zedelenme hsssiyetini zltm eğilimi gösterdiği Ankr rmudund ise zedelenme hsssiyetin de rtış olduğu denemeleri sonucund belirlenmiştir. Png ve rk (199) elmlr rsı çrpm zedelenmelerine ilişkin ypmış olduklrı çlışmlrınd Smith çeşidi elm kullnmışlrdır. Ypıln ölçümler sonucund, çrpm enerjisi, bsorbe edilen enerji ve meyve tems lnı rtışı ile zedelenme hcminin rttığını dönüşüm (elstiklik) ktsyısındki rtış ile de meyve yüzeyindeki zedelenme hcminin zldığını belirlemişlerdir. Ayrıc bu rştırm sonuçlrın göre, çrpm enerjisindeki rtış dönüşüm (elstiklik) ktsyısınd ve dönüşüm ktsyısındki zlm d meyve tems lnınd bir zlmy neden olmuştur. Bu çlışmd, Delicious, Krimson ve Smith elm çeşitlerinin çrpm zedelenme hsssiyetleri üzerinde etkili oln prmetrelerin ve çeşitler rsındki çrpm zedelenme hsssiyet frklılıklrının belirlenmesi mçlnmıştır.
7 MATERYAL VE YÖNTEM Mteryl Denemelerde 001-00 meyve hst döneminde hsdı elle gerçekleştirilen üç elm çeşidi kullnılmıştır. Delicious, Krimson ve Smith dlı elm çeşitleri Çukurov Üniversitesi Zirt Fkültesi Pozntı Arştırm İstsyonundn sğlnmıştır. Denemelerde kullnıln meyvelere ilişkin bzı fiziksel özellikleri Çizelge 1 de verilmiştir. Tüm boyutsl ölçümlerde %1 hsssiyetle ölçüm ypbilen digitl kumps kullnılmıştır. Renk ölçümlerinde Minolt CR- 100 mrk renkölçerle uluslrrsı L**b*-sistemine göre, cihzın C (6774 K) ydınltm konumund, stndrt beyz ynsıtıcı plky göre klibrsyonu ypılrk, 0 tekrrlı olrk ypılmıştır. Yöntem Elmlrın çrpm zedelenme hsssiyetlerinin belirlenmesi mcıyl Vursvuş ve Özgüven (001) dlı rştırmcılr trfındn yrıntılı olrk çıklnmış çrpm test düzeneğinden yrrlnılmıştır (Şekil 1). Denemelerde, elm yüzeyinde frklı çrpm enerji seviyelerine bğlı olrk zedelenme oluşumunu sğlmk için 100 cm çpınd srkç test düzeneği kullnılmıştır. Meyve yüzeyinde frklı çrpm enerji seviyeleri yrtbilmek için, 150 g kütleye ship bir hşp küreden yrrlnılmıştır. Ahşp mlzemeden ypılmış kürenin kullnım mcı çrpm sonucu yüzeyinde enerji bsorbe edebilme özelliğinin olmmmsındn kynklnmktdır (Hmmerle ve Mohsenin, 1966). Elmlr, çiçek-sp ekseni boyunc krın bölgesinden çrptırm işlemi uygulnmıştır. Çizelge 1. Denemelerde Kullnıln Elmlr Ait Bzı Fiziksel Özellikler Özellikler Delicious Krimson Smith Meyve çpı (mm) 73.3.31 68.85 4.86 78.97 3.35 Kütle (g) 160.0 14.85 156.5 8.77 07.57 4.37 Geometrik ortlm çp (mm) 70.4.96 67.31 6.47 74.85 3.01 Küresellik (-) 0.96 0.0 0.98 0.07 0.95 0.03 Yüzey lnı (cm ) 155.95 1.99 143.5 5.33 176.0 14.11 Meyve hcmi (cm 3 ) 183.63.79 163.61 40.61 0.49 6.35 Yoğunluk (g/cm 3 ) 0.89 0.15 1.03 0.48 0.95 0.14 Meyve eti sertliği (N) 33.59 6.69 41.40 5.76 39.86 6.69 Renk Özellikleri L* * b* 7.44 1.61-15.03 1.91 39.63 1.71 45.93 7.3 4.13 6.09 19.63 3.63 61.83.46-0.4 1.33 37.80 1.96
73 4 ve 5 nolu eşitlik 3 nolu eşitlikte yerine konduğund çrpm sonrsı elm yüzeyi trfındn bsorbe edien enerji miktrı 6 nolu eşitlik kullnılrk hesplnbilmektedir. E bsorbe elm = m k.g(h d -h s )...(6) Şekil 1. Çrpm test düzeneğinin genel görünüşü Denemelerde 0., 0.3, 0.4, 0.5 ve 0.6 J olmk üzere 5 frklı çrpm enerji seviyesi kullnılmıştır. Ahşp kürenin meyve yüzeyine uygulmış olduğu çrpm enerji seviyelerinin belirlenmesinde meyve kütlesinden ve düşme yüksekliğinden yrrlnılmıştır. Potnsiyel enerji eşitliği kullnılrk hesplnn çrpm enerji seviyeleri için hşp küre elm üzerine sırsıyl, 13.5, 0.4, 7., 34 ve 40.8 cm yüksekliklerden çrptırılmıştır. Ahşp kürenin çrpm sonrsı sıçrm yükseklikleri video kmer kydı ile tespit edilmiştir. Kürenin çrpm enerjisi ve çrpm sonrsı meyve yüzeyi trfındn bsorbe edilen enerji ilişkisi şu şekilde verilebilir. E çrpm = E bsorbe elm + E bsorbe küre + E sıçrm küre.(1) 1 nolu eşitlikte E bsorbe küre = 0 olrk lındığınd eşitlik şğıdki şekli lmktdır. E çrpm = E bsorbe elm + E sıçrm küre () nolu eşitlikten elm trfındn bsorbe edilen enerji şğıdki eşitlik kullnılrk hesplnbilmektedir. E bsorbe elm = E çrpm küre - E sıçrm küre. (3) Kürenin çrpm enerjisi ve çrpm sonrsı sıçrm enerjisi şğıdki eşitlikler kullnılrk hesplnbilmektedir. E çrpm küre = m k.g.h d.... (4) E sıçrm küre = m k.g.h s... (5) Burd: E bsorbe elm elm trfındn bsorbe edilen enerji (J); m k hşp kürenin kütlesi (kg); h d hşp kürenin düşme yüksekliği (m); h s hşp kürenin sıçrm yüksekliği (m) Denemelerde çrpm sırsınd meydn gelen çrpm yüzey lnın belirlenmesi için hşp küre yüzeyine tebeşir sürülmüştür. Çrpm durumund elmd genellikle meyve yüzeyinde oluşn zedelenmiş bölgelerde zedelenme şeklinin yklşık olrk tems düzleminin ltınd vey üstünde küresel olduğu rştırıcılr trfındn belirtilmiştir (Holt ve Schoorl, 1977; Mohsenin, 1980). Bu nedenle zedelenme hcmi; zedelenme derinliği ve zedelenme çpı ölçülerek ve şğıd yer ln eşitlik kullnılrk hesplnmıştır (Schoorl ve Holt, 1980; Sober ve rk., 1990).. h. x Vz ( d h ) ( d x ) 4 3 4 4 3 4 (7) Burd: V z zedelenme hcmi (mm 3 ); d x R R (mm); R meyvenin yrıçpı 4 (mm); d zedelenme derinliği (mm) ve h tems düzleminin ltındki zedelenme yüksekliği (mm) dir. Elmlrın çrpm zedelenme hsssiyetlerinin bir ifdesi olrk zedelenme direnç ktsyısı tnımlmsı kullnılbilmektedir. Zedelenme direnç ktsyısının hesplnmsınd şğıd yer ln eşitlik kullnılmıştır. ZDK = (V z /E b ).....(8) Ayrıc, ypıln ölçümler sonucund elmlrın zedelenme hsssiyetinin belirlenmesinde
74 kullnılbilecek zedelenme indeksi tnımı ypılmış ve meyvelerin zedelenme hsiyetlerinin ölçülmesinde kullnılbileceği belirlenmiştir. Zedelenme indeksi, meyve yüzeyinde oluşn zedelenmiş bölgenin hcmi (V z ) meyve çpın (R) bölünerek hesplnmıştır. Çrpm sırsınd oluşn tems lnının hesplnmsınd Şekil de yer ln boyutlrdn yrrlnılmış ve şeklin elipsoidl olduğu vrsyılmıştır (Tems Alnı: b) (Lewis ve rk. 007). Absorbe edilen enerji (J) 0.6 0.5 0.4 0.3 0. 0.1 0.1 0. 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 Çrpm enerjisi (J) Şekil 3. Çrpm enerjisi ile bsorbe edilen enerji Şekil. Tems lnı ölçüleri Denemelerde her çrpm enerjsi seviyesinde 30 ölçüm ypılmış ve tüm çrpm enerjisi seviyeleri için toplm 150 ölçüm gerçekleştirilmiştir. Üç çeşit dikkte lındığınd ypıln ölçüm syısı 450 det olrk gerçekleşmiştir. Ölçülen ve hesplnn değerlerin isttistiksek nlizinde her çeşit için, tek fktörlü fktöriyel deneme deseni kullnılmıştır. Ayrıc, ortlmlr rsındki frk olup olmdığı, DUNCAN çoklu krşılştırm testi kullnılrk belirlenmiştir. BULGULARI VE TARTIŞMA Beş frklı çrpm enerjisi seviyesi kullnılrk ypıln denemelerde çrpm enerjisindeki rtış bğlı olrk elm yüzeyi trfındn bsorbe edilen enerji miktrının d rttığı belirlenmiştir. Ypıln ölçümlerde tüm çrpm enerji seviyelerinde meyve yüzeyine uygulnn çrpm enerjilerinin yklşık %60 ının elm yüzeyi trfındn bsorbe edildiği belirlenmiştir. Üç çeşit için çrpm enerjisi ile bsorbe edilen enerji Şekil 3 de verilmiştir. Çrpm enerjisi ile elm yüzeyi trfındn bsorbe edilen enerji doğrusl olrk belirlenmiştir. Çrpm enerjisi ve bsorbe edilen enerji rsındki doğrusl ilişki Schoorl ve Holt (1977) ve Holt ve Schoorl (1977) dlı rştırmcılr trfındn d belirlenmiştir. Üç çeşit için, çrpm enerjisi (ÇE) ve bsorbe edilen enerji (AE) yi veren mtemtiksel eşitlikler şğıd verilmiştir. : ÇE 0.8437AE 0. 017 (R = 0.99)..(9) : ÇE 0.879AE 0. 0189 (R = 0.99). (10) : ÇE 0.841AE 0. 0161 (R = 0.99). (11) Şekil 4 de çrpm enerjisi ile elm yüzeyindeki zedelenmiş bölgenin hcmi verilmiştir. Şekilden de görüldüğü gibi çrpm enerjisi seviyesindeki rtış otomtik olrk zedelenme hcminde de bir rtış neden olmuştur. Ypıln vryns nlizi sonuçlrın göre 0. J çrpm enerjisi seviyesinde, ve elm çeşitleri için ölçülen zedelenme hcmi değerleri sırsıyl 0.45ml, 0.40 ml ve 0.54 ml iken bu değerler 0.6 J çrpm enerjisi seviyesinde her üç çeşit için 1.6 ml, 1.68 ml ve 1.81 ml olrk hesplnmıştır.
75 3.0 3.0 Zedelenme hcmi (ml).5.0 1.5 1.0 Zedelenme hcmi (ml).5.0 1.5 1.0 0.5 0.5 0.0 0.1 0. 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 Çrpm enerjisi (J) Şekil 4. Çrpm enerjisi ile zedelenme hcmi 0.0 0.1 0. 0.3 0.4 0.5 0.6 Absorbe edilen enerji (J) Şekil 5. Absorbe edilen enerji ile zedelenme hcmi Çrpm enerjisi ile zedelenme hcmi rsındki ilişki üs şeklinde gerçekleşmiş olup üç çeşit için çrpm enerjisi (ÇE) ve zedelenme hcmi (ZH) rsındki ilişkiyi veren mtemtiksel eşitlikler şğıd verilmiştir. : : 1.1886 ÇE.9767ZH (R = 0.8) (1) 1.995 ÇE 3.08ZH (R = 0.78). (13) 1.1574 : ÇE 3.474ZH (R = 0.87).(14) Absorbe edilen enerji ile zedelenme hcmi üs şeklinde gerçekleşmiş olup üç çeşit için bsorbe edilen enerji (AE) ile zedelenme hcmi (ZH) yi veren mtemtiksel eşitlikler şğıd verilmiştir. : : : 1.086 AE 3.506ZH (R = 0.80)..(15) 1.176 AE 4.0438ZH (R = 0.81).. (16) 1.0889 AE 3.8993ZH (R = 0.87)..(17) Dh öncede belirtildiği gibi, çrpm sonrsı elm yüzeyi trfındn bsorbe edilen enerjilerin çoğu zedelenmede hrcnmktdır. Elm yüzeyinde oluşn zedelenmiş bölge bsorbe edilen enerji miktrın göre frklılıklr göstermekle birlikte çrpm yüzeyinin sertliği, eğrilik yrıçpı, meyve eti dokusu gerilim değerleri gibi fktörlerde zedelenme oluşumu üzerinde etkili fktörlerdir. Çrpm enerjilerinin %60 ykın kısmının meyve yüzeyi trfındn bsorbe edilmiş olmsı d bu enerji girdilerinin zedelenmede kullnıldığının bir knıtıdır. Şekil 5 de bsorbe edilen enerji ile zedelenme hcmi verilmiştir. Şekilden de görüldüğü gibi elm yüzeyi trfındn bsorbe edilen enerji miktrı rttıkç zedelenme hcmi de rtış göstermektedir. Çrpm enerjisindeki rtış çrpm kuvvetini rttırdığı için bu durum elm yüzeyindeki zedelenmiş bölgenin hcminde de bir rtış yol çmktdır. Aynı şekilde, elm yüzeyi trfındn bsorbe edilen enerji miktrındki rtışt zedelenme hcminin rtmsın neden olmktdır. Zedelenme hcmi hesplmlrınd zedelenmiş bölgedeki zedelenme çpı ve zedelenme derinliği kullnılmktdır. Ayrıc, zedelenmiş bölge lnı d yklşık olrk tems lnın eşit olmktdır. Bu durumd, çrpm sonrsı elm yüzeyinde oluşn tems lnı d zedelenme hcmi üzerinde etkili bir prmetre olrk krşımız çıkmktdır (Şekil 3-5). Denemeler süresince ypıln ölçümlerde, çrpm enerjisi ve bsorbe edilen enerjideki rtışın tems lnınd d bir rtış yol çtığını göstermektedir. Şekil
76 6 ve 7 de çrpm enerjisi ve bsorbe edilen enerji miktrı ile tems lnı verilmiştir. Her iki durumd d elm yüzeyindeki tems lnlrınd rtış görülmüştür. Tems lnı (cm ) 14 1 10 8 6 4 0 0.1 0. 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 Çrpm enerjisi (J) Şekil 6. Çrpm enerjisi ile tems lnı rsındki ilişki Zedelenme hcmi (ml) 3.0.5.0 1.5 1.0 0.5 0.0 0 4 6 8 10 1 14 Tems lnı (cm ) Şekil 8. Tems lnı ile zedelenme hcmi rsındki ilişki Tems lnı ile zedelenme hcmi polinomil olrk gerçekleşmiş olup üç çeşit için tems lnı (TA) ile zedelenme hcmi (ZH) yi veren mtemtiksel eşitlikler şğıd verilmiştir. 14 Tems lnı (cm ) 1 10 8 6 4 : TA 0.0117ZH 0.0589ZH 0. 039 (R = 0.99)..(18) : TA 0.0073ZH 0.109ZH 0. 108 (R = 0.99)..(19) : TA 0.0074ZH 0.1069ZH 0. 105 (R = 0.99)..(0) 0 0.1 0. 0.3 0.4 0.5 0.6 Absorbe edilen enerji (J) Şekil 7. Absorbe edilen enerji ile tems lnı Tems lnındki rtış bğlı olrk zedelenmiş bölge hcmindeki değişime ilişkin durum Şekil 8 de verilmiştir. Şekilden de görüldüğü gibi, tems lnındki rtış elm yüzeyinde oluşn zedelenmiş bölgenin hcminde de bir rtış neden olmuştur. Bu durum her üç çeşit elm içinde benzer durum sergilemiştir. Çrpm enerjisi, bsorbe edilen enerji ve tems lnı ile zedelenme hcmi Png ve rk (199) dlı rştırmcılrın sonuçlrı ile benzerlik göstermekte olup çlışm sonuçlrını destekler niteliktedir. Ypıln denemeler süresince çrpm enerjisi, bsorbe edilen enerji ve tems lnı prmetrelerinin zedelenme hcmi üzerinde etkili olduğu ve bu durumun üç çeşit içinde benzer özelliklerde gerçekleştiği belirlenmiştir. Ypıln vryns nlizi sonuçlrın göre, zedelenme hcmi, zedelenme direnç ktsyısı ve geliştirilmiş oln zedelenme indeksi değerleri çısındn çeşitler rsınd isttistiksel olrk %5 (P<0.05) önem seviyesinde frklılıklrın olduğu
Zedelenme hcmi (ml) Zedelenme direnç ktsyısı (ml/j) 77 belirlenmiştir. Ayrıc, ypıln Duncn çoklu krşılştırm testi sonuçlrın göre de Delicious ve Krimson elm çeşitleri rsındki frkın isttistiksel olrk önemsiz olduğu ve ynı grupl içerisinde yer ldığı belirlenmiştir. Bun krşın, Smith elm çeşitleri ise isttistiksel olrk diğer iki çeşitten frklılıklr göstermiştir. Şekil 9 d zedelenme hcminin çeşitlere bğlı olrk değişimi verilmiştir. Tüm çrpm enerji seviyeleri kullnılrk ypıln hesplmlrd Delicious, Krimson ve Smith elm çeşitlerinin zedelenme hcmi değerleri sırsıyl 1.04, 1.0, 1.16 ml olrk belirlenmiştir. 1.8 1.6 1.4 1. b 1 0.8 0.6 0.4 0. 0 Şekil 9. Zedelenme hcmi ve çeşitler Çrpm durumund elm yüzeyinde oluşn zedelenmiş bölgenin hcmi ve elm yüzeyi trfındn bsorbe edilen enerji değerleri kullnılrk hesplnn zedelenme direnç ktsyısı değerleri incelendiğinde en yüksek ktsyı değerine ship çeşidin Smith olduğu görülebilmektedir (Şekil 10). Tüm çrpm enerjisi seviyeleri kullnılrk ypıln hesplmlrd Delicious, Krimson ve Smith elm çeşitlerinin zedelenme direnç ktsyısı değerleri sırsıyl 3.5, 3.18 ve 3.56 ml/j olrk belirlenmiştir. 4 3 1 0 Şekil 10. Zedelenme direnç ktsyısı ve çeşitler Zedelenme hcmi tek bşın meyvelerin çrpm zedelenme hsssiyetlerinin belirlenmesinde kullnılbildiği gibi ypmış olduğumuz ölçümler sonucund zedelenme indeksi prmetresinin elmlrın zedelenme hsssiyeti belirlemesinde kullnılbileceği belirlenmiştir. Zedelenme indeksi ile zedelenme hcmi incelendiğinde bu ilişkinin doğrusl olduğu ve zedelenme indeksi rttıkç elm yüzeyinde oluşn zedelenmiş bölgenin hcminin de rttığı belirlenmiştir (Şekil 11). Zedelenme hcmi (ml) 3.0.5.0 1.5 1.0 0.5 0.0 0 10 0 30 40 50 Zedelenme indeksi (mm 3 /mm) Şekil 11. Zedelenme indeksi ile zedelenme hcmi b de Zedelenme indeksi ile zedelenme hcmi doğrusl olrk gerçekleşmiş olup üç çeşit için zedelenme indeksi (Zİ) ile zedelenme hcmi
Zedelenme indeksi (mm 3 /mm) 78 (ZH) yi veren mtemtiksel eşitlikler şğıd verilmiştir. : ZH 0.064Zİ 0. 05 (R = 0.97) (1) : ZH 0.067Zİ 0. 074 (R = 0.96) () : ZH 0.0696Zİ 0. 0465 (R = 0.97)..(3) Tüm çrpm enerjisi seviyeleri kullnılrk elde edilen ortlm zedelenme indeksi değerlerine bkıldığınd, ve çeşitleri için bu değerlerin sırsıyl 15.4, 14.81 ve 15.91 mm 3 /mm olduğu belirlenmiştir (Şekil 1). Zedelenme indeksi değeri elm çpı bşın düşen toplm zedelenme hcmi olrk tnımlnbilmektedir. Bu değerdeki rtış elmlrın zedelenmelere krşı hsssiyetinin rttığını göstermektedir. Şekil 11 de verilen ilişkide bu durumu destekler niteliktedir. Blhovec, J., Mres, V., Pprstein, F., 004. Sttic nd Dynmic Tests of Per Bruise Sensitivity. Res. Agr. Eng. 50(): 54-60. Blhovec, J., Vickov, M., Pprstein, F., 00. Sttic Low- Level Bruising in Pers. Res. Agr. Eng. 48(): 41-46. Bollen, A.F., 00. Techniques for Predicting Dmge During Posthrvest Hndling of Perishble Products. Ph.D Thesis in nturl Resources Engineering. Lincolh University, New Zellnd. Brusewitz, G.H., Mccollum, T.G., Zhng, X., 1991. Impct Bruise Resistnce of Peches. Trnsctions of the ASAE. Vol 34(3): 96-965. Hmmerle, J.R., Mohsenin, N.N., 1966. Some Dynmic Aspects of Fruit Impcting Hrd nd Soft Mterils. Trnsctions of the ASAE, 484-488. 0 Holt, J.E., Schoorl, D., 1977. Bruising nd Energy Dissiption 16 b in Apples. Journl of Texture Studies, 7:41-43. 1 8 4 0 Şekil 1. Zedelenme indeksi ve çeşitler rsındki ilişki KAYNAKLAR Holt, J.E., Schoorl, D., 1980. Bruise Resistnce Mesurements in pples. Journl of Texture Studies. 11: 389-394. Holt, J.E, Schoorl, D.., 1981. Prediction of Bruising in Impcted Multilyered Apple Pcks. Trnsctions of the ASAE. Vol 4(1): 4-47. Lewis, R., Yoxll, A., Cnty, L.A., Rein Romo, E., 007. Development of Engineering Design Tools to Help Reduce Apple Bruising. Journl of Food Engineering. 10.1016/j.jfoodeng.007.03.005 (Bsım şmsınd). Bejme, R.W., Hyde, G.M., 1998. Instrumented Pendulum for Impct Chrcteriztion of whole Fruit nd Vegetble Specimens. Trnsctions of the ASAE. 41: 1399-1405. Mohsenin, N.N. Physicl Properties of Plnt nd Animl Mterils (Third Printing). Gordon nd Brech Publ., New York, 1980. Blhovec, J., 1999. Bruise resistnce coefficient nd bruise sensitivity of pples nd cherries. Int. Agrophys. 13: 315-31. Opr, L.V., 007. Bruise Susceptibilities of Gl pples s ffected by Orchrd mngement Prctices nd Hrvest Dte. Posthrvest Biology nd Technology. 43(1): 47-54.
79 Özbek, S., 1996. Genel Meyvecilik. Ç.Ü. Zirt Fkültesi Yyınlrı Ders Kitbı. Yyın no. 31, Adn. Png, W., Studmn, C.J., Wrd, G.T., 199. Bruising Dmge in Apple to Apple Impct. Journl of Agriculturl Engineering Reserch, 5: 9-40. Schoorl, D., Holt, J.E., 1977. The effects of Storge Time nd Temperture on the bruising of Jonthn, Delicious nd Smith pples. Journl of Texture Studies, 8: 409-416. Vursvuş, K., Özgüven, F., 1999. Determintion of the Some Mechnicl Properties nd Susceptibility to Bruising Dmge of Apples. 7th Interntionl Congress on Agriculturl Mechnistion nd Energy: 570-575, Adn-TURKEY Vursvuş, K., Özgüven, F., 001. Elmlrın Hst Sonrsı Zedelenmelerine İlişkin Çrpm Prmetrelerinin ve Zedelenme Hcmi Belirleme Yöntemlerinin Krşılştırılmsı. Trımsl Meknizsyon 0. Ulusl Kongresi Bildiri Kitbı: 535-54, Şnlıurf. Schoorl, D., Holt, J.E., 1986. Posthrvest Energy Trnsformtions in Horticulturl Produce. Agriculturl Systems, 19: 17-140. Vursvuş, K., 004. Elm Tşımcılığı Sırsınd Oluşn Meknik Zedelenme Üzerine Etkili Bzı Fktörlerin Belirlenmesi. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktor Tezi (Yyınlnmmış), Adn. Yurtlu, Y.B., Erdoğn, D., 005. Effect of Storge Time on Some Mechnicl Properties nd Bruise Susceptibility of Pers nd Apples. Turkish Journl of Agriculture nd Forestry. 9: 469-48.